Давлат хизматчисининг эстетик маданияти ва ташқи кўриниши - Педагогиka - Рефераты

Давлат хизматчисининг эстетик маданияти ва ташқи кўриниши

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

118.5 KB

Давлат хизматчисининг эстетик маданияти ва ташқи кўриниши Режа: 1. Эстетик маданият 2. Тўғри ўтириш одоби 3. Ишоралар ва юриш

Таянч иборалар : Эстетик маданият, ташқи кўриниш, инсон, мода, эстетик дид, кийимлар, гармония, дисгармония, кийим танлаш, хизматчи, хатти-ҳаракат, имо-ишора, эстетик жиҳатлар, тўғри юриш, тўғри ўтириш, гавдани тутиш, қадам ташлаш, бўй-баст ва қоматни ушлаш, тана ҳаракатларини тўғри йўналтириш, узук, тақинчоқ, сумка, иллат, мулоқот, гўзал чеҳра, келишган қадди–қомат, чиройли, нафис кийим, костюм-шим, замонавийлик, бўйинбоғ, дастрўмолча. Эстетик маданият - инсоннинг эстетик фаолияти жараёни, унинг натижасида яратилган моддий ва маънавий қадриятлар бўлиб, шахсни шакллантириш ва камолотида муҳим омил бўлган ижтимоий ҳодисадир. Эстетик маданият нафақат теварак оламни, балки инсонни ўраб турган ижтимоий воқеликни билишга интилиш натижаси ҳамдир. Шу жиҳатдан олганда эстетик маданият шахс, миллат, жамиятнинг ўз-ўзини англаши ҳам демакдир. Чунки эстетик маданиятда ижтимоий бирликлар эҳтиёж ва манфаатлари, ўзига хослиги, жаҳон тарихида тутган ўрни, турли ижтимоий тизимларга бўлган муносабати ҳам ўз ифодасини топади. Бугунги кунда техник воситалар инсоннинг эстетик маданияти ривожига сезиларли таъсир қила бошлади. Шундан келиб чиққан ҳолда маданият ютуқларини оммалаштириш, тарқата олиш имкониятини яратган, ер юзининг турли бурчакларида дунёга келаётган маданият намуналарини миллионларнинг маънавий озиғига айлантираётган оммавий ахборот воситалари — радио, телевидение, интернет, кино каби ҳодисаларнинг роли бу жараёнда каттадир. Эстетик маданият, бир томондан, кишилар ўртасидаги бевосита ва билвосита мулоқотни тартибга солса, бошқа томондан мулоқотнинг ўзи маданий ҳодиса сифатида баҳоланади ва биз бундай ҳолларда «муомала маданияти» деган иборани ишлатамиз. Ҳар бир миллатнинг ўз тили бор. Айни пайтда, ҳар бир миллат мулоқотнинг ранг-баранглиги, мазмундорлигини таъминлайдиган ўзига хос имо-

ишоралар, рақс, мусиқа, хулқ-одоб нормалари ва бошқа «тилига» ҳам эга. Мақомлар, классик қўшиқларимизни тинглаганда, халқнинг ҳис- туйғулари, кечинмалари, дарди, умидларини дилдан ҳис қилинади, халқнинг одоб - ахлоқ нормаларида эса нозик дид, инсоний меҳр-муҳаббат, ҳурмат ва улуғворликни кўриш мумкин. Инсон фаолиятини тартибга солиш, ҳаёт тарзини шакллантириш эстетик маданиятнинг муҳим функциялари жараёнидан биридир. Бу функция туфайли эстетик маданият кишиларнинг мулоқотини, ишлаб чиқариш ва турмушдаги муносабатларни маълум нормаларга бўйсундиради. Ҳар бир янги маданий қадриятга биз ўзимизда шаклланган маданий қадриятлар нуқтаи назаридан келиб чиққан ҳолда ижобий ёки салбий, чиройли ёки хунук, адолатли ёки адолатсиз деб баҳо берамиз. Кундалик ҳаётда ҳар биримиз бизга манзур бўлган ёки манзур бўлмаган жараён, воқеаларга дуч келамиз, адабиёт, санъат, кино асарларини яхши ёки ёмон ҳодисалар сифатида баҳолаймиз. Бундай баҳолаш пайтида, албатта, ҳар бир шахснинг ўз қарашлари, қадриятлари таъсири муҳим роль ўйнайди. Лекин, аксарият ҳолларда бундай пайтда, Айниқса, баҳоланаётган ҳодиса ўзга маданиятга тегишли бўлса, ўзимизга мансуб бўлган маданият руҳимизга сингдирган қадриятлар тизими устувор бўлади ва бутун бўй-басти билан ўзлигини намоён қилади. Эстетик маданиятнинг баҳолаш функцияси туфайли танланиш содир бўлади, маданиятдаги барқарорлик, ҳар бир даврдаги ўзига хослик, давомийлик, ворислик таъминланади. Эстетик маданиятнинг шаклланишида эстетик муносабатнинг аҳамияти беқиёс. Эстетик муносабат - объект билан субъект ўртасидаги ўзига ҳос алоқадорлик туфайли келиб чиқадиган ҳаракатлар мажмуидир. Гўзалликни идрок қилиш жараёнида содир бўладиган ўзаро ҳаракатлар эстетик муносабат заминидир. Бундай муносабат орқали инсон объектив дунёдаги воқеа ва ҳодисаларини кенг мушоҳада қилади. Эстетик муносабатнинг натижаси эстетик баҳолаш моҳияти, нарса-буюмлар ифодаланади. Масалан, курси ёки хонтахтани эстетик баҳолаш - унинг шакли бўлган материални қайта ишлаш, тараф ва қисмлари мутаносиблигини

унинг амалий ўрни, яъни нимага мўлжалланганлигига қиёс қилишдир. Овқатга эстетик муносабат унинг шакл ва мазмуни мутаносиблигида ўз ифодасини топади. Ёки инсонга эстетик муносабатда бўлиш ҳам инсон шахси маънавий мазмунининг инсон хатти-ҳаракатлари ва хулқ-атвори шаклига мутаносибликда ифодаланади. Ташқи кўриниш - инсоннинг ким ва қандай эканлиги ҳақида дастлабки маълумотни беради ҳамда унинг турмуш тарзи ва ҳаётида муҳим аҳамиятга эга. Ҳозирда дунё глобаллашиб бормоқда. Аксарият ҳолларда инсоннинг ташқи гўзаллигига нисбатан юзаки муносабат билдирилади; ташқи гўзаллик шахснинг чинакам «Мен»ини намоён қилишига тўсқинлик қилувчи, ўткинчи ҳодиса сифатида қаралади. Ҳозирги давр бундай фикрларни қисман рад этади. Чунки инсоннинг ташқи гўзаллиги нафақат ўзига, балки бошқаларнинг фаолиятига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Зеро, ташқи кўриниш: 1. Одамнинг ўтаётган кунини сермазмун ва хайрли этади. 2. Инсоннинг ҳаётдан баҳраманд бўлиш онларини ширин қилади ва унга завқ бағишлайди. 3. Одамни очиқ кўнгилли, сертакаллуф ва олижаноб этади. 4. Инсоннинг ҳурматини оширади ва унинг келажагини белгилайди. Инсоннинг ички дунёси, шахси, ақли ва ҳис-туйғулари унинг ташқи қиёфаси - кўзлари, чеҳраси, шунингдек қадди- қомати ва юриш-туришида тўла акс этади. Инсоннинг ички дунёси қанчалик мукаммал бўлса, юриш - туриши ҳам шунчалик маданиятли бўлади. Инсон ва гўзаллик масаласи азалдан жамиятнинг диққат марказида турган масалалардан ҳисобланади. Бу борада илмий манбаларда талайгина мулоҳазалар билдирилган. Айримлар инсон гўзаллигини белгилашда унинг ташқи қиёфасига қараб баҳо бериш кераклигини уқтирсалар, иккинчи қараш тарафдорлари - инсон гўзаллиги унинг ахлоқий фазилатлари билан белгиланади, деган ғояни илгари сурадилар. Шулардан иккинчи ғоя тарафдорлари кўпчиликни ташкил қилади. Биз эса мазкур икки қарашни инкор этмаган ҳолда, учинчи қарашни мақсадга мувофиқ деб биламиз. Яъни инсон камолотида гўзаллик зоҳирий ёки ботиний томонлардан бирининг устуворлиги билан эмас, балки иккала томоннинг уйғунлигига асосланади; бирини иккинчисидан ажратиш инсон гўзаллиги ҳақида тўлақонли

тасаввурни бермайди. Зотан, ахлоқий фазилатлар инсоннинг ботиний гўзаллигини мустаҳкамласа, зоҳирий (ташқи) кўриниш ҳам инсонга ижобий туйғулар бахш этади. Танишлар сонини кўпайтириш ва шахслараро муваффақиятли алоқа ўрнатиш санъатини эгаллаш учун босиладиган биринчи қадам бу инсоннинг борлиғи ва унинг ҳақиқий моҳиятини англашдир. Авваламбор, инсон ўзгага эмас, ўзига бўлган қизиқишни намоён қилади. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, унинг ўзига бўлган эътибори бошқаларга қаратган эътиборидан минг марта устун туради. Инсон туғилишидан бошлаб йўргакланади. Йўргакка кирган дастлабки кунлариданоқ кийина бошлайди. Кийим инсоннинг суратини эмас, балки унинг бутун ички дунёсини - сийратини ҳам кўрсатадиган омилдир. Маданиятлиликнинг асосий белгиларидан бири ҳам, бу - кийиниш одобидир. Кимнинг қандай кийинишига қараб, унинг дид-фаросати, моддий ва маънавий даражасини, ҳатто касбини ҳам аниқлаб олиш мумкин. Кийиниш маданияти, кийиниш одоби кишиларнинг ўзаро муомаласига, бир-бирига бўлган муносабати, юриш туришига ҳам таъсир қилади. Лекин кийиниш ҳақида аниқ бир андоза мавжуд эмас. Кийим учун олинадиган турли нарсаларнинг ҳар бири кишининг диди, бўй-басти, ёши, моддий имкониятлари ҳамда жамиятда тутган ўрнига боғлиқ. Инсон керак бўлмаган харидларни қилмаслик учун доимо ўзини бошқариб туриши лозим ва янги нарсалар уйингизда мавжуд бўлган кийимлар услубига, газламанинг рангига мос келадими - йўқми, уни бошқа нарсалар билан кийса бўладими, ва ҳ.к. ларга эътибор бериши лозим. Кийиниш - шахснинг ўзига хос хусусияти бўлиб, ҳамма вақт гўзаллик, уйғунлик, нозиклик, одоб, хушмуомалалик, одамшивандалик даражасининг ифодаси. Инсоннинг ташқи гўзаллиги кийим рангининг бир-бирига мослиги, табиийлиги ва соддалигидадир. Хушбичим ва чиройли кийинишнинг маъноси нимада? Кўзга ташланмайдиган ҳамда кишига табиий гўзаллик берадиган ва унинг

айрим камчиликларини билдирмайдиган уст-бош, чиройли, хушбичим, гавдага, ёшига ва фаслга мос кийим кийишдир. Кийим маълум давр ва ижтимоий шароитда кишиларнинг гўзаллик ҳақидаги қарашлари мужассамлашувчи мода билан боғлиқ. Кишилик жамияти ривожи жараёнида бу қарашлар ўзгара боради, шу муносабат билан мода ҳам узлуксиз ўзгариб туради. Ўзбек халқининг миллий маданияти, урф -одатлари асрлар давомида давр ва шароитга, жамият тараққиётига мослашиб ўзгариб келган. Тарихга айланган кийим ва либосларни қандай кийиш урфи ва қоидалари деярли истисноли жиҳатлардагина ўз кучини сақлаб қолган. Аммо одамлар кийимларни танлаш ва ихтиро қилишдан тойганлари йўқ, аксинча, замонавийликка бўлган талаблар олдинги даврдагига нисбатан анча илгарилаб кетди. Яхши кийиниш ўзига хос санъат. Киши бу санъатни эгаллаши учун мода талабларига риоя қилибгина қолмай, ўз дидини ҳам тарбиялаши керак. Дидни тарбиялаш учун меъёр ва ўзаро мос тушунчаларга асосланган санъатнинг барча турлари билан танишиб бориши лозим. Зеҳн билан танланган ораста либос унинг эгасининг диди яхшилигини билдиради. Кўйлак жавони тўла бўлмасдан туриб ҳам дид билан кийиниш мумкин. Янги чиққан замонавий либос кетидан қувиш эмас, балки сиз учун зарур бўлган нарса ҳақида ўйлаб кўрган маъқул. Замонавий мода мато турларининг янгилиги билан ҳам белгиланади. Жиддий эркакларга нисбатан аёллар замонавийлик масалаларида кўпроқ қайғурадилар. Эркакларга нисбатан аёллар модаси ўзгарувчандир. Юбка ва камзуллар бир калталашиб кетса, бир-икки йилдан сўнг - узунлашиб кетади. Кўйлакда баъзида белни кўрсатиб турадиган ҳолатлари пайдо бўлса, баъзида акси бўлади. Эркакларга нисбатан матоларнинг рангдор туслари ва фактураси турли-туман ва албатта, турли хил замонавий зийнатлар ҳам аёллар учундир. Аммо эркаклар умуман замонавийликдан йироқ десак нотўғри бўлар эди. Кучли жинс соҳибларининг замонавийликка бўлган қизиқиши - охирги йилларда етарли даражада салоҳиятга эга.

Жиддий костюмларга тўқ жигарранг ва қора рангдаги, қулай ва сифатли оёқ кийимлар мос келади. Оч жигарранг ёки жигарранг оёқ кийимлар қора костюмга умуман тўғри келмайди. Бироқ қора оёқ кийим жигарранг костюмга мосдир. Таглиги қалин, қўпол спорт ботинкалари тантанали чиқиш учун мўлжалланган кийимларга тўғри келмайди, фақатгина спортив кийимлар билан мос тушмайди. Ташқи кўринишингизда майда-чуйда нарсалар бўлмайди. Уларнинг ҳаммаси аҳамиятга эга. Зийнатлар ҳақида бир неча сўз. Афсуски, ҳамма ҳам костюмини безашда доимо тақинчоқлардан тўғри фойдалана олмайди. Баъзилар ҳаддан ташқари зеб-зийнатларга кўмилса, баъзилар эса ўта оддийлашиб кетадилар. Авваламбор, ҳеч қайси аёл бу борада тежамаслиги лозим, аммо уларни кўз-кўз қилиш учун чегарадан чиқиб кетиш ҳам - «меъёрдан чиқиш» каби дидсизликдир. Дид билан кийиниш кишининг ўзига танқид билан қарай олишини ҳам ифодалайди. Инсон ўз табиий нуқсонларини сезиб, уни бошқаларга сезилмайдиган қилиб кийинмоғи керак. Кийим танланаётганда ёшни ҳам унутмаслик керак. Ёшлар спорт кийими бичиғида кийинадилар. Очиқ рангли, гулдор кийимлар уларга кўпроқ ярашади. Ўттиз ёшдаги аёллар (шартли равишда) диди модага асос деб қабул қилинган. Бу ёшда аёл ўз қиёфасини яхши билмоғи, ҳуснига хусн қўшиладиган кийимларни танлай олмоғи лозим. Қирқ ёшдан кейин ўтган йиллар оқибатида вужудга келадиган айрим нуқсонларни кийим ва пардоз билан яшириш кераклигини унутмаслик лозим. Семиз ёш аёллар жуда ҳам одми кийимлар билан кифояланмасликлари керак, чунки одми кийим семизлик билан бирга ёшликни ҳам, латофатликни ҳам яшириши мумкин. Муҳими кийимнинг шакли ва ранги меъёрида бўлсин. Атир бўйи аёл кишига алоҳида бир латофат беради, унинг чиройини қандайдир сирли қадимги аёллик назокати билан ўрайди. Аммо... Ҳамма жойда каби бу ерда ҳам ошириб юборманг. Керак бўлмаган жойда атирдан фойдаланманг. Инсоннинг энг гўзал ва энг табиий зийнати бу - сочларидир. Сочимизнинг чиройи ҳамда саломатлиги доимий эмаслигини ёддан чиқармаслигимиз зарур. Сочларни чиройли ва эътиборга тортар даражада кўринишга эга бўлиши учун биз

уларни ҳар куни парвариш қилишимиз лозим. Аёл киши ўта замонавий кийинган, қимматбаҳо тақинчоқларга бурканган, юз-қўллари гўзал кўринишга эга бўлиши мумкин, аммо сочларининг кўриниши яхши бўлмаса -гўзал кўринмайди Кишининг маданиятини биринчи навбатда унинг кийими таъкидлаб туради. Дид билан танланган кийим ва ораста кўриниш одамни ўзига нисбатан ишонч, ҳамда атрофдагиларда ёқимли таассурот уйғотади. Эркак кишида кундалик кийиш учун кўзга у даржада ташланмайдиган костюм- шим ва яна махсус кечалар ва меҳмондорчиликлар учун мўлжалланган тўқ кул ранг ёки тўқ кўк ва қора рангдаги костюм-шимлар бўлиши лозим. Агар бу икки костюмни моҳирлик билан, бир-бирига уйғун бўлган тусдаги рангларда танлаб олинса, унда уларни бир - бирига мослаштирган ҳолда кийиб юриш мумкин. Бундан ташқари, бу икки костюмга спортив тури комбинациялашган костюмни ҳам қўшиб тўлдириш мумкин. Бундай турдаги костюмни ишга кийиш урф бўла бошламоқда. У безак ва ранглар билан бир-биридан фарқ қилувчи шим ва устки кийимдан иборат бу костюм уйғун ва мос бўлган ҳолда бир-бирини тўлдириши лозим. Масалан: майда катакли костюмга шим, майда катакли шимга эса бир тусдаги устки кийим кўпроқ мос келади. Бизнинг жисмимиз ва ҳамма нарса покиза бўлиши шарт, ҳар қандай зўр башанг кўринишни чўнтакдан чиққан кир рўмолча бир пул қилади. Сочлар доимо тоза бўлиши ва тиниқ кўриниш касб этиши лозим. Эркаклар кунда соқолини олиб туриши, керак бўлса, кечқурун меҳмонга бориш учун тўқ костюм кийган бўлса ҳам икки мартадан олишга тўғри келади. Энг аҳамиятлиси, нафақат озода бўлиши, балки кийим дазмолланган бўлиши ҳам шарт. Оёқ кийимларни ҳатто ёмғир кунлари ҳам тозалаб чиқиш керак, зеро улар гоҳида эгасини ноқулай вазиятга солиб қўяди. Замонавийлик асосий хусусиятларда унга индивидуал тарзда мослашувни тақозо этади. Аслида ҳеч қандай мода хунук ёки чиройли бўлмайди, у доимий мезонга эга эмас. Кеча қабул қилинмаган нарса, бугун табиий кўриниши мумкин. Табиатнинг шу хусусияти туфайли биз баъзида кўринишимизни янгилаб туриш имкониятига эгамиз. Янги чиққан замонавий либосларга мослашиш, одатда, сал

қийинроқ кечади. деярли ҳамма вақт кўпчиликни ҳайратга солади. Тажрибадан шуни биламизки, бир йилдан сўнг янги мода бизга ўз ҳукмини ўтказади, кейин эса худди шу услубга мослашиб олгандан сўнг, ундан воз кечишдан бош тортамиз. Замонавий нарсалар, одатда, аёллар учун уч йил, эркаклар учун беш йил хизмат қилади. Эски модани «ушлаб» туришга интилманг, янгиси билан курашишни тўхтатинг. Удум (мода) меъёр ҳисини, давр талаби, дид ва ёшга эътиборни талаб қилади. Шундай одамлар борки, улар тезда замонавийликнинг баъзи унсурларини илиб олади, бошқаларга эса «махсус мослашув жараёни» керак. Бундайларга бироз сабрли бўлишни маслаҳат берамиз. Қадимдан мақол бор ―Чиройли кўринишга ҳаракат қил, аммо олифта бўлма. А.Навоий ―Махбуб ул - қулуб асарида ―Ўзига бино қўйган одам ақлсиздир, ўзига зеб берган-беор, сатангдир ... дейди. Замонавий кийиниш билан бизни ғашимизга теккан одам ўрнакка арзийдиган оила аъзоси ва яхши одам бўлиб чиқиши мумкин. Биз ҳам вақти келиб, шундай кийинишимиз мумкин. Башанг замонавий қиёфа кўр-кўрона, моданинг қулини қабул қилмайди. Ҳар қандай фасондаги кўйлак ҳам одамга ярашавермаслиги мумкин. Аммо замонавийликнинг доираси кенг. Ёши катталар, ёшлар, тўладан келган одамлар, озғин, бўйи пастлар ва баландлар учун фасонлар мавжуд. Башанг ва замонавий кийиниш санъати замонавийликнинг асосий талабларини ўзига қўллай олиш ва кўпроқ мос келадиганларини танлаб олишдан иборатдир. Ўз яқинларингиз қабулида бўлганингизда устки кийимингизни ечишни сўраб олиб қўйишингиз мумкин, бошқа пайтларда уй эгасини таклифини кутмоқ афзал. Костюмга бўйинбоғ зарур. У фақат рангли ва спорт кўйлакларига нисбатан зарурият туғдирмайди. Расмий ҳолатларда устки кийимнинг тугмалари қадалган бўлади. Бундай ҳолатларда сиз танишларингиз квартирасига, ресторанларга (Айниқса, аёллар олдида), мажлисга, театрга киришингиз мумкин. Бундан ташқари, тугмаларни президиум столида

ўтирганингизда ва доклад билан чиқиш қилганингизда тақиш лозим. Рақсга тушганингизда ҳам худди шу ҳолат. Қадалмаган тугмалар билан сиз ўриндиқда театр томоша қилаётган ёки кечки овқат дастурхони олдида ўтиришингиз мумкин. Устки кийимнинг энг қуйи қисмидаги тугма ҳеч қачон қадалмайди. Диссертация ҳимояси учун кандидат тўқ рангли костюм кийиши лозим. Уйда халат ва пижама фақатгина эрталаб ёки кечқурун ваннага кириш учун кийилади. Бошқа пайтларда тўлиқ, батартиб ва қулай кийиниш лозим. Айниқса, аёл киши уйда чиройли кийиниши лозим, ранги ўчиб кетган, тор ёки осилиб кетган кийимлар кийиш ножоиздир. Ўзимизга мос тарзда кийинишимиз, тўсатдан меҳмонларни кириб қолишини айтмаган ҳолда, яхши кайфият билан юришга керакдир, Рўзғор масаласини ҳисобга оладиган аёллар, эскирган либосларни яхши уйда киядиган костюмга айлантиришлари мумкин. У нафақат қулай, балки замонавий бўлмоғи ҳам лозимдир. Аёл кишининг шалвираган кийимларни кийиши ёки эскирган кийимларга қайта ишлов бергач, уни «уй кийимига кўзи қиймай» шкафга илиб қўювчиларни ҳеч нарса билан оқлаб бўлмайди. Одатда эркаклар уйда трикотаж матоларидан бўлган спорт кийимлари ёки жинси киядилар. Агар квартира бўйлаб юрган эркакнинг кийими бироз эскироқ, шимидаги нақшлар рангдор ва ажойиб бўлса, бунинг қўрқинчли жойи йўқ. Ҳатто яхши кўринади. Асосийси, эскирган бўлса ҳам уларни вақтида ювишга ташлаб, тугмаларини мустаҳкам ва дазмолланган ҳолда тутиш лозим. Таклиф қилинган меҳмонлар ҳеч қачон шиппакда кутиб олинмайди, гарчи уй эгаси ҳар сафар янги либосда чиқиши шарт бўлмаса ҳам. Айниқса, меҳмон оддий кўйлакда келган бўлса. Эркак кишининг асосий кийими - костюм. Бироқ доимо унда эркак киши башанг кўринавермайди. Костюм жусса ўлчовларига тўғри келиши лозим, ҳаракатларни чеклаб сиқмаслиги, юрганда халақит бермаслиги, одми рангда бўлиши керак. Кўйлак, бўйинбоғ ва пайпоқ танлашда ҳам эътиборли бўлинг. Буларнинг ҳаммаси, оёқ кийимни истисно қилмаган ҳолда ёшингиз, шароит ва бошқа маълум бир ҳолатга монанд бўлиши зарур. Эркаклар башанг бўлиб туғилмайдилар. Бу,

авваламбор, тарбия ва ўз-ўзини тарбиялашдир. Башанг эркаклар керакли даража доимо батартибдирлар. Эркакларга ўзлари билан иккита дастрўмол олиб юришни тавсия этамиз: бири - устки кийим ёки шим киссасида, уни керак бўлганда ўзи учун ишлатилади (ишлатиб бўлгандан кейин ғижимлаб ташламанг), иккинчиси мутлақо тозаси - устки кийимнинг ички чўнтагида, махсус ҳолатлар учун (кўзойнакни артиш учун, бола ёки аёл кишига керак бўлиб қолган тақдирда бериш учун ва ҳ. к.). Иккинчи дастрўмолни устки кийимнинг ташқи чўнтагида, сал учини чиқарган ҳолда олиб юриш ҳам мумкин. Идеал даражадаги спортча гавдали одам ҳам суҳбат чоғида оёқларини чалиштириш, қимирлатиш, танишининг тугмачаларини ушлаш, қўлини киссасига солиш тавсия этилмайди. Ўтирганда оёғингизни ёйиб олманг. Ўриндиққа чўзилиб олиш ва ўриндиқни у ёқдан бу ёқа қимирлатиб ўтиришдан ўзингизни тийинг. Алоҳида кийимнинг қисмлари бир-бирига уйғун бўлиши керак. Спорт кийимларига лакланган туфли ёки галстуклар тўғри келмайди. Байрамда кийиладиган оҳорлик тўқ қора костюм-шимни оқ кўйлак, қора пайпоқ ва қора туфли билан кийилади. Ташқи кўкрак чўнтакдан оқ дастрўмолнинг учи чиқиб туриши мақсадга мувофиқ. Комбинациялашган костюм билан (кул ранг чивиқ-чивиқ шим, қора устки кийим) иккита манжетли оқ кўйлак (манжетлар ва ёқа крахмалланган бўлиши лозим), кул ранг галстук, қора туфли ва тўқ пайпоқлар билан кийилади. Бўйинбоғ доимо эгасининг дидини акс эттириб келган. Умуман олганда, спорт кийими ёки костюм-шим билан кийиш учун ипак ёки сунъий ипакдан бўлган ёки сунъий толадан ҳамда бир-иккита шерсть бўйинбоғлар ҳарид қилиб олиш лозим. Бўйинбоғни танлаш костюм фасони ва матосининг ранги, расмига боғлиқ. Жиддий костюмга табиий ҳамда сунъий ипакдан бўлган бўйинбоғлар тўғри келади. Капалаксифат бўйинбоғлар алоҳида вазиятлар учун мўлжалланган. Улар одми ва нафис тусда бўлиши лозим. Майда расмли костюмга ҳар қандай бўйинбоғ тушаверади. Олачипор костюмга бир тусдаги бўйинбоғ мос тушса яхшироқ бўлади. Аммо бунда иккита қоидага амал қилиш лозим: ё бўйинбоғни танлаётганда уни костюм ранги билан бир тусда, аммо сал очроқ ёки сал тўқроқ

бўлишига ҳаракат қилиш керак. Чунки бу билан улар бир-бирини тўлдириб туради, ёки костюм ва бўйинбоғ бир-бирига қарама-қарши тусда (албатта уйғунлашган ҳолда) бўлиши лозим. Лекин бундай қарама-қаршилик сизда ягона бўлиши керак! Дастрўмолни дазмолланган ҳолда шим чўнтаги ёки сумкада сақлаш керак. Аксиргандан сўнг уни қоқиб ўтириш ножоиз, дарров олиб қўйинг. Эркак костюмини ёки аёлни нафис безайдиган дастрўмол - бошқа нарса. Эркакларникидан кичикроқ бўлган бу дастрўмол жамоатда кўз-кўз бўлишга арзийди. Тўғри ўтириш одоби . Азалдан бу нарсага катта эътибор билан қаралган. Масалан, ўтириш қоидалари тўғрисида XVIII асрда Иоганн Зульцер томонидан нашр этилган "Қиз боланинг бахти ва тахти нимада"- китобида ёзилган . Бу тажриба ҳозирги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. «Тўғри ўтириш бу санъат» . Бу қуйидагини англатади: «Бошни ўта тикка ёки у ёқдан бу ёққа осилтириб аланглайверган ҳолда тутмаслик лозим». Сўнг: "Қўлларни чалкаштириб кўкракка олиб бориш, белга қўлни қўйиш, қўлини осилтириб ўтириш, елпиғични ўйнаб ўтириш, бармоқларини ўйнаш, пиёлани айлантириб ўтириш, сочини ёки кийимини тўғрилаб ўтириш мумкин эмас". Шунингдек: "Қаддини тик тутиш, ўриндиқда ялпайиб ётиб олиш, учига ўтириб олиш, ликиллаб ўтириш ва оёқларни чалиштириб ўтириш ножоиздир!.." 1 Стулда букчаймасдан, керилмасдан, тирсак билан таянмасдан тўғри ва эркин ўтириш тавсия этилади. Стулда ўтирган ҳолда силкиниш, стулнинг четигагина илиниб ўтириш, унга миниб олиш мумкин эмас. Стулга ўтирганда ҳам, ундан турганда ҳам овоз чиқмаслиги керак. Стулни тарақлатиб сурмаслик, балки орқа суянчиғидан ушлаб жойидан жойга кўчириш лозим. Ўтирган стулингизни оёқ билан тақиллатиш инсоннинг ғашига тегади. Ўтирганингизда тиззаларингиз жуфтлаштирилган, оёқ кафтларингиз бир - бирига мумкин қадар яқин қўйилган бўлиши лозим, бир оёқни салгина олдинга чиқариб қўйиш ҳам мумкин. Оёқларни чалиштириб ўтириш эркак ҳам, аёлга ҳам ярашмайди ҳамда ўта маданиятсизлик ҳисобланади. Эркакларнинг оёқларини кериб, тиззасига қўли

билан таяниб ўтириши уларнинг бесўнақайлиги ва тарбия кўрмаганлигидан далолат беради. Тарбия кўрган одам ҳеч қачон ва ҳеч кимга орқа ўгириб ўтирмайди. Даврада ҳамма вақт бошқаларга юз ўгириб ўтиришга, бунинг иложи бўлмаса, ақалли, ёнга ўгирилишга ҳаракат қилиш керак. Катта ёшдаги кишилар хонага кираётганида ёки чиқиб кетаётганда ёшлар жойидан туриши шарт. Оёқлар кўп эътиборни талаб қилади. Жамоат транспортида йўловчилар оёқларини қандай тутишига эътибор беринг. Бири ялпайиб, оёқларини чўзиб, иккинчиси оёқларини ўриндиқ ичкарисига беркитиб олган. Қўшни оёқларини чалиштириб, яна кимдир оёқлари билан ўриндиқни оёғига илаштириб олган. Албатта бу индивидуал, бироқ мақтовга арзимайдиган холатдир. Қадди-қоматни тутиш ва чиройли юриш Инсоннинг туриши, юриши, ўтиришидан қўл ва оёқларининг холатидан унинг атрофдагиларга бўлган иззат - ҳурматини ёки ҳурматсизлигини билиш мумкин. Гавданинг ҳар бир вазиятида баодоблик, табиий эркинлик кўриниб туриши ва бу вазият шу шароитга зид бўлмаслиги лозим. Ҳеч ким йўқлигида ўзингизга йўл қўйишингиз мумкин бўлган ҳаракатлар бошқалар олдида жоиз бўлмайди. Энг гўзал чеҳра, келишган қадди–қомат ёки чиройли, нафис кийим ҳам, агар юриш-туришга мос тушмаса, кишида ҳеч қандай таассурот қолдирмайди. Инсон ҳамма вақт гўзалликка ва тартибга интилган, шунинг учун ҳам авлоддан-авлодга ўтиб келган ва одатга айланиб қолган удумлар ҳамда юриш- туриш қоидалари пайдо бўлган ва ҳар бир халқнинг анъаналарида ажойиб тарзда ўз ифодасини топган. Яхшиликка, гўзалликка интилиш инсонга хос ҳислатдир, инсоннинг хушмуомала ва одобли бўлишга интилиши бу оддий ҳолдир. Инсонда ҳамма нарса гўзал бўлиши керак. Унинг ташқи кўриниши, ички қиёфаси, ҳатто исми ҳам, юриш-туриши ҳам гўзал бўлиши лозим. Кишининг самимий ва соф бўлиши билан бирга, чиройли юриши, қадди–қоматини адл тутиши, чиройли гапира олиши, эркин хатти–ҳаракат қилиши яхши одат натижасидир. Атрофингизга қаранг ва сиз одамларнинг қандай юришини кўрасиз: бири букчайиб, бошқасининг қўллари осилиб юрибди, наригиси оёғини қийшайтириб қадаб

босади, яна бири манекен аёлларга ўхшаб ёнига ташлаб юрибди. Баъзилар, чўнтагига қўлини солиб, оломонни ёриб ўтишга ҳаракат қилади. Ҳар бири - «ўзича олам», бир бўлиб бефаросатликни кўрсатадилар. Агар ҳар бир киши ойнага қараб ўзини бошқалар олдида қандай юришини кўрганда эди! Ҳар бир одамнинг юриши унинг хусусиятини келтириб чиқаради: баъзида эса бу костюмга ҳам боғлиқдир. Бўйи паст тўлиқ одамнинг юриши бошқа, озғин ва узун бўйлик одамники- бошқа. Агар қиз боланинг оёғида баланд пошнали туфли- ю, калта юбка бўлса, унда бир юриш услуби, кроссовка ва джинсида юрганида эса - бошқача кўринади. Юриш ўта табиий бўлиши лозим. Кўчада бошни кўтариб юриш мумкин. Аммо бунда қўллар ҳаракати ташланаётган қадам ритмига мос бўлиши керак: қўлни осилтириб, туриши ва уларни у ёқдан буёққа марш ҳаракатига ўхшаб ташлаб юриш керак эмас. Юраётганда оёқни шундай қўйиш керакки, унда оёқнинг учи ва товони бир текис ҳаракатга мос равишда йўналтирилган: оёқни учини сал ичкарига қийшайтириброқ қўйиш лозим. Оёқлари қийшиқ одам қадамни тўғри қўйишга доимо эътибор бериши керак. Агар сиз шеригингиз билан, айниқса, қўл ушлашиб кетаётган бўлсангиз, ёнингиздаги одамнинг қадам ташлашига мослашиб юришга интилинг. Агар аёл кишининг юбкаси торроқ бўлса, унда қадамини майдалаштириб юради, эркак киши эса, катта қадам ташлашига қарамасдан, у билан баравар юришга ҳаракат қилиши лозим. Ишоралар ва юриш Чиройли юриш, қадди-қомат, назокатли ишоралар ҳам аёлни, ҳам эркакни янада чиройли кўрсатади. Жуда ҳам кам ҳолатлардагина биз назокат билан қадди-қоматни тутиш ҳамда юришни табиат эҳсони сифатида қараймиз. Кўпроқ бу сифатлар қийинчилик билан эгалланади. Уларни ўзида тарбиялаш учун спорт, ритмика билан шуғулланиш лозим. Бу қиз болалар учун жуда фойдалидир, буни ота-оналар ёдда тутсинлар. Чиройли юриш, қадди-қоматни тутиш, енгил ва гўзал равишда зинапояларда чиқиш ёки тушиш ҳамда нафосат билан ўтиришни ўрганиш лозимдир. Айниқса, аёл ойнада қандай қилиб диван, стул ёки ўриндиқда

ўтирганини кузатиши керак. Баъзи ҳолатларда ўзига пастлик қиладиган ўриндиқларда ўтирган аёллар оёқларини чалиштириб оладилар. Бундай вазиятда уларни чалиштирмасдан, бирлаштириб, тиззаларини бир томонга сал оғдириб ўтирган маъқул. Ўриндиқнинг қўл қўядиган ушлагичига фақат энг яқин дўстлар уйида бироз ўтириш мумкин. Аммо бу ўриндиқда сизга яхши таниш бўлмаган аёл ёки киши ўтирган бўлса умуман ножоиздир. Ҳар қандай рефлектив ҳаракатларни назоратда тутмоқ лозим. Эснайверадиган одамлар нафақат нотаниш даврада, балки ишхона ва уйда ҳам кишининг ғашини келтиради. Маданиятли киши одамлар олдида умуман эснамасликка ҳаракат қилади. Агар буни билдирмасангиз, ичингизга ютсангиз, унда эснаш мумкин. Йўталдан тийилиш мумкин эмас. Йўталаётганда бошни бошқа томонга буриб оғизни қўл билан ёпилади, қаттиқ йўталда эса оғизга дастрўмол тутган маъқул. Рўмолчага секинроқ аксириш мумкин, бунда бошни чеккага бурмаса ҳам бўлади. Бутун хонани «тўлдириб» аксиришга йўл қўйманг. Аммо аксириш сиздан кучлироқ келса, юзингизни четга буриб аксираверинг. Кўп ҳолларда биз айнан ўз хатти харакатларимиз туфайли жамоат билан мулоқот қилишдан ўзимизни маҳрум қиламиз. Жамоада ўзини тутиш бўйича қуйидаги маслаҳатларни тавсия этамиз: 1. Қўлларингизни ўз ҳолига қўйинг, бўйинбоғни тортаверманг, тугмачаларни ўйнаманг ёки суҳбатдошингиз қўлига тегманг. 2. Аёл киши узуклари, тақинчоқлари, сумкасининг замоги билан «ўйнамагани», сочини бармоғига ўрамагани маъқул. суҳбатдошнинг буюмларини олиб ўйнаб туриш ҳам яхши эмас. 3. Дастурхонни бурама сочга айлантирманг, идишларни ўзига қўйинг, уларни жаранглатманг. Аммо агар сиз ўзингизни тута олмасангиз, чўнтагингизда гугурт қутисини олиб юринг. 4. Қоринни қўл билан ушлаб урманг. 5. Суҳбатдош ёки яқинда турган одамга орқа қилиб ўгириш

одобсизликдир. 6. Жамоада бошни қашлашга йўл қўйиш мумкин эмас (ҳатто бармоқ учида ҳам). 7. Бармоқларни қарсиллатиш ман этилади. 8. Минғирлаш, ғўнғиллаш нафақат ҳамкасабаларга, балки оила аъзоларига ҳам хуш келмайди. 9. Сўзлашаётганда елкангизни қисманг. Баъзида одамлар суҳбатдошига унинг ножоиз ҳаракати қанчалик ёмон таъсир қилишини ҳатто тасаввур ҳам қила олмайдилар; 10. Изҳорларингизни қаттиқ кулгу билан якунламанг. Бу невроз ҳолати аксил таъсирга эга, мутойиба ёки ханда ҳақида гапирмаса ҳам бўлади. Шундай кишилар борки, ҳар бир гапдан сўнг хиринглаб кулиб қўйишни одат қилиб олганлар. Ўзингизни кузатиб, агар шундай ҳолатлар сизда ҳам бўлса, ундан воз кечишга ҳаракат қилинг.

Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

Похожие

Давлат хизматчисининг раҳбарлик услуби, фазилатлари ва маданияти

Давлат хизматчисининг этикети

Имижелогия ва давлат хизматчисининг имижи

Давлат хизматчисининг баҳс юритиш санъати

Бошқарув педагогикаси, давлат хизматчисининг педагогик йўналганлиги