Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбалари ва методологик асослари - Педагогиka - Рефераты

Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбалари ва методологик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбалари ва методологик асослари Режа: 1. Ахлоқ-одоб тарбияси ҳақида тушунча. Ахлоқ-одобнинг таълим- тарбия тизимида тутган ўрни. 2. Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбаалри. 3. Презид е нтимиз И.А.Каримовнинг асарлари ва нутқларида ахлоқ-одоб тарбияси муаммолари. 4. Бошланғич таълим туғрисидаги меъёрий хужжатларда ўқувчилар ахлоқ-одоб тарбиясини такомимллаштириш масалари.

АХЛОҚ ОДОБ ТАРБИЯСИ ҲАҚИДА ТУШУНЧА . АХЛОҚ- ОДОБНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ТИЗИМИДА ТУТ ГА Н ЎРНИ. Одоб-ахлоқ, хулк, атвор сузлари аорабча бўлиб, улар ўзбек тилида хам ўз махносида ишлатилади. Айрим адабиётларда ахлоқ-одоб кишиларнинг хар бир жамиятга хос хулқ нормалари мавжуд, дейилса, бошқалариданэса, ахлоқ ижтимоий онг шаклларидан бири, ижтимоий тартиб-қоида бўлиб, бу тарбия- қоида ижтимоий хаётнинг истисносиз хамма сохаларида кишиларнинг хатти- харакатини тартибга солиш функциясини бажаради. Одоб-ахлоқ бизнниг хаётимизга ва онгимизга фаол таъсир этади, кишилк жамият номидан яхшилик билан ёмонлик, адолат билан адолатсизлик, мехр билан зулм уртасидаги ва инсоний муносабатларидаги макбул ва номақул, ман этилмайдиган ва ман этиладиган ишлари, хатти- харакатларни белгилаб беради. Шарқ мутаффакирлари одоб-ахлоқни иккига ажратиб тавсиф этадилар. Атоқли педагогик ва шоир Абдулла Авлоний одамларни «яхши хулқли ва ёмон хулқли» тоифага булади, одоб-ахлоқ, тарбиясини такомиллаштириш учун курашилади. Одоб-инсонни маънавий камолотга еткказувчи жараёндир. Одоб болаликдан шакилланади. Ёш улғай г ани билан одоб даражаси кенгайиб боради. Одоб деганда биз тарбияли деган тушунчани англаймиз. Одобли киши эл орасида эзозлидир. Одобли киши эл орасида эзозликдир. Одоб инсоний фазилат, киши кадрини баланд қилувчи қимматли сифатдир. У таълим тарбияни асл мевасидир, ақлининг муянчиғи хисобланган одоб барча фазилатларнинг шани ва хикматидир. Доно халқимизнинг одоб бозорда сотилмас, «одоб ақли учун улуглик ва фазилатдир» одобсиз ақл-ақлсиз одоб йуқ вакиллари бежиз айтилмаган. Шундай экан, ақл ва одоб бир-бирига боғлиқ. Инсонда хар икови мавжуд булсагина камол топади. «адаб икки хилдир, хикмат ва хизмат адаби».

Ахлоқ-одоб муносабатлари даставвал оилади шаклланади. Ундан кейин болалар боғчаларида, мактаб ўрта ва олий ўқув юртларида, ярмида,жамоа жойларида такомиллашади. Бошланғич синфларда нафақат таълимининг мазмуни, миллий ва умум инсоний қадриятларни, халқимизнинг анъаналари, маданиятни, куп асрлик тажрибаларини ўргатишни хам кузлаб ташкил этади. Мактаб болаларни одоб-ахлоқ, борасида тарбиялашда, дарс жараёнида синфдан ва мактабдан ташқари турли-туман ишларда олиб борилади. Ўқувчиларга билим (тасаввурлар-хиссий, образли билимлар, ахборот-оғзаки маълумот, тушунча-умумлашган билим), малака ва одатлар берилади. Ўқувчи-ёшлар болалигидан одоб ва одобсизлик ҳақида тушунча олдаи. Улар ахлоқий тушунчаларни бадий ва илимий адабиётлар, хаёт, кинофилғм ва спектаклар орқали англайдилар. Ёшларни ахлоқий рухда тарбиялаш характер хусусиятларини таркиб топтиради. Уларга мақсадга интилувчанлик, ўқиш ва ишда методлик, катъиян, ташаббускорлик, уюшқоқлик, кийнчиликлардан қуқмасдан киради. Шундай қилиб халқ таълими тизимида ўқувчиларни ўқитиг уларга ахлоқий мукаммаллаштириш билан бирга олиб борилади. Уларда онг билан хулк бирлиги тарбияланади. Шахснинг жамияти ва Ватанга, мехнатга, кишиларга, ўз хулқига булган муносабатларни текширилади. АХЛОҚ-ОДОБ ТАРБИЯСИНИНГ МАНБАЛАРИ. Замонавий ахлоқ-одоб тарбияси куп асирлик тажрибасида асосланади. Шунинг учун унинг асосий манбаи-халқимизнинг миллий-моддий меросидир, жумладан халқимизнинг оғзаки ижод урф-одатлари, анъаналари ва бошқалар. Халқ оғзаки ижод намуналаридаги одоб-ахлоқ таълим-тарбия борасидаги пандномалар беғоят хаётий хақчил ва иборатли.халқ оғзаки ижоднинг инсон маънавий устиворлиги иймон этиқодининг бутунлиги ватанпарварлик, дуст биродарлик, яхшлик, ахиллик ва қадр-қимматини улуғловчи сахифалари ранг баранг.

Ота-боболаримиз ахлоқ-одоб ҳақидаги хикоятлари, насл ва ривоятлари фарзандларимизнинг маънавий қадриятларини шакиллантиришда мухим касб этмоқда. Айниқса, одоблилик ва ахлоқий, эзгулик, инсонийлик ва маънавий қадриятлар шахс камолотида дастур амал булиб келмоқда. «Бола бошидан, унинг тарбияси бешигадан бошланади», дейди, доно халқимиз. Шунинг учун халқимиз болаларни гудаклигиданоқ, бешикда ётган чоғиданоқ салом беришга ўргатали. Инсон дустига, кексаларга, устозларга, мехм о нларга бериладиган салом халқимизнинг энг яхши хислатлари хурмат- этиромини билдирадиган дилни-дилга улайдиган мехр-оқибат куприк булиб, ахлоқ-одобнинг асоси хисобланади. Ахлоқ-одоб тарбиясининг яна бир муъим манбаларидан буюк шарқ мутафаккирларнинг ва олимларнинг қарашлардир. Маълумки 7-16 асрлар давомида хусусан Шарқ уйғониш даврида Ўрта Осиё инсон муаммоси маънавият сохасидаги асосий масалан булган, шунинг учун хам таълим-тарбия, жумладан, аэхлоқий тарбия масалаларига катта эътибор берилган. Инсонпарварлик ғоясини амалга оширишнинг асосий воситалри сифатида юксак ахлоқий одатлар, инсоний муносабатлар ва хислатларни таркиб топтиришга олиб келувчи таълим -тарбияни амалга ошириш мухим масала қилиб қушилган. Шарқ уйғониш дарида соф педагогик асарлар яратиб, таълим ва тарбияда етуклигининг хусусий ва умумий йуллари ҳақида улмас таълимоти билн ном қолдирган тарбияшунослар хам майдонга келди. Улардан бирлари ал-Хоразмий. Фаробий. Ал-Фарғоний, ал-Беруний. Ибн Сино. А.Навоий, Бобур, ва бошқалар. Масалан, Абу Носир Фаробий «Бахт-саодатга эришув тўғрисида» асарида инсонда гузал фазилартлар икки йул-таълим ва тарбия йули билан хосил қилинди. Фаробий таълимда барча фанларнинг назарий асослари ўрганлиса, тарбияда маънавий-ахлоқий қоидалар, одоб меъёрлари ўрганилади, деб ўқитиради.

Буюк олим Ибн Синонинг хикматлари хам хозирги давр ахлоқ-одоб тамойиларига мос келиши билан кимматлидир. Масалан, унга хикматлардан бири - «Яхши ва ёмон хулқнинг хаммаси шароит, тарбия, одатланиш натижасидаги вужулга келади. Яхши хулққа хам одат туфайли эришилади» хикматидир. Буюк мутафаккир Абу Али Ибн Синонинг ахлоқ-одобга оид фикрлари унин сарларида ёритилади, хаётида хам амалда қулланилади-масалан, хаммага маълум қуйидаги ривоят - Навоисй дусти Хусайин Ба й қаро билан ишкорга чиққан эдилар. Йулда бир ёш болани учраб, Навоий отдан тушиб, болага салом берди ва ўз дустига шунақа деб гапирди: «Бу бола мани илк бор саводимни чиқарган устозимнинг фарзанди эрур. Мен бу устозимнинг етти пуштилан хам қарздорман». Бу рифоятдан куриниб турибдики, Навоий ахлоқ-одобга хам ягона шахс булган. XI асрдан то бугунги кунгача сақланиб қолган «Қобуснома»сиёсий а х ло қий панд-насихатномаси сифатида ишонч хосил қилади. Унда жуда куп одоб- а хлоқ ҳақида фиклар мавжуд, жумлада: ота-онани иззат ва хурмат қилишга…; киши сухундон, сухангуй (нотиқ) булишига, лекин дурубий (ёлғончи) булмаслиги фикрлар. Халлас, халқимизнинг асрлар давомида шаклланиб келаётган одатлари, анъаналари, улуғ алломаларимизнинг қолдирган бой меросларини катталар ўқиб-ўрганиш зарур ва болалар ахлоқ-одоб тарбиясида унинг ягоналари сифатида ишлатиш даркор. ПРЕЗИДЕНТМИЗ И.А.КАРИМОВНИНГ АСАРЛАРИ ВА НУТҚЛАРИДА АХЛОҚ-ОДОБ ТАРБИЯСИ МАСАЛА ЛАРИ. Президентимиз И.А.Каримов барча асрлар ва нутқларида албатта таълим - тарбия. Тизимини замон даражасига кутариш, келажак авлодлар ҳақида қайғуриш, соғлом баркамол наслни тарбиялай етиштиришга интилиш муаммоларига алохида эътибор бермоқда. Якиндагина чоп этилган “ Юксак маънавият –ёнгилмас куч” номли асарида Президентимиз И.А.Каримов шундай деб таъкидлайдилар:

“Ватанимизнинг келажаги, халкимизнинг эртанги куни,мамлакатимизнинг жахон хамжамиятидаги обрў-эътибори, авваламбор фарзандларимизнинг униб-ўсиб, улгайиб, кандай инсон бўлиб хаётга кириб боришига богликдир.Биз бундай ўткир хакикатни хеч качон унутмаслигимиз керак”. Президентмиз И.А.Каримов Олий Мажлиснинг XII сессиясидаги «Буюк мақсад йулидан оғишмайлик» деган нутқида шундай деган: «Халқимизнинг таянч -аждодларимиз қолдирган маънавий мероси ўзи бир катта хазина. Бу хазинадан оқилона фойдаланиш лозим» (1998 й, 6 май) Президентимиз кейинги сессиясида сузлаганидек, «Тарбиядан хеч нарсани аямаймиз. Маънавий ва ахлоқий покланиш, имон, инсоф, ор-номус, мехр оқибат ва чинакам инсоний фазилатлари ўз-ўзидан келмайди. хаммасининг заминида тарбия, одоб, ахлоқ ётади » «Биздан озод ва обод Ватан қолсин» асарларида И.А.Каримов ахлоқ- одоб тарбиясига оид қуйидаги масалалар ёритилади: 1. Ўзбекистон халқининг миллий анъаналари, маданияти ва инсоний шахс сифатида маънавий-ахлоқий камол топиш. 2. Хар томонлама ахлоқий билимларга эга булган шахсни тарбиялашда соғлиқни сақлаш тизмининг роли. 3. Ахлоқ-одоб борасида буюк аждодларимизнинг бизга қолдирган меросидан унумли фойдаланиш. И.А.Каримов Олий Мажлис IX сессиясида «Баркамол авлод- Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори» (1997 й 29 август) нутқида бошланғич таълим нимадан иборат булиши керак, 1-4 синфдаги болаларнинг тарбияси қандай бўлиши керак, болаларимизга қандай қилиб миллий қадриятларимиз, урф-одатларимизни зарур деган масалаларни кутариб берди. Президентимиз олий Мажлиси IXY сессиясидаги (1997й, 17 апрел куни) «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» деган махрузасида шундай дейилади. «Биз фарзандларимизнинг баркамол рухий дунёси учун, уларнинг

маънавий-ахлоқий жихатдан етук, жисмона соғлом булиши учун доимо қайғуришимиз, курашмоғимиз зару». Хулллас, мана шу ва бошқа асрлари ва нутқлари Президентимиз И.А.Каримов таълим - тарбияга ўз муносабатини билдиради ва муаммоли вазилатлардан чиқишимиз учун амалий жихатдан реал йулларини курсатиди. Бу нуқтаи назардан И.А.Каримовнинг қарашлари ва фикрлари ахлоқ- одоб тарбиясининг методологик асослари сифатида ишлатиш мумкин. БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМ ТУҒРИСИДАГИ МЕЪЁРИЙ ХУЖЖАТЛАРИДА ЎҚУВЧИЛАР АХЛОҚ-ОДОБ ТАРБИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРШ МАСАЛАЛАРИ. Ўзбекистон Республикаси Хукумат. Вазирлар Махкамаси таълим сохасидаги фаолиятида ёш авлодларга таълим - тарбия бериш, уларни баркамол,хар томонлама ривожланган комил инсон даражасига етказиш мақсадига мувофиқ охирги йилларда бир неча мухим меъёрий хужатларни қабул қилинди. Бу хужжатларда бошланғич мактаб ўқувчиларни ахлоқий - маънавий жихатдан тарбиялвш масаласига хам алохида эътибор берилади. 1997 йил 29 август куни «таълим туғрисида»Ўзбекистон Республикасининг қонуни чиқди. Ушбу қонунинг 5 моддада тасдиқланганидек, педагогик фаолият билан фақат тегишли маълумот касб тайёргарлиги бор ва юксак ахлоқий фазилатларга эуг булган шахслар шуғулланиш хуқуқига эга, чунки Президентимиз И.А.Каримов айтганидек, боланинг дунёқараши, диди, салохияти, хуқ атворини энг етук тарбияланган мураббий шакиллантириш керак. Бу фикр «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да хам такрорланади. Унниг 4.4 моддасида «Ёш авлодни маънавий - ахлоқий тарбиялашда халқни н г бой миллий маданий - тарихий анъаналарга, урф отдатлари хамда умумбашарий қадриятлрага асосланган самарали ташқилий, педагогик шакл ва воситалари ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилади» деб ёзилган.

«Бошланғич таълим концепцияси» да «Бошланғич таълимнинг бош йуналишини шахс кмолоти, унинг баркамол шакилланиши ва ривожланишини белгилайди» деган фикр ёритилади ва болаларга миллий ахлоқ хамда нафосат меъёрларини сингдириш вазифаси аниқланади. Хуллас купгина меъёрий хужжатларда ахлоқ-одоб тарбиясини зарурияти, ахамияти, унинг амалда қулланиши принциплари аниқ курсатилган. Бул а рни амалда ошириш вазифалари - педагоглар, ота-оналар хамда ўжамоатчиликнинг хамкорлик фаолиятига боғлиқдир. ТАЯНЧ ИБОРАЛАР. Ахлоқ-одоб, мерос, халқ оғзаки ижод и , Президентимиз И.Каримовнинг асарларида ва меъёрий хужжатларда ахлоқий тарбия масалалари, шарқ мутаффакирларининг қарашлари. Назорат саволлари: 1. Ахлоқ-одоб тарбияси ҳақидаги тушунчаларингиз ва ахлок-одобнинг таълим-тарбия тизимида тутган ўрни хакида гапиринг. 2. Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбаал а ри нималар . 3. Презид е нтимиз И.А.Каримовнинг асарлари ва нутқларида ахлоқ- одоб тарбияси муаммолари. 4. Бошланғич таълим туғрисидаги меъёрий хужжатларда ўқувчилар ахлоқ-одоб тарбиясини такомимллаштириш масалари.

Адабиётлар: 1.Маҳкамов М. «Бўлажак тарбиячиларнинг педагогик мулоқат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. Т.:ТДПУ.-2005.-149 б. 3.«Педагогика» В.А.Сластёнин, И.Ф.Исаев, А.И.Ми ҳёнко, Е.Н.Шиянов. Москва. «Школғная пресса». 2004 4.Волжский А. Методика воспитателғной работў с молодежғю. – М. 2003. 5.Котов В. Воспитателғная работа в школе: опўт и проблемў. – СПб: Сев.сияние 2003. 6 .Тарбиявий ишлар методикаси. П.И.Рувинский. – Т. 1991 й.

Похожие

Педагогик назокат ва педагогик одоб-ахлоқ

Бошланғич мактаб ўқувчиларининг ахлоқ-одоб тарбияси методикаси

Логопедиянинг методологик асослари

Валеологиянинг назарий-методологик асослари

Педагогиканинг назарий-методологик асослари. Миллий педагогиканинг моҳияти