Бошланғич мактаб ёшидаги болаларда ижтимоий тажрибани шакллантириш методикаси - Педагогиka - Рефераты

Бошланғич мактаб ёшидаги болаларда ижтимоий тажрибани шакллантириш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Бошланғич мактаб ёшидаги болаларда ижтимоий тажрибани шакллантириш методикаси Режа: 1. Болаларни фаолият жараёнида тарбиялашнинг ахамияти. 2. Хулқ тажрибаларини шакллантириш усуллари. 3. Бошланғич синф болалар и да фаолият жараёнида ижтимоий тажрибаларни шакллантириш методикаси.

1.Болаларни фаолият жараёнида тарбиялашнинг ахамияти. «Тарбия санъати шундай хусусиятга эгаки деярли барча-га таниш ва тушунарли, баъзоларга жуда осон иш бўлиб туюлади-одам шу иш билан назарий ва амалий жихатдан қанчалик кам таниш бўлса, унга бу шунчалик тушунарли ва осон бўлиб кўринади. Деярли, хамма тарбия сабр-тоқатни талаб этишни эътиров қилишади, айримлар бунинг учун туғма қобилият ва малака, яъни куникма керак, деб уйладилар, бунинг учун туғма қобилият ва малака, яъни кўникма керак деб ўйладилар: лекин бунда сабр тоқат, туғма қобилият ва малакадан ташқари, яъни махсус билимлар кераклиги ҳақида ишонч хосил қилишди” - деб ёзган буюк рус педагог К.Д. Ушинский. Булажак ўқитувчиларга, бу фикр жуда тегишли, чунки тарбия усуллари ҳақидаги билимлар ўқитувчи учун энг зарур билимлардан ахамиятли қисмидир. Юқорида айтганимиздек, тарбия - тарбиячи ва тарбияланувчи фаолиятларни ўз ичига олган икки ёқлама жараён. Тарбиячилар - билим ва тарбияга эгу бўлган кишилар, тарбияланувчилар-билим ва ижтимоий тарбия ўрганувчи ёшлардир. Аммо тарбияланувчилар муайян даражада актив фаолият кўрсатмасалар, тарбия ва билим ўргана олмайдилар. Демак, тарбия усули-тарбиячи ва тарбияланувчиларнинг хамкорлигидаги фаолият ва ўзаро таъсир кўрсатиш усулидир. Шундай қилиб, тарбия жараёнида ўқитувчи якка ўқувчи ёки синф жамоаси манфаати йўлида бирон бир тарбиявий масалани хал қилиш учун ўқувчиларнинг ёш ва индивидуал хусусиятларини тарбияланганлик даражаларини, педагогик вазият характерини хисобга олган ъолда ташкил этиш шакллари мажмуасига тарбия усули (методи) дейилади. Маълумки, биринчи гуруъ усуллар орқали ўқитувчилар ўқувчилар олдига жамиятимиз қандай талаблар қўяётгани етказадилар. Лекин, бу талабларни амалга қўллаш учун ўқувчиларни аниқ амалий фаолиятига жалб қилиш зарур,. Чунки улар ривожланишнинг асосий омили - бу фаолиятдир.

Фаолият нуқтаи-назаридан ёндашиш қоидаси - мактаб, синф хаётининг хамма жабхаларидан таълим - тарбия жараёнларига сингиб кетди. Фаолият ўқувчиларни хилма-хил билимларни мустақил эгаллашга ундайди, уларни қайси ижодий фаолият тарбияси, хисси қадрият муносабатларини ўзлаштиришга ёрдам беради. Ўқувчиларни биринчи синфдан бошлаб имконият даражасидаги фойдали мехнат билан шуғулланишларига эришиш лозим. Бундай мехнат кўпчилик, жамоа бўлиб бажарилганида яхши натижа беради. Бу гуруъ қуйидаги усуллардан иборат: машқ орқали ўргатиш усули, ўйин, топшириқ, мусобақа. 2. Ижтимоий хулқ тажрибаларини шакллантириш усуллари: А) Машқ ва ўргатиш усуллари. Машқ болалар фаолиятини оқилона, мақсадга мувофиқ равишда ва хар томонлама ташкил қилиш, уларни ахлоқ мезонлари ва ъулқ атвор қоидаларини бажаришга одатлантиришдир. Одатлар болаликда таркиб топади ва қийин мустаъкамланиб борди. Ўқувчилар, ота-оналар болаларда ижобий одатлар шаклланишини кўзатиб боришлари керак. Ўқувчилар одатлари яқинларидан мерос қилиб олмайди, балки улар билан мунтазам мулоқотлари туфайли таълил қилиш, тарбия орқали ъосил қилади. Оъир оқибатда одат эътиёжига айланади. Машқ муайян хатти-харакатлари кўп маротаба такрорлашни ўз ичига олади. Машқ ва одатлантириш ўқувчи учун онгли, ижодий жараёндир. Машқ натижасида кўникма, одат янги билимлар ъосил қилинади. Ўқувчининг ахлоқий қобилияти ривожланади, ахлоқий тажрибаси кенгаяди. Одатсиз тарбия пойдеворсиз бинога ўхшайди. Одат эса мунтазам машқ орқали мустаъкамланади. Ўргатиш бир неча изчил харакатлар йиғиндисидир. Ўқитувчи бу харакатларни кўрсатиб бериш, тушинтириши, кузатиши лозим. Тарбия амалиётида машқ қилишнинг турли хиллари мавжуд: фаолиятида машқ қилиш; кун тартиби машқлари, махсус машқлар.

Фаолиятда машқ қилиш мехнат, ижтимоий фаолияти, жамоадаги фаолияти ва ўзаро муносабат одатларини тарбиялашга қаратилгандир. Кун тартиби машқлар мактабда, оилада ўрнатиладиган кун тартибига амал қилиш, шу билан боғлиқ ўз истак ва харакатини бошқариш, иш ва бўш вақтдан тўғри фойдаланиш одатига ўргатади. Махсус машқлар маданий ъулқ, малака ва кўникмаларини хосил қилади ва мустаъкамлайди. Б). Ўйин усули Болалар хаётида ўйиннинг ахамияти жуда катта, чунки ўйин уларнинг асосий фаолиятидир. Ўйин орқали болалар катталарнинг хаётини, шахслараро муносабатини, ижтимоий ъулқ тажрибасини ўйнайдилар. Энг тарқалган болалар ўйинлари: "Боғча", "Мактаб", "Касалхона", "Оила", "Бозорда", "Магазинда" ва бошқа ролли ўйинлар бўлиб ъисобланади. Булардан ташқари барча болалар харакат ўйиларини хам яхши кўрадилар. Лекин, катталар томонидан ўйинларга алоъида эътибор бериш керак, чунки ўйин орқали болаларда нафақат ижобий сифатлар, салбий сифатлари хам шаклланиши мумкин. Мисол учун, "Уруш" ўйин баъзо болаларда берахмлик, боғритошликни шакллантиради. В) Топшириқ усули Ўқувчиларниг топшириқларини жамоа сифатида бажаришлари уларда ижтимоий хулқ тажрибаларини шакллантиришда алоъида ахамитяга эгадир. Ўқувчилар ўз кучларини умум ишга сарфлашга, жамоа учун маъсулиятни хис этишга ўрганадилар. Мехнат топшириқлари болалар характерини шакллантиради, мустаъкамлайди. Тарбия жараёнида топшириқлар муъим ўрин тутади. Топшириқлар тарбиявий ахамиятига эга булиш учун ўқувчилар топшириқларнинг ижтимоий ахамиятини, мухимлигини, зарурлигини тушунишлари керак. Топшириқ берилишдан кейин шу топшириқни бажариш жараёнида ўқувчиларга ўргатмоқ, ёрдам бермоқ лозим.

Тарбия ғоятда мураккаб жараён бўлиб, хар даврнинг ижтимоий сиёсий хаётини ўзида акс эттиради. Унинг восита ва омиллари асрлар давомида шаклланиб такомиллашади, ўзини оқлаган урф-одатлар анъанага айланади. Бинобарин, тарбияда хар бир халқнинг ўз удуми, усули, тарихан шаклланган ва тажрибада синалган дунёқараши тарбия воситалари бўлади, шунинг учун тарбия миллий ва тарахий заминидан ўзилмаслиги керак. Г) Мусобақа усули Мусобақа болаларнинг хаётида жуда муъим ўрин тутади, чунки у орқали болаларни нафақат улар учун қизиқарли ишларга, аммо қизиқарли бўлмаган ишларига хам жалб қилиш мумкин. Масалан: баъзо болалар ўзи ўтирган жойларни ёки синф хоналарини, тозалашни, синфларда навбатчиликни ёки шанбаликда қатнашишни ёқтирмайдилар, лекин мусобақа ёрдамида улар нафақат қатнашади, яхши натижалар хам кўрсатадилар. Мусобақа элементларидан болаларнинг кўпгина фаолият сохаларида фойдаланиш мумкин. Ўқитишда (дарс пайтида): болалардан ким тезроқ ва тўғри жавоб беради. Мехнатда: ким чиройлироқ ва сифатли иш натижа кўрсатади. Спорт сохасида: ким баландроқ сакрайди, ёки тезроқ югуради, ким футбол ёки тённис яхшироқ ўйнайди. Ижтимоий фаолиятда: ким ўфалроқ ва қизиқроқ иш қилади. Лекин битта нарсадан эътиёт бўлиши керак - мусобақа ташкил қилишда формализмга йул қўймаслиги керак. Мусобақа сифатли натижаларга эрешиш учун ўқитувчи қўйидаги талабларни хисобга олиш керак: 1. Мусобақанинг шартларини ва мезонларини болалар билан биргаликда ишлаб - чиқиш; 2. Мусобақанинг давомида аниқ хисоб - китоб олиб бориш; 3. Мусобақанинг натижалари хаммага маълум бўлиши керак; 4. Ютган ўқувчиларни албатта рағбатлантирш керак.

Фақат юқорида кўрсатилган талабларни хисобга олган холда мусобақа тарбия усули сифатида самарали натижа бериши мумкин. Бошланғич синф болаларда фаолият жараёнида ижтимоий тажрибани шакллантириш методикаси. Замонавий бошланғич мактаб ўқувчиларининг психолгоик ъусусиятларни ъисобга олган холда ўқитувчи болаларда ижтимоий тажрибани шакллантириш жараёнида қуйидаги методик тавсиялардан фойдаланиш мумкин. Бу ишлар болалар томонидан катталар тажрибасини ўрганишдан бошланади, шунинг учун қанчалик болаларга хаётнинг қоидаларини яхши тушунтирилса, шунчалик улар ижтимоий тажрибасини эгалла оладилар. Бошланғич синф ўқитувчи бу сохадаги ишларни болаларнинг мактабгача эгаллаган тажрибасини билиш хам даркор. Шунингдек у ўз синфдаги болаларнинг ота-оналари билан хамкорликда ишларни олиб бориш зарур. Бундан ташқари ўқитувчи боғча тарбиячилари билан алоқада бўлиши керак, чунки боғчадан мактабга келган болаларда баъзо ижтимоий тажрибасининг асослари аниқ даражада шакллангандир. Мактабга келгандан сўнг болаларни мактаб қоидаларга ўргатиш мақсадида биринчи навбатда ўқитувчи ўларнинг кун тартибига ўрганиш машқларни ташкил қилади. Иккинчи навбатда болаларни ижтимоий хаётга жалб қилиб уларга шахсий ва жамоадаги топшириқларни бериб, ўқитувчи болалар ўртасида мусобақа ташкил қилади ва шу билан биргаликда уларни фаоллаштиради. Бошланғич синфларда тарбиявий ишларни ташкил этишда ўқитувчи битта нарсани унутмаслиги керак: барча тарбия тадбирларни ўйин шаклда ташкиллаш зарур, чунки 6-11 ёшли болаларнинг хаётида ўйин асосий ўринни тута олмоқда. Шунингдек машқ ва ўргатиш, топшириқ ва мусобақа ўйин шаклда ўтказилади. Масалан, топшриқларни пакетга солиб, хар қайси болага ёки кичик гуруъ рахбарига «сир сақланиб» берилади, ёки навбатдаги топшириқ синф хонасни йиғиштиришда болалар ўзлари «топишади». Мусобақа

элементлари нафақат спорт ўйинларида (қувноқ стартлар, «Спорт оиласи» ва бошқалар) балки турли хил курик танловларда хам ташкил этади. Масалан иккинчи чоракнинг охирида барча 1-чи синфларда «Алифбо байрами» ўтказилади. Бу байрамни тайёрлаш ва ўтказиш жараёни кўпгина усуллардан фойдаланишга имконият беради хам топшириқ, хам ўйин, хам мусобақа хам саёхат… Энг тарқалган ўйинлардан - ролли ўйинлар экандир. Мисол учун: «Светофор» ўйинлар болалар бир неча ролларда қатнашмоқда: Йуловчи, врачлар, ДАН ходимлари ва х.к. шунақа мисоллар қуйидаги хулосаларни тасдиқлайдилар: 1. - Болаларда ижтимоий тажрибасини шакллантирш жараёни мураккабдир, шунинг учун унда битта-иккита эмас, кўпгина усуллардан бирданига фойдаланиш зарур; 2. - Бу усуллар бир-бири билвн боғланиш зарур, чунки улар бир бирини тўлдиради; 3. - Ижтимоий тажрибасини шакллантиришда бу гуруъдаги усулларни бошқа тарбия усуллари билан боғланиш керак, унда тарбия самарали натижа бериши мумкин. Таянч иборалар Тарбия усули, усуллар турлари болалар фаолияти ва тарбия ижтимоий тажриба шакиллантириш усуллари, машқ ва ўргатиш, ўйин, топшириқ мусобақа, улардан фойдаланиш хусусиятлари.

Адабиётлар: 1.Маҳкамов М. «Бўлажак тарбиячиларнинг педагогик мулоқат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. Т.:ТДПУ.-2005.-149 б. 3.«Педагогика» В.А.Сластёнин, И.Ф.Исаев, А.И.Ми ҳёнко, Е.Н.Шиянов. Москва. «Школғная пресса». 2004 4.Волжский А. Методика воспитателғной работў с молодежғю. – М. 2003. 5.Котов В. Воспитателғная работа в школе: опўт и проблемў. – СПб: Сев.сияние 2003. 6 .Тарбиявий ишлар методикаси. П.И.Рувинский. – Т. 1991 й.

Похожие

Бошланғич мактаб ўқувчиларининг ахлоқ-одоб тарбияси методикаси

Кичик мактаб ёшидаги болаларни рағбатлантириш ва жазолаш методикаси

Кичик мактаб ёшидаги укувчиларда уйин фаолияти

Бошланғич синфларда математика ўқитиш методикаси

Бошланғич синф ўқувчиларининг ёзув малакаларини шакллантириш