Главная страница
Рефераты
Механика
Нуқтанинг тугри чизиқли тебранма ҳаракати
Нуқтанинг тугри чизиқли тебранма ҳаракати
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
169.6025390625 KB
Скачать
Похожие
Нуқтанинг эркинмас ва нисбий ҳаракати
Нуқтанинг уринма ва нормал тезланиши
Нуктанинг мураккаб ҳаракати
Кучнинг бажарган иши
Каттик жисмнинг мураккаб ҳаракати
![А ва -н и б о ш л а н ғ и ч ш а р т л а р г а а с о с а н а н и қ л а ш . Одатдагидек, t =0 да x = x 0 , v x = v 0 эканлигидан фойдаланиб, (69) ва (70) формулалар орқали x 0 = Asin , v 0 / k = A c о s -ни аниқлаймиз. Бу тенгликларни квадратга кўтариб, уларни ҳадма-ҳад қўшсак, сўнгра уларнинг бирини икинчисига нисбатини олсак, А ва ларнинг қийматларини аниқлаймиз А=√ x 02 + v 02 / k 2 , tg = kx 0 / v 0 (73) А ва -ларни нуқтанинг чегаравий шартлари орқали аниқлаш (§79). Бошланғич шартларнинг ўрнига қуйидаги чегаравий шартлар берилган бўлсин: t =0 да х=х 0 , t = t 1 да x = l бўлсин. У ҳолда, (69) формула орқали 0= sin , l = A sin ( kt + ) -ни ёзамиз, бундан =0, А= l / sinkt бўлади, ва (67) тенгламанинг ечими (агар фақат t 1 /2= T /2 бўлса) x =( l / sinkt 1 ) sinkt бўлади, агар t 1 = /2 (ёки 2 / k ва ҳ.) бўлса, у ҳолда А -ни аниқлаш учун l = Asin тенглама тузамиз, лекин l 0 бўлганда у тенгламани қониқтирмайди, натижада масала ечимга эга бўлмайди. Агар l =0 ва t 1 = /2 бўлса, А -ни аниқлаш учун 0= Asin тенглама ҳосил қиламиз, яни А-нинг ихтиёрий қийматларида ҳам тенгламани қониқтиради. Демак (67) тенгламанинг ечими x = Asinkt кўп бўлиши мумкин, А-ихтиёрий сон. Шундай қилиб, бошланғич шартларсиз, яъни чегаравий шартлар берилган масалалар бир неча ечимга ёки, умуман, ечимга эга бўлмасликлари мумкин экан. Кўрилган хусусий ҳолда, агар масаланинг шарти бўйича t =0 да х=х 0 бўлса, у ҳолда ярим даврдан кейин ҳам, яни t 1 = / k бўлганда ҳам х=0 бўлиши керак. Шунинг учун, t 1 = / k бўлганда х= l 0 бўлиши мумкин эмас, ва t 1 = / k бўлганда х= l =0 бўлиши доимо бажарилади, яни ихтиёрий А амплитуда билан. Э р к и н т е б р а н и ш л а р н и н г х о с с а л а р и . Мавзунинг сўнггида эркин тебранишларнинг муҳим хоссалари билан таништириб ўтамиз: 1) амплитуда ва бошланғич фаза бошланғич (ёки чегаравий) шартларга боғлиқ бўлади; 2) частота k , ва ўз навбатида давр Т бошланғич (ёки чегаравий) шартларга боғлиқ бўлмайди [улар (66) ва (71) тенгликлар орқали аниқланади] ва тебранувчи системанинг ўзгармас харакатеристикаси ҳисобланади. ( Худди](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-5.png)
![Ушбу тенглама, [бу ердаги k - (66) формула орқали аниқланади] (67) тенглама билан бир хил бўлади. Бунга асосан хулоса қилиб, шуни айтиш мумкинки: ўзгармас куч, тебранма ҳаракатнинг характеристикасини ҳеч қандай ўзгартирмас экан, фақат тебраниш марказини кучнинг йўналиши томонга қараб статик оғиш ст -га тенг бўлган (ОО 1 ) масофага сурар экан. Тебраниш даврини ст -орқали ифодалаймиз. (74) ва (66) формулалар орқали k 2 =Р/ m ст -ни аниқлаймиз. У ҳолда (71) тенгликдан, Т=2 √mλ ––/P (75) Шундай қилиб, тебраниш даври статик оғиш ст -нинг квадрат илдизига тўғри пропорционал экан. Хусусий ҳолда, агар ¯P кучнинг ўрнида оғирлик кучи қатнашса (масалан, 112 масаладаги каби), у ҳолда Р= mg бўлади ва (75) формула қуйидаги кўринишга келади: Т=2 √λ––/g (75’) 112 масала. АВ вертикал пружинанинг В учига юк осиб қўйилади ва бошланғич тезликсиз қўйиб юборилади. Агар юк мувозанат ҳолатда пружинани ст (пружинанинг статик узайиши) қийматга узайтириладиган бўлса, шу юкнинг ҳаракат қонуни аниқлансин. Е ч и ш. Координата боши О нуқтани пружинанинг статик мувозанат ҳолатга жойлаштирамиз ва Ох ўқини вертикал пастга йўналтирамиз (256 шакл). Эластиклик кучи F = c . Ушбу масалада = ст +х бўлади. Шу сабабли, F x =- c ( ст +х). Ҳаракатнинг дифференциал тенгламасини тузамиз, m ¨x =- c ( ст +х)+Р Лекин, масаланинг шартига кўра Р= mg = c ст (мувозанат ҳолатда оғирлик кучи Р билан эластиклик кучи c ст ўзаро мувозанатлашадилар); Натижада c / m = g / ст = k 2 ,белгилаш киритиб, қуйидагини ёзамиз, ¨x + k 2 x =0](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-7.png)
![Бу тенгламани ечмасданоқ, (75’) формула орқали тебраниш даврини аниқлаймиз, Т=2 / k =2 √λ––/g Юқорида кўриб ўтганимиздек, ушбу дифференциал тенгламанинг ечими [(68) формула], қуйидагича бўлади, x = C 1 sinkt + C 2 c о skt , Бошланғич шартларга асосан, t =0 да х=- ст , v x =0. Ҳамда vx = ˙x = k С 1 c о skt - k С 2 sinkt , бу тенгламалардан интеграл доимийларини аниқлаймиз, яъни С 2 =- ст , С 1 =0. Демак, нуқта х=- ст c о skt қонуният билан тебранма ҳаракат қилар экан (бу ердаги ст -тебраниш амплитудаси). 256 шакл 257 шакл 113 масала. Қаттиқлик коэффициентлари с 1 ва с 2 -бўлган иккита кетма кет уланган пружиналарга осиб қўйилган Р юк (257, а шакл)нинг тебраниш даври аниқлансин. Е ч и ш. Ҳар бир пружина статик ҳолатда Р куч билан тортилмоқда. Демак, пружииналарнинг статик узайишлари ст1 =Р/с 1 , ва ст2 =Р/с 2 . У ҳолда пружиналарнинг умумий узайиши ст = ст1 + ст2 =Р ( 1 c1 + 1 c2) =Р c1+c2 c1c2 Р=с экв ст деб ҳисобласак, юқоридаги формуладан,](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-8.png)
![Лекин t =0 да v x =0 бўлгани сабабли, нуқта ¯F куч таъсирида чап томонга қараб силжий бошлайди, натижада v x <0 бўлади. ( a ) тенгламадан кўриниб турганидек, x =- x 0 бўлганида v x =0 бўлади ва нуқта ¯F -кучи таъсирида ( x <0 ва c 1 x 2 <0 ҳамда F x >0 бўлганда) ўнг томонга қараб ҳаракатланиб, х=х 0 ҳолатга келади ва яна v x =0 бўлади ва ҳ.к. Шундай қилиб, нуқта х 0 -га тенг амплитуда билан тебранма ҳаракат қилади. Масалани ечишни давом этдириш учун (а) формулага dx / dt = v x ни қўямиз; v x <0 эканлигини ҳисобга олсак, dx dt =- n √2 √x0 4+x4 ва dt =- √2 n dx √x02− x4 Юқоридаги мулоҳазаларга асосан нуқта х=х 0 ҳолатдан х=0 (О нуқтагача) ҳолатга даврнинг тўртдан бир қисмида кўчади. Шу сабабли, T 4 =- √2 n ∫ x0 0 dx √x04− x4 х=х 0 z -белгилаш киритамиз, ( z - ўзгарувчан бўлган янги қиймат) ва х=0 да z =0, ҳамда х=х 0 да z =1 бўлишини эътиборга олиб, Т= 4√2 nx 0 ∫ 0 1 dz √1−z4 Тенгламанинг ўнг томонидаги аниқ интегралнинг (бу, эллиптик интегралнинг хусусий кўриниши) ечими тегишли жадвалдан аниқланади; у тақрибан олганда 1,31 га тенг бўлади, натижада Т 7,4/ nx 0 Кўриниб турганидек, чизиқли бўлмаган бундай тебранма (чизиқли тебранма ҳаракатга нисбатан) ҳаракатда тебраниш даври х 0 -га боғлиқ бўлар экан ва х 0 ортган сари тебраниш даври камайиб борар экан. Ёпишқоқ қаршилик таoсиридаги эркин тебранишлар Ушбу мавзуда, ёпишқоқ муҳитларнинг қаршилиги таъсиридаги эркин тебранма ҳаракатни текшириб кўрамиз [§76 даги (7) формулага қаранг]. Ёпишқоқ муҳитлар (турли ёғлар, сув ва бошқа суюқликлар) нинг қаршиликлари нуқтанинг тезлигига тўғри пропорционал равишда ўзгарувчан](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-10.png)
![x=A е -bt sin(k 1 t+ ), (81) (81) формуладаги А ва - лар интеграл доимийлари ҳисобланади ва уларнинг сон қийматлари бошланғич шартлар ёрдамида аниқланади . (81) тенглама бўйича содир бўладиган ҳаракат , сўнувчи ҳаракат бўлади , чунки тенгламада е -bt дан иборат кўпайтма бўлганлиги сабабли , х = ОМ (258 шакл ) қиймат вақт ўтиши билан камайиб бориб нолга интилади . Ушбу тебранма ҳаракатнинг графиги 259 шаклда тасвирланган (график икки тарафдан x = A е - bt ва x =- A е - bt пунктир эгри чизиқлар ичига олинган, чунки sin ( kt + ) нинг сон қиймати 1-дан ошмайди). Т 1 вақт оралиғини сўнувчи тебранишлар даври деб аталади, ва у sin ( kt + ) нинг даврига тенг бўлиб, унинг қиймати Т 1 =2p k1 = 2p √k2−b2 (82) Бир давр ичида, нуқта тўла бир марта тебранади, яъни х=0 ҳолатдан (258 шакл) ўнг томонга қараб ҳаракат бошласа, бир давр ўтгандан сўнг яна шу нуқтадан яна ўнг томонга ҳаракат бошлайди. Агар (71) тенгликни эътиборга олсак (82) формула қуйидаги кўринишга келади, Т 1 = 2p k√1− b2/k2 = T √1−b2/k2 Т(1+ 1 2 b2 k2 ) (82’) Бундан кўриниб турибдики, Т 1 > T , яъни муҳит қаршилиги таъсирида тебраниш даври ортар экан, лекин қаршилик кучи жуда оз миқдорда бўлса (яъни b << k ), у ҳолда b 2 / k 2 нолга яқин сон бўлиб, натижада Т 1 Т бўлади. Демак, кичкина қаршилик кучи тебраниш даврига таъсир этмас экан. Тебранаётган нуқтанинг кетма кет ўнг (ёки чап) томонга иккита максимум оғишига кетган вақт ҳам Т 1 1 -га тенг бўлар экан. Демак, агар биринчи максимал оғиши х 1 , t 1 -вақтга тўғри келса, ундан кейинги максимал 1 х -нинг максимум ва минимум қийматларидаги вақтлар, dx / dt = Ae - bt [ k 1 со s ( k 1 t + )- bsin ( k 1 t + )]=0 тенглама орқали аниқланади. Агар қандайдир t = t 1 вақтда квадрат қавс нолга тенг бщлса, у t 1 + T 1 , t 1 +2 T 1 - ва ҳ.к., вақтларда ҳам нолга тенг бщлади, чунки k 1 T 1 =2 .259 шакл.](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-12.png)
![атрофида 180 га айланиб қолади, яъни кўзгудаги тескари тасвирга айланиб қолади); ва ниҳоят х 0 >0, ва v x 0 =0 бўлса (1-эгри чизиқ) t =0 вақтда ўзининг максимал В ҳолатида бўлади. 3. Мавзунинг сўнгида b = k бўлган ҳолатни кўриб ўтамиз. Бу ҳолда (78) характеристик тенгламанинг илдизлари n 1 , 2 = b бўлади. яъни сон қийматлари бир хил, лекин ишоралари қарама-қарши бўлади, ва (76) тенгламанинг умумий ечими, қуйидаги кўринишга келади, x =e−bt ( C 1 + C 2 t ) Бу ҳолда ҳам нуқта тебранма ҳаракатда бўлмайди ва вақт ўтиши билан тебранмаган ҳолда эгри чизиқли ҳаракат қилиб аста-секин (асимптотик равишда) мувозанат, яъни х=0 ҳолатга яқинлаша боради{Лопитал қоидасига кўра, агар t интилса lim ( t / e bt )= lim ( t / be bt ) =0] ва 260 шаклнинг 3-графиги бўйича ҳаракат қилади. 260 шакл 261 шакл 116 масала. Солиштирма оғирлиги - бўлган суюқликка қисман чўктирилган (массаси - m , кўндаланг кесим юзаси- S бўлган) цилиндрни (261 шакл)мувозанат ҳолатдан чиқариб юборилади, натижада цилиндр тебранма ҳаракат қила бошлайди. Агар цилиндрнинг тебранма ҳаракатига суюқлик (муҳит) томонидан кўрсатиладиган қаршилик кучи ¯R =- ¯v -дан иборат бўлса, шу цилиндрнинг сўнувчи тебранма ҳаракати аниқлансин. Е ч и ш. Мувозанат ҳолатда (261, а шакл) цилиндрга оғирлик кучи ¯P ва цилиндр томонидан сиқиб чиқарилган суюқликнинг оғирлигиига тенг бўлган архимед кучи ¯N 0 , яъни N 0 = Sh ( h -цилиндрнинг сувга чўкиб турган қисмининг мувозанат ҳолатдаги баландлиги) таъсир этади.](/data/documents/0410c83a-57a6-4e0a-aca7-7a5f3b14eb8b/page-14.png)
