Davlat xizmatchisining estetik madaniyati va tashqi ko‘rinishi - Педагогиka - Рефераты

Davlat xizmatchisining estetik madaniyati va tashqi ko‘rinishi

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Davlat xizmatchisining estetik madaniyati va tashqi ko‘rinishi Reja: 1. Estetik madaniyat 2. To‘g‘ri o‘tirish odobi 3. Ishoralar va yurish

Tayanch iboralar : Estetik madaniyat, tashqi ko‘rinish, inson, moda, estetik did, kiyimlar, garmoniya, disgarmoniya, kiyim tanlash, xizmatchi, xatti-harakat, imo-ishora, estetik jihatlar, to‘g‘ri yurish, to‘g‘ri o‘tirish, gavdani tutish, qadam tashlash, bo‘y- bast va qomatni ushlash, tana harakatlarini to‘g‘ri yo‘naltirish, uzuk, taqinchoq, sumka, illat, muloqot, go‘zal chehra, kelishgan qaddi–qomat, chiroyli, nafis kiyim, kostyum-shim, zamonaviylik, bo‘yinbog‘, dastro‘molcha . Estetik madaniyat - insonning estetik faoliyati jarayoni, uning natijasida yaratilgan moddiy va ma’naviy qadriyatlar bo‘lib, shaxsni shakllantirish va kamolotida muhim omil bo‘lgan ijtimoiy hodisadir. Estetik madaniyat nafaqat tevarak olamni, balki insonni o‘rab turgan ijtimoiy voqelikni bilishga intilish natijasi hamdir. Shu jihatdan olganda estetik madaniyat shaxs, millat, jamiyatning o‘z-o‘zini anglashi ham demakdir. Chunki estetik madaniyatda ijtimoiy birliklar ehtiyoj va manfaatlari, o‘ziga xosligi, jahon tarixida tutgan o‘rni, turli ijtimoiy tizimlarga bo‘lgan munosabati ham o‘z ifodasini topadi. Bugungi kunda texnik vositalar insonning estetik madaniyati rivojiga sezilarli ta’sir qila boshladi. Shundan kelib chiqqan holda madaniyat yutuqlarini ommalashtirish, tarqata olish imkoniyatini yaratgan, yer yuzining turli burchaklarida dunyoga kelayotgan madaniyat namunalarini millionlarning ma’naviy ozig‘iga aylantirayotgan ommaviy axborot vositalari — radio, televideniye, internet, kino kabi hodisalarning roli bu jarayonda kattadir. Estetik madaniyat, bir tomondan, kishilar o‘rtasidagi bevosita va bilvosita muloqotni tartibga solsa, boshqa tomondan muloqotning o‘zi madaniy hodisa sifatida baholanadi va biz bunday hollarda «muomala madaniyati» degan iborani ishlatamiz. Har bir millatning o‘z tili bor. Ayni paytda, har bir millat muloqotning rang- barangligi, mazmundorligini ta’minlaydigan o‘ziga xos imo-ishoralar, raqs, musiqa, xulq-odob normalari va boshqa «tiliga» ham ega. Maqomlar, klassik

qo‘shiqlarimizni tinglaganda, xalqning his-tuyg‘ulari, kechinmalari, dardi, umidlarini dildan his qilinadi, xalqning odob - axloq normalarida esa nozik did, insoniy mehr-muhabbat, hurmat va ulug‘vorlikni ko‘rish mumkin. Inson faoliyatini tartibga solish, hayot tarzini shakllantirish estetik madaniyatning muhim funksiyalari jarayonidan biridir. Bu funksiya tufayli estetik madaniyat kishilarning muloqotini, ishlab chiqarish va turmushdagi munosabatlarni ma’lum normalarga bo‘ysundiradi. Har bir yangi madaniy qadriyatga biz o‘zimizda shakllangan madaniy qadriyatlar nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda ijobiy yoki salbiy, chiroyli yoki xunuk, adolatli yoki adolatsiz deb baho beramiz. Kundalik hayotda har birimiz bizga manzur bo‘lgan yoki manzur bo‘lmagan jarayon, voqealarga duch kelamiz, adabiyot, san’at, kino asarlarini yaxshi yoki yomon hodisalar sifatida baholaymiz. Bunday baholash paytida, albatta, har bir shaxsning o‘z qarashlari, qadriyatlari ta’siri muhim rol o‘ynaydi. Lekin, aksariyat hollarda bunday paytda, Ayniqsa, baholanayotgan hodisa o‘zga madaniyatga tegishli bo‘lsa, o‘zimizga mansub bo‘lgan madaniyat ruhimizga singdirgan qadriyatlar tizimi ustuvor bo‘ladi va butun bo‘y-basti bilan o‘zligini namoyon qiladi. Estetik madaniyatning baholash funksiyasi tufayli tanlanish sodir bo‘ladi, madaniyatdagi barqarorlik, har bir davrdagi o‘ziga xoslik, davomiylik, vorislik ta’minlanadi. Estetik madaniyatning shakllanishida estetik munosabatning ahamiyati beqiyos. Estetik munosabat - obyekt bilan subyekt o‘rtasidagi o‘ziga hos aloqadorlik tufayli kelib chiqadigan harakatlar majmuidir. Go‘zallikni idrok qilish jarayonida sodir bo‘ladigan o‘zaro harakatlar estetik munosabat zaminidir. Bunday munosabat orqali inson obyektiv dunyodagi voqea va hodisalarini keng mushohada qiladi. Estetik munosabatning natijasi estetik baholash mohiyati, narsa-buyumlar ifodalanadi. Masalan, kursi yoki xontaxtani estetik baholash - uning shakli bo‘lgan materialni qayta ishlash, taraf va qismlari mutanosibligini uning amaliy o‘rni, ya’ni nimaga mo‘ljallanganligiga qiyos qilishdir. Ovqatga estetik munosabat uning shakl va mazmuni mutanosibligida o‘z ifodasini topadi. Yoki insonga estetik munosabatda

bo‘lish ham inson shaxsi ma’naviy mazmunining inson xatti-harakatlari va xulq- atvori shakliga mutanosiblikda ifodalanadi. Tashqi ko‘rinish - insonning kim va qanday ekanligi haqida dastlabki ma’lumotni beradi hamda uning turmush tarzi va hayotida muhim ahamiyatga ega. Hozirda dunyo globallashib bormoqda. Aksariyat hollarda insonning tashqi go‘zalligiga nisbatan yuzaki munosabat bildiriladi; tashqi go‘zallik shaxsning chinakam «Men»ini namoyon qilishiga to‘sqinlik qiluvchi, o‘tkinchi hodisa sifatida qaraladi. Hozirgi davr bunday fikrlarni qisman rad etadi. Chunki insonning tashqi go‘zalligi nafaqat o‘ziga, balki boshqalarning faoliyatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Zero, tashqi ko‘rinish: 1. Odamning o‘tayotgan kunini sermazmun va xayrli etadi. 2. Insonning hayotdan bahramand bo‘lish onlarini shirin qiladi va unga zavq bag‘ishlaydi. 3. Odamni ochiq ko‘ngilli, sertakalluf va olijanob etadi. 4. Insonning hurmatini oshiradi va uning kelajagini belgilaydi. Insonning ichki dunyosi, shaxsi, aqli va his-tuyg‘ulari uning tashqi qiyofasi - ko‘zlari, chehrasi, shuningdek qaddi- qomati va yurish-turishida to‘la aks etadi. Insonning ichki dunyosi qanchalik mukammal bo‘lsa, yurish -turishi ham shunchalik madaniyatli bo‘ladi. Inson va go‘zallik masalasi azaldan jamiyatning diqqat markazida turgan masalalardan hisoblanadi. Bu borada ilmiy manbalarda talaygina mulohazalar bildirilgan. Ayrimlar inson go‘zalligini belgilashda uning tashqi qiyofasiga qarab baho berish kerakligini uqtirsalar, ikkinchi qarash tarafdorlari - inson go‘zalligi uning axloqiy fazilatlari bilan belgilanadi, degan g‘oyani ilgari suradilar. Shulardan ikkinchi g‘oya tarafdorlari ko‘pchilikni tashkil qiladi. Biz esa mazkur ikki qarashni inkor etmagan holda, uchinchi qarashni maqsadga muvofiq deb bilamiz. YA’ni inson kamolotida go‘zallik zohiriy yoki botiniy tomonlardan birining ustuvorligi bilan emas, balki ikkala tomonning uyg‘unligiga asoslanadi; birini ikkinchisidan ajratish inson go‘zalligi haqida to‘laqonli tasavvurni bermaydi. Zotan, axloqiy fazilatlar insonning botiniy go‘zalligini mustahkamlasa, zohiriy (tashqi) ko‘rinish ham insonga ijobiy tuyg‘ular baxsh etadi.

Tanishlar sonini ko‘paytirish va shaxslararo muvaffaqiyatli aloqa o‘rnatish san’atini egallash uchun bosiladigan birinchi qadam bu insonning borlig‘i va uning haqiqiy mohiyatini anglashdir. Avvalambor, inson o‘zgaga emas, o‘ziga bo‘lgan qiziqishni namoyon qiladi. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, uning o‘ziga bo‘lgan e’tibori boshqalarga qaratgan e’tiboridan ming marta ustun turadi. Inson tug‘ilishidan boshlab yo‘rgaklanadi. Yo‘rgakka kirgan dastlabki kunlaridanoq kiyina boshlaydi. Kiyim insonning suratini emas, balki uning butun ichki dunyosini - siyratini ham ko‘rsatadigan omildir. Madaniyatlilikning asosiy belgilaridan biri ham, bu - kiyinish odobidir. Kimning qanday kiyinishiga qarab, uning did-farosati, moddiy va ma’naviy darajasini, hatto kasbini ham aniqlab olish mumkin. Kiyinish madaniyati, kiyinish odobi kishilarning o‘zaro muomalasiga, bir- biriga bo‘lgan munosabati, yurish turishiga ham ta’sir qiladi. Lekin kiyinish haqida aniq bir andoza mavjud emas. Kiyim uchun olinadigan turli narsalarning har biri kishining didi, bo‘y-basti, yoshi, moddiy imkoniyatlari hamda jamiyatda tutgan o‘rniga bog‘liq. Inson kerak bo‘lmagan xaridlarni qilmaslik uchun doimo o‘zini boshqarib turishi lozim va yangi narsalar uyingizda mavjud bo‘lgan kiyimlar uslubiga, gazlamaning rangiga mos keladimi - yo‘qmi, uni boshqa narsalar bilan kiysa bo‘ladimi, va h.k. larga e’tibor berishi lozim. Kiyinish - shaxsning o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, hamma vaqt go‘zallik, uyg‘unlik, noziklik, odob, xushmuomalalik, odamshivandalik darajasining ifodasi. Insonning tashqi go‘zalligi kiyim rangining bir-biriga mosligi, tabiiyligi va soddaligidadir. Xushbichim va chiroyli kiyinishning ma’nosi nimada? Ko‘zga tashlanmaydigan hamda kishiga tabiiy go‘zallik beradigan va uning ayrim kamchiliklarini bildirmaydigan ust-bosh, chiroyli, xushbichim, gavdaga, yoshiga va faslga mos kiyim kiyishdir. Kiyim ma’lum davr va ijtimoiy sharoitda kishilarning go‘zallik haqidagi qarashlari mujassamlashuvchi moda bilan bog‘liq. Kishilik jamiyati rivoji jarayonida bu qarashlar o‘zgara boradi, shu munosabat bilan moda ham uzluksiz o‘zgarib turadi. O‘zbek xalqining milliy madaniyati, urf -odatlari asrlar davomida davr va sharoitga, jamiyat taraqqiyotiga moslashib o‘zgarib kelgan. Tarixga

aylangan kiyim va liboslarni qanday kiyish urfi va qoidalari deyarli istisnoli jihatlardagina o‘z kuchini saqlab qolgan. Ammo odamlar kiyimlarni tanlash va ixtiro qilishdan toyganlari yo‘q, aksincha, zamonaviylikka bo‘lgan talablar oldingi davrdagiga nisbatan ancha ilgarilab ketdi. Yaxshi kiyinish o‘ziga xos san’at. Kishi bu san’atni egallashi uchun moda talablariga rioya qilibgina qolmay, o‘z didini ham tarbiyalashi kerak. Didni tarbiyalash uchun me’yor va o‘zaro mos tushunchalarga asoslangan san’atning barcha turlari bilan tanishib borishi lozim. Zehn bilan tanlangan orasta libos uning egasining didi yaxshiligini bildiradi. Ko‘ylak javoni to‘la bo‘lmasdan turib ham did bilan kiyinish mumkin. Yangi chiqqan zamonaviy libos ketidan quvish emas, balki siz uchun zarur bo‘lgan narsa haqida o‘ylab ko‘rgan ma’qul. Zamonaviy moda mato turlarining yangiligi bilan ham belgilanadi. Jiddiy erkaklarga nisbatan ayollar zamonaviylik masalalarida ko‘proq qayg‘uradilar. Erkaklarga nisbatan ayollar modasi o‘zgaruvchandir. Yubka va kamzullar bir kaltalashib ketsa, bir-ikki yildan so‘ng - uzunlashib ketadi. Ko‘ylakda ba’zida belni ko‘rsatib turadigan holatlari paydo bo‘lsa, ba’zida aksi bo‘ladi. Erkaklarga nisbatan matolarning rangdor tuslari va fakturasi turli-tuman va albatta, turli xil zamonaviy ziynatlar ham ayollar uchundir. Ammo erkaklar umuman zamonaviylikdan yiroq desak noto‘g‘ri bo‘lar edi. Kuchli jins sohiblarining zamonaviylikka bo‘lgan qiziqishi - oxirgi yillarda yetarli darajada salohiyatga ega. Jiddiy kostyumlarga to‘q jigarrang va qora rangdagi, qulay va sifatli oyoq kiyimlar mos keladi. Och jigarrang yoki jigarrang oyoq kiyimlar qora kostyumga umuman to‘g‘ri kelmaydi. Biroq qora oyoq kiyim jigarrang kostyumga mosdir. Tagligi qalin, qo‘pol sport botinkalari tantanali chiqish uchun mo‘ljallangan kiyimlarga to‘g‘ri kelmaydi, faqatgina sportiv kiyimlar bilan mos tushmaydi. Tashqi ko‘rinishingizda mayda-chuyda narsalar bo‘lmaydi. Ularning hammasi ahamiyatga ega. Ziynatlar haqida bir necha so‘z. Afsuski, hamma ham kostyumini bezashda doimo taqinchoqlardan to‘g‘ri foydalana olmaydi. Ba’zilar haddan tashqari zeb-ziynatlarga ko‘milsa, ba’zilar esa o‘ta oddiylashib ketadilar.

Avvalambor, hech qaysi ayol bu borada tejamasligi lozim, ammo ularni ko‘z-ko‘z qilish uchun chegaradan chiqib ketish ham -«me’yordan chiqish» kabi didsizlikdir. Did bilan kiyinish kishining o‘ziga tanqid bilan qaray olishini ham ifodalaydi. Inson o‘z tabiiy nuqsonlarini sezib, uni boshqalarga sezilmaydigan qilib kiyinmog‘i kerak. Kiyim tanlanayotganda yoshni ham unutmaslik kerak. Yoshlar sport kiyimi bichig‘ida kiyinadilar. Ochiq rangli, guldor kiyimlar ularga ko‘proq yarashadi. O‘ttiz yoshdagi ayollar (shartli ravishda) didi modaga asos deb qabul qilingan. Bu yoshda ayol o‘z qiyofasini yaxshi bilmog‘i, husniga xusn qo‘shiladigan kiyimlarni tanlay olmog‘i lozim. Qirq yoshdan keyin o‘tgan yillar oqibatida vujudga keladigan ayrim nuqsonlarni kiyim va pardoz bilan yashirish kerakligini unutmaslik lozim. Semiz yosh ayollar juda ham odmi kiyimlar bilan kifoyalanmasliklari kerak, chunki odmi kiyim semizlik bilan birga yoshlikni ham, latofatlikni ham yashirishi mumkin. Muhimi kiyimning shakli va rangi me’yorida bo‘lsin. Atir bo‘yi ayol kishiga alohida bir latofat beradi, uning chiroyini qandaydir sirli qadimgi ayollik nazokati bilan o‘raydi. Ammo... Hamma joyda kabi bu yerda ham oshirib yubormang. Kerak bo‘lmagan joyda atirdan foydalanmang. Insonning eng go‘zal va eng tabiiy ziynati bu - sochlaridir. Sochimizning chiroyi hamda salomatligi doimiy emasligini yoddan chiqarmasligimiz zarur. Sochlarni chiroyli va e’tiborga tortar darajada ko‘rinishga ega bo‘lishi uchun biz ularni har kuni parvarish qilishimiz lozim. Ayol kishi o‘ta zamonaviy kiyingan, qimmatbaho taqinchoqlarga burkangan, yuz-qo‘llari go‘zal ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin, ammo sochlarining ko‘rinishi yaxshi bo‘lmasa -go‘zal ko‘rinmaydi Kishining madaniyatini birinchi navbatda uning kiyimi ta’kidlab turadi. Did bilan tanlangan kiyim va orasta ko‘rinish odamni o‘ziga nisbatan ishonch, hamda atrofdagilarda yoqimli taassurot uyg‘otadi. Erkak kishida kundalik kiyish uchun ko‘zga u darjada tashlanmaydigan kostyum-shim va yana maxsus kechalar va mehmondorchiliklar uchun mo‘ljallangan to‘q kul rang yoki to‘q ko‘k va qora rangdagi kostyum-shimlar bo‘lishi lozim. Agar bu ikki kostyumni mohirlik bilan, bir-biriga uyg‘un bo‘lgan

tusdagi ranglarda tanlab olinsa, unda ularni bir - biriga moslashtirgan holda kiyib yurish mumkin. Bundan tashqari, bu ikki kostyumga sportiv turi kombinatsiyalashgan kostyumni ham qo‘shib to‘ldirish mumkin. Bunday turdagi kostyumni ishga kiyish urf bo‘la boshlamoqda. U bezak va ranglar bilan bir-biridan farq qiluvchi shim va ustki kiyimdan iborat bu kostyum uyg‘un va mos bo‘lgan holda bir-birini to‘ldirishi lozim. Masalan: mayda katakli kostyumga shim, mayda katakli shimga esa bir tusdagi ustki kiyim ko‘proq mos keladi. Bizning jismimiz va hamma narsa pokiza bo‘lishi shart, har qanday zo‘r bashang ko‘rinishni cho‘ntakdan chiqqan kir ro‘molcha bir pul qiladi. Sochlar doimo toza bo‘lishi va tiniq ko‘rinish kasb etishi lozim. Erkaklar kunda soqolini olib turishi, kerak bo‘lsa, kechqurun mehmonga borish uchun to‘q kostyum kiygan bo‘lsa ham ikki martadan olishga to‘g‘ri keladi. Eng ahamiyatlisi, nafaqat ozoda bo‘lishi, balki kiyim dazmollangan bo‘lishi ham shart. Oyoq kiyimlarni hatto yomg‘ir kunlari ham tozalab chiqish kerak, zero ular gohida egasini noqulay vaziyatga solib qo‘yadi. Zamonaviylik asosiy xususiyatlarda unga individual tarzda moslashuvni taqozo etadi. Aslida hech qanday moda xunuk yoki chiroyli bo‘lmaydi, u doimiy mezonga ega emas. Kecha qabul qilinmagan narsa, bugun tabiiy ko‘rinishi mumkin. Tabiatning shu xususiyati tufayli biz ba’zida ko‘rinishimizni yangilab turish imkoniyatiga egamiz. Yangi chiqqan zamonaviy liboslarga moslashish, odatda, sal qiyinroq kechadi. deyarli hamma vaqt ko‘pchilikni hayratga soladi. Tajribadan shuni bilamizki, bir yildan so‘ng yangi moda bizga o‘z hukmini o‘tkazadi, keyin esa xuddi shu uslubga moslashib olgandan so‘ng, undan voz kechishdan bosh tortamiz. Zamonaviy narsalar, odatda, ayollar uchun uch yil, erkaklar uchun besh yil xizmat qiladi. Eski modani «ushlab» turishga intilmang, yangisi bilan kurashishni to‘xtating. Udum (moda) me’yor hisini, davr talabi, did va yoshga e’tiborni talab qiladi. Shunday odamlar borki, ular tezda zamonaviylikning ba’zi unsurlarini ilib oladi, boshqalarga esa «maxsus moslashuv jarayoni» kerak. Bundaylarga biroz sabrli bo‘lishni maslahat beramiz. Qadimdan maqol bor ―Chiroyli ko‘rinishga harakat

qil, ammo olifta bo‘lma. A.Navoiy ―Maxbub ul - qulub asarida ―O‘ziga bino qo‘ygan odam aqlsizdir, o‘ziga zeb bergan-beor, satangdir ... deydi. Zamonaviy kiyinish bilan bizni g‘ashimizga tekkan odam o‘rnakka arziydigan oila a’zosi va yaxshi odam bo‘lib chiqishi mumkin. Biz ham vaqti kelib, shunday kiyinishimiz mumkin. Bashang zamonaviy qiyofa ko‘r-ko‘rona, modaning qulini qabul qilmaydi. Har qanday fasondagi ko‘ylak ham odamga yarashavermasligi mumkin. Ammo zamonaviylikning doirasi keng. Yoshi kattalar, yoshlar, to‘ladan kelgan odamlar, ozg‘in, bo‘yi pastlar va balandlar uchun fasonlar mavjud. Bashang va zamonaviy kiyinish san’ati zamonaviylikning asosiy talablarini o‘ziga qo‘llay olish va ko‘proq mos keladiganlarini tanlab olishdan iboratdir. O‘z yaqinlaringiz qabulida bo‘lganingizda ustki kiyimingizni yechishni so‘rab olib qo‘yishingiz mumkin, boshqa paytlarda uy egasini taklifini kutmoq afzal. Kostyumga bo‘yinbog‘ zarur. U faqat rangli va sport ko‘ylaklariga nisbatan zaruriyat tug‘dirmaydi. Rasmiy holatlarda ustki kiyimning tugmalari qadalgan bo‘ladi. Bunday holatlarda siz tanishlaringiz kvartirasiga, restoranlarga (Ayniqsa, ayollar oldida), majlisga, teatrga kirishingiz mumkin. Bundan tashqari, tugmalarni prezidium stolida o‘tirganingizda va doklad bilan chiqish qilganingizda taqish lozim. Raqsga tushganingizda ham xuddi shu holat. Qadalmagan tugmalar bilan siz o‘rindiqda teatr tomosha qilayotgan yoki kechki ovqat dasturxoni oldida o‘tirishingiz mumkin. Ustki kiyimning eng quyi qismidagi tugma hech qachon qadalmaydi. Dissertatsiya himoyasi uchun kandidat to‘q rangli kostyum kiyishi lozim. Uyda xalat va pijama faqatgina ertalab yoki kechqurun vannaga kirish uchun kiyiladi. Boshqa paytlarda to‘liq, batartib va qulay kiyinish lozim. Ayniqsa, ayol kishi uyda chiroyli kiyinishi lozim, rangi o‘chib ketgan, tor yoki osilib ketgan kiyimlar kiyish nojoizdir. O‘zimizga mos tarzda kiyinishimiz, to‘satdan mehmonlarni kirib qolishini aytmagan holda, yaxshi kayfiyat bilan yurishga kerakdir, Ro‘zg‘or masalasini hisobga oladigan ayollar, eskirgan liboslarni yaxshi uyda kiyadigan kostyumga aylantirishlari mumkin. U nafaqat qulay, balki zamonaviy bo‘lmog‘i ham lozimdir. Ayol kishining shalviragan

kiyimlarni kiyishi yoki eskirgan kiyimlarga qayta ishlov bergach, uni «uy kiyimiga ko‘zi qiymay» shkafga ilib qo‘yuvchilarni hech narsa bilan oqlab bo‘lmaydi. Odatda erkaklar uyda trikotaj matolaridan bo‘lgan sport kiyimlari yoki jinsi kiyadilar. Agar kvartira bo‘ylab yurgan erkakning kiyimi biroz eskiroq, shimidagi naqshlar rangdor va ajoyib bo‘lsa, buning qo‘rqinchli joyi yo‘q. Hatto yaxshi ko‘rinadi. Asosiysi, eskirgan bo‘lsa ham ularni vaqtida yuvishga tashlab, tugmalarini mustahkam va dazmollangan holda tutish lozim. Taklif qilingan mehmonlar hech qachon shippakda kutib olinmaydi, garchi uy egasi har safar yangi libosda chiqishi shart bo‘lmasa ham. Ayniqsa, mehmon oddiy ko‘ylakda kelgan bo‘lsa. Erkak kishining asosiy kiyimi - kostyum. Biroq doimo unda erkak kishi bashang ko‘rinavermaydi. Kostyum jussa o‘lchovlariga to‘g‘ri kelishi lozim, harakatlarni cheklab siqmasligi, yurganda xalaqit bermasligi, odmi rangda bo‘lishi kerak. Ko‘ylak, bo‘yinbog‘ va paypoq tanlashda ham e’tiborli bo‘ling. Bularning hammasi, oyoq kiyimni istisno qilmagan holda yoshingiz, sharoit va boshqa ma’lum bir holatga monand bo‘lishi zarur. Erkaklar bashang bo‘lib tug‘ilmaydilar. Bu, avvalambor, tarbiya va o‘z-o‘zini tarbiyalashdir. Bashang erkaklar kerakli daraja doimo batartibdirlar. Erkaklarga o‘zlari bilan ikkita dastro‘mol olib yurishni tavsiya etamiz: biri - ustki kiyim yoki shim kissasida, uni kerak bo‘lganda o‘zi uchun ishlatiladi (ishlatib bo‘lgandan keyin g‘ijimlab tashlamang), ikkinchisi mutlaqo tozasi - ustki kiyimning ichki cho‘ntagida, maxsus holatlar uchun (ko‘zoynakni artish uchun, bola yoki ayol kishiga kerak bo‘lib qolgan taqdirda berish uchun va h. k.). Ikkinchi dastro‘molni ustki kiyimning tashqi cho‘ntagida, sal uchini chiqargan holda olib yurish ham mumkin. Ideal darajadagi sportcha gavdali odam ham suhbat chog‘ida oyoqlarini chalishtirish, qimirlatish, tanishining tugmachalarini ushlash, qo‘lini kissasiga solish tavsiya etilmaydi. O‘tirganda oyog‘ingizni yoyib olmang. O‘rindiqqa cho‘zilib olish va o‘rindiqni u yoqdan bu yoqa qimirlatib o‘tirishdan o‘zingizni tiying. Alohida kiyimning qismlari bir-biriga uyg‘un bo‘lishi kerak. Sport kiyimlariga laklangan tufli yoki galstuklar to‘g‘ri kelmaydi. Bayramda kiyiladigan ohorlik to‘q

qora kostyum-shimni oq ko‘ylak, qora paypoq va qora tufli bilan kiyiladi. Tashqi ko‘krak cho‘ntakdan oq dastro‘molning uchi chiqib turishi maqsadga muvofiq. Kombinatsiyalashgan kostyum bilan (kul rang chiviq-chiviq shim, qora ustki kiyim) ikkita manjetli oq ko‘ylak (manjetlar va yoqa kraxmallangan bo‘lishi lozim), kul rang galstuk, qora tufli va to‘q paypoqlar bilan kiyiladi. Bo‘yinbog‘ doimo egasining didini aks ettirib kelgan. Umuman olganda, sport kiyimi yoki kostyum-shim bilan kiyish uchun ipak yoki sun’iy ipakdan bo‘lgan yoki sun’iy toladan hamda bir-ikkita sherst bo‘yinbog‘lar harid qilib olish lozim. Bo‘yinbog‘ni tanlash kostyum fasoni va matosining rangi, rasmiga bog‘liq. Jiddiy kostyumga tabiiy hamda sun’iy ipakdan bo‘lgan bo‘yinbog‘lar to‘g‘ri keladi. Kapalaksifat bo‘yinbog‘lar alohida vaziyatlar uchun mo‘ljallangan. Ular odmi va nafis tusda bo‘lishi lozim. Mayda rasmli kostyumga har qanday bo‘yinbog‘ tushaveradi. Olachipor kostyumga bir tusdagi bo‘yinbog‘ mos tushsa yaxshiroq bo‘ladi. Ammo bunda ikkita qoidaga amal qilish lozim: yo bo‘yinbog‘ni tanlayotganda uni kostyum rangi bilan bir tusda, ammo sal ochroq yoki sal to‘qroq bo‘lishiga harakat qilish kerak. Chunki bu bilan ular bir-birini to‘ldirib turadi, yoki kostyum va bo‘yinbog‘ bir-biriga qarama-qarshi tusda (albatta uyg‘unlashgan holda) bo‘lishi lozim. Lekin bunday qarama-qarshilik sizda yagona bo‘lishi kerak! Dastro‘molni dazmollangan holda shim cho‘ntagi yoki sumkada saqlash kerak. Aksirgandan so‘ng uni qoqib o‘tirish nojoiz, darrov olib qo‘ying. Erkak kostyumini yoki ayolni nafis bezaydigan dastro‘mol - boshqa narsa. Erkaklarnikidan kichikroq bo‘lgan bu dastro‘mol jamoatda ko‘z-ko‘z bo‘lishga arziydi. To‘g‘ri o‘tirish odobi . Azaldan bu narsaga katta e’tibor bilan qaralgan. Masalan, o‘tirish qoidalari to‘g‘risida XVIII asrda Iogann Zulser tomonidan nashr etilgan "Qiz bolaning baxti va taxti nimada"- kitobida yozilgan. Bu tajriba hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. «To‘g‘ri o‘tirish bu san’at» . Bu quyidagini anglatadi: «Boshni o‘ta tikka yoki u yoqdan bu yoqqa osiltirib alanglayvergan holda tutmaslik lozim». So‘ng: "Qo‘llarni chalkashtirib ko‘krakka olib borish, belga qo‘lni qo‘yish, qo‘lini osiltirib o‘tirish,

yelpig‘ichni o‘ynab o‘tirish, barmoqlarini o‘ynash, piyolani aylantirib o‘tirish, sochini yoki kiyimini to‘g‘rilab o‘tirish mumkin emas". Shuningdek: "Qaddini tik tutish, o‘rindiqda yalpayib yotib olish, uchiga o‘tirib olish, likillab o‘tirish va oyoqlarni chalishtirib o‘tirish nojoizdir!.."1 Stulda bukchaymasdan, kerilmasdan, tirsak bilan tayanmasdan to‘g‘ri va erkin o‘tirish tavsiya etiladi. Stulda o‘tirgan holda silkinish, stulning chetigagina ilinib o‘tirish, unga minib olish mumkin emas. Stulga o‘tirganda ham, undan turganda ham ovoz chiqmasligi kerak. Stulni taraqlatib surmaslik, balki orqa suyanchig‘idan ushlab joyidan joyga ko‘chirish lozim. O‘tirgan stulingizni oyoq bilan taqillatish insonning g‘ashiga tegadi. O‘tirganingizda tizzalaringiz juftlashtirilgan, oyoq kaftlaringiz bir - biriga mumkin qadar yaqin qo‘yilgan bo‘lishi lozim, bir oyoqni salgina oldinga chiqarib qo‘yish ham mumkin. Oyoqlarni chalishtirib o‘tirish erkak ham, ayolga ham yarashmaydi hamda o‘ta madaniyatsizlik hisoblanadi. Erkaklarning oyoqlarini kerib, tizzasiga qo‘li bilan tayanib o‘tirishi ularning beso‘naqayligi va tarbiya ko‘rmaganligidan dalolat beradi. Tarbiya ko‘rgan odam hech qachon va hech kimga orqa o‘girib o‘tirmaydi. Davrada hamma vaqt boshqalarga yuz o‘girib o‘tirishga, buning iloji bo‘lmasa, aqalli, yonga o‘girilishga harakat qilish kerak. Katta yoshdagi kishilar xonaga kirayotganida yoki chiqib ketayotganda yoshlar joyidan turishi shart. Oyoqlar ko‘p e’tiborni talab qiladi. Jamoat transportida yo‘lovchilar oyoqlarini qanday tutishiga e’tibor bering. Biri yalpayib, oyoqlarini cho‘zib, ikkinchisi oyoqlarini o‘rindiq ichkarisiga berkitib olgan. Qo‘shni oyoqlarini chalishtirib, yana kimdir oyoqlari bilan o‘rindiqni oyog‘iga ilashtirib olgan. Albatta bu individual, biroq maqtovga arzimaydigan xolatdir . Qaddi-qomatni tutish va chiroyli yurish Insonning turishi, yurishi, o‘tirishidan qo‘l va oyoqlarining xolatidan uning atrofdagilarga bo‘lgan izzat - hurmatini yoki hurmatsizligini bilish mumkin. Gavdaning har bir vaziyatida baodoblik, tabiiy erkinlik ko‘rinib turishi va bu vaziyat shu sharoitga zid bo‘lmasligi lozim. Hech kim yo‘qligida o‘zingizga yo‘l qo‘yishingiz mumkin bo‘lgan harakatlar boshqalar oldida joiz bo‘lmaydi.

Eng go‘zal chehra, kelishgan qaddi–qomat yoki chiroyli, nafis kiyim ham, agar yurish-turishga mos tushmasa, kishida hech qanday taassurot qoldirmaydi. Inson hamma vaqt go‘zallikka va tartibga intilgan, shuning uchun ham avloddan- avlodga o‘tib kelgan va odatga aylanib qolgan udumlar hamda yurish-turish qoidalari paydo bo‘lgan va har bir xalqning an’analarida ajoyib tarzda o‘z ifodasini topgan. Yaxshilikka, go‘zallikka intilish insonga xos hislatdir, insonning xushmuomala va odobli bo‘lishga intilishi bu oddiy holdir. Insonda hamma narsa go‘zal bo‘lishi kerak. Uning tashqi ko‘rinishi, ichki qiyofasi, hatto ismi ham, yurish-turishi ham go‘zal bo‘lishi lozim. Kishining samimiy va sof bo‘lishi bilan birga, chiroyli yurishi, qaddi–qomatini adl tutishi, chiroyli gapira olishi, erkin xatti– harakat qilishi yaxshi odat natijasidir. Atrofingizga qarang va siz odamlarning qanday yurishini ko‘rasiz: biri bukchayib, boshqasining qo‘llari osilib yuribdi, narigisi oyog‘ini qiyshaytirib qadab bosadi, yana biri maneken ayollarga o‘xshab yoniga tashlab yuribdi. Ba’zilar, cho‘ntagiga qo‘lini solib, olomonni yorib o‘tishga harakat qiladi. Har biri - «o‘zicha olam», bir bo‘lib befarosatlikni ko‘rsatadilar. Agar har bir kishi oynaga qarab o‘zini boshqalar oldida qanday yurishini ko‘rganda edi! Har bir odamning yurishi uning xususiyatini keltirib chiqaradi: ba’zida esa bu kostyumga ham bog‘liqdir. Bo‘yi past to‘liq odamning yurishi boshqa, ozg‘in va uzun bo‘ylik odamniki- boshqa. Agar qiz bolaning oyog‘ida baland poshnali tufli-yu, kalta yubka bo‘lsa, unda bir yurish uslubi, krossovka va djinsida yurganida esa - boshqacha ko‘rinadi. Yurish o‘ta tabiiy bo‘lishi lozim. Ko‘chada boshni ko‘tarib yurish mumkin. Ammo bunda qo‘llar harakati tashlanayotgan qadam ritmiga mos bo‘lishi kerak: qo‘lni osiltirib, turishi va ularni u yoqdan buyoqqa marsh harakatiga o‘xshab tashlab yurish kerak emas. Yurayotganda oyoqni shunday qo‘yish kerakki, unda oyoqning uchi va tovoni bir tekis harakatga mos ravishda yo‘naltirilgan: oyoqni uchini sal ichkariga qiyshaytiribroq qo‘yish lozim. Oyoqlari qiyshiq odam qadamni to‘g‘ri qo‘yishga doimo e’tibor berishi kerak. Agar siz sherigingiz bilan, ayniqsa, qo‘l ushlashib ketayotgan bo‘lsangiz, yoningizdagi odamning qadam tashlashiga moslashib yurishga intiling. Agar ayol kishining

yubkasi torroq bo‘lsa, unda qadamini maydalashtirib yuradi, erkak kishi esa, katta qadam tashlashiga qaramasdan, u bilan baravar yurishga harakat qilishi lozim. Ishoralar va yurish Chiroyli yurish, qaddi-qomat, nazokatli ishoralar ham ayolni, ham erkakni yanada chiroyli ko‘rsatadi. Juda ham kam holatlardagina biz nazokat bilan qaddi-qomatni tutish hamda yurishni tabiat ehsoni sifatida qaraymiz. Ko‘proq bu sifatlar qiyinchilik bilan egallanadi. Ularni o‘zida tarbiyalash uchun sport, ritmika bilan shug‘ullanish lozim. Bu qiz bolalar uchun juda foydalidir, buni ota-onalar yodda tutsinlar. Chiroyli yurish, qaddi-qomatni tutish, yengil va go‘zal ravishda zinapoyalarda chiqish yoki tushish hamda nafosat bilan o‘tirishni o‘rganish lozimdir. Ayniqsa, ayol oynada qanday qilib divan, stul yoki o‘rindiqda o‘tirganini kuzatishi kerak. Ba’zi holatlarda o‘ziga pastlik qiladigan o‘rindiqlarda o‘tirgan ayollar oyoqlarini chalishtirib oladilar. Bunday vaziyatda ularni chalishtirmasdan, birlashtirib, tizzalarini bir tomonga sal og‘dirib o‘tirgan ma’qul. O‘rindiqning qo‘l qo‘yadigan ushlagichiga faqat eng yaqin do‘stlar uyida biroz o‘tirish mumkin. Ammo bu o‘rindiqda sizga yaxshi tanish bo‘lmagan ayol yoki kishi o‘tirgan bo‘lsa umuman nojoizdir. Har qanday reflektiv harakatlarni nazoratda tutmoq lozim. Esnayveradigan odamlar nafaqat notanish davrada, balki ishxona va uyda ham kishining g‘ashini keltiradi. Madaniyatli kishi odamlar oldida umuman esnamaslikka harakat qiladi. Agar buni bildirmasangiz, ichingizga yutsangiz, unda esnash mumkin. Yo‘taldan tiyilish mumkin emas. Yo‘talayotganda boshni boshqa tomonga burib og‘izni qo‘l bilan yopiladi, qattiq yo‘talda esa og‘izga dastro‘mol tutgan ma’qul. Ro‘molchaga sekinroq aksirish mumkin, bunda boshni chekkaga burmasa ham bo‘ladi. Butun xonani «to‘ldirib» aksirishga yo‘l qo‘ymang. Ammo aksirish sizdan kuchliroq kelsa, yuzingizni chetga burib aksiravering. Ko‘p hollarda biz aynan o‘z xatti xarakatlarimiz tufayli jamoat bilan muloqot qilishdan o‘zimizni mahrum qilamiz. Jamoada o‘zini tutish bo‘yicha quyidagi maslahatlarni tavsiya etamiz: Qo‘llaringizni o‘z holiga qo‘ying, bo‘yinbog‘ni tortavermang, tugmachalarni o‘ynamang yoki suhbatdoshingiz qo‘liga tegmang.

Ayol kishi uzuklari, taqinchoqlari, sumkasining zamogi bilan «o‘ynamagani», sochini barmog‘iga o‘ramagani ma’qul. suhbatdoshning buyumlarini olib o‘ynab turish ham yaxshi emas. Dasturxonni burama sochga aylantirmang, idishlarni o‘ziga qo‘ying, ularni jaranglatmang. Ammo agar siz o‘zingizni tuta olmasangiz, cho‘ntagingizda gugurt qutisini olib yuring. Qorinni qo‘l bilan ushlab urmang. Suhbatdosh yoki yaqinda turgan odamga orqa qilib o‘girish odobsizlikdir. Jamoada boshni qashlashga yo‘l qo‘yish mumkin emas (hatto barmoq uchida ham). Barmoqlarni qarsillatish man etiladi. Ming‘irlash, g‘o‘ng‘illash nafaqat hamkasabalarga, balki oila a’zolariga ham xush kelmaydi. So‘zlashayotganda yelkangizni qismang. Ba’zida odamlar suhbatdoshiga uning nojoiz harakati qanchalik yomon ta’sir qilishini hatto tasavvur ham qila olmaydilar; 10. Izhorlaringizni qattiq kulgu bilan yakunlamang. Bu nevroz holati aksil ta’sirga ega, mutoyiba yoki xanda haqida gapirmasa ham bo‘ladi. Shunday kishilar borki, har bir gapdan so‘ng xiringlab kulib qo‘yishni odat qilib olganlar. O‘zingizni kuzatib, agar shunday holatlar sizda ham bo‘lsa, undan voz kechishga harakat qiling.

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Davlat xizmatchisining rahbarlik uslubi, fazilatlari va madaniyati

Davlat xizmatchisining etiketi

Imijelogiya va davlat xizmatchisining imiji

Davlat xizmatchisining bahs yuritish san`ati

Davlat xizmatchisi va boshqaruv madaniyati