Давлат хизматчисининг этикети - Педагогиka - Рефераты

Давлат хизматчисининг этикети

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Давлат хизматчисининг этикети Режа: 1. Этикет турлари. 2. Танишиш ва таништириш этикети. 3. Кўришиш этикети. 4. Тақдимот маросими этикети.

Таянч иборалар : Этикет , таништириш этикети , танишиш этикети , кўришиш этикети , сухбатлашиш этикети , муомала этикети , тақдимот маросими этикети , бошқарувчи тақдимоти , паблик рилейшнз ва реклама тақдимоти . Этикет - такаллуфнинг майда - чуйда жиҳатларигача ишлаб чиқилган одоб қоидалари сифатида ижобий , кишининг кўзини қувонтирадиган муомала ҳодисаси сифатида жамиятдаги маълум бир мавқега муваффақиятли эришишнинг гарови тарзда иш кўради . Зеро кишиларнинг ўзаро муносабати агар у ижобий тус олса, ҳоҳ у жамият, ҳоҳ шахс равнақи учун бўлсин муваффақиятли кечади. Инсоннинг жамиятда одоб - ахлоқ қоидаларига риоя этиши атрофдагиларда ёқимли таассурот қолдириши билан бирга намуна ҳамда яшаш тарзи учун бир таклиф бўлиб хизмат қилади. Юриш-туриш маданияти кишилик жамияти маданиятининг таркибий қисмидир. Унинг асосини жамиятда инсон ўзини қандай тутиши кераклигини белгилаб берувчи ҳукмрон ахлоқ нормалари ташкил этади. ―Этикет атамасининг ўзи Ғарбдан келган бўлиб, Ўрта асрларда Оврупода нафақат маданият белгиси, балки оддий қора халқдан оқсуякларни ажратиб турувчи восита сифатида хизмат қилган. Кейинчалик бир қатор ғарб мутафаккирлари, жумладан, олмон файласуфлари, сал кейинроқ руҳий таҳлилчилар бундай тарздаги «ахлоқдан» воз кечишни таклиф этганлар. Зеро ўта сертакаллуфлик, фақатгина жамият олдидаги обрўси учун қилинадиган юзаки одоб иккиюзламачилик сифатида ҳам мулозаматни меъёрдан чиқарган ва уни қабул қилган инсонга ҳам руҳий жиҳатдан акс таъсир кўрсатади. Бу борада буюк алломаларимиздан Имом Ғаззолий ўзининг «Кимёи саодат» асарида: «Хабарда келибдур, «Ҳар ким ёмон кишилар билан вазмин бўлса, у иш садақадур». Абу Дардо розийаллоҳу анҳу айтибдурлар: «Аксарият одамлар бор, ўз обрўйини ёмонларнинг тилидан сақлайдилар. Мен

ҳам аларнинг юзига кулиб қарайман. Аммо менинг дилим ул кишига лаънат айтадур» 2 . Одамларнинг ёмонидан қўрқиб, уни айтганини қилгандан кўра, унинг қалбига тил топиб, ўз таъсирингизни ўтказиш билан яхши йўлга бошлаган маъқул. Зеро ўта «тўғрилик» ҳам қўполликка сабаб бўлиши мумкин. Ғарбда кўпроқ ўзини тутиш деганда, этикет сифатида, хатти-ҳаракатлар назарда тутилади. Аммо Шарқда қалбдаги «этикет» бирламчи вазифани ўтайди. Бу дегани Шарқда этикет бўлмаган, деган маънони англатмайди. Азал-азалдан одоб масаласи бирламчи вазифа сифатида муҳим ҳисобланган. Қайси соҳа вакили бўлишидан қатъи назар одоб ва кишилар ўртасидаги мулозамат, муомала борасида алоҳида тўхталиб ўтганлар. Ҳатто катта асарлар ҳам битганлар. Этикет турлари. Этикет - ахлоқий маданиятда яққол кўзга ташланадиган муносабатларнинг кўринишларидан бири. У кўпроқ инсоннинг ташқи маданияти, бошқалар билан муносабатларида ўзини тутиш қонун-қоидалари бажарилишини бошқаради. Агар муомала одобида инсон ўз муносабатларига ижодий ёндашса, яъни бир ҳолатда бир неча хил муомала қилиш имконига эга бўлса, этикет муайян ҳолат учун қоидалаштириб қўйилган хатти- ҳаракатни тақозо этади. ―Этикет кенг қамровли тушунча бўлиб, у, маълум маънода, умумбашарий миқёсда қабул қилинган муомала қонун-қоидаларини ўз ичига олади. Этикет - ―этика сўзининг ўзаги сифатида бевосита ахлоқий меъёрлар, тамойиллар ва мезонларнинг «юкини кўтаришга қодир бўлган ахлоқнинг амалий кўринишидир. Ҳар бир соҳада этикет кўринишлари мавжуд бўлиб, уни бузиш атрофдагиларда ҳайрат ва истеҳзо уйғотади. Шу боис этикетни одат тусига айлантирилган, қатьийлаштирилган муомала одоби дейиш ҳам мумкин. Этикет - такаллуфнинг майда-чуйда жиҳатларигача ишлаб чиқилган одоб қоидалари сифатида ижобий, кишининг кўзини қувонтирадиган муомала ҳодисаси. Лекин,

айни пайтда, у асл ахлоқий асосини йўқотган мажбурий мулозамат тарзида ҳам намоён бўлади: этикет қоидаларини бажараётган киши аслида ўз хоҳиш-иҳтиёрига қарши иш кўраётган бўлиши мумкин. Шунга қарамай, умуман олганда, этикет шахсни муайян тартиб- қоидага, қандай ички рухий шароитда бўлмасин, босиқликка, мулойимлик ва сабр-тоқатга ўргатиши билан аҳамиятлидир. Қуйида бугунги кунда кишилар ҳаётига чуқур сингиб бораётган сўзлашув, мулоқот маданиятига доир жараёнлардаги этикетнинг айрим турлари ва бу борадаги тавсияларни эътиборингизга ҳавола этамиз. Танишиш ва таништириш этикети. Таништириш одатда кичик ёшдагилардан бошланади, агар вазият тақозо этган ҳолларда кичиклар ўзларини катталарга таништирадилар. Жамоат жойларида эса аксинча катталар кичикларга ўзини таништиради. Бироқ, бу жараён жинслар ўртасида бироз бошқачароқ талқин этилади, яъни аёл киши ёши ва мавқеидан қатъи назар, ҳеч қачон эркак кишига ўзини биринчи бўлиб таништирмайди. Бу ягона ҳолатда истисно қилинадики, у ҳам бўлса қиз бола агар ўқитувчиси эркак киши бўлса унга ўзини таништириши мумкин. Шунингдек, сиз бирор кимни таништираётганингизда ёки аксинча, сизни бирор одам билан тиништиришаётганда табассум қилишни унутманг. Бу табассум илжайишдан фарқ қилиши, кўпроқ самимийликка асосланиши шарт. Чунки, дўстона табассум билан бошланган танишув инсон хотирасида узоқ сақланиши мумкин. Танишаётган одам биринчи бўлиб таништирилаётган одамга қўл узатади. Бу жараён ҳам жинслараро муносабатда - аёл билан эркак таништирилаётганда аёллар эркакларга қўл узатадилар. Шунингдек, катталар- кичикларга қўл узатадилар, таништирилган танишувчининг мулозамат билан қўл узатишини тавозе ва ҳотиржамлик билан кутиб туради, йўқса қўл бериб сўрашишнинг ҳожати йўқ.

Таништирилаётган пайтда хоҳ эркак, хоҳ аёл, хоҳ ёш, хоҳ кекса киши бўлсин, албатта, ўрнидан туриши шарт. Бу танишаётган одамга нисбатан ҳурмат белгисидир. Жамоа орасида ходимни раҳбар, меҳмондорчилик пайтида эса меҳмонни хонадон эгаси таништиради. Шуни таъкидлаш лозимки, танишув пайтида орада бегоналар бўлса, уларни эътиборсиз қолдириб, эски танишлар, дўстлар билан узоқ кўришиб, уларни куттириб қўйиш яхши эмас. Агар танишишнинг зарурати келиб қолса-ю, таништирадиган одам бўлмаса, ўзингиз бу ваколатни зиммангизга олишингиз мумкин. Оила аъзолар таништирилаётганда уларнинг исмларини айтиб ―рафиқам, ―қизим, ―ўғлим деб таништирганингиз маъқул. Ота-оналарга эса бунинг акси бўлади, яъни бошқалар ота-оналарга таништирилади. Таништиришдан аввал таништираётган кишингизнинг исмини аниқ билиб олинг ва таништираётганда унинг исмини чиройли талаффуз қилинг. Агар ҳар бир исмнинг ортига исмига мос равишда ―жон, ―бек, ―хон, ―али, ―бой каби жумлаларни қўшиб айтилса яхши бўларди. Бироқ, Гавҳар исмини «Говҳар, Шавкат исмини «Шовкат, Латиф исмини ―Латип деб айтиш исмнинг асл матнидаги маънога мутлақо зиддир. Зеро, форсча «Гов-мол, ―Ҳар- эшшак маъноларини англатади. Кўришиш этикети. Кўришиш этикети қоидалари миллий хусусиятлардан келиб чиқиб турли халқларда турлича кўринишга эга. Кўришиш саломлашиш, бош қимирлатиш, қучоқ очиш, қўл бериш, қўлни кўксига қўйиш ва ҳатто ўпишиш орқали амалга оширилади. Бу жараён ҳиндларда кафтларни жуфтлаб, пешонасининг ўртасига теккизиш билан, афғонларда ўнг қўлини манглайига тегизиб, таъзим қилиш билан тибетликларда бир-бирларига қараб тилларини чиқариш билан, ўзбекларда қўлни кўксига қўйиш билан кўришилади.

Вазиятдан келиб чиққан ҳолда кўришишнинг юқоридаги шаклларидан бири танланади. Кўришаётганингизда суҳбатдошингизга яхши ниятда эканлигингизни кўрсатишга ҳаракат қилинг. Билдираётган тилакларингиз, мулоҳазаларингизни самимий баён этинг, фикрларингиз сохталикдан йироқ бўлсин . Кўришиш этикетига кўра, ёши кичик эркак ёши катта аёл (таниши, ҳамкасби, қариндоши) билан учрашганда биринчи бўлиб мулозамат билдириши лозим. Агар аёл киши эркаклар билан кетаётган пайтида дугонасини кўриб қолса, бу ҳолатда дугонасига биринчи бўлиб мулозамат қилиши керак. Гарчанд, аёлларнинг эркаклар билан қўл бериб сўрашишлари халқимиз табиати (менталитети)га хос бўлмаса-да, замонавий этикет бу жараённи меъёр даражасида четлаб ўтишни талаб этади. Зеро, ишлаб чиқариш корхоналарида, таълим муассасаларида, давлат ташкилотларида эркаклар билан бирга хизмат қилаётган аёллар бундай вазиятлар билан тез-тез тўқнаш келадилар. Лекин эркаклар аёллар билан кўришар эканлар, нигоҳларини аёлга ―еб қўйгудек қилиб тикилишлари кулгили ҳолатларга олиб келиши мумкин. Агарда бир нечта одам бўлган хонага кириб, улардан бири билан қўл бериб кўришдингизми, энди бошқалар билан ҳам қўл бериб сўрашишингиз шарт. Йўқса, мутаносиблик бузилиб, айрим кишилар сиздан ранжиши мумкин. Йўлда учраган аёл билан қўл узатиб кўришишга тўғри келиб қолса, аёл қўлқопини ечмаслиги мумкин, аммо эркак албатта ечиб кўришиши лозим. Агар аёл кишини эркак кишига таништиришаётган бўлишса, аёл киши биринчи бўлиб қўл узатади. Ресторан, қаҳвахона, ошхона ва чойхоналарда тасодифан учрашиб қолган танишларингиз агар улар узоқроқда бўлишса, уларга бошингизни силкитиб қўйишингиз кифоя қилади. Агар аёллар қуршовида бўлсангиз, улар билан умумий тарзда бир марта саломлашиб қўйилади. Этикетни бузилиши кўришувнинг мувозанатини издан чиқариб юбориши мумкин. Жамоат орасида танишларингиз билан зинҳор баланд овозда кўришманг, бу маданиятсизлик аломатидир. Муомала этикети. Инсоннинг ўзи учун қайғуришига доир бир қанча усуллар мавжуд. Уларнинг ичида энг асосийси - кишиларга ўзи ҳақида гапириб

беришни сўраб мурожаат этишдир. Шунда сиз одамлар бирор масалани муҳокама қилишдан кўра ўзлари ҳақида гапириш, дардларини айтишга, кўнгилларини очишга ташна эканликларини билиб оласиз. Агар инсонни гапиришга кўндира олсангиз ва унга таскин бера олсангиз, билингки, сиз унга ёқиб қоласиз. Бу борада: «Жаноб, ҳаёт ташвишлари барчамизнинг чекимизда бор, ―Жаноб, бу сиз ёқтирган куй!», ―Дўстим, сизнинг фикрларингиз мени ўйлашга мажбур қилди», ―Биз биргаликда ҳаётнинг кўп қийинчиликларини енгиб ўтганмиз ва ҳоказо таскинларни бериб кўриш мумкин. Шуни айтиш лозимки, кўпчилигимиз бошқаларга таъсир қила олмаймиз, чунки биз доим ўзимиз ҳақимизда ўйлаш ва фикр юритиш билан бандамиз. Шу нарсани унутмаслик керакки, сиз суҳбатга қизиқиш ёки қизиқмаслигингиз муҳим эмас, муҳими, суҳбатдошингизнинг бу суҳбатга қизиқиши. Шунинг учун сиз қачон, ким билан гаплашсангиз ҳам у билан фикр алмашинг ва унга ўзи ҳақида гапиришга имкон беринг. Шундай йўл билан сиз энг яхши суҳбатдошга айланасиз. Бошқаларни ўзининг аҳамиятга эга эканлигини ҳис қилишга ундаш усуллари ҳам ғоятда муҳимдир. Бошқалар томонидан эътироф этилиши барчага хушкайфият бағишлайдиган хусусиятдир. Бундай ҳолат кишини ҳаётга қизиқишга, янги нарсаларни кашф этишга, меҳнатга янгича муносабат, ташаббускорликка ундайди. Шахслараро муносабатларда сиз ўзингизни жуда ҳам эркин ҳис этишингиз учун иложи борича, бошқаларни суҳбат давомида муҳим ўрини борлигини тушунишига мажбур қилинг. Ёдингизда тутинг, сиз бошқаларни аҳамиятли инсон эканликларига ишонтира олсангиз, улар сиздан миннатдор бўладилар. Ҳар бир инсон йирик бир шахс бўлишини чин дилдан хоҳлайди. Бошқаларнинг ўзига муносабати ва сизнинг ўзингизга муносабатингиз бир хил даражада муҳим. Ушбу усулни самарали қўллаш, шахслараро муваффақиятли алоқалар ўрнатиш йўлидаги асосий тамал тоши ҳисобланади.

Тақдимот маросими этикети. Бугунги кунга келиб тафаккур маданиятининг сифати, замонавийлиги, қамровининг кенглиги, таъбир жоиз бўлса, жаҳон андозаларига мос келиши ҳақида кўплаб фикрлар билдирилмоқда. Тафаккур - инсоннинг ноёб хусусияти, миянинг маҳсули, объектив оламнинг тушунчалар, муҳокамалар, назариялар ва ҳоказолардаги инъикосининг фаол жараёни бўлиб, амалий фаолиятга боғлиқ бўлган инсон фаолиятининг алоҳида маънавий шаклидир. Шу боис тафаккур маданияти инсонни жамиятда мавжуд бўлган, аждодлар ва авлодлар томонидан яратилган қадриятларни ўзлаштириш даражасини, инсоннинг онги билан фаолияти орасидаги ўзаро алоқадорликнинг мустаҳкамлиги, маънавий интеллектуал фаолиятининг ўзига хос шакли, кўринишини ифодалайди Тафаккур маданияти инсон ижтимоий қиёфасининг муҳим таърифи бўлиб, унинг цивилизациялашган ҳолати, миллий ва умуминсоний қадриятларини ўзлаштириш даражасини ифодалайди, инсоннинг онглилиги, билимдонлиги, маданиятлилигидан далолат беради. Ҳар бир шахснинг тафаккур маданияти ижтимоий муҳит, унинг шароитлари, меҳнати ва турмуш тарзи, бошқалар билан муносабатда бўлиши заминида шаклланади, мустаҳкамланади. Тақдимот маросими этикети ушбу масалаларни қўллай билиш, улардан фойдаланиш ва тафаккурга асосланиб ўтказиладиган таълим ёки маълумот беришнинг замонавий кўринишидир. Тақдимот бу ўзлаштириш, маълумотларни кўпчилик олдида очиқ тақдим этишдир. Тақдимот турлари ҳисобот, маълумотнома, пресс-реллиз, дайжест, ахборот, реклама шаклида бўлиши мумкин. Очиқ тақдимот деганда, одатда, лойиҳалар, маҳсулотлар, дастурларнинг оммавий ахборот воситалари орқали тақдим этилиши ва тақдим этилаётган нарсанинг у ёки бу кўринишда фойдалилик мезонларини кўрсатиб бериш тушунилади. Аслида, тақдимот бугунги кунда тижорат ва сиёсатда, маърифат ва маданиятда, таълим ва тарбияда кенг қўлланилаётган маросимлардан биридир.

Тақдимот йўналишларига қараб тижорий (коммерция), бошқарув, рекламали, илмий, сиёсий, паблик рилейшнз каби турларга бўлинади. Шунга кўра, тақдимот ўз олдига тингловчилар муомаласи ва мулоқотига таъсир кўрсатишни асосий мақсад қилиб олади.

Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Имижелогия ва давлат хизматчисининг имижи

Давлат хизматчисининг баҳс юритиш санъати

Бошқарув педагогикаси, давлат хизматчисининг педагогик йўналганлиги

Давлат хизматчисининг раҳбарлик услуби, фазилатлари ва маданияти

Давлат хизматчисининг эстетик маданияти ва ташқи кўриниши