Davlat xizmatchisining rahbarlik uslubi, fazilatlari va madaniyati - Педагогиka - Рефераты

Davlat xizmatchisining rahbarlik uslubi, fazilatlari va madaniyati

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Davlat xizmatchisining rahbarlik uslubi, fazilatlari va madaniyati Reja: 1. Rahbar mas`uliyati 2. Rahbar ma`naviyati

Tayanch iboralar: Rahbar ma`naviyati, rahbar madaniyati, liberal rahbar, avtokrat rahbar, demokrat rahbar, rahbar - boshqaruvchi; rahbar - diplomat; rahbar -murabbiy, tarbiyachi; rahbar - inson; rahbar -tadbirkor; rahbar - innovator, rahbar mas`uliyati, rahbar axloqi, kamtarlik, adolat, kamsuqumlik, shijoatlilik, talabchanlik, rahimdillik, hushxulqlilik, ichki shaxsiy nizo, shaxslararo nizo, shaxs va guruh o‘rtasidagi nizo, guruhlararo nizo, ziddiyatlar . Rahbar (f. «yo‘lboshchi - sardor, yetakchi») - jamiyat, davlat, tashkilotga doimiy va hal qiluvchi ta`sirga ega bo‘lgan shaxs. Rahbar ishning ko‘zini biladigan, jamoa, soha manfaatlarini ko‘zlab faoliyat yuritadigan boshqaruv xodimidir. Rahbarlik aql-farosat, kuch-g‘ayrat, izlanish va topqirlikni, o‘z ustida tinmay ishlashni, tadbirkorlikni talab qiladi. ―Rahbar tushunchasining quyidagi jihatlari ahamiyatlidir: 1. Rahbar - ijtimoiy shaxs sifatida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish resurslarini birlashtirib, uning asosiy harakatlantiruvchi kuchini boshqaruvchi sifatida omilkorlik bilan ish yurituvchi shaxs. 2. Rahbar har qanday ishni amalga oshirish uchun, avvalo, mustaqil qaror qabul qiladi. Bu qaror rahbarning tadbirkorlik, ishbilarmonlik faoliyati maqsadlarini belgilaydi. 3. Rahbar o‘z sohasiga yangi g‘oya, yangi tashabbus, yangi texnologiyalarni joriy etuvchi tadbirkor shaxs hisoblanadi. 4. Rahbar mehnati, ayni vaqtda, tadbirkorlikka asoslangan mashaqqatli faoliyatdir. Unga sarflangan kuch, mablag‘ ba`zan vaqtincha foyda emas, zarar keltirishi, muassasa foyda o‘rniga zarar ham ko‘rishi mumkin. U bunday holatlarni oldindan ko‘ra olishi va bunga tayyor turishi, zarur bo‘lganda, faoliyatini qayta boshlashi, o‘zida bunga kuch-g‘ayrat topa bilishi lozim . Yuqorida keltirilgan jihatlar rahbarlik faoliyatining ma`lum aspektlarini namoyon etadi. Masalaning ikkinchi tomoni - rahbarlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi kishining shaxsi bilan bog‘liq yuksak insoniy fazilatlardan iboratdir. Rahbar halol-pok, vijdonli,

iymonli, qattiqqo‘l, diyonatli, mehr-shafqatli bo‘lishi kerak. Rahbarlikka egri yo‘l, egri qo‘l, egri maqsad bilan erishib bo‘lmaydi. Fe`l-atvorida egrilik bor kishi rahbarlik lavozimida uzoq faoliyat yuritolmaydi. Rahbar mustaqil bo‘lishi, ijtimoiy faoliyatning qonunan taqiqlanmagan hamma sohasi bilan shug‘ullana olishi lozim. Shu bilan birga, u o‘zi boshqarayotgan jamoa orasida obro‘-e`tiborga ega bo‘lishi zarur. Rahbar faol bo‘lmasa, jamiyatda ijtimoiy faollik shakllanmaydi. Kattami, kichikmi, qaysi mansabda bo‘lishidan qat`i nazar, har bir rahbar oldida «o‘z ishimga talab darajasida yondashishim uchun nimalarni bilishim, qanday fazilatlarga ega bo‘lishim kerak?» - degan savol hamisha ko‘ndalang turadi. Boshqaruvda tajriba, ko‘nikma, mahorat, bilim, aql va idrokning ham roli katta. Ammo, eng avvalo, boshqaruv - bu san`at, aniqrog‘i, ijoddir. Rahbarlikka ham, xuddi san`atkor uchun zarur bo‘lganidek, iqtidor va iste`dod lozim. Ko‘rinadiki, har kimdan san`atkor chiqmaganidek, istagan odamdan ham yaxshi rahbar chiqavermaydi. Rahbar o‘z qobiliyati, iste`dodini ishga solib izlanadi, shu maqsadda hayotni, odamlarni chuqur o‘rganadi. Natijada, to‘plagan bilimlari, tajribalarini boshqaruvning umumiy qonuniyatlari asosida shakllantirib, o‘zining rahbarlik usulini yaratadi, U o‘z boshqaruv usullarini shakllantirishda mutlaqo erkin shaxsdir, ammo uning rahbarlik usuli ijobiy natija berishi kerak. Rahbarlik faoliyatining samaradorligi rahbar shaxsning tafakkuri, aql-idrokiga ham bevosita bog‘liq bo‘ladi. Tafakkur rahbarga keng va chuqur fikrlay olish, yaxshini yomondan, foydani zarardan, muhimni nomuhimdan bexato ajrata olish imkoniyatini beradi. Bu - hammaga ham nasib qilavermaydigan yuksak fazilat. Agar rahbarda shular shakllangan bo‘lsa, unday rahbar boshqaruvning sir-asrorlarini qiynalmasdan egallab oladi, o‘z jamoasi o‘rtasida obro‘ va ishonch qozonadi. Demak, har qanday rahbar keng va chuqur fikrlay olishi bilan birga, chaqqon va uddaburon, harakatchan va shijoatli bo‘lishi ham kerak. Shuning uchun rahbarlik faoliyatini tafakkur va harakat birligi deyish mumkin. Rahbardagi o‘ziga xos talabchanlik, mehribonlik hamda mas`uliyat jamoa a`zolarida ham javobgarlik hissining shakllanishiga sabab bo‘ladi. Malakali rahbar kadrlar tizimini

muvaffaqiyatli shakllantirish uchun ijtimoiy psihologiya, rahbar psihologiyasi, boshqaruv psihologiyasi kabi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishi uchun bor imkoniyatlarini ishga solishi kerak. Xullas, jamoaga rahbarlik qilish katta san`at. Rahbar - ustoz, murabbiy, rahbar - millat tarbiyachisi, jamiyatimizdagi mas`ul shaxs. Uning mashaqqatli mehnati natijasi o‘laroq, kelajak vorislari kamol topib boradi. Demak, rahbarlarga qaratilgan e`tibor - Vatan taqdiriga qaratilgan e`tibordir. Rahbar shaxslar avlodini shakllantirish aslida juda murakkab masala. Bu masala bilan olimlar va davlat rahbarlar uzoq vaqt, izchillik bilan shug‘ullanganlar. Chunki odam darhol rahbar bo‘lib tug‘ilmaydi. Izchil tarbiya va tajriba vositasida iqtidorli kishilar rahbar shaxsga aylana boradi. Shu o‘rinda Amir Temurning rahbar shaxsi xususidagi fikrlarini keltirmoqchimiz. U bu borada quyidagi 12 talabga javob bergan shaxsni rahbar deb hisoblashini yozib qoldirgan : ―Birinchi. Rahbar o‘z so‘ziga ega bo‘lib, ishini bilib qilsin. Ikkinchi. Rahbar har bir ishda adolatpesha bo‘lsin. Uchinchi. Rahbar qoida-nizomlarga itoat qilsin. To‘rtinchi. Rahbar o‘z qarorida qat`i bo‘lsin. Beshinchi. Rahbar o‘z qarorining bajarilishini ta`minlasin. Oltinchi. Rahbar o‘z vazifasini o‘zgaga topshirmasin. Yettinchi. Rahbar o‘z faoliyatida har kimning so‘zini eshitib, fikr olsin. Sakkizinchi. Rahbar masalalarni hal etishda o‘z fikriga ega bo‘lsin. To‘qqizinchi. Rahbar nizoning faoliyatidan qoniqsin. O‘ninchi. Rahbar o‘z so‘zi va qarorida qat`i tursin. O‘n birinchi. Rahbar o‘z vazifasini ado etishda ta`maga yo‘l qo‘ymasin. O‘n ikkinchi. Rahbar sergak bo‘lsin . Amir Temurning rahbar shaxslar to‘g‘risidagi bu qarashlari 600 yil o‘tib ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmaganligi bilan e`tiborlidir. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ham o‘z tajribasidan kelib chiqib, rahbar shaxslarni quyidagi toifalarga bo‘ladi :

Birinchi toifa - amal kursisini yaxshi ko‘ruvchilar, ularni zamona shamoliga qarab turuvchilar deb atash mumkin. Ikkinchi toifa - kuzatib turuvchilar. Bundaylar kim g‘olib bo‘lsa, shu tomonga og‘adilar. Uchinchi toifa - zamon talablarini anglab yetgan kishilar. Afsuski, bundaylar oz. Bu ikki fikrni uyg‘un kelishiga sabab, Birinchi Prezidentimiz I.Karimovning iste`dodli dahosidan dalolatdir. Chunki, professor A.Kovalyov uzoq ilmiy izlanishlardan keyin rahbar shaxslarni uch tipga bo‘lgan bo‘lsa, I.Karimov amaliy tajribadan kelib chiqib, shunday fikrga keladi. Demak, mamlakatimiz rahbarining rahbar shaxsiga doir yangicha talqinlari ilmiy asoslarga egadir. Bu ma`noda Birinchi Prezidentimiz I. Karimovning mana shu fikrlari diqqatga sazovordir: ―Ayrim rahbarlarning g‘alati hislatlari haqida gapirmoqchiman. Ular qo‘l ostidagi odamlarga yetarli e`tibor bermaydi, o‘zidan yuqori amaldorlar oldida esa, sakkiz bukilib salom beradi. Ishni bilmaydi desangiz, o‘z manfaati yo‘lida kallasini shunday ishlatadiki, hayron qolasiz!.2 Birinchi Prezident ilgari surgan rahbar shaxs konsepsiyasida yetakchilarning vakolatlari masalasida erkinlashtirish masalasi muhim o‘rin tutadi. Unga ko‘ra, rahbar shaxslar qonuniy asosdagi vakolatlaridan unumli foydalanishlari kerak. Buning uchun Islom Karimov rahbar shaxslarni ma`naviy rag‘batlantirish yo‘lidan boradi. Bir o‘rinda u: ―Viloyat hokimlari hukumatimizning joylardagi vakolatxonasi, hokimlar esa Birinchi Prezidentning vakillaridir, deydi Islom Karimov o‘zbek davlatchiligi boshqaruvi tarixida yangi, o‘ziga xos rahbar shaxs talqinini taqdim qildi. Uning mohiyati fikrda o‘z ifodasini topgan: ―Rahbarlik - lavozim, mansab emas, avvalo, odamlarga xizmat qilish. Rahbar degani hammadan ko‘proq ishlab, fuqarolar saodati va yurti ravnaqi uchun yelib yuguradigan fidoyi inson bo‘lishi kerak. Birinchi. Rahbar shaxs davlat va jamiyat boshqaruvidagi yetakchi va faol kishidir. Ikkinchi. Rahbar shaxs milliy axloq va kasb tajribasini o‘zida mujassamlashtirgan bo‘ladi. Uchinchi. Rahbar shaxs o‘zi uchun emas, o‘zgalar uchun - davlat, jamiyat va millat uchun yashaydi.

To‘rtinchi. Rahbar shaxs qonun ijodkori va amaliyotchisidir. Boshqaruv funksiyalarini bajarishda va jamoat ishlab chiqarishida zamonaviy rahbar : - Rahbar - boshqaruvchi; - Rahbar - diplomat; - Rahbar - murabbiy, tarbiyachi; - Rahbar - inson; - Rahbar - Tadbirkor; - Rahbar innovator sifatida maydonga chiqadi. Boshqaruv muvaffaqiyatining muhim omili rahbarlik uslubi hisoblanadi. Uslub - bu ishlash, boshqarishdagi o‘ziga xos yo‘l, usul ma`nosini anglatadi. Shu nuqtai nazardan quyidagi tushunchalarni ajrata bilish lozim: - Boshqaruv uslubi; - Ish uslubi; - Rahbarning ish uslubi ; Boshqaruv uslubi - boshqaruv jarayonida yuzaga chiqadigan muammolarni hal qilish usullari, yo‘llari majmuidir . Ish uslubi - boshqaruv funksiyalarini samarali bajarish maqsadida biror - bir organning yoki rahbarning bo‘ysunuvchilarga aniq va nisbatan barqaror ta`sir ko‘rsatish usuli va yo‘llari majmuidir. Masalan : - mamlakat boshqaruv organlarining ish uslubi; - vazirlik, qo‘mita, hokimlarning ish uslubi; - sud, prokuraturaning ish uslubi; - korxona, sexlarning ish uslubi va b; Rahbarning ish uslubi - bu boshqaruv jarayonida u yoki bu masalani hal qilishda uning o‘ziga xos yondashishidir. Rahbar qaror qabul qilganda, uning bajarilishini tashkil etganda va qo‘l ostidagi kishilar ishini nazorat qilganda u o‘z vazifalariga muvofiq ish ko‘radi. Biroq, har bir rahbar bunda o‘ziga hos ravishda, boshqaruv jarayonida o‘zi uchun mos bo‘lgan, o‘z rahbarlik uslubini belgilaydigan usullar bilan harakat qiladi. Ikkita bir xil

kishi bo‘lmaganidek, rahbarlikda ham mutlaqo bir xil uslub yo‘q. Rahbarlik uslubi o‘z qo‘l ostidagilari bilan aloqada, ularning o‘zaro munosabatlarida tarkib topadi. Shu bilan birga, rahbarlik uslubi butunlay individual asosga ega deb qarash noto‘g‘ri bo‘lar edi. Rahbarlik uslubiga boshqarish qonunlari va tamoyillari, rahbarlarga bo‘lgan yagona talab, jamoadagi ijtimoiy - ruhiy muhit, yuqori rahbarlarning boshqarishda qo‘llaniladigan usullari kabi ko‘pgina obyektiv omillar ta`sir ko‘rsatadi. Rahbarlik uslubiga qarab rahbarlarni 3 turga bo‘lish mumkin. 1. Avtokrat rahbarlar. Bunday turdagi rahbar: - buyruq chiqarish,qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki rag‘batlantirishda jamoa fikrini hisobga olmaydi; o‘zini jamoadan uzoq tutadi, jamoa azolarini bevosita muloqotda bo‘lishini chegaralab qo‘yadi; o‘zining noto‘g‘ri harakatlari tanqid qilinishiga chiday olmaydi; o‘ziga bo‘ysunuvchilar harakatini keskin ravishda tanqid qilishni yaxshi ko‘radi; muttasil buyruq berishga, hammani o‘z istaklariga so‘zsiz bo‘ysundirishga intiladi; ko‘p gapirishni yoqtirmaydi, lekin bo‘ysunuvchilar bilan bo‘lgan muomalada uning rahbarlik g‘ururi balandligi, o‘zini katta tutishi sezilib turadi; - o‘ziga bo‘ysunuvchilar oldida qovog‘i solingan kayfiyatda bo‘ladi. Xullas, avtokratik rahbar o‘ziga bino qo‘ygan, dimog‘dor, o‘z qobiliyati va imkoniyatlariga ortiqcha ishonadigan, hukmini o‘tkazishga intiladigan kishilardan yetishib chiqadi. Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa, o‘sha yerda dag‘allik, takabburlik, tazyiq o‘tkazish, majbur qilish kabi o‘ta salbiy holatlar avj oladi. Biroq avtokratik boshqaruv usulini har jihatdan yomon deb bo‘lmaydi. Ba`zi bir hollarda bo‘ysunuvchilarning madaniy darajasi, axloqi pastligi sababli avtokratik uslubni tanlab olish ham ish berib qoladi. 2. Liberal rahbar. Bunday turdagi rahbar: - irodasiz, tashabbussiz bo‘ladi; - o‘z zimmasiga mas`uliyatni olishni yoqtirmaydi; - ishni o‘z holiga tashlab qo‘yadi; - idoraga nisbatan qat`i bo‘lishdan hayiqadi;

- o‘zini haddan tashqari ehtiyot qiladi; - biror xodim bilan ham aloqani buzishni istamaydi; - talabchan emas, sust nazorat qiladi; - suiiste`mollarga bevosita yo‘l qo‘ymasa ham, o‘zini bilmaslikka oladi. - Bunday rahbar tashqaridan ko‘rsatiladigan ta`sirga moyilligi bilan ko‘zga tashlanib turadi. - 3. Demokratik rahbar. Bu turdagi rahbar: - boshqarish funksiyasini jamoa fikri bilan hisoblashib amalga oshiradi; - ishlab chiqarishni boshqarishga xodimlarni jalb qiladi, ularning bildirgan fikriga quloq soladi, ular bilan maslahatlashadi, ijobiy tomonlarini inobatga oladi; - barcha bilan barobar va samimiy munosabatda bo‘ladi, ustunligini bildirmaydi; - buyruq berish yo‘li bilan emas, balki ishontirish uslubida ish tutadi; - bo‘ysunuvchilarning shaxsiy tashabbusini, ijodiy faoliyatini rivojlantiradi va jamoada o‘rtoqlik va ishchanlik muhitini yaratadi . Yuqorida keltirilgan rahbarlik uslublari sof holda uchramaydi. Hayotda har bir rahbarning ish uslubi har xil bo‘ladi, lekin yuqoridagi uch uslubdan biri yaqqol sezilib turadi. Rahbar haqiqiy holatga qarab ish tutishi va bo‘ysunuvchilarning o‘ziga xos shaxsiy hislatlarini hisobga olib muomala qilishi kerak. Har uchala rahbarlik turi o‘rtasida mutanosiblik mavjud bo‘lib, aniq sharoitlarda birining salmog‘i oshishi bilan boshqasining salmog‘i kamayadi. Rahbar mas`uliyati . Mas`uliyat - rahbar madaniyatining asosiy belgilaridan biri bo‘lib, uning ma`lum sohaga javobgarligini aks ettiradi. Mas`uliyat, avvalo, har bir kishining vijdoni, iymoni, qolaversa, o‘zgalar oldiga, jamoa, jamiyat, Vatan, millat oldidagi burchini teran anglashdir. Umuman, mas`uliyat rahbarning zimmasidagi vazifasiga nisbatan javobgarlik hissidir. Mas`uliyatli rahbar, eng avvalo, o‘ziga, so‘ngra boshqalarga nisbatan talabchan bo‘ladi. Rahbar faoliyatidagi barcha salbiy hodisalar esa ana shu mas`uliyat hissining yo‘qligidan kelib chiqadi. Mas`uliyatsizlikning eng salbiy ko‘rinishi – siyosiy mas`uliyatsizlikdir. Siyosiy mas`uliyatsizlik - siyosiy kaltabinlik, safsatabozlik, nayrangbozlik, qalloblik va boshqa xunuk illatlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Binobarin, rahbarlik

lavozimidagi kishidan yuksak ong va tafakkur, hushyor idrok talab etiladi. Tarixiy tafakkur va siyosiy ongning qay darajada shakllanishi esa, avvalo, jamiyatning taraqqiyoti, undagi ichki va tashqi shart-sharoitlarga bog‘liq holda kechadi. Rahbar ma`naviyati . Rahbarning ma`naviy madaniyati bu - rahbarda shakllangan (ichki) ruhiy quvvatdir. Rahbarda shakllangan ma`naviy-psixologik madaniyat ajdodlar ibratiga asoslanib, qadriyat darajasida qadrlanadigan, shaxs ma`naviy olamini tartibga solib turuvchi, ko‘nikma darajasiga yetgan hissiy bilimlar majmuidir. Rahbardagi madaniyat - uning rahbarlik faoliyat usuli va rivojlanish mezonidir. Rahbar o‘z rahbarlik salohiyatini rivojlantirishi uchun ma`naviy olamini boyitadigan bilimlarni, egallashi, tashabbuskorlik qobiliyatini oshirib borishi zarur. Rahbarning ma`naviy mulkiga aylangan bilim unga xohish-istaklarini chegaralay bilish, o‘zini tashqi tazyiq va ta`sirlaridan himoya qilishga vosita bo‘ladi. Aniqrog‘i, ma`naviy, psixologik jihatdan shakllangan rahbar bo‘lish har qanday ijtimoiy - psixologik muhitda o‘zini tuta bilish, o‘zi rahbarlik qilayotgan jamoada va keng jamoatchilikda sog‘lom mehnat muhitini yaratishdan va insonlarga samimiy munosabatda bo‘lishdan qoniqib yashashdir. Ma`naviyati shakllangan rahbar o‘zi yashayotgan ijtimoiy hayotda yomonlikka, adolatsizlikka, qonun buzilishlariga, Vatan manfaatlariga zid harakatlarga qarshi kurashishda iroda, shijoat va faollik ko‘rsata oladi. Rahbarlarning ma`naviy - psixologik madaniyati quyidagi bosqichlarda namoyon bo‘ladi: Birinchidan, ma`naviyati nisbatan past saviyada shakllangan rahbarlar. Bunday rahbarlar oddiy axloqiy-ruhiy fazilatlardan mahrum va jamiyat ma`naviy me`yorlarini tushunib yetmaydigan, ularni mensimaydigan rahbar xodimlar. Ikkinchi toifadagi rahbarlar ma`naviy madaniyati, axloqiy darajasi past bo‘lishi bilan birga, jamoat fikri, oila, xalq an`analari va boshqa shu kabi qadriyatlar bilan bog‘liq psixologik muhitni tez-tez buzib turadigan rahbarlar. Uchinchi toifadagi rahbarlar qatoriga axloq me`yorlarini hayotiy zarurat sifatida ichki ishonch va tuyg‘u bilan o‘zlashtirmasdan, ularni ko‘r-ko‘rona qabul qiluvchilar kiradi. Bunday rahbarlar ko‘p o‘qib o‘rganadi, ular nazariy jihatdan yuqori bilimga ega bo‘ladi, amalda esa bu bilimlarni qo‘llay olmaydi yoki tashkilotchilik qobiliyati yetishmaydi.

To‘rtinchi tur rahbarlar ruhiy-sust, ma`naviy madaniyatli bo‘lsa-da, adolatsizlikni o‘tkir hissiyot bilan qabul qiladi. Ularda axloqiy bilimlar yetarli, ammo ularni ro‘yobga chiqarish uchun tashabbuskorlik, mustaqillik va shijoat yetishmaydi. Beshinchi toifadagi rahbarlar ma`naviy madaniyat va siyosiy-psixologik bilimlarni yetarli darajada egallagan, tashabbuskor va shijoatli bo‘ladi. Bunday rahbarlar chuqur bilimga, teran tafakkur va o‘tkir mushohadaga, ma`naviy hissiyotlarga boy bo‘ladi. Psixologik bilimlarni atroflicha o‘zlashtirgan rahbar yuqori darajadagi madaniyat, xulq, axloq kategoriyalarini o‘zida doimiy xarakterga aylantirgan bo‘ladi. Bu esa rahbar o‘zida individual va intellektual saviyani har tomonlama shakllantirib borishini taqozo qiladi. Mustaqil taraqqiyot yo‘lida to‘plangan tajriba, dunyo jamoatchiligi o‘zbek modeli deya e`tirof etgan o‘zimizga xos va o‘zimizga mos taraqqiyot yo‘li kelajagi buyuk davlat barpo etish borasida amalga oshirilayotgan barcha tarixiy o‘zgarishlar va yangilanishlar rahbarlarning shaxsiy e`tiqodi va ma`naviy qiyofasini tubdan o‘zgartirishga katta yordam berdi. O‘zining rahbarlik faoliyatini, oldiga qo‘ygan maqsadlarini aniq tasavvur qila oladigan, o‘z kelajagi haqida qayg‘uradigan rahbar hech bir davrda milliy g‘oya va ma`naviy mafkurasiz kamol topishi mumkin emas. Ma`naviy qiyofasi, ma`naviy mafkurasi bo‘lmasa, har qanday rahbar o‘z yo‘lidan adashadi . Rahbar mahorati - rahbarning boshqaruv san`ati sirlarini bilishi, xodimlarni tanlashdan tortib, ular bilan bog‘liq ziddiyatli vaziyatlarda optimal yechim topa bilishi, o‘zi mas`ul jabhada undan foydalangan holda, yuksak mehnat samaradorligiga erishish uchun jamoasining bunyodkorlik kuchlarini safarbar eta olishi, tashkilotchilik qobiliyatining namoyon bo‘lishi. Rahbar mahoratining muhim jihati uning muomala madaniyatida aks etadi, samimiyat, adolat, muomala, ishbilarmonlik asosiy muammo bilan ikkinchi darajali vazifalarni o‘z vaqtida farqlay bilish, tashabbuskorlik, optimizm - rahbar mahoratini tashkil etuvchi omillardir. Rahbar fazilatlari. Fazilat - bu ijobiy sifat yoki xususiyatdir. Inson - aqlli mavjudot: u yoqimli hislat va fazilatlar egasi. Odamzod paydo bo‘libdiki hamisha insoniylik qiyofasini,

fe`l-atvorda o‘ziga yarashadigan xatti–harakatlarni, u yoki bu fazilatlarni mujassamlashtirishga intilgan. Forobiy ―Fozil odamlar shahri nomli asarida adolatli jamiyat qurishga qodir bo‘lgan insonlarning axloqiy fazilatlarida quyidagi muhim sifatlar bo‘lishi lozimligini ta`kidlaydi : 1. ―Jismoniy salomatlik va aqliy kamolotning birligini ta`minlash zarur. Bunday odamlarning barcha a`zolari shu darajada mukammal taraqqiy etgan bo‘lishi zarurki, u bu a`zolari bilan bajarmoqchi bo‘lgan barcha ishlarni osonlik bilan bajara olsin. 2. Barcha masalani, muhokama va munozarani tezda va to‘g‘ri tushuna oladigan, uning ma`nosini anglay oladigan, so‘zlovchining maqsadi, aytilgan fikrlarning chinligini tezda payqay oladigan bo‘lsin. 3. Xotirasi juda baquvvat bo‘lsin, ko‘rgan-eshitgan, sezgan narsalarining birortasini ham esidan chiqarmay, yodida saqlab turadigan bo‘lsin. 4. Zehni shu darajada o‘tkir bo‘lsinki, biror narsaning alomatini sezish bilan bu alomat nimani bildirishini tezdan bilib olsin. 5. So‘zlari aniq bo‘lsin, fikrini va aytmoqchi bo‘lgan mulohazalarini ravon va ravshan bayon eta olsin. 6. Bilish va o‘qishga muhabbati bo‘lsin, o‘rganmoqchi bo‘lgan bilimini charchashni bilmay osonlikcha o‘zlashtira olsin. 7. Ovqatlanishda, ichimlik ichishda ochko‘z bo‘lmasin, tabiati qimor o‘yinlari o‘ynashdan uzoq bo‘lsin va ular keltiradigan xursandchilikdan jirkanadigan bo‘lsin. 8. Haqiqatni va haqiqat tarafdorlarini sevadigan, yolg‘on va yolg‘onchilarga nafrat bilan qaraydigan bo‘lsin. 9. Ruhning g‘ururi va vijdonini qadrlaydigan bo‘lsin, uning ruhi o‘z tabiati bilan past ishlardan yuqori va olijanob ishlarga ishlatiladigan bo‘lsin. 10. Dirham, dinor va shu kabi turkumga qarashli buyumlarga jirkanch bilan qaraydigan bo‘lsin. O‘z tabiati bilan adolatni sevadigan va adolat uchun kurashuvchilarga xayrixoh, adolatsizlik qilib jabr-zulm o‘tkazuvchilarga nafrat bilan qaraydigan

bo‘lsin, o‘z odamlari va boshqalarga adolatli bo‘lsin, go‘zal va yaxshi hisoblangan barcha narsalarni barchaga taqdim etgan holda odamlarni adolatga targ‘ib etadigan, adolatsizlik oqibatlarini yo‘qotadigan, ularga yo‘l qo‘ymaydigan bo‘lsin. 12. Adolatli bo‘lsin, ammo qaysar bo‘lmasin, adolat oldida qaysarlik qilib, o‘zbilarmonlikka berilmasin, lekin har qanday adolatsizlik, pastkashlik oldida lafzli bo‘lsin, o‘zi zarur deb topgan narsasini amalga oshirishda qat`ilik ko‘rsatsin, qo‘rqmas, jasur bo‘lsin, qo‘rqish va ojizlikni bilmasin Rahbarning axloqiy sifat va hislatlarini belgilovchi mezonlar ko‘p. Quyidagi ijobiy hislatlar ular orasida alohida o‘ringa ega: Kamtarlik, avvalo, o‘z–o‘ziga talabchanlik, o‘z harakatlariga, ishiga, bilimiga tanqidiy qarash, o‘ziga, kuch–quvvatiga ortiqcha baho bermaslikdir. Kamtarlik kishilarga bo‘lgan munosabatda namoyon bo‘ladi. Inson odobli bo‘lsa, u kishilar bilan shunchalik sodda kamtarona muomala qiladi, o‘z ishlariga va harakatlariga kamtarlik bilan baho beradi. Boshqalarga nisbatan shirinsuhan bo‘ladi. Kamtar inson boshqalardan o‘zini ustun qo‘ymaydi, o‘ziga bino qo‘yib, soxta shuhrat ketidan quvmaydi, yutuqlardan esankiramaydi. Kamtarlik Arastuning fikrich а : ―Uyatsizlik va tortinchoqlik o‘rtasidagi hislatdir. Bu hislat odamlarning qilmishlarida va gap so‘zlarida ko‘rinadi. Uyatsiz, shaloq odam hammaga, har qanday vaziyatda har narsani gapiraveradi. Tortinchoq odam esa zarur gapni zarur vaqtida aytmaydi, zarur ishni bajarishga ham jur`ati yetishmaydi. Kamtarin odam esa, uyatsiz odam kabi, har vaqt, har yerda, har qanday gapni aytavermaydi; va o‘ta tortinchoq odam kabi, zarur vaqtda zarur gapni aytishga jur`atsizlik ham qilmaydi. Kamtarinlik - tortinchoqlik va andishalikdan farq qiladiki, ular insonning qadr–qimmatini tushirib qo‘yishi ehtimoli bor. Kamtarlik xokisorlik va samimiylikdan kelib chiqadi. U kishilarga bo‘lgan munosabatda ham yaqqol ko‘rinadi. Kamtarlik inson ichki ma`naviy dunyosining tashqi ifodasi hisoblanadi. Bu borada Mirzo Abdulqodir Bedil hazratlari deydilar: Kibru hasad bermas kishiga orom Odamni mensimay quvildi shayton. Tarbiya ko‘rgan, odobli kishini uning kamtarligidan ham bilib olish mumkin.

Barcha insoniy fazilatlar ichida eng e`zozlisi kamtarlikdir. Kamtarlikning qarama– qarshi tomoni takabburlikdir. Ularning biri insonni insonga yaqinlashtiradi, ikkinchisi esa uni odamlardan uzoqlashtiradi. Xitoy maqoliga ko‘ra ―dono bo‘lmay turib, kamtar bo‘lish mumkin, ammo kamtar bo‘lmay turib dono bo‘lish qiyin. Adolat. Adolatning ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlikdan asosiy farqi shundaki, adolatning o‘zi biror-bir qadriyatni anglatmaydi, lekin qadriyatlar orasidagi nisbatni belgilaydi, ularni baholash maqomiga ega. Adolat jamiyatni tartibga soluvchilik xususiyatiga ega bo‘lib, unda ham axloqiy, ham huquqiy talablar mujassamlashgan. Adolatni ma`lum ma`noda axloq sohasidagi miqdor o‘lchovchi ham deyish mumkin: u talab bilan taqdirlashni o‘lchab turadigan tarozidir. Adolat bor joyda zulm va zo‘ravonlikka, o‘zboshimchalik va beboshlikka yo‘l qo‘yilmaydi. Shu bois, ma`naviy yetuklikning eng yuksak belgisi adolatlilik, desak yanglishmagan bo‘lamiz. Mehribonlik, sadoqat, vafodorlik kabi axloqiy hislatlar hayvonlarda ham mavjud. Lekin hayvonlarda bunday hislatlar o‘z to‘dasi, zurriyoti va o‘zini asrashga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Odamzot esa o‘ziga qondosh bo‘lmagan begonalarga ham ushbu sifatlarni ravo ko‘radi. Shunday ekan, ba`zi axloqiy sifatlar bevosita aqlga emas, balki tabiatga asoslanadi. Buni ―adolat mezoniy tushunchasida yaqqol ko‘rish mumkin. Adolatning axloqiy tushuncha sifatidagi o‘ziga xosligi Ayniqsa, huquqda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Huquq vazirligining hatto Adliya vazirligi deb atalishi, jinoyatga yarasha jazoni belgilovchi, hukm chiqaruvchi idoralarning ―Odil sud degan nomlar bilan yuritilishi buning dalilidir. Lekin adolatni faqat huquqiy tushuncha sifatida talqin etish to‘g‘ri emas. Yuqorida aytganimizdek, u keng qamrovli axloqiy tushuncha. U nafaqat fuqarolar orasidagi munosabatlarni, balki davlat bilan xalq, jamiyat bilan shaxs o‘rtasidagi aloqalar mezonini ham o‘z ichiga oladi. Shu bois xalq orasida ming yillar mobaynida odil podsho idealining yashab kelgani bejiz emas.

Vijdon. Axloqshunoslikning ta`sir doirasi nihoyatda keng kategoriyalaridan biri vijdondir. U insonning o‘z faoliyati, qilgan ishlari va belgilagan maqsadlarini ruhiy tahlil eta olish imkoniyatidir. Inson ma`naviyatining kuchi, qudrati ham, o‘z qilmishiga o‘zi holisona baho bera olish darajasi bilan belgilanadi. Vijdon, Zigmund Freyd ta`biri bilan aytganda, a`lo men, men ustidan nazorat o‘rnatib, uni boshqarib turuvchi ikkinchi bir, yuqori darajadagi men. Agar uyat hissi insonning tashqi, jamiyatga bog‘liqligidan kelib chiqsa, vijdon uning ichki o‘z-o‘ziga bog‘liqligini namoyon etadi. Bu ichki bog‘liqlik tashqi bog‘liqlikka nisbatan teran va doimiydir: uyat ma`lum bir vaqt ichida odamning o‘z nojo‘ya harakati tufayli yuzaga kelgan o‘ng‘aysizligi bo‘lsa, vijdon azobi bu - oddiy o‘ng‘aysizlik emas, balki qalbdagi, odamdagi odamiylikka e`tiqodning faryodi, talabi. Uni qondirmas ekansiz, hech qachon azob to‘xtamaydi. Uyat bilan vijdonni, shu bois, dengizdagi muz tog‘i - aysbergga o‘xshatish mumkin: yuzaga uyat tarzida chiqib turgan qismi teranlikdagi qismidan yuz, balki ming barobar kichik. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ham vijdonga shunday baho beradi: ― Vijdon pokligi va bedorligi asrlar, zamonlar osha inson ma`naviyatining ustunlaridan biri bo‘lib kelmoqda. Jamiyat hayotida adolat va haqiqat, mehr - shafqat, insof - u diyonat kabi tushunchalarni qaror toptirishda aynan mana shu omilning o‘rni va ta`siri beqiyosdir. Vijdon - shaxsning faqat o‘zigagina xos bo‘lgan ruhiy tahlil imkoniyatidir. Lekin, shaxsning vijdoni umuminsoniy, milliy, ma`naviy qadriyatlar zaminida shakllanadi, uning o‘ziga xos ehtiyoji va manfaatlari, dunyoqarashi va madaniyati hamda ma`naviy kamoloti darajasi bilan aralashib, faoliyatiga baho berishga imkon yaratadigan ruhiy mezonga aylanadi. Shu sababli vijdonlilik darajasi hammada bir xil bo‘lishi mumkin emas. Vijdon asosida o‘z qilmishimizgagina emas, balki boshqalarning faoliyatiga, jamiyatdagi voqea va hodisalar, ijtimoiy vaziyatga ham baho beramiz. Halollik. Halollik ―vijdon, ―adolat va ―burch kabi axloqshunoslik mezoniy tushunchalari bilan bog‘liq. Dastavval, u diniy tushuncha sifatida vujudga kelib, har bir musulmonning yemak-ichmagi, jinsiy va iqtisodiy xatti-harakatlari

sifatini belgilab beruvchi shar`iy me`yor bo‘lib amal qilgan, uning ziddi - harom diniy nuqtai nazardan salbiy hisoblangan xatti - harakatlarga nisbatan qo‘llanilgan. M., bismil qilingan hayvon yo parranda go‘shti - halol, o‘laksa go‘shti - harom, nikohdagi jinsiy aloqa -halol, zino - harom, mehnat haqi - halol, o‘g‘rilik bilan topilgan mol -harom v.h. Donishmandlar fikricha, ―Halollik har qanday martabani bezaydi (Shiller), ―Halol odamni ta`qib etish mumkin, ammo uni badnom qilib bo‘lmaydi (Volter). Rahmdillik - bunday rahbar barchaga rahm-shafqatli bo‘ladi. Ular boshqalarni ko‘p narsada kechirishadi, ammo o‘zlarini hech narsada kechirishmaydi. Ular rahm-shafqat insonlarning eng oliy fazilatlaridan biri ekanligini, rahm-shafqatli kishi doimo odamlarga yordam qo‘lini cho‘zishini, ojiz va notavon kishilardan xabar olib turishi lozimligini yaxshi tushunadilar. Xushxulqlilik - bunday rahbar inson go‘zalligining asosi uning chiroyli xulqida ekanligini, aynan xushxulqlilik insonni ulug‘likka olib borishini, yoqimli xulq egasidan barcha katta-kichik xursand bo‘lishini, bunday xulq egasi boshqalarni xursand qilishdan tashqari, o‘zi ham doimo xursand yurishini, boshqalardan esa o‘ziga muhabbat va muloyimlik qaytishini yaxshi tushunadi. Rahbar madaniyati. Madaniyat, avvalo, ma`naviy boylik hosilasidir. Siyosiy madaniyati yuksak rahbar millat, davlat, xalq manfaati nuqtai nazaridan ish tutadi, umummanfaatini o‘z shaxsiy ehtiyoj va manfaatlaridan ustun qo‘yadi. Avvalo, rahbarlar va rahbarlikka da`vogar shaxslar o‘zlarini har jihatdan tarbiyalab borishlari lozim. Buning uchun siyosiy hayotdan xabardor bo‘lish yoki iqtisodiy va kasbiy bilimlarni o‘zlashtirishning o‘zigina kifoya qilmaydi. Ular jahon tajribalari asosida shakllangan ilg‘or boshqaruv malakalarini ham o‘zlashtirgan bo‘lishlari kerak. Bugungi rahbar bunga o‘ziga nisbatan talabchan bo‘lib erishadi. Masalan, u har kuni gazeta va jurnallar o‘qishi, radio va oynai jahon yangiliklaridan xabardor bo‘lish orqali ham ma`lum darajada bilim egallashi mumkin. Yana siyosat, iqtisodiyot va ma`naviyatga daxldor kitoblarni, hatto mumtoz adabiyotlarni mustaqil o‘qishi, tarixiy jarayonlarni chuqur mushohada qilish ham uning dunyoqarashini kengaytiradi.

Bularning barchasi rahbar madaniy saviyasining o‘sib borishiga va siyosiy madaniyatining takomillashuviga katta yordam beradi. Chunki cheklangan tafakkur, chala bilim, past madaniyat bilan dunyoni bilib, mas`uliyatli ish va mansabni egallab bo‘lmaydi. Binobarin, demokratik asosda shakllanib borayotgan jamiyatimiz talabi shuki, siyosiy yetuk, aqlan va ma`nan barkamol, puxta bilimga ega bo‘lgan teran tafakkurli kishilargina rahbar bo‘lishga haqlidirlar. Ajdodlarimizning kindik qoni to‘kilgan muqaddas maskanimiz sanalmish shu Vatanning bir kaft tuprog‘i, zilol suvi, toza havosi, rango-rang tabiati yu, qir-adiri, tog‘-toshlari yurakka shunchalik yaqinki, buni bir so‘z bilan ta`riflash qiyin. Ana shunday mo‘tabar Vatanda rahbarlik qilish, uning kelajak avlodi, har bir jamoasiga mas`ul bo‘lish, butun umrini rahbarlik mehnatiga bag‘ishlash, yurt ravnaqi uchun umrini sarflash har bir yetakchi uchun katta baxt. Rahbar o‘z xodimlarini qabul qilish madaniyatiga ega bo‘lishi lozim. Chunki, xodimlarni qabul qilish, ularning tashvishlariga quloq solish, og‘irliklarini yengil qilish har bir rahbarning burchi va vazifasi hisoblanadi. Shuning uchun ham qabul madaniyatiga rioya qilish uchun rahbar quyidagilarga e`tibor berishi lozim: suhbatdoshingizni qancha vaqtingiz borligi to‘g‘risida ogohlantiring; faqat suhbatdoshingiz gaplariga mo‘ljal olib vaziyatni ko‘z oldingizga keltiring; to‘xtatib bo‘lmaydigan, uzil-kesil munozaralardan o‘zingizni tiying; o‘z fikringizni ishonchli va batafsil ayting; o‘z g‘oyangizni izchillik bilan bayon eting; baland ovozda gapirmang, so‘zlaringiz dona-dona ravon bo‘lsin; qarshi tanbeh hollarda o‘zingizga nisbatan tanqidiy yondashing; shunchaki fikrlash yoki haqiqatan ham shundaymi - ular o‘rtasidagi farqni biling; savollarni shunday tuzingki, ular tushunilsin; muammo muhokamasini aniq yechim bilan tugating; ishni qalashtirmang. Zudlik bilan ko‘rsatma bering; - suhbatdoshingizni yumushi o‘zi uchun o‘ta muhim ekanligini unutmang. Qabulingizda bo‘lgan kishining muammosini yechish imkoniyatingiz bo‘lmasa ham, siz

u kishini samimiy, iltifot bilan kuzating va xayrixoxlik bilan ishining o‘nglanib ketishiga umid baxshida eting. Rahbar madaniyati uning minbarda chiqib so‘zlagan chog‘ida, u yerda o‘zini tutishida, nutqida ham o‘z aksini topadi. Siz minbardasiz: - nutqingiz tushunarli va oson qabul qilinmog‘i lozim; - nutqni darrov boshlamang. ―Sizga e`tibor berishga imkon bering; - ma`lumot va raqamlarni o‘qib bering; - mikrofon borligini unutmang . Ayrim tavsiyalar - nutq ma`noli, burro, dona - dona, ta`sirchan bo‘lishini unutmang; - nutqingizda jargon so‘zlarni qo‘llamang; - muhim fikrlarga urg‘u bering va imo - ishorani o‘rnida qo‘llang. Nutq paytida quyidagilarni esda tuting: haddan tashqari baland ovozda nutq so‘zlash, tinglovchilarga o‘z hukmini o‘tkazayotgandek taassurotni qoldiradi; haddan tashqari past ovozdagi nutq uning qabul qilinishini pasaytiradi va aks savollarni bo‘lishini yuzaga keltiradi ; - haddan tashqari cho‘zib, imillab nutq so‘zlash vaqtni cho‘zyapti, degan fikrni tug‘diradi; - haddan tashqari tez so‘zlash esa, auditoriyaga bo‘lgan hurmatsizlik deb qabul qilinadi . Shuni esda tuting: Rahbar aytishi mumkin ____________ Rahbar aytishi mumkin emas Men o‘z fikrimni aniq va to‘la ayta olmadim Siz meni tushuna olmaysiz Men xatoga yo‘l qo‘ydim va uni tuzataman Bu mening aybim emas Buni boshqacha tushuntirishga harakat qilaman Yuz martalab sizga takrorlayapman Inson umrini oxirigacha o‘rganar ekan. Mening ish tajribam shu

Ehtimol, bunga biz turlicha yondashar ekanmiz Siz nohaqsiz, men o‘z fikrimda qolaman Rahbar nizo va kelishmovchiliklar holatida o‘zini tuta bilishi zarur. Nizo va kelishmovchiliklar mehnat jamoalaridagi eng noxush holatlardan hisoblanadi. Boshqaruv jarayonida nizo bu rahbar, ishchi va boshqa xodimlar o‘rtasida muayyan masalalarni hal qilishda tomonlarning bir-biri bilan bir yechimga kela olmaganligi tufayli vujudga keladigan vaziyatdir. Tashkilotda rahbariyat va xodim o‘rtasida yuzaga keluvchi nizo butun jamoaga emas, balki ―tanlangan odamlargagina yomon ta`sir etishi mumkin. Mehnat jamoasida nizoli vaziyatlar turli sabablarga ko‘ra vujudga kelishi mumkin: - mehnatni tashkil qilishdagi kamchiliklar; - haq to‘lash takomillashtirilmaganida; - yomon mehnat sharoitlari; - mehnat haqidagi qonun buzilganda; - rahbarlikning qoniqarsiz saviyasi; - o‘zaro munosabatlar madaniyatining past saviyasidaligi . Nizolarning to‘rt xil turi ko‘proq uchraydi: - ichki shaxsiy nizo - shaxslararo nizo - shaxs va guruh o‘rtasidagi nizo - guruhlararo nizo Adolatli rahbar nizoni bartaraf etish uchun nima qilishi kerak? Nizoni bartaraf etishda rahbar o‘z xulqi, madaniyatiga tayanib quyidagicha harakat qilmog‘i lozim. Dastavval: - nizoning ta`sir qilish doirasini toping; - nizoning kelib chiqishidagi sabab va bahonani aniqlang; - nizoning kelib chiqishida xodimlarning subyektiv baholarini ajrating; - nizoning qanday oqibatlarga olib kelishini baholang; - nizoning rivojlanish dinamikasiga baho bering . Nizoni bartaraf qilish jarayonidagi xatti–harakatlar:

- mavzudan chetlashish, diqqatni boshqa yo‘nalishga qaratish; - murosaga kelish, hech bo‘lmasa joriy kelishuvga erishish; - Nizoni muzlatish, saqlab qolish; - Ishontirish. Hokimlik pozitsiyasida emas, balki teng huquqlik asosida yechimni topish. Esda tuting: - nizo doirasini kengaytirmang; - murosaga keluvchi pozitiv qarorlar taklif qiling; - cho‘rt kesar, qat`ilik shakllarini qo‘llamang. - shikoyatlar sonini kamaytiring - ikkinchi darajali tomonlarga e`tibor bermang - tomonlar gaplarini bo‘lmang, ularni bir-birlari tan olishlariga erishing - mavzuga umumiy qarashlarni hosil qilishga harakat qiling Nizoli holatlarni oldini olish va undan muvaffaqiyatli chiqishning eng ishonchli vositasi - bu har bir kasbga xos xulq, muomala madaniyatining shakllanib, sayqallanib, mahorat darajasiga yetkazilganidir . Ziddiyatlarning bosqichlari . Ziddiyatlar o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lsa-da, umumiy o‘tish bosqichlariga ega: 1-bosqich - qarama-qarshi manfaatlar, qadriyatlar va me`yorlarning salohiyatli shakllanishi; 2-bosqich - potensial ziddiyatlardan real holatga o‘tish ; 3- босқич - ziddiyatli xatti-harakatlar; 4-bosqich - ziddiyatning xal bo‘lishi. Ziddiyat tuzilmasi. Har bir ziddiyat aniq tuzilmaga ega. Har qanday ziddiyatda uning obyekti mavjud bo‘lib, u tashkiliy yoki texnologik hamda mehnat haqini to‘lash, tomonlarning shaxsiy yoki ishbilarmonlik xususiyati bilan bog‘liq. Ziddiyatning keyingi elementi maqsadi, ishtirokchilarning subyektiv motivlari, ularning moddiy, ma`naviy qarashlari bilan bog‘liq jarayon hisoblanadi. Shuningdek, ziddiyat opponentlar, aniq shaxslar mavjudligini ham e`tirof etadi. Shu bilan birga, ziddiyatda bahona va asl sababni ajrata olish nihoyatda muhim.

Rahbar-amaliyotchi har doim shuni esdan chiqarmasligi lozimki, ziddiyatning mazkur elementlari mavjud ekan, ularni bartaraf etish mushkul. Ziddiyatni kuch ishlatish yoki murosaga keltirishga harakat, boshqa insonlarni mazkur jarayonga qo‘shilishi ziddiyatni yanada keskinlashtirib, vaziyatni murakkablashtiradi. Demak, ziddiyatning hech bo‘lmaganda bir unsurini yo‘qotishga erishish lozim. Mutaxassislar tomonidan insonlarning ziddiyatli vaziyatlardagi xatti-harakatlari, hal etish yo‘llari ishlab chiqilgan. Avvalambor, insonning muomala jarayonidagi ziddiyatli vaziyatini olib qaraylik. Yuqoridagi bo‘limlarda aytganimizdek, insonlarning o‘zaro munosabatidagi muomala jarayoni uch amalni taqozo etadi. Bular - idrok etish, hissiyotlar, axborot almashinuvchi .

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Davlat xizmatchisining estetik madaniyati va tashqi ko‘rinishi

Davlat xizmatchisining etiketi

Imijelogiya va davlat xizmatchisining imiji

Davlat xizmatchisining bahs yuritish san`ati

Davlat xizmatchisi va boshqaruv madaniyati