Ehtiyojdan kam ovqatlanish sabablari va oqibatlari - Пищевая технология - Рефераты

Ehtiyojdan kam ovqatlanish sabablari va oqibatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

26.2333984375 KB

Ehtiyojdan kam ovqatlanish sabablari va oqibatlari Reja: 1. Ehtiyojdan kam ovqatlanish sabablari 2. Vitmaminlarga bo ’ lgan talab 3. Oqsillar tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalar

Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkilotining hisobotlarida ko‘rsatilishicha, hozir yer yuzi aholisining 1 milliarddan ko‘proq qismi och qolmoqda. Shu bois, kishilar turli-tuman xastaliklarga chalinmoqdalar. Buning asosiy sabablari, birinchidan, yer yuzi aholisining keyingi o‘n yilliklarda tez ko‘payishi va oziq-ovqat mahsulotlarini yetitirishdagi qiyinchiliklar, jumladan, qurg‘oqchilik hududlarning cho‘lga aylanib borishi, yuqori hosil olish uchun mineral o‘g‘itlarni ko‘p ishlatish, agrotexnika qonun-qoidalariga rioya qilmaslik natijasida tuproq tarkibi buzilishi, hosildorligining kamayib ketishi, yong‘in, suv toshqini, hasharotlar hujumi va boshqalar tufayli ekinzorlarning kamayib ketishidir. Kerakli darajada to‘yib ovqatlanmaslik hollari nafaqat qoloq, rivojlanayotgan mamlakatlardagi och- yalang‘och, kambag‘al odamlar orasida, balki rivojlangan mamlakatlardagi o‘ziga tinch, moddiy jihatdan yaxshi ta‘minlangan odamlarda ham kuzatilmoqda. Gap shundaki, vujudning yoshi, jinsi, faoliyat turi, funtsional holati, ob-havo sharoitlariga ko‘ra unga asosiy oziq moddalari, oqsillar, yog‘lar uglevodlar, minerallar va vitaminlardan aniq bir miqdorda kerak. Shunda undagi barcha fiziologik jarayonlar me‘yorida boradi, kishi aqliy va jismoniy barkamol bo‘ladi, yaxshi yashaydi, serunum mehnat qiladi. Shu moddalardan ayrimlarining, masalan, u yoki bu vitaminning ovqatda faqat kontservatsiya qilingan yoki kuchli termik qayta ishlangan holda iste‘mol qilish natijasida yetishmasligi yoki butunlay parchalanib ketishi ham o‘ziga xos ochin-to‘qinlik hisoblanadi va bunday holat ayrim xastaliklarni keltirib chiqaradi. Yana shuni ham qayd qilish lozimki, misdan yasalgan qozonda ovqat tayyorlash ayrim vitaminlarning (ko‘pincha B guruh vitaminlarining) butunlay yo‘qolib ketishiga olib kelishi mumkin. Natijada bu vitaminga boy mahsulotlar ovqat tayyorlashda har qancha ko‘p ishlatilsa ham uning avitaminozi davom etaveradi. Me‘da-ichak tizimining so‘rish faoliyati buzilganida ayrim vitaminlarning ichaklardan qonga o‘tishi qiyinlashadi yoki butunlay to‘xtab qoladi, bunday paytlarda dastlab kasallikni aniqlash va uni davolash kerak, aks holda ma‘lum vitaminlarga taqchillik va u bilan bog‘liq xastaliklar bartaraf qilinmaydi.

Vitmaminlarga bo‘lgan talab ning qondirilishida ko‘pgina oziq mahsulotlarini qanday iste‘mol qilishning ahamiyati bor. Masalan, sabzi va olmani iste‘mol qilishda aksariyat hollarda u po‘sti archilib iste‘mol qilinadi. Vitaminlar esa asosan ularning po‘stida bo‘ladi. Aholi orasida vitaminlarning qaysi mahsulotlarda qancha miqdorda bo‘lishi haqida yetarli tasavvur yo‘q, bu haqda gap ketganda, ko‘pincha “vitamin bilan qorin to‘yarmidi?”, “oldin qorin to‘ydirish haqida o‘ylash kerak” yoki “vitaminlar va mineral moddalar hech qanday energiya bermasa, oldin kaloriya beradiganini ko‘raylik” kabi e‘tirozlarni ko‘p eshitganmiz. Bunday gaplar albatta vitaminlarning ahamiyati nimada ekanligini bilmaslik natijasidir. Shuning uchun aholi orasida barcha oziq moddalarining, jumladan, vitaminlar va mineral moddalarning mohiyati, fiziologik va biokimyoviy xususiyatlari, ularning mahsulotlardagi miqdori, taqchilligining oqibatlari, tayyorlash jarayonlarida o‘zgarishi va hokazolar haqida targ‘ibot olib borilmasa to‘yib ovqatlanmaslik yoki ochin-to‘qinlik holatlari muammolarni keltirib chiqaraveradi. Oqilona ovqatlanish qoidalariga amal qiladigan ayrim kishilarda ham u yoki bu vitaminga nisbatan avitaminoz bo‘lmasa-da, gipovitaminoz holatlari sezilib qoladi. Masalan, ko‘rish jarayoni yomonlashib, darmonsizlanadi, jismoniy kuch va aqliy qobiliyat pasayadi. Buning sababi shundaki, hozirgi ekologiyaning noqulayligi, kamharakatlilik aqliy va psixoemotsional zo‘riqishlarning yuqoriligi, xususan, vitaminlarga va mikroelementlarga bo‘lgan ehtiyojni oshirib yuboradi, natijada tavsiyalarda keltirilgan me‘yoriy miqdorlar talab darajasidan kam bo‘lib qoladi. O‘qish, yozish bilan shug‘ullanadigan yoki dam olish vaqtini televizor ekranlariga qarab o‘tkazadigan odamlarda A vitaminga nisbatan ehtiyoj yuqori bo‘ladi. Hozir sport bilan shug‘ullanishga ko‘p e‘tibor berilayapti, bu albatta ijobiy hol. Lekin jismoniy mashqlar bilan faol shug‘ullanish kishi tanasining oqsillar, yog‘lar, vitaminlar va minerallarga bo‘lgan talabini kuchaytiradi. Yuqoridagilardan kelib chiqib har kim o‘zining bajaradigan aqliy yoki jismoniy mehnatiga monand

holda oziq moddalariga bo‘lgan talabini vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqishi, mutaxassislar bilan maslahat qilishi, tegishli adabiyotlarga murojaat qilishi lozim. Odatda oqsillar organizm uchun oldingi boblarda e‘tirof etilganidek asosan “qurilish” materiali bo‘lib xizmat qiladi, ulardan yangi tana qismlari – qon, mushak to‘qimalari, oshqozon-ichak shilliq qavatlari, soch, tirnoq, teri, biologik faol moddalar hosil bo‘ladi, asab hujayrasining tarkibi yangilanib turadi. Agar iste‘moldagi taomlarda yog‘ va uglevodlar me‘yordan kam va ular bilan qabul qilingan umumiy quvvat miqdori vujud sarf qilgan quvvatdan oz bo‘lsa, oqsillar ham parchalanib ketadi. Oqsilning qabul qilinishi me‘yoridan kam bo‘lganida u o‘zining asosiy vazifasi uchun emas, energiya hosil bo‘lishi uchun parchalanishi oqsil-energetik taqchillik deyiladi. Bunday hollarda yosh vujud o‘sishdan qoladi, boshqalari ozib ketadi, ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlar pasayadi. Oqsillar tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalar asosiy plastik material bo‘lib xizmat qiladi, shuning uchun ular kundalik ovqat bilan tanaga tegishli miqdorda qabul qilib turilishi shart. Ularning bir nechtasi, hatto bittasi iste‘mol taomida bo‘lmasa ham oqsil taqchilligining kelib chiqishi muqarrar. Go‘sht tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalar tuxum, baliq, sut-qatiq, kalla-pocha, no‘xat, loviya, mosh, soya, bug‘doy, arpa, tariq, makkajo‘xori, suli, kartoshka va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida ham anchagina bo‘ladi, ba‘zi aminokislotalar ularda go‘shtga nisbatan ko‘p ham bo‘ladi (26-jadval). Jadvaldan ko‘rinib turganidek, mol go‘shtining tarkibida uchraydigan aminokislotalar mosh, no‘xat, loviya, baliq va tuxumlarda ham ancha ko‘p bo‘lib vujud ehtiyojini to‘liq qondiradi. Agar mol go‘shtining 100 g da 7137 mg almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar va shulardan leytsin 1478 mg bo‘lsa, bu ko‘rsatkichlar moshda tegishli ravishda 8820 va 1950 mg, no‘xatda 8290 va 1650 mg bo‘ladi. Baliqda ham bu moddalar mol go‘shtiga nisbatan ko‘p (100 g baliqda 7980 mg almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar va 1800 mg leytsin bo‘ladi). Yana o‘simlik mahsulotlaridan har xil donlar (bug‘doy, arpa, makkajuxori, tariq va boshqalar), sabzavot-mevalar, jumladan, ildizmevalarda hamda hayvon mahsulotlaridan sut, qatiq, pishloq, kalla-pocha, ichak-chavoqlar tarkibida ham

yuqorida aytib o‘tilgan oqsillar vujud extiyojini qondira oladigan miqdorda bo‘ladi. Biz bu gaplar bilan go‘shtni umuman yemasa ham bo‘ladi degan xulosaga kelmoqchi emasmiz, u oqsillarga boy, to‘yimli oziq sifatida salomatlik uchun zarur, ayniqsa, yoshlarning o‘sishi, ulg‘ayishida uning ahamiyati juda muhim. Faqat go‘shtdan kerakli miqdorda tejab-tergab ehtiyojga yarasha foydalanilsa ham fiziologik ham iqtisodiy, ham ekologik jihatdan maqsadga muvofiq bo‘ladi. Oqsilga boy bo‘lgan dukkaklardan mosh, no‘xat va loviyalar yetishtirish paxta yakkahokimligi davrida juda pasayib ketdi va bu holat hozirgi kungacha ham davom etmoqda. Bundan 30-40 yil oldin dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan xo‘jaliklarning aksariyatida ulardan yetarlicha ekilib yaxshigina hosil olinar edi. Bir-ikki oilaga yetadigan mosh yoki no‘xat uchun alohida ekin maydonining bo‘lishi shart emas, ularni pushta chekkalariga ekib hosil olish mumkin. O‘rtacha 40-50 kg no‘xat yoki mosh yil davomida bir oila a‘zolarining zarur oqsillarga bo‘lgan talabini qondiradi. Bu o‘simlik suvsizlikka chidamli, ya‘ni, lalmikor sharoitda ham o‘saveradi. Uni cho‘l, adirlarga ekib ancha muncha hosil yig‘ayotgan xo‘jaliklar oz emas. Ovqat tayyorlashda go‘shtdan foydalanish imkoniyatlari cheklangan holatlarda almashinmaydigan aminokislotalar nuqtai nazaridan boshqa mahsulotlardan oqilona foydalanish oqsil taqchilligini oldini olishda asosiy tadbirlardan biridir. Chunki aholi sonining tez o‘sishi jarayonida hammani yetarli miqdorda go‘sht mahsulotlari bilan ta‘minlash amaliy jihatdan qiyin. Shu bilan birga har kuni go‘shtli ovqat iste‘mol qilishning hojati ham yo‘q, u nafaqat iqtisodiy tomondan, balki sihat-salomatlik nuqtai nazaridan ham o‘zini oqlamaydi. Har bir oila o‘z iqtisodiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda haftalik va oylik ovqatlanish rejalarini oldindan tuzib chiqishi kerak. Masalan, yakshanba kuni go‘shtli, dushanba kuni no‘xatli yoki loviyali, seshanba kuni makaronli va tuxumli, chorshanba kuni baliqli, payshanba kuni moshli, juma kuni qatiqli, xamirli, shanba kuni qovurilgan kartoshkali ovqat qabilida rejalashtirilishi lozim. Go‘shtsiz ovqatga et mazasini beradigan quritib talqon qilib quyilgan go‘sht, “Galina blanka”

kabi quruq xurushlar qo‘shish bilan taomlarni ancha xushta‘m qilsa bo‘ladi. Bunday ovqatlardagi oqsillar bemalol kishi ehtiyojini qondirishi mumkin. Oqsil energetik taqchillik insoniyat paydo bo‘lganidan beri mavjud muammo bo‘lib, uning yuzaga kelishi turli-tuman sabablarga bog‘liq shulardan ayrimlarini yuqorida ko‘rib o‘tdiq Bu holat rivojlanishi past iqtisodiy nochor mamlakatlarda ham, o‘ziga tinch, aholisi to‘q davlatlarda ham uchrab kelgan va hanuz davom etmoqda. 27-jadval Ba‘zi bir oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalar miqdori (100 g mahsulot tarkibida mg hisobida) Mahsulotlar Almashinmaydigan aminokislotalar (100 g/mg)V alin Izoleytsin Leytsin Lizin M etionin Treonin Triptofan Fenilalanin Jam i Mol go‘shti 1148 939 1624 174 2 588 875 273 904 8039 Qo‘y go‘shti 1788 936 1786 189 0 473 924 237 883 8917 Kalla-pocha jumladan, miya 602 546 970 841 232 540 164 569 4464 Buyrak 857 714 1240 115 4 326 638 214 677 5820 Jigar 1247 926 1594 143 3 438 812 238 928 7616 Yurak 911 838 1408 135 9 383 740 222 676 6537 Til 845 766 1215 137 3 345 708 176 696 6124 Tovuq go‘shti 818 621 1260 153 0 447 783 283 649 6391 Kurka go‘shti 930 963 1587 163 6 417 875 329 803 7540 O‘rdak go‘shti 766 662 1278 132 7 370 705 174 608 5890 Karp balig‘i 1100 800 1800 190 0 500 900 180 800 7980

Sigir suti 191 189 324 261 87 153 50 171 1426 Yilqi suti 102 117 174 185 65 108 233 233 1015 Qo‘y suti 370 278 518 571 134 232 70 268 2441 Echki suti 191 172 308 233 70 143 42 136 1295 Tuya suti 340 300 549 395 158 185 60 166 2153 Kefir 135 160 277 230 81 110 43 141 1177 Bug‘doy 550 440 840 340 180 360 150 650 3510 Javdar 480 400 620 370 150 300 130 450 2900 Suli 780 520 810 390 200 380 170 640 3800 Arpa 580 420 750 370 350 350 120 590 3360 Tariq 590 500 1170 300 220 410 170 570 3930 Guruch 400 390 730 290 150 260 90 410 2720 Makkajo‘xori 480 410 1250 300 200 320 80 460 3500 No‘xat 1100 1330 1650 166 0 250 930 260 1110 8290 Loviya 1120 1030 17440 159 0 280 870 260 1130 8020 Mosh 1360 1390 1950 163 0 310 970 350 860 8820 Soya 2090 1810 2670 209 0 569 1390 450 1610 12670 Bodom 1052 754 1436 531 534 531 148 1117 6103 Yong‘oq 974 767 1228 441 306 589 175 767 5247 Javdar noni 268 206 356 186 62 175 67 309 1629 Bug‘doy noni 420 314 631 280 142 281 103 425 2496 Kungaboqar yog‘i 971 694 1243 710 390 885 337 949 6179 Soya yog‘i 1737 1643 2750 218 3 679 1506 654 1696 12848 Paxta yog‘i 1583 1240 2000 142 7 330 1350 345 2000 10275 Kunjut yog‘i 933 824 1408 583 589 809 313 932 6391 Tovuq tuxumi 772 597 1081 903 424 610 204 652 5243 Birlashgan Millatlar Tashkiloti doirasida olib borilgan maxsus tekshiruvlar shu narsani ko‘rsatadiki, ma‘lum bir davlat miqyosida yashaydigan barcha aholi uchun oziq-ovqat mahsulotlari yetarli, hatto undan ham ko‘proq miqdorda hozirlab qo‘yilsa ham, agar davlat kishilarning bevosita o‘zlari va maxsus nazorat qiluvchi tashkilotlar tegishli ishlarni olib bormasa, u yoki bu oziq moddaga nisbatan tanqisliklar va shular oqibatida yuzaga keladigan kasalliklar avjiga chiqib ketaveradi. Ikkinchi jahon urushidan keyin o‘tgan 30 yil davomida BMT qoshidagi

ovqatlanish va qishloq xo‘jaligi bo‘yicha Xalqaro tashkilot FAO tomonidan olib borilgan mana shunday tadqiqotlar yer yuzidagi aholining qariyb yarmisida oqsil yoki energetik taqchilliq yoxud har ikkalasi birgalikda yo u, yo bu ko‘rinishda uchrab turishini ta‘kidlaydi. Oqsil-energetik taqchilligi, ayniqsa kichik yoshdagi bolalar, homilador va emizikli onalar orasida ko‘p uchrab, ular hayotini xavf ostida qoldiradi. Bu toifadagi bolalar va onalar uchun oqsil har bir kg tana vazni hisobiga boshqalarga qaraganda ikki barobar va undan ham oshiqroq miqdorda talab qilinadi. Bolalarda oqsil-energetik taqchillik u ona ko‘kragidan ajratilganidan keyin aniq bilinib qoladi. Chunki bola emib turganida o‘ziga kerakli barcha oziq moddalarni ona suti bilan olib turadi. Ona ovqatlanishi oqsil nuqtai nazaridan uning talab me‘yorida bo‘lmasa-da, bolaga o‘zining tanasidagi barcha zahiralarni sut orqali berib boradi. Homilador ayolning surunkali oqsil-energetik taqchillikka uchrashi, hali tug‘ilmagan bola shakllanishiga kuchli salbiy ta‘sir qiladi, tug‘ilganida bunday bolaning tana vazni me‘yoridan kam bo‘ladi, buning ustiga u yuqumli kasalliklarga chalinuvchan bo‘lib qoladi. Homilador ayollarning ovqati o‘zining tarkibi va energetik qiymati bilan talab darajasida bo‘lishi ulardan tug‘ilgan bolalarning sog‘lom bo‘lishini, yuqumli kasalliklarga ko‘p chalinmasligini kafolatlaydi. Bu narsa davlat darajasida nazorat qilinib borishi kerak. Ya‘ni, homilador va emizikli onalar oladigan nafaqa uning hamda bolasining tegishli oziq moddalar bilan ta‘minlanishi uchun yetarli bo‘lishi lozim. Ba‘zi xotin-qizlar qomati ixcham bo‘lishi uchun o‘zlarini tiyib kam ovqatlanishi, semirtiradi deb ayrim ovqatlarni yemay qo‘yishi yuqoridagi fikrlar nuqtai nazaridan noto‘g‘ri ekanligi ko‘rinib turibdi. Bola ko‘krakdan ajratilganidan keyin esa agar uning kunlik ovqatida barcha almashinmaydigan aminokislotalar yetarli bo‘lmasa, oqsil-energetik taqchillik paydo bo‘ladi. Bu ko‘rsatkichga asosan ayrim tadqiqotchilar tegishli davlat aholisining ovqatlanish holatini aniqlash mumkin degan fikrni ham bildirdilar. Unga ko‘ra har 1000 boladan (1-4 yosh orasida) bittasi o‘lsa, bunday davlat

ovqatlanish nuqtai nazaridan yaxshi, rivojlangan mamlakatga kiradi, 40-50 ta o‘lim bo‘lsa, past rivojlanayotgan mamlakatlarga mansub deb hisoblanadi. Tekshiruvlar shuni ko‘rsatadiki, iqtisodi nochor mamlakatlarda jami bolalarning yarmidan tortib, 2/3 qismigacha to‘yib ovqatlanmaydi, ularning ko‘pchiligi o‘limga mahkum, qolaganlari jismoniy va aqliy jihatdan to‘liq shakllanmaydi. Ochlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘limga olib kelmasa ham, u tufayli paydo bo‘lgan boshqa kasalliklardan bola halok bo‘ladi yoki nogiron bo‘lib qoladi. Kichik yoshli bolalar surunkali ochiqib yashashi natijasida ham jismoniy, ham aqliy jihatdan nogiron bo‘lib qolishadi, ularda xulq-atvor past bo‘lib, nutq rivojlanmaydi, harakat faoliyatlari buziladi, ular keyinchalik qancha yaxshi ovqatlanishmasin, aytilgan kamchiliklar bartaraf qilinmaydi. Davomli ochin-to‘qinlik markaziy asab tizimi faoliyatiga ta‘sir qilib, rivojlanishini izdan chiqaradi. AQSH milliy akademiyasi qo‘mitasining ma‘lumotlarida ta‘kidlanishicha, yoshlikda sodir bo‘lgan kuchli va davomli ochin- to‘qinlik shaxs aqlu zakovati shakllanishida oila va jamiyatga nisbatan muhimroq o‘rin tutar ekan. Bunday bolalar o‘qish va o‘rganish bobida tenqurlariga nisbatan ancha qoloq bo‘ladilar. Indoneziyada test qabul qilish yo‘li bilan olib borilgan tadqiqotlarda bolaning jismoniy va aqliy qobiliyatini uning maktab yoshigacha bo‘lgan ovqatlanish ahvolini o‘rganib aniq aytib berish mumkinligi qayd qilingan. Ochin-to‘qinlikning markaziy asab tizimi, xususan bosh miya faoliyatiga tanadagi boshqa tizimlarga qaraganda kuchli ta‘sir etishi uning rivojlanish xususiyatlaridan kelib chiqadi. Gap shundaki, odam miyasi o‘zining tez o‘sish yoki kritik o‘sish davrining juda qisqaligi bilan xarakterlanadi. Bu davr ona qornida bola rivojlanishining 20-haftasidan to ikki yoshgacha bulgan vaqtni o‘z ichiga oladi. Shu bois endi tug‘ilgan bolada bosh miya vazni katta odamlarnikining 25% ini tashkil qilib, u bir yoshga yetar-etmas bu ko‘rsatkich 15% gacha chiqadi. Tana vazni esa bola tug‘ilganida katta odamlarnikiga nisbatan 5% ni tashkil kilsa, u 10 yoshga to‘lganidan keyingina 50% ga yetadi. Mana shunday jadal shakllanish

davrida bosh miya rivojlanishi uchun yetishmagan oziq moddalari, xususan oqsil taqchilligi bir umrga o‘zining salbiy ta‘sirini saqlab qoladi. Ochin-to‘qinlik tufayli markaziy asab tizimida bo‘ladigan bunday o‘zgarishlar kishi aqlu zakovati rivojlanishiga faqatgina to‘g‘ridan-to‘g‘ri salbiy ta‘sir qilib qolmasdan, bilvosita ham ta‘sir qiladi. Bunday bolalar bosh miyadagi nuqsonlar tufayli tabiatan loqayd va hafsalasizligi bois o‘qish, o‘rganishga qiziqib ketavermaydi, fikri, xayoli «kishanlangan» dek bo‘lib, boshqa bolalar bilan o‘zaro munosabatini yaxshilab ola bilmaydi. Bu holat uni yanada qoloqlikka undaydi va hech bir narsaga tashabbus ko‘rsata olmaydigan bo‘lib o‘sadi. Yuqoridagi fikr va mulohazalardan kelib chiqadigan xulosa shuki, kelajagini o‘ylaydigan har bir xalq, davlat homilador onalarning, emizikli ayollarning hamda go‘dak bolalarning ochin-to‘qinlik holatlariga to‘lig‘icha barham berib, ularning to‘laqonli, oqilona ovqatlanishi haqida qayg‘urishi, uni tashkil qilish borasida te - gishli tadbirlarni amalga oshirishi lozim. Buning uchun aholini tegishli oziq-ovqat mahsulotlari bilan yetarli darajada ta‘minlashdan tashqari, ularning yuqori darajadagi ovqatlanish madaniyatiga erishishlari borasida tashkiliy va amaliy ishlar qilish kerak. Maktablarda, o‘quv yurtlarida oqilona ovqatlanish bo‘yicha fakultativ kurslar tashkil qilish, keng xalq ommasi orasida ma‘ruzalar o‘tkazish, to‘g‘ri ovqatlanish va unga rioya qilmaslik oqibatlarini aks ettiruvchi har xil ko‘rgazmalar (jadvallar, albomlar va boshqalar) chiqarish, radio va te levidenie orqali eshittirish va ko‘rsatuvlar olib borish, gazeta va jurnallarda tegishli maqolalar e‘lon qilib borish, oqilona ovqatlanish bo‘yicha seminarlar o‘tkazib turish shular jumlasiga kiradi. Insoniyat tarixi davomida ovqatlanish tizimi doim o‘zgarib kelgan, lekin bunday o‘zgarishlar jarayonida kishilarning sihat-salomatligiga kam e‘tibor berilgan. Ba‘zan esa mazali, yoqimli ovqatlar hazm a‘zolari funkniyalarini buzilishiga olib kelib, foyda o‘rniga zarar ham keltirgan. Albatta, jamiyatning ma‘lum taraqqiyot davrigacha ovqat hazm bo‘lishi, me‘da-ichak yo‘li, oziq moddalarning biokimyoviy va fiziologik xususiyatlari bora sida yetarli bilimlar bo‘lmagan.

Keyinchalik bu borada tajribalar to‘planishi bilan insoniyat bir qator muvaffaqiyatlarga erishdi (vitaminlashtirilgan non, yodlashtirilgan tuz, sutlar iste‘mol qilish bilan ayrim avitaminozlardan, tanlab ovqatla nish yo‘li bilan ko‘pgina xastaliklardan qutulish, parenteral ovqatlanish va boshqalar), lekin hali qilinadigan ishlar talaygina. Oqilona ovqatlanish masalalari bilan nafaqat tegish li mutaxassislar (shifokorlar, biologlar), balki o‘qituvchi, tarbiyachilar, qishloq xo‘jalik mutaxassislari, davlat arboblari, jamoatchilik doimiy ravishda shug‘ullanishi keng xalq ommasida yuqori ovqatlanish madaniyatini shakllantirishda, kishilarni ko‘pgina xastaliklardan muhofaza qilishda, ularning uzoq, mazmunli umr ko‘rishini ta‘minlashda, mehnat unumdorligini oshirishda, davlat iqtisodiyotini rivojlantirishda va bir qator ijtimoiy muammolarni yechishda alohida ahamiyat kasb etadi. Adabiyotlar: 1. Битти А.Д. Диагностические тесты в гастроэнтерологии: Пер с англ.- М.:Медицина, 1995.-224 с. 2. Бузник И.М. Энергетический обмен и питание. М., 1978. 3. Витебский Я.Д. Питайтесь рационально. Курган, 1991. 4. Габи Хаубер-Швенк, Михаэль Швенк Питани e . Atlas . Москва 2004. 183 с. 5. Гистология: учебник: Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина и др., под ред Афанасьева Ю.И.- М.: Медицина, 1989.

Похожие

Oqilona ovqatlanish nazariyasi va ovqatlanish konsepsiyalari

Ovqatlanish tartibi

Dеfinitiv ovqatlanish davridagi hazm

Ovqatlanish fiziologiyasi asosiy energetik va plastik oziq moddalar

Oqilona ovqatlanish va odamlar organizmiga xos xususiyatlarni hisobga olish