Oqilona ovqatlanish nazariyasi va ovqatlanish konsepsiyalari - Пищевая технология - Рефераты

Oqilona ovqatlanish nazariyasi va ovqatlanish konsepsiyalari

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Oqilona ovqatlanish nazariyasi va ovqatlanish konsepsiyalari Reja: 1. Oqilona ovqatlanish nazariyasi 2. Har xil mahsulot turini alohida iste’mol qilish konsepsiyasi 3. O`simlik mahsulotlarini iste’mol qilish konsepsiyasi

Oqilona ovqatlanish nazariyasi Inson ovqat va havo bilan tirik, uning oziqa moddalari hisobidan unadi-o`sadi hamda jismoniy va aqliy faoliyat ko`rsatadi. Shu sababli ham ovqatlanish masalasi butun insoniyatni tashvishga solib kelgan. Tarixdan ma’lumki, ovqatlanish bilan ilmiy qiziqish tarixi eramizgacha III-II asrlarda yashab o`tgan qadimiy yunon mutaffakiri Aristotel va qadimiy Rim hakimi Galen nomlari hamda bundan 1000 yil oldin yashab o`tgan yurtdoshimiz Abu Ali ibn Sino va boshqa olim va mutafakkirlar nomlari bilan bog`langan. Nooqilona ovqatlanishda iste’mol qilinadigan taom sog`liq, yaxshi kayfiyat, jismoniy kuch manbaidan kasalliklar manbaiga aylanib borishi mumkin. Bugungi kunda ovqatlanish sohasida dunyo mamlakatlarida faoliyat ko`rsatayotgan olimlarning fikri bo`yicha sabablari ko`zga ko`rinib turmagan kasalliklarning 99% nooqilona ovqatlanishdan kelib chiqadi. Shu sababli ham umumiy ovqatlanish korxonalarida va uy sharoitlarida aholining ovqatlanishini oqilona tashkil qilish nafaqat katta ijtimoiy, gigiyenik va iqtisodiy ahamiyatlarga ega bo`lib qolmasdan, sog`lom avlodni yetishtirish garovi ham hisoblanadi. Hozirgi vaqtda oqilona ovqatlanish nazariyasi butun dunyoda tan olingan va aholining ovqatlanishini tashkil qilishda uning tamoyillariga amal qilinadi. Ushbu nazariyaning «yuragi» ni, kimyoviy tarkibi va energetik qiymati bo`yicha muvozanatlashtirilgan taomlarni iste’mol qilish konsepsiyasi tashkil qiladi. Oqilona ovqatlanish nazariyasi asossiz mulohazalar mahsuli emas. U ovqatlanish fiziologiyasi va gigiyenasi hamda ovqatlanish bilan bog`liq boshqa sohalarda o`tkazilgan qator ilmiy izlanishlar va olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan ilmiy kashfiyotlarga asoslangan. Shuni ta’kidlash kerakki, XIX asrgacha oziq-ovqat mahsulotlarining asosan oqsillari, yog`lari, uglevodlari, ularning birlamchi moddalari hamda mineral moddalari, ularning tuzilishi va inson organizmidagi ahamiyati to`g`risida katta hajmda nazariy bilimlar shakllangan bo`lib, ular XIX-XX asrlarda oqilona ovqatlanish bo`yicha ilmiy-tadqiqot va amaliy ishlarning intensiv ravishda olib borilishiga asos bo`ldi. XIX asrning 80-yillarida taomlar tarkibida oqsillar,

uglevodlar, yog`lar va mineral moddalardan tashqari organizm uchun eng muhim bo`lgan boshqa moddalar ham bo`lishi kerakligi to`g`risida rus olimi N.I. Lunin tomonidan ilk bor fikr berilgandan keyin ilmiy izlanishlar natijasida vitaminlar to`g`risida qator ma’lumotlar olindi va 1912 yilda polshalik olim Kazimir Funk birinchi bo`lib tiamin vitaminini mahsulotlar tarkibidan ajratib oldi va uning xossalarini o`rgandi. Yuqorida ko`rsatilganlardan tashqari XIX asrning ikkinchi yarmida nemis fiziologi Karl Foyt organizmda uglevodlar va yog`larning shiddatli parchalanishi jismoniy ish bajarish bilan bog`liqligini tasdiqlaydi, mehnatning har xil intensivligida organizmning energiyaga bo`lgan talabini o`rgandi va birinchi bo`lib, bir kunlik taomda bo`lishi kerak bo`lgan oqsillar, yog`lar va uglevodlar miqdorlarini taklif qildi. U boshlagan ishni XX asrda rus olimlari M.N.Shaternikov va O.PMolchanovlar muvoffaqiyatli davom etkazishdi. Oqilona ovqatlanish nazariyasining shakllanishida va takomillashishida sobiq ittifoqda barpo qilingan ilmiy tizimlar va Birlashgan millatlar tashkiloti qoshida tashkil etilgan Butun dunyo sog`liqni saqlash tashkiloti katta rol o`ynadi. Umumiy ovqatlanishning ilmiy asoslarini yaratish maqsadida 1923 yilda paychilikka asoslangan «Narpit» (halq ovqatlanishi) hamdo`stligi barpo etiladi, uning qoshida esa oziq-ovqat ilmiy Kengashi tashkil qilindi. Kengashga ovqatlanish gigiyenasi bo`yicha taniqli olimlar jalb etildi. Ushbu kengash a’zolari ovqatlanishning ba’zi bir muammolarining hal etilishiga va umumiy ovqatlanish sohasining rivojlanishiga katta hissa qo`shdi. Kengash tashabbusi bilan Odessa, Leningrad (hozirgi Sankt-Peterburg), Xarkov, Kiyev, Voronej, Novosibirsk, Rostov-na Donu va boshqa shaharlarda ilmiy-tadqiqot institutlari tashkil qilinib, ular faoliyatining asosiy yunalishlari aholi ovqatlanishining ilmiy asoslarini yaratishdan iborat bo`ldi. Ovqatlanish bo`yicha Butun ittifoq Kengashining 1927 yildagi qarori asosida 1930 yilda birinchi bo`lib ovqatlanish bo`yicha Markaziy davlat instituti tashkil qilindi va keyinroq esa u tibbiyot fanlari akademiyasi qoshidagi Ovqatlanish institutiga aylantirildi.

Ilmiy -tadqiqot muassasalarining keng tarmoqda tashkil qilinishi ovqatlanish sohasida olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan kashfiyotlar qilish va muhim ilmiy- amaliy muammolarni hal qilish uchun zamin bo`lib xizmat qiladi. O`tgan asrning birinchi yarmida sobiq ittifoq aholisi uchun ilk bor ovqatlanish me’yorlari ishlab chiqildi va urushdan keyingi tiklanish yillarida oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni rejalashtirishga asos qilib olindi. Bundan tashqari taniqli rus fiziologi I.P. Pavlov va uning shogirdlari tomonidan shartli reflekslar nazariyasining yaratilishi kuniga ovqatlanish sonini, vaqtlarini isbotlashda hamda qorin ochish va to`yish sezgilarining mexanizmini ochib berishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. Ta’m va hid beruvchi moddalarning taom hazm qilishdagi ahamiyati o`rganildi. Xuddi shuningdek, o`tgan asrning birinchi yarmida tuyinmagan yog` kislotalarining inson hayoti va sog`ligidagi roli aniqlanadi. XX asrning ikkinchi yarmida ham oqilona ovqatlanish sohasida katta yutuqlarga erishildi. Oqsillar, yog`lar almashinuvi jarayonlarini o`rganish bilan birga almashinmaydigan, ya’ni faqat iste’mol qilinadigan taomlar tarkibida organizmga tushishi shart bo`lgan aminokislotalar va yog` kislotalar aniqlandi hamda taom oqsili va yog`ning 1 g. da bo`lishi kerak bo`lgan almashinmaydigan aminokislotalar va yog` kislotalarining me’yorlari belgilanadi. Bundan tashqari taomlar hazm qilish traktining mikroorganizmlarni zararsizlantirishdagi roli tasdiqlandi. XX asrdagi yutuqlardan yana biri shu bo`ldiki, avval foydasiz, ya’ni ballast deb atalgan oziqa tolalarining (kletchatka, lignin, gemitsellyuloza va pektin moddalari) yo`g`on ichakning rak kasalligidan saqlanishida va taomlar hazm qilish organlarining me’yorida ishlashida g`oyat katta ahamiyatga ega ekanligi tasdiqlandi. Turli mamlakatlar aholisi ovqatlanishining o`ziga xos xossalarini o`rganish shuni ko`rsatdiki, yo`g`on ichakning rak kasalligi ko`p miqdorda go`sht, yog` va yuqori darajada rafinatsiyalangan mahsulotlarni (shakar, oliy navli unlardan tayyorlangan nonlar va sh. o`.) iste’mol qiladigan odamlar o`rtasida juda ham tez uchrab turadi. Bundan tashqari, ovqatlanish institutida 30 yil davomida va chet mamlakatlarda o`tkazilgan eksperimental materiallar shuni ko`rsatdiki, uglevodlar, oqsillar, yog`lar va vitaminlar hamda aminokislotalar va yog`

kislotalari odam organizmi tomonidan o`zlashtirilishida bir-birlariga o`zaro ta’sir ko`rsatishadi. Masalan, taomdagi uglevodlarning katta miqdori oqsillar, yog`lar va V1, V6 vitaminlarining ko`p miqdorda tushishini talab qiladi, shu bilan bir vaqtda taomda V1 vitaminining va o`simlik moylari miqdorining kamayishi oqsilga bo`lgan talabni pasaytiradi. Buning asosida iste’mol qilinadigan taomlar tarkibida organizm tomonidan o`zlashtirish darajalariga o`zaro ta’sir ko`rsatadigan moddalarni optimal muvozanatlashtirilgan nisbatlarda bir vaqtning o`zida ta’minlash va uning uchun esa taomlar turli xil mahsulotlar aralashmalaridan tayyorlanishi kerakligi to`g`risida ilmiy xulosa chiqarildi. Ushbu xulosa asosida o`tgan asrning 60-yillarida akademik A.A.Pokrovskiy tomonidan oqilona ovqatlanish nazariyasining tarkibi bo`yicha muvozanatlashtirilgan taomlar bilan ovqatlanish konsepsiyasi ishlab chiqildi. O`tgan asrning oqilona ovqatlanish nazariyasini takomillashtirish bo`yicha eng katta yutuqlaridan yana biri-aholining barcha guruhlari uchun yoshini, jinsini va mehnat faoliyati turlarini hisobga oladigan oziqa moddalarining va energiyaning optimal fiziologik me’yorlari asoslandi va eng oxirgi varianti 1991 yilda tasdiqlandi. Oqilona ovqatlanishni tashkil qilishning amaliy tomonini osonlashtirish maqsadida aksariyat oziq-ovqat mahsulotlarining kimyoviy tarkibi va energetik qiymatlari eksperimental usullar yordamida aniqlandi. Bundan tashqari XX asrning 50-60 yillarida akademik A.M. Ugolev tomonidan ingichka ichak hujayralari yuzasida taom hazm qilish (membrana yordamida) turi va oziqa moddalari nafaqat taomlar tarkibidan, yo`g`on ichak mikroorganizmlari faoliyati natijalarida ham qonga o`tishi tasdiqlandi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida quyidagi ilmiy xulosaga kelish mumkin: XIX va XX asrlar davomida qilingan kashfiyotlar hamda ilmiy izlanishlar natijalari aholining yoshini, jinsini, mehnat faoliyati turlarini, iqlim hamda ijtimoiy hayot sharoitlarini hisobga oladigan ovqatlanish nazariyasini to`liq shakllantirishga va uni yanada takomillashtirish uchun mezon bo`laoladi. Birdaniga shuni aytish kerakki, oqilona ovqatlanish nazariyasi iste’mol qilinadigan taomlar tarkibida oziqa va biologik aktiv moddalarning miqdorlari va

miqdoriy nisbatlari organizm talablariga mos kelishiga, barcha almashinmaydigan va organizm uchun zarur bo`lgan boshqa moddalarning bo`lishiga, uning uchun esa taomlar tayyorlashda ishlatiladigan va taom sifatida iste’mol qilinadigan oziq- ovqat mahsulotlarining assortimenti katta bo`lishiga asoslangan. Oqilona ovqatlanish nazariyasiga xos talablardan yana biri shartli reflekslar nazariyasiga asoslangan holda yoshiga, jinsiga va mehnat faoliyatiga qarab, taomlarni faqat ma’lum bir vaqtlarda va shoshilmasdan maromida iste’mol qilishdan iborat. Bundan tashqari, iste’mol qilinadigan taomning energetik qiymati organizmning sarflaydigan energiyasiga mos kelishi, ya’ni ko`p yoki kam bo`lmasligi lozim . Har xil mahsulot turini alohida iste’mol qilish konsepsiyasi Bugungi kunda butun dunyo mamlakatlarida aholining ovqatlanishini tashkil qilishda, bundan oldin ta’kidlanganidek, oqilona va maromli ovqatlanish nazariyasining asosiy tamoyillariga amal qilinadi. Shu bilan birga XX asr ikkinchi yarmining o`rtalarida har bir mahsulotni alohida iste’mol qilish konsepsiyasi ham yaratildi. Buning asosiy namoyondalaridan amerikalik vrachlar Gerbert SHelton va Govard Uilm Xey hisoblanadi. Ushbu masala bo`yicha Gebert SHeltonning kitoblari dunyoda bir necha tillarga, shu jumladan rus tiliga tarjima qilingan. Har bir mahsulotni alohida iste’mol qilish konsepsiyasi oqilona ovqatlanish nazariyasini tanqidiy muhokama qilish asosida yuzaga kelgan. G.SHelton fikricha, oqilona ovqatlanish nazariyasi bo`yicha bir kunda iste’mol qilinadigan taomlar tarkibida organizmning oqsillarga, yog`larga, uglevodlarga, mineral moddalarga va vitaminlarga bo`lgan talabini to`liq qondirish uchun turli xil oziq-ovqat mahsulotlarini qo`shib, taomlar tayyorlashadi, bu esa taom hajmining oshib ketishiga, uning natijasida taom tarkibiy qismlarining organizm tomonidan kam hazm qilinishiga va taomlar hazm qilish organlarining zo`riqib ishlashiga olib keladi. Yomon hazm bo`lgan taom ichaklarda qolib ketib, irib-chirishi natijasida zaharli moddalarni hosil qilib, parchalanadi. Zaharli moddalar esa qonga singilib organizmni zaharlaydi. Bundan tashqari tarkibiy qismlari bo`yicha optimallashtirilgan taomlarni iste’mol qilishda oqsillar, yog`lar va uglevodlar

almashinuvidan hosil bo`lgan moddalarni organizm tashqariga chiqarib ulgirmaydi, buning natijasida esa organizmda turli xil yomon vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin. Ularga barham berish esa amaliyotda dori-darmonlar bilan davolash, hatto jarrohlik operatsiyalarni o`tkazish bilan tugaydi. SHeltonning bu konsepsiyasi o`tgan asrning 80-90 yillarida oqilona ovqatlanish nazariyasi tarafdorlari tomonidan keskin tanqidga uchradi va umuman yaroqsiz deb topildi. Shunga qaramasdan ushbu konsepsiyaning tarafdorlari hozir ham ko`plab topiladi. Konsepsiya to`g`risida fikr yuritish uchun quyida uning asosiy mohiyati ko`rib chiqiladi. Har bir mahsulotni alohida iste’mol qilish bo`yicha SHelton konsepsiyasi taomlar hazm qilish organlari sistemasining qonuniyatlariga va o`ziga xos xossalariga asoslangan. Ma’lumki, taomlar hazm qilish organlarida taom tarkibiy qismlari (oqsillar, yog`lar va uglevodlar) fermentlar ta’siriga uchraydi va birlamchi moddalarigacha parchalanadi. Taomlar hazm qilish organlari ajratib chiqaradigan so`laklar tarkibida oqsillar, yog`lar va uglevodlarni parchalaydigan fermentlar mavjud. Lekin fermentlarning shunday xossalari borki, oqsillarni aminokislotalargacha parchalaydigan fermentlar guruhi yog`lar va uglevodlarni, yog`larni parchalaydigan fermentlar guruhi esa oqsillarni va uglevodlarni parchalay olmaydi. Xuddi shunga o`xshash uglevodlarni parchalaydigan fermentlar ham o`ziga xos xususiyatlarga ega. Yana shuni ta’kidlash kerakki, oqsillarni parchalaydigan fermentlar nordon, uglevodlarni parchalaydiganlar esa ishqoriy muhitda aktiv bo`lishadi, ya’ni oqsillarni parchalaydigan fermentlar guruhi ishqoriy, uglevodlarni parchalaydigan fermentlar esa nordon muhitda o`zlarining aktivligini yo`qotadi. G.SHelton konsepsiyasi oqsil va uglevodlarni parchalaydigan so`laklar tarkibidagi fermentlarning aynan shu xossalariga asoslanadi. Uning fikricha ratsional ovqatlanishda taomlar tarkibida ko`p miqdorda oqsillar va uglevodlar bo`ladi. Ular organizmga birga tushganda faqat oqsilli taomga nisbatan hazm qilish bezlari ko`p nordon so`laklarni ajratib chiqaradi. Buning sababi shundan iboratki, nordon so`laklarning bir qismi uglevodlar uchun ajratilgan ishqoriy so`laklarni neytrallash uchun sarf bo`ladi. Faqat neytrallashish reaksiyasida qatnashganidan ortib qolgan nordon so`lak hisobidan taom nordonlashadi. Demak, oqsillarning uglevodlar bilan organizmga birga tushishi so`lak bezlarining, ayniqsa oshqozonosti bezining, doimo shiddatli ishlashiga va natijada ular tabiiy kuchining

pasayib ketishiga olib keladi. SHelton konsepsiyasining tarafdorlari uning fikri to`g`riligini quyidagiga o`xshagan misollarda isbot qilishga intilishgan: masalan, faraz qilaylik, ertalabki nonushta davrida 100 g. qaynatilgan II kategoriyali mol go`shti 100 g. qolipga solib pishirilgan non bilan birga iste’mol qilingan bo`lsin (aralashma taom). 100 g. qaynatilgan go`sht uchun 161 g. suyaksiz go`sht ishlatiladi. Agar oqsil miqdori II- kategoriyali go`shtda 20% ni tashkil qilsa, 100 g. qaynatilgan go`shtda 32,2 g. oqsil bo`lishi mumkin. Qolipga solib pishirilgan 100 g. nonda esa 36 g. hazm bo`ladigan uglevodlar, shundan 34,2 g. kraxmal bo`ladi. Go`sht bilan non birga iste’mol qilinganda taomlar hazm qilish sistemasida 100 g. non uchun 36 gramm- ekvivalent ishqoriy, 100 g. go`sht uchun esa 32 gramm ekvivalent nordon so`lak ajratib chiqariladi. Bu jarayon og`iz bo`shlig`idan boshlanib, o`n ikki barmoqli ichakda ham davom etadi. Taomlar hazm qilish sistemasida ishqoriy va nordon so`laklarning aralashishi natijasida o`zaro neytrallashish reaksiyasi boradi va taomlar hazm bo`lish jarayoni sekinlashadi. 36 gramm ekvivalent ishqoriy so`lakni neytrallash uchun xuddi shuncha gramm ekvivalent nordon so`lak sarflanadi. Taom oqsilini hazm qilish maqsadida nordon muhitni yaratish uchun qo`shimcha holda yana 32 gramm ekvivalent nordon so`lak ajratib chiqariladi. Go`sht va nondan iborat taomni hazm qilish uchun hammasi bo`lib 104 gramm ekvivalent ishqoriy va nordon so`laklar ajratib chiqariladi. Bu esa alohida go`shtni iste’mol qilganga nisbatan 3,25 marta (104:32), faqat nonni iste’mol qilganga qaraganda esa 2,9 marta (104:36) ko`p. Xuddi shunday misollarda aralashgan taomni iste’mol qilganga qaraganda har bir mahsulot turini ma’lum bir vaqt o`tgandan keyin alohida iste’mol qilishning afzalligini tasdiqlashga intilishgan. Shuning uchun ham G. SHelton oziq-ovqat mahsulotlarini oqsillilarga, kraxmallilarga va «tirik» larga bo`ladi. Uglevodga boy mahsulotlar guruhiga non, yormalar, xamirdan tayyorlanadigan kulinar va konditer mahsulotlari, kartoshka, osh lavlagisi, oshqovoq, qovoqcha, gulkaram va shunga o`xshaganlar; oqsillilarga go`sht, baliq, tuxum, bulon, dukkaklilar, qo`ziqorin, baqlajon kabilar, «tirik» mahsulotlarga esa xom holda iste’mol qilinadigan mahsulotlar kiritilgan. Uning fikri bo`yicha oqsillarga va uglevodlarga boy mahsulotlarni birga qo`shib iste’mol qilish noto`g`ri, ularni alohida- alohida iste’mol qilish to`g`ri bo`ladi. U avval oqsilga boy mahsulotlarni, ma’lum vaqtdan keyin esa uglevodlarga boy mahsulotlarni iste’mol qilish kerakligi to`g`risida tavsiya

beradi. «Tirik» mahsulotlarni oqsilli va kraxmalli mahsulotlarning har biri bilan iste’mol qilish mumkinligi to`g`risida ham ko`rsatma bergan. O`rta maktab fanlari materiallaridan ma’lumki, har bir mahsulotga yarasha ma’lum miqdorlarda va konsentratsiyada so`laklar ajralib chiqadi. Bundan tashqari ularning ajralib chiqish vaqti ham iste’mol qilingan mahsulotlar turiga ham bog`liq bo`ladi. Rasmlarda keltirilgan grafiklardan ko`rinib turibdiki, go`shtga taom hazm qilishning birinchi soatlaridanoq, nonga iste’mol qilingandan keyin uchinchi soatda, sutga esa taom hazm qilishning oxirgi soatlarida ko`p miqdorda oshqozon bezlari so`laklari va oshqozonosti bezi so`laklari ajralib chiqadi. Gerbert SHelton ana shunday fiziologik eksperimentlar natijalariga tayanib har xil mahsulotlar turlarini alohida iste’mol qilish kerakligini isbotlashga harakat qiladi. Uning fikricha har bir asosiy mahsulot ma’lum bir vaqt o`tgandan keyin ko`p miqdorda kuchli so`laklar ajralib chiqsa, ularni kuchli so`laklar ajralib chiqish vaqtiga qarab ketma-ket qabul qilish kerak. G.SHelton dunyoqarashi asosida kraxmalga, oqsillarga, shakarlarga va yog`larga boy mahsulotlarni bir vaqtning o`zida birga iste’mol qilish yoki iste’mol qilmaslik yotadi. G. SHelton dunyoqarashining ratsional ovqatlanish nazariyasi tarafdorlari tomonidan tanqid qilinish sabablaridan yana biri shundan iboratki, uning tavsiyalari sog`lom va mehnatga qobiliyatli kishilar uchun umuman yaroqsiz, chunki uning fikri bo`yicha sog`lom kishilar mehnat faoliyati bilan shug`ullanish o`rniga faqat ovqatlanish bilan band bo`ladi. Uning tavsiyalari taom hazm qilish organlari kasal va bekorchi vaqti ko`p nafaqaxo`rlar uchun ahamiyatga ega bo`lishi mumkin. Mahsulotlar turlarini alohida iste’mol qilish konsepsiyasiga ko`ra so`lak bezlarining ko`p miqdorda ajralib chiqadigan vaqtiga qarab iste’mol qilinishi kerak. Shuning uchun ham G. SHelton va uning tarafdorlari avval oqsilga boy (chunki taom iste’mol qilingandan keyin birinchi soatdanoq nordon so`lakdar ko`p miqdorda ajralib chiqa boshlaydi), keyin esa uglevodlarga boy mahsulotlarni, eng oxirida sut sahsulotini iste’mol qilishni taklif qilishadi. Gerbert SHelton o`zining fikrlariga tayanib, quyidagi tavsiyalarni beradi:

- kartoshka, non, no`xat, banan va boshqa uglevodlarga boy mahsulotlarni limon, apelsin, ananas, pomidor, greypfrut kabi nordon mahsulotlar bilan birga iste’mol qilmaslik kerakligi; - yong`oq, go`sht, tuxum, pishloq kabi oqsillarga boy mahsulotlarni non, yorma, kartoshka, pirojniy, shirin mevalarga o`xshagan kraxmalga boy mahsulotlarni birga iste’mol qilmaslikni: oqsillarga boy ikkita mahsulotni ham, masalan, yong`oq va go`sht, yoki tuxum va go`sht, yoki pishloq va yong`oqlari, yoki pishloq va tuxumni birga qo`shib yemaslikni; qaymoq, sariyog`, o`simlik moyi kabi yog`li mahulotlarni go`sht, tuxum, pishloq va yong`oqlarga o`xshagan oqsilga boy mahsulotlar bilan bir vaqtda qabul qilmaslikni; - apelsin, limon, pomidor, ananaslarga o`xshagan nordon mahsulotlarni go`sht, tuxum, pishloq, yong`oqlar kabi oqsillarga boy mahsulotlar bilan birga iste’mol qilmaslikni tavsiya etgan, chunki uning fikricha nordon mahsulotlar tarkibidagi organik kislotalar so`laklarning ajralib chiqish tezligini susaytiradi; kraxmal va shakarlarga boy mahsulotlarni ham birga qo`shib iste’mol qilish mumkin emas, chunki bunda gaz hosil qilish jarayoni sodir bo`ladi; - kraxmalga boy mahsulotlarni, eng yaxshisi, bir-birlari bilan birga iste’mol qilishni tavsiya qilgan; qovun, tarvuzni va sutni hech qanday mahsulot bilan aralashtirmasdan alohida - alohida iste’mol qilishni tavsiya etgan. Gerbert SHeltonning mahsulotlarni birga qo`shib iste’mol qilish bo`yicha tavsiyalari 1, 2 ilovalarda keltirilgan. Amerikalik vrach Uil’m Govard Xey ham har bir mahsulot turini alohida iste’mol qilish tarafdori bo`lib, Amerikada ratsional ovqatlanish nazariyasining muallifi hisoblanadi. U nazariyasining asosini iste’mol qilinadigan mahsulotlar kimyoviy reaksiyasining xarakteri tashkil qiladi. Uning fikricha organizm uchun faqat ishqoriy reaksiya beradigan mahsulotlar foydali hisoblanadi.

Doktor Xey tomonidan ishlab chiqarilgan ratsional ovqatlanish nazariyasining asosini quyidagilar tashkil qiladi: - asosiy mahsulot turlarini alohida, bir-biriga qo`shmasdan, iste’mol qilish - denaturatsiya qilingan mahsulotlarni (kepagi olingan oq un, shakar) iste’mol qilishga intilmaslik; go`sht, baliq kabi hayvonot mahsulotlarini iste’mol qilishni chegaralash; - sabzavot va mevalarni iste’mol qilishning afzalligi. Doktor Xey fikri bo`yicha uglevodlarning parchalanishi og`iz bo`shlig`ida boshlanadi. Og`iz bo`shlig`i bezlari so`laklari tarkibidagi amilaza kraxmalni parchalashi uchun kuchsiz ishqoriy muhit kerak. Agar bunday muhit bo`lmasa, kraxmal to`liq parchalanmasdan oshqozonga va ingichka ichakka tushadi. Bunday holat kartoshkani nordon mevalar bilan iste’mol qilinganda kuzatiladi. Ingichka ichakda ham kraxmal amilaza ta’sirida parchalanadi. Agar bu yerda ham muhit juda kuchsiz ishqoriy bo`lsa, u yerda achish jarayoni boshlanadi. Shuning uchun ham uning fikri G. SHelton fikrini yana bir bor tasdiqlaydi. Oqsil oshqozonda mepsin va xlorid kislota ta’sirida parchalanadi. Uning uchun oshqozonda kuchli kislota muhiti yaratilishi kerak. Agar oqsilga boy mahsulotlar uglevodlarga (kraxmalga) boy mahsulotlar bilan birga iste’mol qilinsa, mepsin va amilaza uchun birdaniga nordon va ishqoriy muhitli so`laklar ajralib chiqib boshlanadi. Natijada ajralib chiqqan ishqoriy va kislotali muhit bir-birlarini neytrallash uchun sarf bo`ladi va oshqozonda kuchli kislotalik muhitini yaratish uchun so`laklarni ajratib chiqaradigan organlarning shiddat bilan ishlashi kuzatiladi va uning natijasida charchaydi va ularda kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Shuning uchun oqsillarga va kraxmalga boy mahsulotlarni birga iste’mol qilmasligini o`qtiradi. Uning sababini, og`zaki tasdiqlashdan tashqari, bundan oldin yuqorida keltirilgan misoldan yaqqol ko`rish mumkin. Doktor Xey fikri va amaldagi ratsioanal ovqatlanish nazariyasiga ko`ra, odam organizmida kislota - ishqoriy muhit muvozanati bo`lishi kerak. bunday muvozanatni shakllantirishda iste’mol qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlarining roli o`ta katta. Odam organizmida kislota-ishqor muvozanatini shakllantirishida ishtirok qiladigan asosiy mahsulotlar guruhlari 3 - ilovada keltirilgan. Ilovada keltirilgan ma’lumotlardan ko`rinib

turibdiki, Xey fikri bo`yicha organizmda kuchsiz ishqoriy muhitni yaratish uchun ishqoriy xossalarga ega bo`lgan mahsulotlarni ko`proq iste’mol qilish kerak. Doktor Xey barcha oziq - ovqat mahsulotlarini quyidagi uch guruhga bo`ladi: - kuchli kislota xossali mahsulotlar; - kuchli ishqoriy xossali mahsulotlar; - neytral xossali mahsulotlar. Ko`rsatilgan xossalarga ega bo`lgan ovqatlanish mahsulotlarining assortimenti 4 ilovada ko`rsatilgan. Uilyam Govard Xey fikriga qaraganda neytral guruhga kiritilgan mahsulotlar birinchi guruhdagi mahsulotlarning kislotalilik, ikkinchi guruh mahsulotlarining ishqorlik darajalarini pasaytirmaydi ham, ko`tarmaydi ham. Shu boisdan ham uchinchi neytral guruhga kiritilgan mahsulotlarning barchasi birinchi yoki ikkinchi guruh mahsulotlari bilan birga qo`shib iste’mol qilinishi mumkin. Hozirgi zamon diyetologiya asoschilaridan yana biri Germaniyalik vrach Maks Gerzon hisoblanadi. U ham ovqatlanish tamoyillari bo`yicha diyetolog - olimlar ichida tanilganlardan biri. Uning fikricha sog`lom kishilarning ovqatlanishini tashkil qilishda quyidagi tamoyillarga asoslanish kerak: odam organizmi ma’lum bir vaqt ichida quyuq va suyuq mahsulotlarni faqat ma’lum bir miqdorda hazm qilishi mumkin. Uning bu tamoyili asosida iste’mol qilingan mahsulotlarning organizmga kerakli miqdordan ortiqcha qismi o`zlashtirilmaydi va shu sababli organizmga foyda keltirmaydigan miqdorlarda taom iste’mol qilmaslik kerak. Bu tamoyil hozirgi kunda respublikada amal qiladigan ratsional ovqatlanish nazariyasining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi, chunki organizmga taom tarkibida tushgan oqsil, yog` va hazm bo`ladigan uglevodlarning kerakli talabidan ortiqcha qismi yoqqa aylantirilib, zaxira sifatida saqlanib turaveradi, bu esa o`z navbatida semirishiga olib keladi; sog`lom kishi har qanday mahsulotlarni ham iste’mol qila olish qobiliyatiga ega, faqatgina kam miqdorlarda. Bu tamoyil Maks Gerzon tomonidan alohida shakllantirilganiga qaramasdan mantiqiy jihatdan birinchi tamoyilning davomi hisoblanadi;

- barcha denaturatsiya qilingan (masalan, kepagi olingan oq unli xamirdan va shakarlardan - mualliflar fikri) tayyorlangan oziq-ovqat mahsulotlarini qat’iy iste’mol qilmaslik; - suyuqlikni ko`proq iste’mol qilish (ya’ni ko`proq peshob va terlash, chunki bunday holda peshob va ter orqali taom bilan organizmga tushgan osh tuzining aksariyat qismi siydik va ter orqali organizmdan chiqib ketadi - mualliflar fikri); - taomni mayda chaynab yeyish va suyuqlikni sekin ichish. Bu ham amaldagi ratsional ovqatlanish nazariyasining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi, chunki taom qancha mayda chaynalsa, u so`lak bezlari bilan tez aralashadi va natijada tez hazm bo`ladi; - faqat bitta diyetada uzoq vaqt qolib ketish mumkin emas. M. Gerzon bu yerda faqat bir xil xom ashyo turlaridan tayyorlanadigan taomlarni nazarda tutgan bo`lishi mumkin, chunki ularda organizm uchun zarur bo`lgan barcha moddalar bo`lmasligi mumkin. Maks Gerzonning ovqatlanish bo`yicha shakllantirgan tamoyillari sog`lom va kasalmand kishilar uchun umumiy hisoblanadi. Aziz talabalar! Ana endi sizlar ovqatlanish bo`yicha G.SHelton konsepsiyasining mohiyatini tushundilaringiz. Uning fiziologiya qonunlariga asoslangani bilan nima uchun aholining barcha guruhlarining ovqatlanishiga asos bo`laolmasligining sababini qisqacha tushuntirishga harakat qilamiz. Birinchidan, inson organizmi million yillab bir necha mahsulotlardan tashkil topgan taomlarning hidiga va ta’miga o`rgangan va hazm qilish sistemasida shunga munosib barqaror fiziologik reaksiya shakllangan. Ushbu reaksiyaning buzilishi taomlar hazm qilish organlari faoliyatilariga salbiy ta’sir qilmasdan qolmaydi. Ikkinchidan, ishga qobiliyatli kishilar har bir 2-3 soatda, ishlashning o`rniga, taom iste’mol qilish bilan band bo`ladi. G.SHelton konsepsiyasini ovqatlanish uchun umuman yaroqsiz deb hisoblash mumkin emas, uning tarafdorlarining erishgan natijalariga ko`ra taomlar hazm qilish organlari kasal bo`lgan va vaqti ko`p bo`lgan (bekorchi) kishilarning ovqatlanishini tashkil qilishda asos qilib olish mumkin.

O`simlik mahsulotlarini iste’mol qilish konsepsiyasi Ovqatlanish san’ati ko`p asrlik tarixga ega bo`lib, o`tgan davr mobaynida uning bir nechta turlari ko`ngillilar tomonidan sinab ko`rilgan. Ovqatlanishning ana shunday faqat o`simlik mahsulotlarini iste’mol qilish, faqat xom mahsulotlarni yeyish (xom yeyish); qisman och yurish; odatdagi ovqatlanish kabi turlari mavjud bo`lib, iste’molchilar o`rtasida tan olingan. Lekin, qayd etilgan ovqatlanish turlarining o`ziga yarasha afzalligi va kamchiliklari mavjud. Bugungi kunda ham mutaxassislar o`rtasida bahs va tortishuvlarga sabab bo`lib kelayotgan vegetarianlik to`g`risida to`xtalishni lozim topdik. Adabiyotlardagi ma’lumotlarga qaraganda odamlar vegetarianlikka jonivorlarga, shu jumladan go`shtlari taom sifatida ishlatiladigan hayvonlarga rahmdilligining muqarrar shakllanishi va sog`ligini yaxshilash maqsadida o`tishgan. Vegetarianlik lotincha «Vegetarius» so`zidan olingan bo`lib, o`simlik degan ma’noni bildiradi. Ilmiy klassifikatsiyaga ko`ra vegetarianlik deganda o`simlik mahsulotlari bilan ovqatlanish tizimi tushuniladi. Vegetarianlik tushunchasi 1842 yilda Angliyada vujudga kelgan va 1847 yilda Manchestrda ilk bor vegetarianlik jamiyati paydo bo`lgan. Umuman, vegetarianlik tarixi qadimiy zamonlarga borib taqaladi. Pifagor, Platon va Plutarxlarni qadimiy zamonning birinchi vegetarianlaridan deb hisoblashadi. Ularning asosiy maqsadi aybsiz hayvonlarga zarar yetkazmaslik va o`ldirmaslikdir. Masalan, Pifagor o`zining «Dialoglar» degan asarida ideal jamiyat o`zini tiyishi va aql bilan idrok qilish tamoyillari asosida qurilishi va bunday jamiyat a’zolari undan tayyorlanadigan mahsulotlarni, sabzavot va pishloqlarni iste’mol qilishi zarurligini aytib o`tgan; Platon, Pifagor g`oyalarining davomchisi hisoblanadi. Unda go`shtni taom sifatida iste’mol qilish kasalliklarga olib kelishi to`g`risida g`oya shakllangan; Plutarx ham vegetarianlikni qo`llab-quvvatlagan va hayvonlar go`shtlarini iste’mol qilishi o`ta shafqatsizlik deb hisoblagan. Xuddi shuningdek, buyuk rassom va olim Leonardo da Vinchi ham vegetarianlarning buyuk vakillaridan biri bo`lgan. U «bir vaqt keladiki, hayvonlarni o`ldirishga

odamni o`ldirgandek qaraladi» deydi. Uning fikricha odamlarning tishlari go`shtni emas, mevalarni chaynashga mo`ljallangan. Hayvonlar go`shtini yeyishga angliyalik taniqli yozuvchi va gigiyenist Trayon ham qarshi bo`lgan. O`tgan XIX - XX asrlarda vegetarianlarning yirik namoyondasi mashhur rus yozuvchisi L.N.Tolstoy hisoblanadi. U avval ovchilik bilan shug`ullangan. Faqat qushxonaga borib, molni so`yishni ko`rganidan keyingina vegetarianlikka o`tgan va go`sht yeyishdan va hayvonlarga zarar yetkazishdan umuman qaytgan. Vegetarianlik Angliyadan emigrantlar orqali Amerikaga o`tgan va keyin juda ham keng tarqalgan. Hozirgi vaqtda Amerika qo`shma shtatlarida ikkita vegetarianlik tashkiloti mavjud: ulardan biri Amerika vegetarianlar ittifoqi, ikkinchisi - Amerika vegetarianlar jamiyati. Birinchi tashkilot jonivorlarga rahmdil kishilarni, ya’ni vegetarianlikka etik dunyoqarashlari bo`yicha o`tganlarni, ikkinchi tashkilot esa sog`ligini mustahkamlash maqsadida o`tganlarni birlashtiradi. Ilk bor xalqaro vegetarianlik tashkiloti 1908 yilda tashkil qilingan. Sobiq ittifoqda, ta’qiqlarga qaramasdan, 1989 yilda Davlat ekologiya jamg`armasi qoshida Vegetarianlar jamiyati tashkil etilgan. Vegetarianlar asosan 2 guruhga bo`linadi: asl vegetarianlar, ular faqat o`simlik mahsulotlari bilan ovqatlanishadi va veganlar deb ataladi; ikkinchi guruhga kiradigan vegetarianlar o`simlik mahsulotlaridan tashqari sut mahsulotlarini ham iste’mol qilishadi. Ular laktovegetarianlar deb ataladi. Oxirgi vaqtda ba’zi bir adabiyotlarda yuqorida ko`rsatilganlardan tashqari asosan o`simlik mahsulotlari bilan ovqatlanadigan, lekin haftasiga bir marta go`shtli taomlarni iste’mol qiladiganlar ham vegetarianlarning uchinchi guruhi deb ko`rsatilmoqda. Markaziy Osiyo xalqlarining ajdodlari azaldan o`simlik mahsulotlaridan tashqari, go`sht mahsulotlarini muntazam ravishda iste’mol qilishib kelishgan va iste’mol qilishadi. Shu boisdan ham bu yerda vegetarianlar oqimining vujudga kelmasligi to`g`risida hech qanday shubha yo`q. Vegetarianlik tub ma’nosi jihatidan o`tmishga borib taqaladi, lekin Yevropa mamalakatlarida XIX asrning oxirlarida keng tarqalgan. Uning bir qancha

ko`rinishlari mavjud bo`lib, ulardan ikkitasi muhimroq ahamiyatga ega. «Qari vegetarianlar» yoki hayvonot mahsulotlaridan hech birini tan olmaydigan oqim hamda ovqatga o`simlik mahsulotlari bilan birga sut, tuxum va sariyog` ishlatishga yo`l qo`yadigan «yosh vegetarianlar» dir. Vegetarianlik nazariyotchilari o`simliklardan tayyorlangan ovqatning hayvonot mahsulotlaridan tayyorlangan ovqatdan quyidagi uchta afzalligi borligini ta’kidlaydilar. 1. Hayvon mahsulotlari, ayniqsa go`sht oshqozon - ichak yo`lida o`simlik mahsulotlaridan farqli o`laroq, chirituvchi va zaharli birikmalar hosil qilib, odam organizmini zaharlash xususiyatiga ega . 2. O`simlik mahsulotlarida biologik faol moddalar: dormondorilar, mineral moddalar, fitonsidlar, fermentlar, organik kislotalar va boshqalar ko`p miqdorda bo`ladi. 3. O`simlik mahsulotlari aterosklerozni keltirib chiqarmaydi, balki uning oldini olishga imkoniyat yaratadi . Lekin, zamonaviy tibbiyot ilmining yutuqlari yuqorida keltirilgan barcha dalillarni quyidagilarga asoslanib rad etadi: Birinchidan, hayvonot mahsulotlari ham parchalanganda, o`simlik mahsulotlari parchalanishidan kelib chiqadigan birikmalardan farq qilmaydigan birikmalar hosil qiladi; hayvonot oqsillaridan ham, o`simlik oqsillaridan ham ovqat hazm qilish jarayonida 20 ga yaqin aminokislota hosil bo`ladi va hayvonot mahsulotlari o`simlik mahsulotlariga nisbatan mikrofloraning o`sishi va ko`payishiga hech qanday ta’sir ko`rsatmaydi; Ikkinchidan, hayvonot mahsulotlari tarkibida o`simlik mahsulotlarida bo`lmaydigan zarur biologik faol birikmalar (vitamin V12 va boshqalar) va foydali moddalar bo`ladi; Nihoyat, uchinchidan, ilmiy tadqiqot natijalari shuni ko`rsatadiki, hayvonot mahsulotlarining taklif etilgan miqdori (ovqat umumiy miqdorining 30 % ga yaqini) iste’mol qilinganda ateroskleroz bilan kasallanish hollari ko`payganligi kuzatilmagan; hayvonot mahsulotlari (shuningdek o`simlik mahsulotlari ham) me’yoridan ortiqcha iste’mol qilinganda faqatgina ateroskleroz bilan emas, balki boshqa kasalliklar bilan ham

kasallanish xavfi kuchayadi. Biroq, bunday holatda to`g`ri ovqatlanishning buzilishi to`g`risida fikr yuritiladi. Haqiqatan ham, o`simliklardan tayyorlangan taomlar qator afzalliklarga ega bo`libgina qolmay, uning bir qator kamchiliklari ham mavjud. Bu kamchiliklar esa odatdagi ovqatlanishda hayvonot mahsulotlari hisobiga qoplanadi. Vegetarianlik nazariyalari haqida ham quyidagilarni aytish mumkin: «Yosh vegetarianlik» sog`liqqa xavf solmaydi, chunki sut mahsulotlari va tuxumning o`zi boshqa hayvon mahsulotlari o`rnini bosadi. Biroq, «qari vegetarianlik» o`zining muxlislariga sezilarli darajada zarar yetkazishi mumkin. Buni birinchi navbatda shu bilan izohlash mumkinki, o`simlik mahsulotlarida vitamin Vi (sianokobalamin) yo`qligi o`z navbatida bugungi kunda ko`p uchraydigan kamqonlik deb ataluvchi gipovitaminoz holatini keltirib chiqaradi. Vegetarianlik tarafdorlari ko`pincha vitaminlar, shu jumladan Vi vitamini odam yo`g`on ichagining mikroflorasi tomonidan sintezlanadi deb da’vo qiladilar. Haqiqatan ham bir necha vitaminlar, shu jumladan Vi vitamini ham yo`g`on ichak mikroflorasi tomonidan sintezlanadi, lekin bunda ular qonga to`liq so`rilmaydi. Shuning uchun har bir odam Vi vitaminiga bo`lgan sutkalik ehtiyojini ovqat bilan qabul qilish kerak bo`ladi. Sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilishning boshqa sabablari ham mavjud. Sutning asosiy oqsili bo`lgan kazein odam taom hazm qilish so`laklari fermentlari ta’sirida parchalanganda biologik faol moddalar hosil bo`lib, ular qonga so`riladi va odam organizmiga sezilarli ijobiy ta’sir ko`rsatadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, o`simliklardan tayyorlangan ma’lum bir ovqatlar bir qator afzalliklarga ega. O`simlik yog`lari to`yinmagan yog` kislotalariga boy bo`lib, ular ovqatlanishning almashinmaydigan omili hisoblanadi. Shuningdek, o`simliklarda askorbin kislotasi (vitamin S) va bioflavonoidlar (vitamin R) ko`p bo`ladi. Boshoqli o`simlik urug`lari V va YE guruhlari vitaminlariga boy. O`simliklarda ko`plab foydali minerallar mavjud. O`simlik uglevodlari asosan

kraxmaldan iborat, lekin ovqat hazm qilish jarayonining me’yorida kechishi uchun zarur bo`lgan oziqa tolalari faqat o`simlik mahsulotlarida bo`ladi. Biroq, o`simlik oqsillarida ba’zi bir aminokislotalar yetishmaydi yoki umuman bo`lmaydi. Ko`pchilik hollarda lizin yetishmaydi: uning bug`doy va boshqa boshoqli o`simliklardagi miqdori belgilangan ma’yorning yarmidan sal oshadi; dukkakli o`simliklardagi (no`xat, loviya) oqsillar o`z tarkibida oltingugurt bo`lgan almashinmaydigan aminokislotalarning miqdori ular me’yorining 70% ni tashkil qiladi. Oqsil miqdori o`simliklarda odatda kam bo`ladi (masalan, nonda go`shtga nisbatan 3-4 marta kam, meva va sabzavotlarda esa undan ham kam). Agar, o`simlik oqsillarining to`la qiymatga ega emasligi hisobga olinadigan bo`lsa, u holda odam organizmini almashinmaydigan aminokislotalar bilan qondirish muammosi paydo bo`ladi. Holbuki, inson organizmida oqsil yetishmasligi, ayniqsa hayvonot oqsili, o`sish va rivojlanishni sekinlashtiradi. Xulosa qilib aytganda, vegetarianlikdan foydalanish ayrim holatlardagina kutilgan samarani bersa-da, lekin uzluksiz yashash jarayonida undan foydalanish maqsadga muvofiq bo`lmaydi. Shu bois, inson organizmi o`zida kechadigan jarayonlarni maromida va o`z vaqtida bo`lishini ta’minlash uchun oqilona ovqatlanishni taqoza etadi va bu to`g`rida darslikning keyingi boblarida batafsil ma’lumotlar beriladi. Biz yuqorida oqilona ovqatlanish uchun zarur bo`lgan oltita eng muhim qoidaga rioya qilinishi haqida gapirdik. Holbuki, har kim o`zining ovqatlanishini doimo nazorat qilib borgandagina, ko`pgina xastaliklarning oldini olishga erishadi. Vegetarianlarning taomlarga nisbatan dunyoqarashi o`ziga xos urf-odat va etikaga asoslangan bo`lib, go`sht va baliq mahsulotlarini iste’mol qilmaslik natijasida ruhiy tozalikka erishishga asoslangan. Adabiyotlardagi mavjud ma’lumotlarga qaraganda o`simlik mahsulotlari taomlar hazm qilish traktidan tabiiy me’yorida o`tadi, sog`liqni mustahkamlaydi, yaxshi kayfiyat va sezgi yaratadi. Uning sabablarini fan yutuqlariga asoslanib isbotlash mumkin, chunki xom sabzavotlarning, don mahsulotlarning, mevalarning va ko`katlarning

tarkibidagi oziqa tolalari taomlar hazm qilish organlarining me’yorida ishlashini ta’minlaydi, shu sababdan taom qoldiqlari yo`g`on ichakda yig`ilib qolmasdan, tashqariga o`z vaqtida chiqib ketadi. Ularning tarkibidagi fermentlar, organik kislotalar va vitaminlar taomning tez hazm bo`lishini hamda biokimyoviy jarayonlarining me’yorida borishini ta’minlaydi. O`tgan XX asrda vegetarianlik dunyoqarashi keng tarqala boshladi. Natijada ushbu dunyoqarashning Armavir Ter Avanesyan (Aterov), Pol Bregg va V.D.Danilyan kabi aktiv targ`ibotchilari paydo bo`ldi. Armavir Ter Avanesyan o`zining kitobida1 xom taomlar bilan ovqatlanishga o`tishdan oldin yurak xastaligi, taomni yomon hazm qilish, bronxit va shamollash kasalliklari bilan qiynalganligi, 7-8 yil davomida xom taomlarni iste’mol qilgandan keyin kasallikning o`tib ketganligini yozadi. 45 yoshida vegetarianlikka o`tgan V.D. Danilyan ham xuddi shunga o`xshagan ma’lumotlarni keltiradi. Vegetarianlik maddohlari o`zlarining dunyoqarashlarini faqat nazariy jihatdan isbotlashga intilishadi. Uning uchun ular maymunlarni misol keltirishadi. Odam bilan ajdodlari bir bo`lgan maymunlar faqat o`simlik mahsulotlarini iste’mol qilishadi, shu sababli ham go`sht mahsulotlarini iste’mol qilish odamlar uchun ham notabiiydir deyishadi. Lekin bu asos bo`la olmaydi, chunki maymunlar ham topganda hashoratlardan va kichik hayvon zotlaridan ham hazar qilishmaydi. Vegetarianlar foydasiga keltirilgan dalildan tashqari, ular go`shtli taomlar odamlarni asabiylashtiradi va berahm qiladi deb astoydil ishonishadi. Bu yerda shuni ta’kidlash kerakki, organizm uchun eng zarur, lekin o`simlik mahsulotlarida bo`lmagan moddalar go`sht va baliq mahsulotlari tarkibida bo`ladi. Agar ular uzoq vaqt davomida organizmga tushmasa, organizmda birinchi navbatda miya faoliyatida va yosh bolalarning unib-o`sishida nomaqbul o`zgarishlar sodir bo`ladi. Ilmiy adabiyotlarda buni va vegetarianlar ovqatlanish tarzining organizmga salbiy ta’sirini tasdiqlovchi dalillar yetarli.

Adabiyotlar: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

Похожие

Ovqatlanish tartibi

Oqilona ovqatlanish va odamlar organizmiga xos xususiyatlarni hisobga olish

Oqilona ovqatlanish oziqa va biologik aktiv moddalarga bo`lgan talab

Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm

Ehtiyojdan kam ovqatlanish sabablari va oqibatlari