Бошланғич мактаб ўқувчиларининг ахлоқ-одоб тарбияси методикаси - Педагогиka - Рефераты

Бошланғич мактаб ўқувчиларининг ахлоқ-одоб тарбияси методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Бошланғич мактаб ўқувчиларининг ахлоқ-одоб тарбияси методикаси Режа: 1. Бошланғич мактаб ўқувчилари ахлоқ-одоб тарбияси тизими, унда бошланғич мактабнингг тутгун ўрни. 2. Дарс жараёнида ахлоқ-одоб тарбияси-метоликаси. 3. Болалар дарсдан буш вақтларида ахлоқ-одоб тарбияси методикаси. 4. Богшланғич синф болалари ахлоқий тарбиясида «Одобнома» дарсларининг ахамияти ва ташкил этилиши. 5. Оилада ахлоқ-одоб тарбияси. 6. Адабиёт.

Бошланғич мактаб ўқувчилари ахлоқ-одоб тарбияси тизими, унда бошланғич мактабнингг тутгун ўрни. Бошланғич мактаб болалар ахлоқ-одоб тарбиясида мухим босқичдир, чунки улар мактабга келгандан сунг уларниг хаётида янги босқич бошланмоқда. Ахлоқ-одоб тарбияси бир томондан болалар тарбияси тизимининг мухим таркибий қисмидир, (биз буни биринчи лекцияда таъкидлаб ўтдик). Лекин бошқа томонлан ахлоқ-одоб тарбиясига мустақил тизим сифатида қараш хам мумкин. Чнуки бу тарбиянинг ўз мақсади ва вазифалар, принципрлар, коидалар, ва шарт - шароитлар, усул- услублар, воситалар, шакиллар ва уюшмалари бор. Ахлоқ-одоб тарбияси тизими: I жадвал Ахлоқ-одоб тизимининг таркибий қисмлари қўйидагича:  Ахлоқий тушунчалар;  Ахлоқий хиссиётлар.  Ахлоқий хулқ-атвори Улар бир-бирлари билан боғланиб туради. Ахлоқ-одоб тарбиясининг мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун, унинг асосий йуналишларни хам хисобга олиш керак. Хаммага маълумки ахлоқ-одоб тарбияси оилада бошланади, боғчада давом этаверади. Лекин ўқувчилар-болаларни ахлоқий тарбиялашни қўйидаги йуналишлар буйича ташкил этилади. 1. -ўқитиш жараёни билан бирга: I Н азарий блок 1. Мақсад. 2. Вазифалар 3. Қоидалар 4. Шарт- Ахлоқ одоб тарбияс ининг I услубий блок 1. Усуллар ва услублар 2. Воситалар 3. Шакллар 4. уюшмалар

2. -дарсдан буш вақтларида (мактабдан ташқари ўқув муассасаларида ва яшаш жойларида). 3. -оилада. ДАРС ЖАРАЁНИДА АХЛОҚ-ОДОБ ТАРБИЯСИ МЕТОДИКАСИ. Бунда ўқитувчи хар қайси ўқув предметнинг дастурини, ўқув материалларини ва предметининг тарбиявий имкониятларини яхша билиши шарт. Масалан, ўқув предметининг дастури, унинг мазмуни давлат томонидан тасдиқланган ва илмий назардан асосланган холда тайёргина берилади. Хар қайси ўқув предметининг материаллари дарсликларда ёритлган. Улрани чуқур ўрганиб кейинги дарсларда фойдаланиш-бу вазифа ўқитувчининг касб махоратига боғлиқдир. Маълумки, хар қайси предметнинг ўзига хос хусусиятлари бор. Гуманитар предметлари З (она тили, ўқиш, рус ва чет тиллар, тарих ва бошқалар) купроқ болаларнинг онгига, фикрлашга, дунёқарашига, мантиқан ўйлашга таъсурот қилади. Мусиқа, тасвирий санъат гуманитар предметлар қаторига киритилган, улар купроқ болаларнинг ижодий фаолиятига, қарашларига таъсир қилади. Табиий предметлар болаларнинг оламига, инсон ва хайвонлар қарашларини шакиллантиради. Математика дарслари эса болаларнин аниқ фикрлашни абстракт фикрлашга айлантиради. Шу билан бирга дарсларида болаларда ахлоқ-одобга оид фазилатларини хам шакиллантирш зарур; ўқув интизоми; ўқитувчиларга, хамма катталарга хурамати, бир бирига бериш ижобий одатлари хамда бошқа ахлоқий фазилатларини шакиллантириш долзарб муаммодир. Масалан ўқиш дарсларида биринчи синфдан бошлаб болаларга «яхши ва ёмон», «одобли ва одобсиз» тушунчалар ёритилади ўқув материал ёрдамида (текстлар, шеърлар, асарлар ва бошқалар) болалар онгига етказиб борадилар.

Мехнат дарсларда эса болаларнинг мехнатга муносабати, интизоми, фаоллиги, қизиқишлари камол топади. Мехнат дарсларининг жараён ўзи болаларни жамоадаги ишлари жалб қилади. Лекин оъирги пайитларда бошланғич таълимдаги ўқув предметларни интеграця қилишга тёндёнцияси бор, у ўқув предметлари орасида мавжуд булган умумийликка асосланилади, (Бош таълим концепцияси, IV боб - 16 бетга каранг). Чунончи, она тили, ўқиш, нутқ устириш бир томондан, бошқа бир томондан эса, предметлар орасидаги алоқадорлик асосида она тили ва атроф-олам хамда мехнат умумлаштирилади. Интеграцияни чуқурлаштириш ва ривожлантириш мақсадида мувофиқ олимлар она тили, ўқиш атроф-олам каби ўқув предметларининг мазмунида миллий ахлоқ одоб нафосат-муммола маданияти элементларини мужассамлаштирган холда кенг махнодаги «Саводхонлик» курсини ташкил этишни тавсия этадилар. Мазкур курснинг шахсни ривожлантирш имкониятига эга бўлган барча таълимий элементларини ўз мазмунига қамраб олади. Дарс жараёнида ахлоқ-одоб тарбияси вазифаларни ўқитувчи махсус танлаган кургазмалар, ўйинлар, мусобақа, топшириқлар орқали амалда қуллайди, лекин бу ишларнинг муваффакияти нафақат ўқитувчининг махоратига аммо ўқувчилар жамоасининг савиясига хам боғлиқ. Шунинг учун жамоа ахил ва иноқ, болалар интизоми ва фаол булишлари керак. БОЛАЛАР ДАРСДАН БУШ ВАҚТЛАРИДАН АХЛОҚ-ОДОБ ТАРБИЯСИ МЕТОДИКАСИ. Бошланғич мактабда, ўрта мактабга нисбатан, битта ўқитувчи бир неча фанлар бўйича дарс беради, хам синф рахбарининг функцияларни бажара олади. Дарсдан бушвақтларида ўқитувчи турли - туман адабий кечалар, эрталабки байрамлар, сухбатлар, учрашувлар ташкил этади. Масалан, Мустақиллик, Навруз байрами, Алифбо байрами ва бошқалдар. Бунда бадиий

китоб, шеър ва ашула, спектаклғ, махсус телевизион дастурлардан фойдаланиш мумкин. Масалан, болалар учун ишлаб чиқиладиган Телевидиниедаги дастурлар қуйидагилардан иборат. 1. Олтин тож. 2. Ким эпчилу, ким чаққон (қувноқ стартлар). 3. Доно бобо даврасида (Оталар сўзи ақилнинг кўзи). 4. Камалак. 5. Болажон. 6. Бўш ўтирма 7. Катта танаффус 8. Эртаклар-яхшиликка етаклар ва бошқалар. Сухбат уюштирган ўқитувчи ўзбек халқ ижодидан (мақол, достоно, эртак, топишмоқ, ва хақозо) фойдаланиш мумкин. Дарсдан ташқари машғулотларда педагог турли хал, мулохаза ташкил этиш мумкин. Масалан, «Одобнома» дарсларида хамда дарсдан буш вақтларида ташкилланган талбирларда ўқитувчи «Хикматнома», «Кай ко вуснинг» «Қобуснома», Н. Хисровнинг «Саодатнома», Ибн Синонинг «Донишнома», А.Навоийнинг «Бустон» ва Х амза, Фитрат, Фаробийнинг асарларидан фойдаланиш му м к и н. Трабиявий тадбирлар қаторида болаларнинг ме х нат илгорлари, Улуғ Ватан уриш ветеранлари, қариялар билан учрашувлар и ни ташкил зарур, чунки ота боболаридан ёш авлодларга утиладиган тажриба киммалидир. 2002 йили «Қарияларни қадрлаш» йили бўлиб болалар ахлоқ-одоб тарбиясида кенг имкониятларни бермоқда. Бу ишларга нафақат ота-оналарни, махалла жамоатчиликни, мактабдан ташқари таълим тарбиядаги муассасалар ходимларни, мехнат ва уруш ветеранларни жалб қилиш зарур. Бундан ташқари, мусиқачилар, тугарак рахбарлари, кутубхоначиларни тез-тез тадбирларга хам таклиф қилиш керак.

Дарсдан буш вақтларида ташкил этилган ахлоқий тарбияси режали булиши керак. Бошланғич синфдан бошлаб мактабда ижодий эмоционал шароит яратиш ахлоқ-одоб тарбия жараёнига фойдали таъсир этади. Масалан, анъанавий булган «Алифбо байрами» ёки турли хил курик танловлар. Бу ишларда барча ўқувчиларнинг мактабдаги умумий ва ягона тартиб- қоидаларга риоя қилиш мухим ахамият касб этади Дарсда ва дарсдан буш вақтларида ўтиладиган ишлар ўзаро бир бири билан боғлиқ булиши шарт, улар орасидаги алоқадор звёноси- «Одобнома» дарслари. Бошланғич синфларда «Одобнома» дарсларини тайёрлаш ва ўтказиш методикаси. Маълумки, «Таълим тўғриси» даги Қонун хамда «кадрлар тайёрлаш» миллий дастурининг қабул қилиниши муносабати билан умумий ўрта таълим, шунингдек, бошланғич таълимнниг хам мавқейи ўзгарди. Жумладан, бошланғич синфда «Одобнома» дарсларини ўташга алоъида эътибор қаратилмоқда. Чунки Президентимиз И.А, Каримов қайта-қайта таъкидлаётганларидек, жамиятимизнинг келажаги, мутақиллигимизнинг тақдири ёш авлоднинг ахлоқий махнаий жихатдан юксак тарбияланишига боғлиқ. Бундай тарбия беришда эса “Одобнома” фанинг ўрни ва роли биқиёсдир. «Одобнома» фанинг асосий мазмуни-халқимизнинг асрлар давомида тупланган бой маънавий мехросси одоба-ахлоқ қоидалари ташкил этади. Мазкур фаннинг вазифаси эса ана шу маънавий мероси ёш авлодга етказиб беришдан иборат. Бугунги кунда мактабларда бошланғич синфлар учун “Одобнома“ дарсларига хавтасига бир соатдан ажратилган. Мазкур фан дарсларининг мазмун ва жихатини очиб бериш бошланғич синф ўқитувчисидан билимдонликни, одоб-ахлоқ қоидларини чуқур билишни, касб махоратларини яхши эгаллаган булиши талаб қилади.

1998-199 9- ўқу в йилидан бошлаб 1-4 синфларида тажриба сифатида “Одобнома” фани дастлаб ўқув режаси асосида ўқитиладиган бўлди. Шу муносабат билан бошланғич синфлар учун замон талабига мос “Одобнома” дастури я р а тилди. 1-4 синф “Одобнома” дастури оддийдан мураккабликка қараб ривожланиб боради , бири иккинчисини тулдиради, бойиттади. Биринчи синфда “одоб - саломдан бошланади” мавзусида ўқувчиларга дастлабки саломлашиш одоби ўрнатилади. 2-Синфда у аста секин ривожлантириб “Яхши сўз жон озиғи” мавзусида боғланиб кетади. 3-синфдаги “Орасталик яхши одоб” мавзусига доир дарсдан инсонларни бир бирига яқинлаштирувчи уларниг одоби, очиқ чехраси эканлиги, 4-синфда «Одоб инсон зийнати» мавзусида саломлашиш, хулқ булиши, инсондаги одоблик юксак фазилат эканлиги асосланиб берилади. 1-4 синф учун янги яратилган «Одобнома» дастурининг қиммати шундаки, керак бўлган ўринда Куръон, Хадисдан фойдаланилган холда диний ақидапарасликнинг олдини олиш масалалари хам очиб берилган. Хар бир булим ва мавзулар охирида ўқитувчи ёрдамига мавзу юзасидан адабиётлар рўйхати тавсия этилган. Бундан ташқари “Одобнома” дастури хар бир мавзу охирида ўқувчиларга амалий машғулот учун савол-топшириқлар бериш орқали ижодий ишлаш кузда тутилган. 1-4 синфдаги “Одобнома” дарсларини утишда панду насихатлар билан чегараланиб қолмаслик керак. Машғулотлар мақсад 4-синф одобнома дарсларига миллийхалқ ўйинлари хам киритлган мустақиллик даврида 1-4 синфлар учун миллий ва умуминсоний қадриятлар рухида яратидиб “Ўқитувчи” нашриёти орқали куп нусхада чоп этилган “Одобнома” ўқув қулланмаларидан фойдаланиши ўқувчи ёшларни билимдон, зукко, тадбиркор, маънавиятли, юксак одоб-ахлоқли инсон қилиб тарбиялашга муносиб хисса қушади, деб бемалол ишонч билдириш мумкин. Оилада ахлоқ-одоб тарбияси

болалрани илмли, одобли ота-онанинг бурчидир. Муаллимлар бу муқаддас вазифаничетга турмасдан, ота-оналарга амалий ёрдам бериши лозим, чунки ота-она билан бирга қаторда тарбиячилар, ўқитувчилар-улар хам бола тарбияси учун масъулдирлар. Ахлоқий тарбияни изчил ва тартибли амалга оширишда оила мухитни ғоят мухим рол p ўйнайди. Инсон ахлоқий-маънавий ва рухий қиёфасининг пойдевори оилада қуйилади. Шунинг учун хам машхур олимлар оила тарбиясига катта эътибор беришган,хамда бу масалага боғишлаб қатор асарлар ёзилган.доно халқимиз “Бола бошидан, нихол ёшидан ”-деб бежиз айтмаган. Мадомики шундай экан авлодни тарбиялаш ишини ёшликдан, оиладан бошлаш керак. Бинобарин, оиладаги тарбия жараёнида хар бир дақиқа ва фурстни қулдан бой бериш орқали ота-онлар қейинчалик кўпгина қийнчиликларга дуч келадилар. Донишманд тили билан айтганда ”Қарга очлик, ташналикнинг қийнчилигини сезса музни тешади, биркиниб турган овчини курмай унинг тузоғидаги доналар учун паров қилмай кираверади”. Тарбия ахлоқ-одобнинг бошланиши оилада экан, бунда ота-она, катталар, қариялар, ака-укалар, кариндошлар уруғларнинг хулқи, муомаласи ёш болаларнинг хулқи одобли булишида муъим ахамиятга эга. Оилада одоб-ахлоқ тушинчаларни болаларга кенг манода англатмоқлари лозим. Бунинг учун эса ота-оналарниг ва оиланинг катта ахзоларининг гамъур, мехрибон булишлари керак. Оилада кичик ёшдаги ўқувчилари ахлоқ- одоб нормалари асосида интизомли маданий хулқ эгаси қилиб тарбиялаб бориш, уларни болаликдан катталарни ъурмат килишга ўргатишга, айрим нарсалардан ўзини тинчитишга ўргатиб бориш жуда мухимдир. Ота-она фарзандини меёридан ортиқ яхши кўриш ва болани уни қайтармасдан кунглига қараб тарбиялаши ёки оиладаги ахлоқий хулқ нормалрига лоқайд муносабатда бўлиши, боланинг шундай хислатлари шакилланиб боришда нафақатгина салбий таъсир қилибгина қолмай, балки келажакда жиноятчи бўлиб етишига олиб келади. Утмишда оилада болага

жамиятда ўзини қандай тутиш, Атрофдаги кишиларга қндай муносабатда булиши кераклигини ўргатишган. Болани тарбиялашда ўзбек халқига хос миллий урф-одат, ананалар, билан бирга,худудий хусусият, боланинг рухияти ва қобилиятини, хохиши, жинси хисобга олинган. Ўзбек халқ эртаклари оилада бола тарбиясида хаёт дарслиги хисобланган. Эртакларда акс эттирган ижобий бош қахромнлар намунасида болада ватанпарварлик, мехнатсеварлик, ота-онага хурмат ва мухабат, угзаллика хавас, эзгулик, мардлик каби фазилатлар тарбияланган. Купчилик ота-оналар, бобо ва бувилар бола тарбиясида тушунтириш, рағбарлантириш яхши хулқли болалар ъиқида хикоя қилиш, эртак айтиб бериш, билганоарини айтиб беришни талаб қилиш, купроқ мехнатга жалб қилиш усуооаридан фойдаланадилар. Топшириқни бажармаган болаларга нисбатан танбех бериш, махбур этиш, уялтириш воситасини қулайдилар, истаган нарсани олиб бермайдилар кино театрларга олиб бормайдилар. Бола тарбиясида яхши натижаларга эришаётган ота-оналарнинг болалар билан ўтказиладиган сухбатлари “Мехнат, мехнатнинг таги рохат” , “Яхши фарзанд ота-онага рахмат келтиради”, “Ёмонлик яхшилик келтирмайди”, “Ота рози - худо рози”, ” онанинг эъзозлаган хор булмайди”, “Ахилликда химмат куп” каби мавзуларда, шу билан бирга уғил ва қиз боланинг вазифалари уларнинг келгусидаги хаётидаги хусусий сухбатлар ўтказилади. Туғилган кунларидан бошлаб,халқимизнинг “Бола азиз, одоби ундан азиз” хикматига кура набираларинг гузал хулқли одобли, шафқатли, диёнатли булишларига эътибор бериб, чиройли ёзиш ва ифодали ўқишга ўргатган. Хулоса қилиб айтсак оилада ахлоқ-одоб тарбияга катта ахамият беришлари керак. Болалар эртак, шеър, ашулаларда хам одобли, ахлоқли бўлишга давхат этишимиз мумкин. Оилада одобж-ахлоқ масалалари туғри йўлга қуйилиши шарт. Чунки мехмон келганда одоб сақлашни, ахлоқли булишларини тўғри йулга қўйишлари керак. Хар бир ота-она боласини одобли -ахлоқли қилиб тарбиялаш ниятида бўлса керак.

Юқорида айтганини ъисобга олган холда ахлоқ-одоб тарбиясида уқитувчининг фаолияти қачон самарали ва фойдали бўлади, қачон у барча педагоглар, ота-оналар ва махалла жамоқтчилик хамда синф жамоаси ёрдамида, дарс жараёнида ва дарслардан бўш вақтларда бу ишларни тизими равишда бошқариб боради Таянч иборалар. Ахлоқ-одоб тарбияси тизими (мақсад, вазифа, қоида шарт-шароит, усул, восита, шакил, уюшма, мазмунг), хамкорлик. Ахлоқ-одобнинг қисмлари тушунча, хиссиёт хулқ -атвор.

АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.Ўзюекистон: миллий истиқлол, сиёсат, мафқура- Тошкёнт 1996 йил 2. Каримов И . Баркамол авлод - ўзбекистон тараққиётининг пойдевори - Тошкёнт 1997 йил 3. Каримов И. А. Миллий ғоя ва миллий истиқлол - Тошкёнт 2001 й. 4. Каримов И. Биздан озод ва обод Ватан қолсин - Тошкёнт 1994 й. 5. Ўзбекистон Республикаси таълим тўғрисидаги қонун - Тошкёнт 1997 6. Ўзбекистон Республикаи кадрлар тайёрлаш миллий дастури - Тошкёнт 1997 йил 7. Бошланғич таълим консепцияси - «Бошланғич таълим»журнали 1998 йил №6 8. Ўзбекистон Республикаси ўқитувчиларнинг биринчи конферёнцияси тавсиялари- халқ таълими 2001 й№ 5 9. Абдукаримов Х. Тарбия таълимга пойдевор бўлса - «Бошланғич таълим» 1997 №5

Похожие

Бошланғич мактаб ёшидаги болаларда ижтимоий тажрибани шакллантириш методикаси

Бошланғич синф ўқувчиларининг ёзув малакаларини шакллантириш

Педагогик назокат ва педагогик одоб-ахлоқ

Умумий таълим мактаби ўқувчиларининг жисмоний тарбияси

Ахлоқ-одоб тарбиясининг манбалари ва методологик асослари