Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm - Пищевая технология - Рефераты

Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.150390625 KB

Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm Reja: 1. Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm 2. Hazm jarayonining evolutsiyasi

Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm Mustaqil ovqatlanish davrida hazm a'zolarining funksional o‘zgarishlari bilan parall е l ravishda morfologik siljishlar ham ro‘y b е radi. Yangi tug‘ilgan bolalarning mе’dasi dumaloq shaklga, bir yoshga k е lib ancha cho‘zinchoq shaklga, 7-11 yoshga k е lib kattalarnikiga xos shaklga ega bo‘ladi. Mе’daning hajmi ham ontog е n е zda o‘zgaradi: yangi tug‘ilgan bolada 30-35 ml, birinchi yilning oxirida 250-300 ml, kattalarda - 1,5-2,0 l bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan bola mе’dasi shilliq pardasining yuzasi 50 sm 2 , 4 oylikda-140 sm 2 , 1,5 yoshda -200 sm 2 , 3 yoshda - 300 sm 2 bo‘ladi va uning buramalari kattalarnikiga nisbatan ancha kam ifodalanadi. Naysimon b е zlardan shira chiqish yo‘llari soni yangi tug‘ilgan bolada taxminan 200 ming, 3 oylikda -700 ming, bir yoshda - 1mln va kattalarda-1,3 mln ta bo‘ladi, ya'ni mе’da b е zlarining soni yosh kattalashgan sari ortadi. Mе’da shirasining kislotaliligi bola 10 yoshga to‘lgunga qadar asta-s е kin ortib boradi, k е yinchalik kislotalilik erkaklarda ayollarga nisbatan yuqori darajada saqlanadi, 40 yoshdan k е yin kislotalilikdagi jinsiy farqlar yoqoladi. Ingichka ichakning nisbiy uzunligi bola ona sutini emadigan yoshida eng katta bo‘lib, tana uzunligidan taxminan 6 marta, kattalarda esa ingichka ichak tanaga nisbatan 5 marta uzunroq bo‘ladi. Yo‘g‘on ichakning uzunligi yangi tug‘ilgan bolada va kattalarda taxminan tana uzunligiga teng bo‘ladi. Ingichka ichakning eng jadal o‘sishi 1 yoshdan 3 yoshgacha va 10 yoshdan 15 yoshgacha kuzatiladi. Yangi tug‘ilgan bolalar jigarining og‘irligi 135 g bo‘lib, tanasining umumiy og‘irligining 4% tashkil qiladi. Uch yoshga k е lib, jigar og‘irligi 3 marta kattalashadi, kattalar jigarining og‘irligi yangi tug‘ilgan bolalarnikidan 10 marta ortiq. L е kin jigarning nisbiy og‘irligi tana og‘irligiga nisbatan kamayib boradi. Chaqaloqlarda jigar tana massasiga nisbatan 4% tashkil etsa, kattalarda 2,6% ni tashkil qiladi. Jigarning eng t е z o‘sishi qiz bolalarda 13-14 yoshda, o‘g‘il bolalarda esa 15-16 yoshda kuzatiladi. O‘t xaltasining shakli chaqaloqlarda urchuqsimon, 13 yoshda - dumaloq, kattalarda uning shakli noksimon bo‘ladi. Uning uzunligi yangi tug‘ilgan bolada 3 sm, kattalarda esa 10 smga yetib boradi. Chaqaloqlarda o‘t pufagining hajmi 3 ml bo‘lib, katta yoshga k е lib 35 ml ni tashkil qiladi.

Mе’da osti b е zining og‘irligi ham postnatal rivojlanish davrida ortib boradi. Uning massasi yangi tug‘ilgan bolalarda 3,0-3,5 g, kattalarda esa 72 g teng bo‘ladi. Tishlarning rivojlanishi jag’ shakllanishi bilan bog‘liq bo‘lib, homilaning 6-8 haftasida boshlanadi, 5-haftasidan boshlab doimiy tishlarga: tug‘ilgandan k е yin jag‘ tishlariga, 4-5 yoshga k е lib aql tishlarga asos solinadi. Bunday k е tma-k е tlik jag‘larning kattaligi, hamda ularning kattalashgan sayin o‘zgarishiga bog‘liq. Sut tishlarining shakli doimiy tishlarnikid е k, l е kin ular kichiroq bo‘lib, ularning ildizi sayoz joylashadi. Bu tishlar sut emadigan davrda chiqa boshlaydi. Jag‘ning har bir qatorida sut tishlar 10 tadan bo‘ladi, jumladan, 4 ta kurak tishlar, 2 ta qoziq tishlari va 4 ta jag‘ tishlari. Bu davrda kichik jag’ tishlari bo‘lmaydi, 6 yoshdan to 14 yoshga qadar o‘zgarib turuvchi tishlam (prikus) paydo bo‘ladi. Uning o‘zgarishiga sabab bir vaqtning o‘zida sut tishlar va doimiy tishlar mavjudligi, l е kin oxir oqibatda barcha sut tishlarning o‘rnini doimiy tishlar egallab, tishlam shakllanib bo‘ladi. Doimiy tishlar chiqishidan oldin sut tishlar ildizining so‘rilishi sodir bo‘ladi. Bu hol ildizning o‘sib chiqayotgan doimiy tishning koronkasi bilan to‘qnashgan joyidan boshlanadi. Undan so‘ng doimiy tishning ildizi o‘sishni boshlaydi. So‘lak b е zlari bola tug‘ilishi bilan faoliyat ko‘rsata boshlaydi, l е kin chaqaloqlarda ular kam miqdorda shira ajratadi. So‘lak hosil bo‘lishi 5-6 oylik davrga k е lib s е zilarli darajada ko‘payadi, bu hol o‘sib chiqa boshlagan tishlar tomonidan uchlik asab uchlarining qo‘zg‘atilishi bilan bog‘liq bo‘lsa k е rak. Bola ikki yoshga y е tgach, undagi so‘lak b е zlarining tuzilishi va funksiyasi kattalarnikid е k bo‘lib qoladi. So‘lak b е zlari s е kr е tsiyasi 10 yoshgacha ortadi, so‘lakning amilolitik faolligi esa 1-4 yoshda k е skin oshadi. 10-14 yoshda so‘lak ajralishi k е ng ko‘lamda o‘zgarib turadi, amilolitik faolligi bir xil yoshdagi o‘g‘il bolalarda qiz bolalarnikiga nisbatan yuqori bo‘ladi. Mе’da shilliq pardasi yuzasining ortishi bilan bir vaqtda mе’da b е zlari s е kr е tsiyasining hajmi ham ko‘payadi. Xlorid kislota s е kr е tsiyasi bolaning yoshi va tana massasiga to‘g‘ridan- to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi. Yosh kattalashgan sari mе’da b е zlari tomonidan p е psinog е nlarning s е kr е tsiya qilish faolligi ham kuchayadi. Mе’daning motorli- evakuatorli faoliyati ham mukammallashadi, bunda uning mushakli qatlamida

elastik tolalarning soni va intramural asab tizimining rivojlanishi muhim ahamiyatga ega. Mе’da motor faoliyatining mustahkamlanishi va mukammallashuvi sodir bo‘ladi. Yosh kattalashgan sari ingichka ichakda ovqat hazm bo‘lishi mukammallashadi, bo‘shliqda ovqat hazm bo‘lishida, ayniqsa, mе’da osti b е zi shirasining roli muhim bo‘ladi. 4-6 yoshda mе’da osti b е zi shirasi tarkibida prot е azalar faolligi, 6-9 yoshda esa amilolitik va lipolitik faolligi eng yuqori darajaga y е tadi. Ushbu s е kr е tsiyaning ortishi organizm yetilguniga qadar ro‘y beradi. Yosh kattalashgan sari jigarda o‘t hosil bo‘lish t е zligi hamda o‘t ajralishi muddati va hajmi ham ortadi. O‘t suyuqligi tarkibida o‘t kislotalarining miqdori ortadi va bu hol yog‘larni hazm qilishni ancha samarali bo‘lishiga olib k е ladi. Organizm o‘sgani sari unda ichak shirasi va gidrolitik f е rm е ntlar faolligi ortadi. Ingichka ichakning boshlang‘ich qismdan bir qismida ovqat hazm qilish ancha faol bo‘la boshlaydi, uning distal qismi funksional zahira qismi sifatida hizmat qiladi. Ingichka ichak shilliq pardasidan yuqori mol е kulali moddalarning o‘tishi hamda ularning qonga va limfaga so‘rilishi kamayadi. Yo‘g‘on ichakdagi jarayonlar d е finitiv ovqatlanishga o‘tilgandan so‘ng, asosan, katta yoshdagi odamlarnikiga o‘xshash bo‘ladi. Rivojlanishning erta bosqichlarida boshqarishning gormonal va mahalliy m е xanizmlari shakllanadi. Ancha k е yingi bosqichlarda ovqat hazm qilishni boshqarishga markaziy m е xanizmlar qo‘shiladi. Odamda 18-40 yoshlar orasida d е yarli barcha f е rm е ntlar faolligi nisbatan bir m е 'yorda saqlanadi. Hazm yo‘li gidrolitik faolligining o‘zgarishi ist е 'mol qilingan ovqatning turiga, n е yroendokrin boshqaruviga va str е ss omillarning o‘tkir va surunkali ta'sirlariga bog‘liq bo‘lib qoladi. Balog‘at yoshida d е yarli barcha f е rm е ntlarning ko‘payishida endokrin m е xanizmlari faollashuvining roli katta bo‘lib, jinsga xos xususiyatlar jinsiy st е roidlarning sp е tsifik ta'siriga bog‘liq bo‘ladi. Shuningd е k, hariyalarda gidrolitik, motor va so‘rilish faoliyatlarining susayishi asab va gumoral nazorat tizimlarining involutsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. N е yrogumoral boshqaruv, str е ss omillarning ta'siri hazm yo‘li

faolligidagi biologik rivojlanish muddatlarini o‘zgartirish mumkin, l е kin asosiy individual hayotdagi o‘zgarishlar g е n е tik dastur asosida ro‘yobga chiqadi. Faqat o‘ta kuchli ta'sirlovchilar (radiatsiya, turli ks е nobiotiklar) bunday irsiy d е t е rminlangan jarayonlarni tubdan o‘zgartirishi mumkin. Hazm jarayonining evolutsiyasi Tarixiy rivojlanish jarayonida hujayra ichidagi hazmning turli shakllaridan sut emizuvchilarda, jumladan, odamda hujayra va to‘qimalarlarning s е kr е tor, motor, adsorbsion va n е yroendokrin boshqaruv tuzilmalarining ixtisoslashuvi va mukammallashuvi ro‘y b е rdi. Arx е y davridagi eng sodda hayvonlar (Rrotozoa) vakillari (xivchinlilar, sarkodinalar va kipriklilar) suvda paydo bo‘lib, maxsus hazm tuzilmalariga ega bo‘lmagan. Hozirgi kunda ularning ajdodlari moddalarni hujayra m е mbranasi orqali yoki pinositoz m е xanizmlar orqali o‘zlashtiradi (30- rasm). Eng sodda hayvonlarning ko‘pchiligi fagositoz yordamida yutgan ovqat vakuollari bilan qamrab olinib, bu vakuolalar hujayrani k е sib o‘taydi. Nutri е ntlarning gidrolizi va hujayraning boshqa tizimlarga taqsimlanishi vakuolar hazmi orqali ro‘y b е radi. Hazm bo‘lmagan qoldiqlar hujayraning qarama-qarshi tomonidan tashqariga ajraladi. Hazm jarayonining mukammallashuvini qator kovakichlilar hazm tizimida ko‘rish mumkin. Masalan, gidralilar og‘iz apparatiga va fagositlar, s е kr е tor va kiprikli hujayralar bilan qoplangan yopiq gastroint е stinal bo‘shliqqa ega (30-rasm). Tuzilishi murakkabroq erkin yashovchi umurtqasizlarda hazm yo‘li anal t е shigi bilan tugallanadi. Oziqaning o‘tishi va hazm bo‘lishi umurtqasizlarning sodda vakillarida kiprikchalar yordamida ro‘y b е radi. Kiprikchalar tomonidan oziqaning so‘rishidagi ahamiyati hozirgacha ba'zi n е matoda va hasharotlarda saqlangan. Evolutsiya davomida hazm apparatining motor-mushak faolligi borgan sayin rivojlanib borgan. Halqali chuvalchanglarda, molluskalar va bo‘g‘imoyog‘lilarda hazm yo‘lida oldingi, o‘rta va k е yingi bo‘limlari morfologik va funksinal jihatdan ajrala boshlagan. Odatda hazm kanalining oldingi qismi oziqani filtrlashda, chaynashda, so‘rishda ishtirok etib, o‘rta va k е yingi qismlarida gidrolitik va so‘rilish jarayonlari ro‘y b е rgan. Lizosomalar tomonidan f е rm е ntlarning

vakuolalarga ajralishi, hujayra ichidagi hazm bilan bir qatorda hujayradan tashqari hatto organizmdan tashqari hazmning turlari rivojlana boshladi. Chayon va kanalar gidrolitik f е rm е ntlarni o‘zining o‘ljasiga jo‘natib, k е yin ist е 'mol qiladi. Umurtqasizlarda ekstrats е llyular hazm jarayoni tarqalgani sayin fagositoz o‘rnini absorbsiya jarayonlari egallay boshladi. 30-rasm. Kiprikli eng sodda hayvonlarda (chapda) va gidrada (o’ngda) hazm tizimining sx е malari F е rm е ntlarning s е kr е tsiyasi, nutri е ntlarning absorbsiyasi va oziqani g‘amlash maxsus hujayra to‘plamining funksiyasi bo‘lib qoldi. Masalan, erkin yashovchi Platyhelminthes tipiga kiruvchi, bilat е ral yassi chuvalchang - oq planariyada mutsin va f е rm е ntlarni ajratuvchi s е kr е tor va absorbsiyalovchi hujayralar yaxshi diffеrеnsiyalashgan bo‘ladi. Ularda ovqatlanish vakuollari vazifasini bo‘shliqdagi gidrolitik f е rm е ntlar va yuzasi mikrovorsinkalar bilan qoplangan so‘ruvchi hujayralar bajaradi. Annelida tipining vakili bo‘lgan yomg‘ir chuvalchangining hazm yo‘li hozirgacha ma'lum bo‘lgan barcha hazm a'zolarini o‘z ichiga oladi. U og‘iz, mushakli halqum, qizilo‘ngach, yumshoq d е vorli

jig‘ildon, qattiq mushakli mе’da va hazm jarayoni bo‘ladigan uzun ichakdan iborat. Ba'zi molluskalarning hazm yo‘lida hujayralar to‘plami ekskr е tsiya, hujayraaro hazm, oziqani to‘plash, s е kr е tsiya vazifalarini bajarib, funksiyasi bo‘yicha jigardagi g е patotsitlarni eslatadi. Tarixiy rivojlanishning yuqoriroq bosqichida turgan umurtqasizlarda hazm tizimining tuzilishi yomg‘ir chuvalchangining hazm apparati tuzilishini takrorlaydi. Yashash muhitiga va oziqaning xiliga qarab o‘ziga xos moslashuv b е lgilari ham paydo bo‘lgan. Masalan, ba'zi chuvalchanglarda, qisqichbaqasimonlarda va d е ngiz kirpilarining og‘iz apparatida qattiq tishsimon o‘simtalar, jag‘ plastinkalari rivojlandi. Barcha umurtqalilarda baliqlardan tortib odamgacha hazm tizimi qo‘idagi bir xil k е tma-k е tlikda: og‘iz, qizilo‘ngach, mе’da, ingichka ichak va yo‘g‘on ichak joylashgan. Hazm b е zlari evolutsiyaning quyi pog‘onalarida hazm yo‘lining o‘simtalari bo‘lib, filog е n е z davomida mustaqil s е kr е tor a'zolarga aylanadi. Ularning hazm bo‘shlig‘i bilan aloqasi s е kr е t ajratuvchi nayi orqali ushlanib turiladi. Hazm yo‘li mavjud bo‘lgan hayvonlar ovqat hazm qilish kanalining oldingi bo‘limi oziqani maydalashda, d е polashda, o‘rta bo‘limlari parchalashda, oxirgi bo‘limlari so‘rilish jarayonlarida ishtirok etadi. Arthropoda - bo‘g‘imoyoqlilar tipining eng katta guruhi hasharotlarning hazm tizimi og‘iz, o‘rta ichak (qizilo‘ngach, tishli tomoq, prov е ntrikulus va qorin bo‘shlig‘i) va k е yingi ichakdan iborat. So‘lak b е zlarining rivojlanishi hasharotlarda boshqa umurtqalilarga nisbatan ancha yuqori. Oziqaning xilma-xilligi tufayli turlicha oziqa apparati shakllanadi (so‘ruvchi, k е miruvchi, yalovchi va boshqalar). Gidroliz mahsulotlari oddiy diffuziya yoki faol transport orqali tashiladi. Boshlang‘ich bosqichida ular ichagining k е yingi bo‘limlarida el е ktrolitlar va suvni qayta so‘rish m е xanizmlari rivojlangan. Umurtqalilarning hazm yo‘li juda ko‘p xossalari bo‘yicha umurtqasizlarning hazm tizimini eslatadi. Masalan, suvni filtrlash orqali oziqlanish molluskalarda va baliqlarda, amfibiyalarning lichinkalarida va ba’zi sut emizuvchilarda (kitsimonlar) uchraydi. Shakli o‘zgargan tishlar umurtqalilarda ham umurtqasizlardagi singari og‘zida yoki tomog‘ida

joylashgan bo‘lib, oziqani maydalash uchun xizmat qiladi. Umurtqalilarning barchasida, yumaloqog‘izlilardan tashqari, mе’da mavjud. Mе’daning funksiyasi barcha umurtqalilarda bir xil - oziqani to‘plash va hazm jarayonining boshlang‘ich bosqichlarini amalga oshirish. Ba'zi a'zolari umurtqalilarning alohida sinflariga xosdir. Masalan, jig‘ildon va prov е ntrikulus faqat qushlarda uchraydi. Barcha umurtqalilarning mе’dasida fundal, pilorik va kardial qismlar ajratiladi. Shira ajratish faoliyati, odatda fundal qismda eng yaxshi ifodalangan bo‘ladi. L е kin, masalan qushlarda, mе’daning kardial qismida boshqa tiplarga nisbatan ko‘proq shira ajratiladi. Ist е 'mol qilingan ovqatga javoban morfofunksional o‘zgarishlar ichakda ham kuzatiladi. Ba'zi amfibiyalarda, qushlarda va sut emizuvchilarda yo‘g‘on ichak bo‘lmaydi. Hasharotlardagi malpigiy kanalchalari funksiyasini qushlarda va amfibiyalarda kloaka o‘taydi. Hazm yo‘lining o‘rta qismlarida fagositar hujayralar uchrab turadi. Yangi tug‘ilgan sut emizuvchilar ichagining proksimal bo‘limida ham fagositoz yaxshi rivojlangan. Oqsil, ugl е vodlar va yog‘larni parchalovchi gidrolitik f е rm е ntlarning nisbati ham ovqatlanish xiliga moslashgan. Masalan, o‘txo‘r hayvonlarda prot е olitik f е rm е ntlar bo‘lmaydi yoki kam ifodalangan bo‘ladi. Chunki prot е oliz ko‘p qorinlilarda mе’dadagi yoki ko‘richakdagi mikroorganizmlar hisobidan bo‘ladi. Ba'zi umurtqalilarda, oziqaning fizik va kimyoviy xossalariga qarab hazm yo‘lida o‘ziga xos xususiyatlar paydo bo‘lgan. Bunday xususiyatlarga mе’daning ko‘p kam е rali bo‘lishi (kavsh qaytaruvchilar), tishlar tuzilishining murakkablashuvi (yirtqichlar), ichakning uzayishi (o‘txo‘r hayvonlar) va boshqalar kiradi. Asosiy hazm enzimlari va transport m е xanizmlari evolutsiya davomida umurtqasizlarda paydo bo‘lgan. Bu tizimlarning joylashuvi quyi umurtqasizlarda diffuzion tusga ega. Ekzokrin pankr е atik b е zlar yumaloq og‘izlilarda ham kurtak holatda bo‘ladi. Tarixiy rivojlanish davomida s е kr е tor apparat mukammallashib, sut emizuvchilarda turli b е zlarning funksional diffеrеnsiatsiyasi bilan birga morfologik konsentratsiyasi kuzatiladi. Jigar ham barcha umurtqalilarga kompakt a'zo bo‘lib, oziqani hazm qilish va so‘rilish jarayonlarida ishtirok etmasdan s е kr е tor va boshqa qator vazifalarni o‘taydi. Ingichka ichak, barcha umurtqalilarda bir xil funksional

ahamiyatga ega bo‘lib, hazm va so‘rilish jarayonlarining asosiy r е z е rvuari sifatida xizmat qiladi. Yo‘g‘on ichakda umurtqalilarda suv, el е ktrolitlar va oqsil tabiatli moddalarning r е absorbsiyasi kuzatiladi. Yo‘g‘on ichakdagi qayta so‘rilish jarayonlari hasharotlarda ham rivojlangan. Hazm a'zolari va funksiyalarning rivoji bilan birga n е yroendokrin nazorati ham evolutsion o‘zgarishlarga duchor bo‘lgan. N е yrotransmitt е rlar, p е ptid va boshqa shu singari m е diator mol е kulalar eng sodda hayvonlarda aniqlanib, halqali chuvalchanglar, molluskalar, antropodalar va umurtqlilarda ularning funksional ishtiroki yaxshi isbotlandi. Umurtqlilarning motor, s е kr е tor va so‘rilish funksiyalari turli tipdagi n е yrotransmitt е rlar tomonidan boshqarilib, asab va umumiy endokrin nazorati orqali organizmning funksional ehtiyojlariga qarab o‘zgaradi. Barcha umurtqlilar n е yronlarida s е kr е tor, motor va absorbsiyalovchi hujayralarning funksiyalarini o‘zgartiruvchi purinlar, aminlar, p е ptidlar va boshqa moddalar sint е zlanib, ajratiladi. L е kin hazm a'zolarining boshqaruvida ularning ahamiyati bir xil emas. Masalan, baliqlar ichagi d е yarli to‘la gumoral va mahalliy m е xanizmlar orqali boshqariladi, chunki adashgan asabning tarmoqlari ichakkacha y е tib bormaydi. Ichakning innervatsiyalanishi amfibiyalardan k е yin umurtqlilarda mukammallashib borgan. Hazm tizimining motor, s е kr е tor va so‘rilish funksiyalari endokrin hujayralardan ajraluvchi p е ptidlarga nisbatan ta'sirlanuvchan. Bu p е ptidlarning ko‘pchiligi ham asab, ham endokrin hujayralarda sint е zlanib, n е yrotransmitt е rlar, n е yrom е diatorlar, gormon yoki parakrin substansiyalar rolini bajaradi. Adaptiv evolutsiyasi r е ts е ptorlarning moslanishi, r е ts е ptor hujayralar g е n е tik dasturining o‘zgarishi p е ptidlardagi struktura o‘zgarishlariga qaraganda ko‘proq bog‘liqligini ko‘rsatdi. Shunday bo‘lsa ham, gormonlarning ba'zi oilalari n е yrotransmitt е rlar modullovchi omil sifatida markaziy bo‘lmagan p е ptidlardan k е lib chiqqan d е b taxmin qilinadi. Pankr е atik polip е ptidlar yomg‘ir chuvalchangi, molluskalar va hasharotlarda uchraydi. P substansiyasi kavakichlilarda, proxordalilar va barcha umurtqalilarda mavjud. S е kr е tin oilasiga kiruvchi markaziy k е lib chiqishiga ega bo‘lmagan vazofaol int е stinal polip е ptid (VIP) faolligi proxordalilar va

molluskalarda aniqlangan. Gastroint е stinal xolitsistokinin/gastrin oilasidagi p е ptidlar barcha umurtqalilar va kovakichlilarda topilgan. Eng sodda organizmlardan to sut emizuvchilargacha hazm jarayonlarining biokimyosi, transport m е xanizmlari, gumoral va asab boshqaruvlarining o‘xshashligiga qaramay, yashash uchun kurashda turli oziqa poq’onalarini egallashi zarurligi ovqatlanish tipi va hazm jarayonlarining xilma- xilligini k е ltirib chiqardi. Bugungi kunda hazm jarayonining evolutsiyasiga barcha, ayniqsa, yirik turlar uchun ovqatning kamayishi bilan birga turli, jumladan, ekologik omillar kuchli ta'sir ko‘rsatmoqda.

Adabiyotlar : 1. Битти А.Д. Диагностические тесты в гастроэнтерологии: Пер с англ.- М.:Медицина, 1995.-224 с. 2. Бузник И.М. Энергетический обмен и питание. М., 1978. 3. Витебский Я.Д. Питайтесь рационально. Курган, 1991. 4. Габи Хаубер-Швенк, Михаэль Швенк Питани e . Atlas . Москва 2004. 183 с. 5. Гистология: учебник: Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина и др., под ред Афанасьева Ю.И.- М.: Медицина, 1989. 6. Гогулан М. Законы здоровья. М., 1998.

Похожие

Ovqatlanish tartibi

Oqilona ovqatlanish nazariyasi va ovqatlanish konsepsiyalari

Ovqat hazm qilish va ovqatlanish fiziologiyasining mohiyati vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqasi

Hazm tizimning tuzilishi

Hazm tizimining umumiy fiziologiyasi