Маънавият асосларини ўқитиш методлари - Основы культурологии - Рефераты

Маънавият асосларини ўқитиш методлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116.5 KB

Маънавият асосларини ўқитиш методлари Маънавият асослари курсида тушунчалар кенгайтирилган, чуқурлаштирилган ва бойитилган ҳолда ўқитилади. Демак, маънавият асослари фанининг тузилиши ўзига хусусиятларга эга. Бўлажак ўқитувчилар курснинг асосий мазмуни билан пухта танишиши ва маънавият дарслари материали концентрик тузилганлигига эътибор бериш, назария ва амалиёт масалалари ўзаро органик боғланган характерга эга эканлигини билишлари зарур. Айни пайтда тушунча, хосса, қонуний боғланишларни очиш курсда ўзаро боғланган ва бир-бирини тўлдиради. Ҳар бир тушунча ривожлантирилган ҳолда тушунтирилади. Масалан, ижтимоий-иктисодий фанлар ва ўўитиш методикалари орасидаги боғланиш ўзаро бир-бирини тўлдиради ҳамда асосий тушунчалар ва натижавий тушунчалар ўзаро боғланишда берилганлигига эътибор каратиш лозим. Маънавият асослари курси ўз тузилиши бўйича ўз ичига олган қадимги, ўрта аср ва янги даврдаги маънавиятнинг ривожидан иборат қисмларнинг тадрижий ривожланиш тарзида берилганлиги ўрганиш материалини бир тизимга солади, маънавият асослари курсида материалнинг концентрик жойлашуви сақланади. Аммо, амалдаги дастурда концентрик сони камайтирилган: фалсафа, ҳуқуқ, тарих, педагогика. Тарбия назарияси ва методикаси ва ҳоказо фанлардан унда ўзаро боғланган тушунчалар, масалаларни қараш мазмун жиҳатдан яқинлаштирилган. Маънавият асосларини ўкитишнинг мақсадлари қуйидагилар: умумтаълим мақсади, тарбиявий мақсади, амалий мақсади. Бу мақсадлар бир – бири билан узвий боғлиқ бўлиб, бир-бирини тўлдиради. Таълим мақсади ўқитувчидан қуйидагиларни талаб қилади: а) ўкувчиларга билим, малака, кўникма бериш;

б) ҳақиқий оламни тасаввур ва тушуниш методлари билан ўргатиш; в) ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқларини маънавий маданиятини ўстиришни, унинг сифатли бўлишини таъминлаш; Ўкувчи-талабаларнинг билимга бўлган қизиқишларини кучайтириш. Маънавиятни ўқитиш методикасида ақлий тарбия шахсни ҳаётга ва меҳнатга тайёрлашнинг муҳим жиҳати сифатида белгиланади. Унинг моҳияти шундаки, интеллектуал фаолиятга қизиқиш уйғотиш, билимлар билан қуроллантириш, уларни қўлга киритиш ва амалиётда қўллаш методлари, ақлий меҳнат маданиятини жорий қилиш орқали ақл ва билиш қобилиятларига раҳбарлик қилишдир. Ақлий ривожланиш билимларни фаол ўзлаштириш ва ижодий қўллаш жараёнида жуда интенсив юз беради: *атроф – муҳитга фаол муносабатда бўлиш; *ўзига маълум бўлганлар чегарасидан чиқишга интилиш; *назарий ва амалий билимларини ошириш ва уларни ижодий қўллашнинг доимий зарурияти; *кузатувчанлик, ҳодисалар ва фактларнинг энг моҳиятли жиҳатларини ва алоқаларини ажрата олиш қобилияти; *реал воқелик жараёнларини тўхтовсиз акс эттиручи тушунчаларни ўзлаштириш ва фойдаланишга мойиллик; Чунки билишга бўлган қизиқиш саралаб олишга йўналтирилган ва у шахснинг эҳтиёжларидан келиб чиқади. Билишга бўлган қизиқиш билиш фаолияти моҳияти, фикрларнинг объектга бўлган битимнинг яқинлиги билан боғланган. Билимга бўлган қизиқишнинг белгилари қуйидагилардир: интеллектуал характерга эга бўлиши; ижодий характерда бўлиши; билимга бўлган қизиқишнинг ривожланиш босқичлари; қизиқишнинг – мўлжалнинг элементар даражаси мўлжалланган қизиқиш; қизиқувчанлик – билишга бўлган эҳтирос, қувонч объект чегарасига кириб бориш; билишга бўлган қизиқиш ходисаларнинг моҳиятига кириб боришга интилиш, ҳақиқатни қидириш; назарий – қизиқиш – воқеликка фаол таъсир этиш,

қонуниятларини билишга интилиш; қизиқишнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши шартли равишда қуйидагича даражага ажратиш мумкин; янги фактларга, машғулотларга, олинадиган ахборотларга таянадиган фактларга бевосита қизиқиш ҳар хил шароитларда ҳаракат қилувчи нарса ва ҳодисаларнинг муҳим хусусиятларини билишга қизиқиш. Ўрганишга бўлган барқарор қизиқиш. У талабаларга таълим беришда муҳим характерга ва унда билишга бўлган қизиқиш ташқи омилларга муҳтож ҳамда у реал ўқув жараёни шарт – шароити ва усуллари билан боғлиқ бўлади. Ўқувчиларга маънавият асослари фани шундай билимлар беришни таъминлаши керакки, бу билимлар орқали, фаол билиш фаолияти орқали, билим, малака, кўникмалари ортиб бориши таъминланиши лозим. Тарбиявий мақсад. Маънавият асослари фанини ўқитиш талаба- ўкувчиларни саводлиликка, тиришқоқликка, пухталикка, ўз фикри ва хулосаларини назорат қила олишга, айниқса, кузатиш асосида айтиладиган фикрларнинг равон бўлишига эришиш керак. Билишга интилиш, мустақил ишдан қаноат ҳосил килиш туйғуларини тарбиялаши керак. Маънавият асослари фанини ўқитишнинг ўзи ўқувчиларда диққат ва фикрни тўплай билишни тарбиялайди. Ўқитувчи қуйидагиларни таъминлаши керак: а) ўкувчи моддий оламдаги боғланишларни, миқдорларнинг ўзгаришини, бир-бири билан алоқасини англай олиши; б) ўкувчиларнинг урф-одатимиз, қадриятларимизни ўрганишга астойдил қизиқишини таъминлаши; в) меҳнатга, ватанга инсонларга бўлган муносабатини тарбиялаш, эстетик дид ҳосил қилиш; г) ўзбек миллатининг тарихи, жумладан, маънавият асосларини ўқитилиш тарихига бўлган дунёкарашни тарбиялаш; д) ўқувчиларнинг фикрлаш қобилиятини ва маданиятини тарбиялаш; Амалий мақсад. Маънавият асослари фанини ўқитишдан кузатиладиган амалий мақсад ўкувчилар олган билимларни амалда қўллай олишга

ўргатишдан иборат. Бунинг учун талабаларнинг билимга барқарор қизиқишини таъминлаш зарур. Билишга бўлган барқарор қизиқишга қуйидагилар киради:  Интеллектуал фаоллик кўрсаткичлари – савол ва жавоб мустақиллиги, жонли фаолиятга ўз ташаббуси билан киришишга интилиш;  Малака ва кўникмалардан фаол фойдаланиш, уларнинг фаол акс таъсири (билимлар янги билимларни эгаллаш методларига айланади, билишга бўлган қизиқиш ўзининг энг юқори ривожланиш даражасига кўтарилади);  Ҳиссиётни намойиш қилиш (нафрат, кувонч, безовта бўлиш, интеллектуал ҳолатдаги ҳиссиёт);  Иродани намойиш қилиш, жиддий диққат қилиш, кучсиз чалғиш, ўкув ишларини тугаллашга интилиш, ўз ҳатти-ҳаракатларини эркин танлаш – ўқув машғулотларидан бошқа вақтларда у ёки бу машғулотларни эркин танлай олиш. Талабаларни билиш фаолияти тузилмасига фаоллик киради, яъни бу шундай иш фаолиятики, унда билиш фаолиятини жонлаштирадиган интеллектул, иродавий, ҳиссий жараёнлар биргаликда намоён бўлади. Жонли билиш фаолияти учун билимга бўлган ҳар томонлама, чуқур қизиқиш, муайян куч сарф қилиниши, диққат-эътиборга қаратилган бўлиши лозим. Билиш фаоллиги индивидуал бўлади, у шахснинг туғма қобилияти эмас, балки унинг ҳатти-ҳаракатлари жараёнида шаклланади. Олинган билимларни амалда фойдалана билишга ўргатиш. Бу билимларни кундалик ҳаётда учрайдиган масалаларни ҳал қилишга қўллай билишга ўргатишдир. Ўкитиш методи тушунчаси дидактика ва методиканинг асосий тушунчаларидан бири. Шундай қилиб ўқитиш методлари ўзлаштириш, тарбиялаш ва ривожланиш каби учта асосий вазифани бажаради.

Ўкитиш методларидан, таълимнинг янги мазмунига, янги вазифаларига мос келадиганларига онгли танлаб олиш учун, олдин ҳамма ўқитиш методларини таснифлашни ўрганиб чиқиш зарур. Илмий-тадқиқот методлари ҳақида маълумот. Таълим ва тарбияга оид иш тажрибаларни ўрганмай ва умумлаштирмай, маънавий жараённи чуқур тадқиқ қилмай туриб маънавиятни ривожлантириб бўлмайди. Ҳозирги таълим-тарбия маънавиятни илмий билишнинг умумий методи билан қуроллантиради, аммо бошка ҳар қандай фан каби маънавият асослари фанининг ҳам хусусий тадқиқот методлари мавжуд. Илмий тадқиқот методлари – бу конуний боғланишларни, муносабатларни, алоқаларни ўрганиш ва илмий назарияларни тузиш мақсадида илмий ахборотларни олиш усулларидир. Кузатиш, тажриба, мактаб ҳужжатлари билан танишиш, ўрганиш, суҳбат ва сўровномалар ўтказиш, илмий тадқиқот методлари жумласига киради. Маънавият асослари ўқитиш методикаси бутун тадқиқотларда қўлланиладиган методларнинг ўзидан фойдаланилади. Кузатиш методи. Кузатиш методи – одатдаги шароитда кузатиш натижаларини тегишлича қайд қилиш билан амалий жараённи бевосита мақсадга йўналтирилган ҳолда идрок қилишдан иборат. Кузатиш методидан ўқув-тарбия ишининг у ёки бу соҳасидаги ишнинг қандай бораётганини ўрганиш учун фойдаланилади. Бу метод ўқитувчи ва ўқувчиларнинг фаолиятлари ҳақида мажбур қилинмаган табиий шароитда фактик материал тўплаш имконини беради. Кузатиш вақтида тадқиқотчи ўқув жараёнининг одатдаги боришига аралашмайди. Кузатиш аниқ мақсадни кўзланган режа асосида узоқ ёки яқин вақт оралиғида давом этади. Кузатишнинг бориши, фактлар, содир бўлаётган воқеалар, жиҳозлар кузатиш кундалигига қайд қилиниб борилади.

Аммо кузатишларни кайд килишнинг энг ишончли методи техник воситалар, видео, фото ва киносёмкадан, телеэкрандан фойдаланишдир. Фойдаланиладиган кузатиш методларидан бири илғор тажрибани ўрганиш ва умумлаштиришдан иборат. Бу методдан муваффақиятли фойдаланишнинг мажбурий асосий шарти шундан иборатки, ўқитувчилар тажрибасининг тавсифи қўйилган тадқиқот вазифасига жавоб берадиган бўлиши керак. Тажриба. Тажриба – бу ҳам кузатиш бўлиб, махсус ташкил килинган, тадқиқотчи томонидан назорат қилиб туриладиган ва тизимли равишда ўзгартириб туриладиган шароитда ўтказилади. Тажриба ўқитишнинг ва тарбиялашнинг у ёки бу усулнинг кўрсатма – қўлланмаларининг самарадорлигини тадқиқ қилишда қўлланилади. Тадқиқотда илмий фаразни ўрни катта аҳамиятга эга. Бутун тажрибани ташкил қилиш илмий фаразни текширига йўналтирилади. У матер иал тўплаш йўлларини белгилаш имконини беради, тадқиқотчининг фактик материалда чалкашиб кетишига йўл қўймайди. Тажриба натижаларини таҳлил қилиш, таққослаш методи билан ўтказилади. Бунинг учун икки ёки бир неча гуруҳ тузилади, бу гуруҳларга кирган ўкувчилар таркиби бўйича тайёргарлик даражалари ва бошқа кўрсаткичлар бўйича имкони борича бир хилда бўлиши керак. Бир хил синфларда тадқиқотчи томонидан махсус ишлаб чиқилган тажриба материали бўйича иш бажарилади. Таққослаш учун назорат синфлари танланади, бу синфлар ўқувчилар таркиби, уларнинг билим даражалари бўйича тахминан тажриба синфларга тенг кучли бўлиши керак, бу синфларда маънавият асосларини тажриба синфларда қўлланиладиган методлар, воситалар ва бошқалар қўлланилмайди. Тажриба натижалари ҳақида объектив маълумотлар олишнинг бошқа усулларидан ҳам фойдаланилади:

а) тажриба – синов ўтказиладиган синфларда бошланғич шартлар назорат синфидагига қараганда бир мунча энг қулайроқдир; агар тажриба синфларда бундай шароитларда яхши натижалар олинган бўлса, масалани тажриба ҳал қилиши ўзини оқлаган ҳисобланади; б) ўқувчиларнинг таркиби тахминан бир хил бўлган иккита синф олинади; тадқиқ қилинаётган муаммонинг янги ечими шу синфларнинг биттасида қўлланилади, сўнгра бошқа мавзу материалларида иккинчи бир синфда қўлланилади; агар бундай қўлланишдаги янги метод, усул яхши натижа берса, бу усул метод ўзини оқлаган бўлади. Тажрибани билишдан олдин, унинг оралиқ босқичларида ва охирида ҳамма синф ўқувчиларининг билимлари текширилади. Олинган маълумотларни таҳлил қилиш асосида тадқиқ қилинаётган методнинг, усулнинг ва х.к. самарадорлиги ҳақида хулосалар чиқарилади. Тажриба- синов ўтказиладиган синфлардан олинган сифат ва миқдорий натижаларни таҳлил қилиш асосида хулоса чиқарилади. Ҳужжатларни ўрганиш. Таълим ва тарбия беришнинг кенг тарқалган методларидан бири ўқувчилар ишлари ва ҳужжатларини ўрганишдан иборат. Ўқувчиларнинг ишлари уларнинг дастурнинг айрим бўлимлари бўйича тайёргарлик даражасини аниқлаш, ўқитишнинг маълум даври давомида ўсиши ва ривожланишларини кузатиш имконини беради. Бундай таҳлил бутун синф ўқувчиларининг дуч келадиган мураккаб қийинчиликларини, шунингдек, ўқувчиларнинг ўзлаштиришларидаги индивидуал хусусиятларини аниқлаш имконини беради. Ўқув хужжатлари (ўқув режаси, дастури, методик ишлар хужжатлари, ҳисоботлар ва ҳ.к.) ўқув тарбиявий ишларни ривожланиш жараёни ва ҳолатини акс эттиради. Суҳбат методи.

Таълим беришда суҳбат методидан ҳам фойдаланилади. Бу методдан фойдаланиш кузатишдан олинган маълумотларни тўлдирувчи ва аниқловчи материаллар олиш, топшириқлар бажарилиши имконини беради. Бу метод муваффақиятининг асоси болалар билан алоқа ўрнатилиши, улар билан бемалол эркин мулоқотда бўлиш имкониятидан иборат. Суҳбат учун унинг мақсадини белгилаш, дастур ишланмаси, йўналиши ва методикани асослаш жуда муҳимдир. Суҳбат методи бевосита берилган саволларга жавобларнинг ишончлилигини текшириш имконини берувчи бевосита ва билвосита саволларни киритишни назарда тутади. Суҳбат методи ўкитувчиларга, ота-оналарга қаратилган бўлиши ҳам мумкин, бу ҳолда айтиб ўтилган эҳтиёткорликнинг ҳожати йўк, шу сабабли, бунда тадқиқотчининг суҳбатдошига нисбатан муносабати очиқ – ойдин бўлиши мумкин. 6) Анкеталаштириш сўровнома ўтказиш методи. Бирор муаммога нисбатан фикрларни аниқлаш, баъзи фактларни тўплаш талаб қилинган ҳолларда анкеталаштириш методидан фойдаланилади. Агар жавоблар оғзаки олинадиган бўлса, у ҳолда бу жавоблар қарорга тўла ёзилади. Кўпчилик бир саволнинг ўзига жавоб берганда, бунинг устига ҳар ким мустақил жавоб берса, ёзма анкеталаш қимматли бўлади. Анкетадан фойдаланилганда қуйидаги икки талабга амал қилиш зарур: 1.Анкетада саволлар кам бўлиши керак; 2.Саволлар шундай тузилиши керакки, уларни ҳамма бир хил тушунсин, улар аниқ (мужмал бўлмаган) жавобларни талаб қилсин. Таълим ва тарбия беришда назарий методлар етакчи ўрин тутади. Ҳар бир тадқиқотдан олдин ўрганиш объектини танлаш, назарий таҳлил асосида объект қайси фактларда боғланганлигини аниқлаш ва текшириш учун улардан етакчиларини танлаш керак. Тадқиқотнинг мақсад ва вазифаларини яққол аниқлаш гипотезасини тузиш шунга мос равишда тадқиқот ўтказиш методикасини ишлаб чиқиш, тадқиқотнинг боришида олинган фактларни

тушунтириш ва таҳлил қилиш усулларини танлаш ва хулосаларни ифодалаш лозим. Бу ишларнинг ҳаммасини бажариш учун тадқиқ қилинаётган муаммонинг илгари ва ҳозирги вақтдаги назария ва амалиётини ёритувчи адабий манбаларни ўрганиш ва таҳлил қилиш керак. Назарий методлар бошқа методлар билан бир қаторда маънавият асосларини методикасига оид ҳар бир тадқиқотга қўлланилади. Ҳар кандай илмий муаммоларни ҳал қилишда энг олдин қилинаётган масаласига оид ҳамма адабиётни ўрганиш ва назарий тадқиқот ўтказиш керак. Маънавият асослари фанини ўқитиш методикасига доир тадқиқотларда бошқа методлардан ҳам фойдаланилади. Одатда бу методларнинг ҳаммасидан биргаликда фойдаланиш, бир хил натижаларнинг ишончли бўлишини таъминлайди. Ҳозирги замон дидактикасида ўкитиш методлари классификациясига хар хил ёндашиш мавжуд. Юқорида келтирилган таърифдан ўкитиш методлари ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятидан иборат экани кўринади. Бинобарин, бундай фаолият ташкил қилиш рағбатлантириш ва назорат қилишни назарда тутади, шунга кўра ўкитиш методлари ҳам учта катта гуруҳга бўлинади: ўқув фаолиятини ташкил қилиш методлари; ўқув фаолиятини рағбатлантириш методлари; ўқув фаолиятини самарадорлигини назорат қилиш методлари. Оғзаки, кўрсатмали ва амалий методлар: 1.Оғзаки методлар – қисқа муддат ичида ҳажми бўйича энг кўп маълумотларни бериш, ўқувчилар олдига муаммолар қўйиш, уларни ҳал қилиш йўлларини кўрсатиш имконини беради. Бу методлар ўкувчиларнинг абстракт тафаккурларининг ривожланишига шароит яратади. а) Тушунтириш. Билимларни тушунтириш методининг моҳияти шундан иборатки, бунда ўқитувчи материални баён қилади, ўқувчилар эса уни, яъни билимларни тайёр ҳолда қабул қилиб олишади. Материалнинг баёни аниқ,

тушунарли, қисқа бўлиши керак. Маънавият асослари курсининг бир қатор масалаларини қарашда билимларнинг изчил баёни зарур. Ўкитувчининг билимларни тушунтириш методидан маълумотлар тўғрисидаги назарий материаллар ишлатиш бўйича йўл-йўриқ беришда фойдаланилади. б) Суҳбат бу энг кўп тарқалган ва етакчи ўқитиш методларидан бири бўлиб, дарснинг ҳар хил боскичларида, ҳар хил ўқув максадларида қўлланиши мумкин, яъни уйга берилган топшириқларни ва мустақил ишларни текширишда, янги материални тушунтиришда, мустаҳкамлаш ва такрорлашда қўлланилиши мумкин. Суҳбат – ўкитишнинг савол-жавоб методидир, бунда ўқитувчи ўкувчиларнинг билимларини қай даражада ўзлаштирилганлиги ва амалий тажрибаларига таянган ҳолда, махсус танланган саволлар ва уларга бериладиган жавоблар йўли билан ўқувчиларни қўйилган таълимий ва тарбиявий масалаларини ҳал қилишга олиб келади. Методик адабиётда суҳбат методидан кўпинча тушунчалар билан таништиришда фойдаланиш тавсия этилади. 2. Кўрсатмали методлар. Ўқитишнинг кўрсатмали методлари – ўқувчиларга кузатишлар асосида билимлар олиш имконини беради. Кузатиш ҳиссий тафаккурнинг фаол шаклидир, бундан ўқитишда, айниқса, маънавият асослари фанини ўқитишда кенг фойдаланилади. Теварак – атрофдаги предмет ва ходисалар ва уларнинг турли – туман моделлари (ҳар хил типдаги кўрсатма-қўлланмалар) кузатиш объектлари ҳисобланади. Ўқитишнинг кўрсатмали методларини ўқитишнинг оғзаки методларидан ажратиб қўйиб бўлмайди. Кўрсатма – қўлланмаларни намойиш қилишни ҳар доим ўқитувчининг ва ўқувчиларнинг тушунтиришлари билан биргаликда олиб борилади. Ўқитувчининг сўзи билан кўрсатма воситаларидан биргаликда фойдаланишнинг 4 та асосий шакли аниқланган:

1.Ўқитувчи сўзлар ёрдамида ўқувчиларнинг кузатишларини бошқаради; 2.Оғзаки тушунтиришлар объектнинг бевосита кўринмайдиган томонлари ҳакида маълумотлар беради; 3.Кўрсатма–қўлланмалари ўқитувчининг оғзаки тушунтиришларини тасдиқловчи ёки конкретлаштирувчи иллюстрация бўлиб хизмат қилади. 4.Ўқитувчи ўқувчилар кузатишларини умумлаштиради ва умумий хулоса чиқаради. 3.Амалий методлар. Малака ва кўникмаларни шакллантириш ва мустаҳкамлаштириш жараёни билан боғлиқ бўлган методлар ўқитишнинг амалий методлари ҳисобланади. Хусусан, бундай методлар жумласига ёзма ва оғзаки машқлар, амалий ва лаборатория ишлари, мустақил ишларнинг баъзи турлари киради. Машқлар асосан мустаҳкамлаш ва билимларни тадбиқ қилиш, малака ва кўникмаларни шакллантириш методи сифатида қўлланилади. Маънавият асосларини янги тушунчаларни, қонунларни таркиб топтиришда болалар умумлаштиришга дуч келадилар. Умумлаштириш – бу ўрганилаётган объектлардан умумий муҳим томонларини ажратиш ва уларни муҳим эмасларидан ажратишдан иборат. «Усул» ўқитишнинг ўз олдига қўйган мақсадларига эришиш, маълум объектни ўзлаштириш борасидаги назарий ва амалий фаолиятларини англатади. Ўқитиш усули деганда, таълим жараёнида ўқитувчи ва ўқувчиларнинг кутилган мақсадга эришишга қаратилган биргаликдаги фаолиятлари тушинилади. Услуб – асосий ўқитиш усули, ўқитиш усулининг айрим элементларидан фойдаланиб иш кўришдир. Восита ёрдамичи ўқув материаллари асбоб, қурол аппаратлардан фойдаланиш. Ўқитиш усулларини қуйидаги турларга бўламиз: ўкитишнинг оғзаки усули, кўргазмалилик, амалий усуллари, муаммоли изланиш, индуктик-

дедуктив, мустакил иш усуллари, рағбатлантириш, назарий, ўз-ўзини назорат қилиш, китоб билан ишлаш. Таълим жараёнида салмоқли ўрин эгаллаган муаммоли ақлий, ҳужум, дарс, мунозарали (илмий, эркин фикрлаш) дарслари муаммоли таълим технологиясига асосланади. Муаммоли дарсларнинг ўзига хослиги дарс давомида вужудга келтирилган муаммоли вазиятларга асосланишида. Муаммоли таълим деб, ўқитувчи томонидан таъсир кўрсатишнинг энг муқобил варианти ёрдамида фикр юритиш қонуниятларига таянган ҳолда ўқувчиларни билимларини ўзлаштириш жараёнида фикрлаш қобилиятини ривожланиши, шахснинг умумий ва махсус ривожланишига замин тайёрлайдиган жараёнга айтилади. Муаммоли таълимнинг муваффақияти қуйидаги омилларга боғлиқ:  Муайян мавзуга оид ўқув материалини муаммолаштириш;  Муаммоли вариантларни вужудга келтириш орқали ўқувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштириш;  Таълим жараёнини ўйин меҳнат фаолияти билан уйғунлаштириш;  Ўз ўрнида ва самарали фойдаланиши кўникмасига эга бўлиш;  Муаммоли вазиятни ҳал этиш юзасидан муаммоли, саволлар занжирини тузиш ва мантиқий кетма-кетликда ўқувчиларга баён қилиш. Муаммоли таълимнинг замонавий назариясида муаммоли вазиятларнинг иккитаси ажратилади. 1.Психологик муаммоли вазиятлар 2.Педагогик муаммоли вазиятлар ўқитувчининг фаолияти: - ўқув муаммоларини аниқлаш, муаммоли вазиятлар тизимини яратиш; - ўқувчилар олдига ўқув муаммоларини юқори илмий ва методик савияда қўйиш; - самарали фойдаланишга (фаоллигини) эришиш;

- ўқувчилар фаолиятини муаммоларни ҳал этишга йўналишлардан иборат бўлади. Ўқувчининг фаолияти эса: муаммоли вазиятларни идрок этиш; ҳал қилиш усулларини излаш; таҳлил килиш; таҳлилларни илгари суриш илмий, мантиқий назардан асослаш, исботлаш, текшириш, хулоса чиқаришдан иборат; Ўкитишнинг оғзаки усуллари 3 турга: маъруза, ҳикоя,суҳбатга ажратилади. Маъруза – у ёки бу илмий масалани тўғри, мантиқий изчилликда ва аниқ изоҳлаб бериш. С.И. Архангелскийнинг таъкидлашича, маъруза ўқитувчи шахсининг барча бойлиги: онги, ҳиссиёти, туйғуси, эътиқоди орқали талабалар ички дунёси билан мулоқатда бўлишининг энг самарали, жонли шаклидир. Бунда унинг йўналтирув, ахборот бериш, методологик ва тарбиялов функцияларини рўёбга чиқаришга ёрдам беради. Маърузанинг йўналтирув функциясида талабаларнинг диққати ўқув материалининг асосий қоидалари, уни ўрганишдаги ҳамда бўлғуси касбий фаолиятидаги роли, аҳамияти ва уни ўзлаштириш методларига жалб қилинади. Маърузанинг ахборот бериш функцияси ўқитувчи томонидан асосий илмий фактлар, қоидалар,хулосаларнинг моҳиятини очиш чоғида амалга оширилади.Ўқитишнинг методологик функциясини қўллаш тадқиқот методларини қиёслаш ҳамда илмий изланишнинг тамойиллари ва ёндашувларини аниқлашга ёрдам беради. Ўқитишнинг тарбиявий функцияси лекция жараёнида ўқув материалига ҳиссий баҳо бериш муносабатларини уйғотиш, қизиқишларини ўстириш, мантиқий фикрлаш ва исботлашни ойдинлаштириш йўли билан амалга оширилади. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, маърузада ҳал қилинадиган асосий вазифалар қуйидагилардан иборат: *илмий билимларнинг муайян миқдори баён қилинади; *талабаларга фан ва тадқиқотларнинг методологияси таништирилади.

*ўқув фаолияти ва ўқув машғулотларининг барча турлари орасидаги методик алоқалар кўрсатилади. Ўқув материалларини, оғзаки баён қилиш усули, унинг ҳикоя тушунтириш ва маърузаси каби турлари қўлланилади: - баён килинаётган материаллар ғоявий жиҳатдан мазмунли, илмий ҳамда назария ва амалиётлар билан боғлашга қаратилган бўлиши керак. -тарбиявий аҳамиятини тўғри белгилаш орқали тарбивий таъсир кўрсатиш воситаларини аниқлаш ва амалга ошириш лозим. - нутқ равон, тушунарли, материални ҳис-туйғули ифодалай олиш керак. -таъриф, қоида, конунлар китоб матнидан фарқ қилган ҳолларда ўқитувчи томонидан таърифлар ёзиб олиниши керак. Шунингдек ўқитувчи: муамоли вазиятларни кўра билиши, ўқув топшириқларининг мақсадини аниқлаши, мустақил изланиш орқали саволларга жавоблар топиши, назарий билимлар ва амалий кўникмалар асосида жавобларнинг тўғрилигини текшириб кўриши, билим кўникма ва малакаларни янги вазиятларда қўллаши лозим. «Маънавият асослари» фани дастури ва унга қўйилган талаблар ҳақида юқорида батафсил маълумотлар кўрсатилган эди. Ўқувчилар билиш фаолиятини кучайтириш дарсликлар, қўлланмалар билан ишлаш малакасини шакллантириш мақсадида ташкил этилади. Бунинг учун ўқувчилар ўқитувчининг тавсияси ва кўрсатмасига биноан, тавсия этилган адабиётларни топиши, қўшимча ўқув адабиётлари билан танишиши, ўрганилган ахборотларни таҳлил қилиш ва баҳолаши, адабиёт муаллифларининг жамиятнинг маънавий – маърифий соҳасида ёки фан ривожига қўшган ҳиссасини аниқлаши ва баҳо бериши лозим. Ҳулоса шуки, таълим жараёнини тарбия билан билим, кўникма ва малакаларни бир-бири билан ажратилган ҳолда шакллантиришга мўлжалланган ўқув фаолиятини ташкил этиш мумкин эмас.

Шундай қилиб, тарихий мерос, педагогик ҳаёт, чет эл ва ўз тадқиқотчиларимизнинг илмий маҳсулотлари ўқитишнинг қуйидаги методларини белгилаш мумкинлигини кўрсатади: Ўқитиш методлари Функциялар бажарилишига яроқли назарий мезонлар Ўқ итув Такомиллаш иб бориш Тарби ялов Ишонт ириш Назорат қилиш ва тузатиш Баён қилиш Суҳбат Лекция Мунозара Китоб билан ишлаш Намойиш қилиш Иллюстрация Видео методи Машқ Лаборатория методи Амалий метод Билиш (Идрок қилиш) ўйинлари Прграммалаштир илган ўқитиш методи Ўргатувчи назорат Вазият методи

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6-жилд, - Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг умумдидактик ва хусусий принциплари

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг таълим жараёнида тутган ўрни ва вазифалари

Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси фан сифатида

Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш

Маънавият асослари таълимининг воситалари