Davlat xizmatchisining etiketi - Педагогиka - Рефераты

Davlat xizmatchisining etiketi

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Davlat xizmatchisining etiketi Reja: 1. Etiket turlari. 2. Tanishish va tanishtirish etiketi. 3. Ko`rishish etiketi. 4. Taqdimot marosimi etiketi.

Tayanch iboralar: Etiket, tanishtirish etiketi, tanishish etiketi, ko`rishish etiketi, suxbatlashish etiketi, muomala etiketi, taqdimot marosimi etiketi, boshqaruvchi taqdimoti, pablik rileyshnz va reklama taqdimoti . Etiket - takallufning mayda-chuyda jihatlarigacha ishlab chiqilgan odob qoidalari sifatida ijobiy, kishining ko`zini quvontiradigan muomala hodisasi sifatida jamiyatdagi ma’lum bir mavqega muvaffaqiyatli erishishning garovi tarzda ish ko`radi. Zero kishilarning o`zaro munosabati agar u ijobiy tus olsa, hoh u jamiyat, hoh shaxs ravnaqi uchun bo`lsin muvaffaqiyatli kechadi. Insonning jamiyatda odob - axloq qoidalariga rioya etishi atrofdagilarda yoqimli taassurot qoldirishi bilan birga namuna hamda yashash tarzi uchun bir taklif bo`lib xizmat qiladi. Yurish-turish madaniyati kishilik jamiyati madaniyatining tarkibiy qismidir. Uning asosini jamiyatda inson o`zini qanday tutishi kerakligini belgilab beruvchi hukmron axloq normalari tashkil etadi. ―Etiket atamasining o`zi G`arbdan kelgan bo`lib, O`rta asrlarda Ovrupoda nafaqat madaniyat belgisi, balki oddiy qora xalqdan oqsuyaklarni ajratib turuvchi vosita sifatida xizmat qilgan. Keyinchalik bir qator g`arb mutafakkirlari, jumladan, olmon faylasuflari, sal keyinroq ruhiy tahlilchilar bunday tarzdagi «axloqdan» voz kechishni taklif etganlar. Zero o`ta sertakalluflik, faqatgina jamiyat oldidagi obro`si uchun qilinadigan yuzaki odob ikkiyuzlamachilik sifatida ham mulozamatni me’yordan chiqargan va uni qabul qilgan insonga ham ruhiy jihatdan aks ta’sir ko`rsatadi. Bu borada buyuk allomalarimizdan Imom G`azzoliy o`zining «Kimyoi saodat» asarida: «Xabarda kelibdur, «Har kim yomon kishilar bilan vazmin bo`lsa, u ish sadaqadur». Abu Dardo roziyallohu anhu aytibdurlar: «Aksariyat odamlar bor, o`z obro`yini yomonlarning tilidan saqlaydilar. Men ham alarning yuziga kulib qarayman. Ammo mening dilim ul kishiga la’nat aytadur»2. Odamlarning

yomonidan qo`rqib, uni aytganini qilgandan ko`ra, uning qalbiga til topib, o`z ta’siringizni o`tkazish bilan yaxshi yo`lga boshlagan ma’qul. Zero o`ta «to`g`rilik» ham qo`pollikka sabab bo`lishi mumkin. G`arbda ko`proq o`zini tutish deganda, etiket sifatida, xatti-harakatlar nazarda tutiladi. Ammo Sharqda qalbdagi «etiket» birlamchi vazifani o`taydi. Bu degani Sharqda etiket bo`lmagan, degan ma’noni anglatmaydi. Azal-azaldan odob masalasi birlamchi vazifa sifatida muhim hisoblangan. Qaysi soha vakili bo`lishidan qat’i nazar odob va kishilar o`rtasidagi mulozamat, muomala borasida alohida to`xtalib o`tganlar. Hatto katta asarlar ham bitganlar. Etiket turlari. Etiket - axloqiy madaniyatda yaqqol ko`zga tashlanadigan munosabatlarning ko`rinishlaridan biri. U ko`proq insonning tashqi madaniyati, boshqalar bilan munosabatlarida o`zini tutish qonun-qoidalari bajarilishini boshqaradi. Agar muomala odobida inson o`z munosabatlariga ijodiy yondashsa, ya’ni bir holatda bir necha xil muomala qilish imkoniga ega bo`lsa, etiket muayyan holat uchun qoidalashtirib qo`yilgan xatti-harakatni taqozo etadi. ―Etiket keng qamrovli tushuncha bo`lib, u, ma’lum ma’noda, umumbashariy miqyosda qabul qilingan muomala qonun-qoidalarini o`z ichiga oladi. Etiket - ―etika so`zining o`zagi sifatida bevosita axloqiy me’yorlar, tamoyillar va mezonlarning «yukini ko`tarishga qodir bo`lgan axloqning amaliy ko`rinishidir. Har bir sohada etiket ko`rinishlari mavjud bo`lib, uni buzish atrofdagilarda hayrat va istehzo uyg`otadi. Shu bois etiketni odat tusiga aylantirilgan, qatiylashtirilgan muomala odobi deyish ham mumkin. Etiket - takallufning mayda-chuyda jihatlarigacha ishlab chiqilgan odob qoidalari sifatida ijobiy, kishining ko`zini quvontiradigan muomala hodisasi. Lekin, ayni paytda, u asl axloqiy asosini yo`qotgan majburiy mulozamat tarzida ham namoyon bo`ladi: etiket qoidalarini bajarayotgan kishi aslida o`z xohish-ihtiyoriga qarshi ish ko`rayotgan bo`lishi mumkin. Shunga qaramay, umuman olganda, etiket shaxsni muayyan tartib-qoidaga, qanday ichki ruxiy sharoitda bo`lmasin, bosiqlikka,

muloyimlik va sabr-toqatga o`rgatishi bilan ahamiyatlidir. Quyida bugungi kunda kishilar hayotiga chuqur singib borayotgan so`zlashuv, muloqot madaniyatiga doir jarayonlardagi etiketning ayrim turlari va bu boradagi tavsiyalarni e’tiboringizga havola etamiz. Tanishish va tanishtirish etiketi. Tanishtirish odatda kichik yoshdagilardan boshlanadi, agar vaziyat taqozo etgan hollarda kichiklar o`zlarini kattalarga tanishtiradilar. Jamoat joylarida esa aksincha kattalar kichiklarga o`zini tanishtiradi. Biroq, bu jarayon jinslar o`rtasida biroz boshqacharoq talqin etiladi, ya’ni ayol kishi yoshi va mavqeidan qat’i nazar, hech qachon erkak kishiga o`zini birinchi bo`lib tanishtirmaydi. Bu yagona holatda istisno qilinadiki, u ham bo`lsa qiz bola agar o`qituvchisi erkak kishi bo`lsa unga o`zini tanishtirishi mumkin. Shuningdek, siz biror kimni tanishtirayotganingizda yoki aksincha, sizni biror odam bilan tinishtirishayotganda tabassum qilishni unutmang. Bu tabassum iljayishdan farq qilishi, ko`proq samimiylikka asoslanishi shart. Chunki, do`stona tabassum bilan boshlangan tanishuv inson xotirasida uzoq saqlanishi mumkin. Tanishayotgan odam birinchi bo`lib tanishtirilayotgan odamga qo`l uzatadi. Bu jarayon ham jinslararo munosabatda - ayol bilan erkak tanishtirilayotganda ayollar erkaklarga qo`l uzatadilar. Shuningdek, kattalar-kichiklarga qo`l uzatadilar, tanishtirilgan tanishuvchining mulozamat bilan qo`l uzatishini tavoze va hotirjamlik bilan kutib turadi, yo`qsa qo`l berib so`rashishning hojati yo`q. Tanishtirilayotgan paytda xoh erkak, xoh ayol, xoh yosh, xoh keksa kishi bo`lsin, albatta, o`rnidan turishi shart. Bu tanishayotgan odamga nisbatan hurmat belgisidir. Jamoa orasida xodimni rahbar, mehmondorchilik paytida esa mehmonni xonadon egasi tanishtiradi. Shuni ta’kidlash lozimki, tanishuv paytida orada begonalar bo`lsa, ularni e’tiborsiz qoldirib, eski tanishlar, do`stlar bilan uzoq ko`rishib, ularni kuttirib qo`yish yaxshi emas. Agar tanishishning zarurati kelib qolsa-yu, tanishtiradigan odam bo`lmasa, o`zingiz bu vakolatni zimmangizga olishingiz mumkin.

Oila a’zolar tanishtirilayotganda ularning ismlarini aytib ―rafiqam, ―qizim, ―o`g`lim deb tanishtirganingiz ma’qul. Ota-onalarga esa buning aksi bo`ladi, ya’ni boshqalar ota-onalarga tanishtiriladi. Tanishtirishdan avval tanishtirayotgan kishingizning ismini aniq bilib oling va tanishtirayotganda uning ismini chiroyli talaffuz qiling. Agar har bir ismning ortiga ismiga mos ravishda ―jon, ―bek, ―xon, ―ali, ―boy kabi jumlalarni qo`shib aytilsa yaxshi bo`lardi. Biroq, Gavhar ismini «Govhar, Shavkat ismini «Shovkat, Latif ismini ―Latip deb aytish ismning asl matnidagi ma’noga mutlaqo ziddir. Zero, forscha «Gov- mol, ―Har- eshshak ma’nolarini anglatadi. Ko`rishish etiketi. Ko`rishish etiketi qoidalari milliy xususiyatlardan kelib chiqib turli xalqlarda turlicha ko`rinishga ega. Ko`rishish salomlashish, bosh qimirlatish, quchoq ochish, qo`l berish, qo`lni ko`ksiga qo`yish va hatto o`pishish orqali amalga oshiriladi. Bu jarayon hindlarda kaftlarni juftlab, peshonasining o`rtasiga tekkizish bilan, afg`onlarda o`ng qo`lini manglayiga tegizib, ta’zim qilish bilan tibetliklarda bir- birlariga qarab tillarini chiqarish bilan, o`zbeklarda qo`lni ko`ksiga qo`yish bilan ko`rishiladi. Vaziyatdan kelib chiqqan holda ko`rishishning yuqoridagi shakllaridan biri tanlanadi. Ko`rishayotganingizda suhbatdoshingizga yaxshi niyatda ekanligingizni ko`rsatishga harakat qiling. Bildirayotgan tilaklaringiz, mulohazalaringizni samimiy bayon eting, fikrlaringiz soxtalikdan yiroq bo`lsin. Ko`rishish etiketiga ko`ra, yoshi kichik erkak yoshi katta ayol (tanishi, hamkasbi, qarindoshi) bilan uchrashganda birinchi bo`lib mulozamat bildirishi lozim. Agar ayol kishi erkaklar bilan ketayotgan paytida dugonasini ko`rib qolsa, bu holatda dugonasiga birinchi bo`lib mulozamat qilishi kerak. Garchand, ayollarning erkaklar bilan qo`l berib so`rashishlari xalqimiz tabiati (mentaliteti)ga xos bo`lmasa-da, zamonaviy etiket bu jarayonni me’yor darajasida chetlab o`tishni talab etadi. Zero, ishlab chiqarish korxonalarida, ta’lim

muassasalarida, davlat tashkilotlarida erkaklar bilan birga xizmat qilayotgan ayollar bunday vaziyatlar bilan tez-tez to`qnash keladilar. Lekin erkaklar ayollar bilan ko`rishar ekanlar, nigohlarini ayolga ―yeb qo`ygudek qilib tikilishlari kulgili holatlarga olib kelishi mumkin. Agarda bir nechta odam bo`lgan xonaga kirib, ulardan biri bilan qo`l berib ko`rishdingizmi, endi boshqalar bilan ham qo`l berib so`rashishingiz shart. Yo`qsa, mutanosiblik buzilib, ayrim kishilar sizdan ranjishi mumkin. Yo`lda uchragan ayol bilan qo`l uzatib ko`rishishga to`g`ri kelib qolsa, ayol qo`lqopini yechmasligi mumkin, ammo erkak albatta yechib ko`rishishi lozim. Agar ayol kishini erkak kishiga tanishtirishayotgan bo`lishsa, ayol kishi birinchi bo`lib qo`l uzatadi. Restoran, qahvaxona, oshxona va choyxonalarda tasodifan uchrashib qolgan tanishlaringiz agar ular uzoqroqda bo`lishsa, ularga boshingizni silkitib qo`yishingiz kifoya qiladi. Agar ayollar qurshovida bo`lsangiz, ular bilan umumiy tarzda bir marta salomlashib qo`yiladi. Etiketni buzilishi ko`rishuvning muvozanatini izdan chiqarib yuborishi mumkin. Jamoat orasida tanishlaringiz bilan zinhor baland ovozda ko`rishmang, bu madaniyatsizlik alomatidir. Muomala etiketi. Insonning o`zi uchun qayg`urishiga doir bir qancha usullar mavjud. Ularning ichida eng asosiysi - kishilarga o`zi haqida gapirib berishni so`rab murojaat etishdir. Shunda siz odamlar biror masalani muhokama qilishdan ko`ra o`zlari haqida gapirish, dardlarini aytishga, ko`ngillarini ochishga tashna ekanliklarini bilib olasiz. Agar insonni gapirishga ko`ndira olsangiz va unga taskin bera olsangiz, bilingki, siz unga yoqib qolasiz. Bu borada: «Janob, hayot tashvishlari barchamizning chekimizda bor, ―Janob, bu siz yoqtirgan kuy!», ―Do`stim, sizning fikrlaringiz meni o`ylashga majbur qildi», ―Biz birgalikda hayotning ko`p qiyinchiliklarini yengib o`tganmiz va hokazo taskinlarni berib ko`rish mumkin. Shuni aytish lozimki, ko`pchiligimiz boshqalarga ta’sir qila olmaymiz, chunki biz doim o`zimiz haqimizda o`ylash va fikr yuritish bilan bandamiz. Shu narsani unutmaslik kerakki, siz suhbatga qiziqish yoki qiziqmasligingiz muhim emas, muhimi, suhbatdoshingizning bu suhbatga qiziqishi. Shuning uchun siz qachon,

kim bilan gaplashsangiz ham u bilan fikr almashing va unga o`zi haqida gapirishga imkon bering. Shunday yo`l bilan siz eng yaxshi suhbatdoshga aylanasiz. Boshqalarni o`zining ahamiyatga ega ekanligini his qilishga undash usullari ham g`oyatda muhimdir. Boshqalar tomonidan e’tirof etilishi barchaga xushkayfiyat bag`ishlaydigan xususiyatdir. Bunday holat kishini hayotga qiziqishga, yangi narsalarni kashf etishga, mehnatga yangicha munosabat, tashabbuskorlikka undaydi. Shaxslararo munosabatlarda siz o`zingizni juda ham erkin his etishingiz uchun iloji boricha, boshqalarni suhbat davomida muhim o`rini borligini tushunishiga majbur qiling. Yodingizda tuting, siz boshqalarni ahamiyatli inson ekanliklariga ishontira olsangiz, ular sizdan minnatdor bo`ladilar. Har bir inson yirik bir shaxs bo`lishini chin dildan xohlaydi. Boshqalarning o`ziga munosabati va sizning o`zingizga munosabatingiz bir xil darajada muhim. Ushbu usulni samarali qo`llash, shaxslararo muvaffaqiyatli aloqalar o`rnatish yo`lidagi asosiy tamal toshi hisoblanadi . Taqdimot marosimi etiketi. Bugungi kunga kelib tafakkur madaniyatining sifati, zamonaviyligi, qamrovining kengligi, ta’bir joiz bo`lsa, jahon andozalariga mos kelishi haqida ko`plab fikrlar bildirilmoqda. Tafakkur - insonning noyob xususiyati, miyaning mahsuli, obyektiv olamning tushunchalar, muhokamalar, nazariyalar va hokazolardagi in’ikosining faol jarayoni bo`lib, amaliy faoliyatga bog`liq bo`lgan inson faoliyatining alohida ma’naviy shaklidir. Shu bois tafakkur madaniyati insonni jamiyatda mavjud bo`lgan, ajdodlar va avlodlar tomonidan yaratilgan qadriyatlarni o`zlashtirish darajasini, insonning ongi bilan faoliyati orasidagi o`zaro aloqadorlikning mustahkamligi, ma’naviy intellektual faoliyatining o`ziga xos shakli, ko`rinishini ifodalaydi Tafakkur madaniyati inson ijtimoiy qiyofasining muhim ta’rifi bo`lib, uning sivilizatsiyalashgan holati, milliy va umuminsoniy qadriyatlarini o`zlashtirish darajasini ifodalaydi, insonning ongliligi, bilimdonligi, madaniyatliligidan dalolat beradi. Har bir

shaxsning tafakkur madaniyati ijtimoiy muhit, uning sharoitlari, mehnati va turmush tarzi, boshqalar bilan munosabatda bo`lishi zaminida shakllanadi, mustahkamlanadi. Taqdimot marosimi etiketi ushbu masalalarni qo`llay bilish, ulardan foydalanish va tafakkurga asoslanib o`tkaziladigan ta’lim yoki ma’lumot berishning zamonaviy ko`rinishidir. Taqdimot bu o`zlashtirish, ma’lumotlarni ko`pchilik oldida ochiq taqdim etishdir. Taqdimot turlari hisobot, ma’lumotnoma, press-relliz, dayjest, axborot, reklama shaklida bo`lishi mumkin. Ochiq taqdimot deganda, odatda, loyihalar, mahsulotlar, dasturlarning ommaviy axborot vositalari orqali taqdim etilishi va taqdim etilayotgan narsaning u yoki bu ko`rinishda foydalilik mezonlarini ko`rsatib berish tushuniladi. Aslida, taqdimot bugungi kunda tijorat va siyosatda, ma’rifat va madaniyatda, ta’lim va tarbiyada keng qo`llanilayotgan marosimlardan biridir. Taqdimot yo`nalishlariga qarab tijoriy (kommersiya), boshqaruv, reklamali, ilmiy, siyosiy, pablik rileyshnz kabi turlarga bo`linadi. Shunga ko`ra, taqdimot o`z oldiga tinglovchilar muomalasi va muloqotiga ta’sir ko`rsatishni asosiy maqsad qilib oladi .

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Imijelogiya va davlat xizmatchisining imiji

Davlat xizmatchisining bahs yuritish san`ati

Boshqaruv pedagogikasi, davlat xizmatchisining pedagogik yo`nalganligi

Davlat xizmatchisining rahbarlik uslubi, fazilatlari va madaniyati

Davlat xizmatchisining estetik madaniyati va tashqi ko‘rinishi