Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш - Основы культурологии - Рефераты

Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

174 KB

Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш Режа: 1. Маънавият асослари фанидан дарс турлари. 2. Маънавият асослари дарсига тайёрланиш. 3. Маънавият асослари фанини ўқитиш дарсини тузиш. 4. Маънавият асослари фанини ўқитиш дарсини таҳлил қилиш. 5. Коммуникативлик фаолияти.

Маънавият асосларидан ўқувчи-талабаларга чуқур билим бериш ва уларни миллий истиклол ғояси руҳида тарбиялашда ўқув ишларини ташкил этиш ва уни сифатли ўтказиш катта рол ўйнайди. Бунинг учун ўқитувчи дарс турларини яхши билиши, уни шароитга қараб қўллаши, вазиятдан усталик билан фойдаланиш, ўқитиш методикасини пухта эгаллаши лозим. Маънавият асослари фанидан дарс турлари. Ўрта умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларида маънавият асослари фани бўйича қуйидаги дарс турларини кўрсатиш мумкин: *ўқувчиларни янги тушунчалар билан таништириш, янги билим ва кўникмаларни ҳосил килиш дарслари (бу дарсларда тушунчалар билимлари ҳосил килинади); *турли хил янгиликлар ёрдамида янги билим, малака, кўникмаларни мустаҳкамлаш дарслари; *ўтилганларни такрорлаш, умумлаштириш дарслари; *кейинги боскичда хатоларнинг олдини олиш мақсадида билим, малака ва кўникмаларни текшириш дарслари. Ҳар бир дарсда турли хилдаги дидактик мақсадлар амалга оширилиши мумкин: уй вазифасини текшириш; дарснинг ва мавзунинг мақсадини баён қилиш; олдин ўтилганларни такрорлаш ёки болаларнинг ҳаёт тажрибасини эсга тушириш йўли билан ўқувчиларни янги материални ўзлаштиришга тайёрлаш; янги материални ўрганиш (дарснинг асосий бўлими); болаларнинг олдин ўзлаштирилган билим ва кўникмаларини мустаҳкамлаш; ўрганилган билимларни ҳисоблаш; машқ, билим ва малакаларни қўллаш (дарснинг асосий бўлими); ўқувчиларни мустақил ишлатиш ва уни текшириш; олдин ўзлаштирилган материалларни такрорлаш; уйга вазифа бериш; дарсни хулосалаш. Дарснинг асосий қисмларини турли хилда ва турли методлар билан бирга қўшиб олиб бориш мумкин.

Ўқитувчи дарс режасини тузишда қуйидагиларни эътиборга олиши керак. Шу дарс қандай қисмлардан иборат бўлиши, уларни қандай кетма- кетликда жойлаштириш, улар ўртасида ўқув матералини қандай тақсимлаш, бу қисмлар бир-бирига қандай боғланишда, улар дарснинг асосий дидактик мақсадини амалга оширишда етарли миқдорда ёрдам беришини ҳисобга олиш керак.Масалан: Мавзу: ____________________________________________ Дарснинг мақсадлари: Таълимий мақсади: Тарбиявий мақсад: Ривожлантирувчи мақсад: Ўтган дарсни мустаҳкамлаш ёки мустакил иш: Янги мавзу баёни: Янги мавзуни мустахкамлаш: Уйга вазифа Маънавият асосларини дарсининг ҳар бир қисми умумий дидактик масалаларни бажаришга қаратилмоғи керак. Дарснинг қисмлари асосий дидактик мақсадга қараб ўзаро боғланган бўлиши зарур. Алоҳида дарс турларининг таркибини қараб чиқамиз. Масалан: ўқувчиларни янги тушунчалар билан таништириш, янги билим ва кўникмаларни ҳосил қилиш дарслари. Дарснинг бориши. Дарсни мақсадга мувофиқ шундай бошлаш керакки, барча ўқувчиларни, ўқув вазифаларини фаол бажаришга дарҳол тортадиган бўлсин. Шу мақсадда унча катта бўлмаган мустақил ишларни бажаришни талаб қилади. Бундай мустақил ишлар ўқувчиларни янги материалларни ўзлаштиришга тайёрлайди. Дарснинг биринчи қисмида агар уй вазифаси мазмун жиҳатдан янги материалга боғлиқ бўлса, уни текшириш ҳам мумкин. Агар уй вазифасини янги мавзуга боғлиқ бўлмаса, янги мавзуни ўтишда ўқувчилар уни қўлламаса, у ҳолда янги билимларни баён қилиш дарсида уй вазифасини текшириш шарт эмас. Шундай қилиб дарснинг биринчи қисми

ўқувчиларнинг фаоллигини ва диққатини йўналтиришга қаратилмоғи лозим, бу босқичга унча кўп вақт сарф қилмаслик керак. Ўқувчилар диққатини йўналтириш усулларидан яна бири дарснинг мавзуси ва мақсадини аниқ тушунарли эълон қилишдир. Бунда албатта ўқувчиларнинг қизиқишини орттириш ва муаммоли вазият яратиш зарур. Янги ўқув материалини ўзлаштиришга ўқувчиларнинг фаол тайёрлаш мақсадида олдин ўзлаштирилган материаллар такрорланади, такрорлаш ҳарактеридаги материаллар кўпинча оғзаки бажарилади. Дарснинг иккинчи кисмида янги тушунча берилади ёки ҳаётий мисоллар берилади. Бу ўқувчиларнинг баёни ёки суҳбат орқали олиб борилади. Баъзан ўўувчига буни мустақил танлаб олиш ҳам тавсия қилинади. Янги материални мустаҳкамлаш. Бу босқичда ўқувчиларга келтириб чикарилган, хулоса, муҳокамаларни эсга олиш, ундан кейин мустаҳкамлаш характеридаги вазифа берилиши керак. Бу вазифани бажариш ёрдамида ўтилган янги билим мустаҳкамланади ва биринчи бор амалиётга тадбиқ қилинади. Биринчи вазифалар одатда жамоа бўлиб бажарилади. Ўқув материалининг мураккаблигига қараб ҳар қайси боскичда рационал бўлган йўл топилади. Маънавият асослари дарсига тайёрланиш. Маънавият асослари фанини ўқитиш дарсига тайёрланишда биринчи навбатда ўқувчиларга янги дарс материали юзасидан қандай меъёрда тайёрланганлигини, бунинг учун нимани такрорлаш зарурлигини аниқлаш керак. Ўқитувчи маънавият асослари дастурини, ишчи режасини, дарслик ва ўқув кўлланмаларини, методик адабиётларни ва кўрсатмали қуролларни ҳозирлагандан кейин навбатдаги дарсга тайёргарликни бошлайди. Энг аввало навбатдаги дарс маънавият асослари дастурида қайси ўринда, қайси мавзулар

билан боғлик ҳолда, тушунчани нималарга боғлаб тушунтириш кераклигини аниқлайди. Бу саволларнинг ҳаммаси баён қилинганидан кейин дарснинг асосий дидактик мақсадини ва унинг типик хусусиятини катъий ўрганиш кераклиги келиб чиқади. Бу эса дарснинг мазмунини аниқлашга ёрдам беради. Дарснинг дидактик мақсадида унинг мазмунидан дарснинг бир тизимга, яъни дарснинг алоҳида бўлимларининг бирлашиши, уларнинг органик бирлиги дарснинг қисмларини тўлдиради ва ўзаро бир-бирини боғлайди. Дарснинг режа ёки матнини тузишда мавзунинг дидактик мақсадига жавоб берувчи асосий қисмларни тузишдан бошлаш керак. Агар дарс янги билимларни баён қилишдан иборат бўлса, ўтган дарсдан нималарни такрорлаш кераклигини, бу асосда янги мавзуни яхши ўзлаштириш мумкинлигини, яъни мавзудан уй вазифасини текшириш зарурми ёки йўқми, янги мавзуни ўзлаштириш учун ўқувчиларга қайси топшириқни тавсия қилишлигини ўйлаб кўриш керак. Шундан кейин ўқитувчи қайси ўқув материали билан дарснинг айрим қисмини тўлдириш зарурлигини, ўқитишнинг қайси метод ва усулларини қўллаш, қандай кўргазмали қуролларни тайёрлаш ва қўллаш мумкинлигини ҳисобга олади. Дарснинг ҳар бир бўлимини бажариш учун қанча вакт талаб килишни аниқлаш зарур. Табиийки, дарснинг энг катта қисми дарснинг асосий дидактик максадини ечадиган бўлимга қаратилиши зарур. Шундай қилиб, ўқитувчи қуйидаги ишларни бажариши лозим: -ўқув дастури ва ўқитувчи режасида дарснинг ўрнини аниклаш -дарснинг асосий дидактик мақсадини аниқлаш -дарс мазмунини аниклаш -дарс боскичларини тузиб чикиш -дарс режасини тузиш -дарс матнини ёзиш -дарс ўтиш методларини аниқлаш

-дарсда ва уйга бериладиган вазифаларни бажариш -кўргазмали қуролларни тайёрлаш -ҳар бир босқичга сарфланадиган вақтни аниқлаш ва х.з. Маънавият асослари фанини ўқитиш дарсини тузиш. Маънавият асослари фанини ўкитиш дарсининг режа ёки матни ўқитувчига ўкувчилар билан бажарадиган иш турининг умумий йўналиши ва кетма-кетлиги намуналарини кўрсатиб туради. Ўқитувчи дарс ўтишда тузган режа ёки конспектидан эркин фойдаланади, баъзан тузган режасидан чеккага чиқиш зарурати туғилади. Масалан, ўқувчилар ўқитувчининг баёнини ёмон тушунган бўлсалар, қўшимча тушунтириш ўтказади, ўқувчилар қийналаётган бўлсалар зарурий ёрдам кўрсатади. Билимларни мустаҳкамлаш учун билимларни ўқувчилар қандай тушунганлигини билиш мақсадида сўраш, топшириқларни бажаришини текшириб кўриш мумкин. Маънавият асослари фанини ўқитиш дарсини таҳлил қилиш. Маънавият асослари фани дарсини таҳлил килиш ва баҳолаш биринчи навбатда унинг таълим-тарбиявий аҳамиятини кўрсатади. Шунинг учун дарсни қай даражада тузилганлигини ва ўтилганлигини, ҳозирги замон психологик-педагогик талаблар даражасида қандай бажарилганлигини ва асосий дидактик тамойилларини қандай қўлланганлигини кўрсатиш керак. Дарс таҳлилида унинг мазмуни, тизимини, вақтнинг тақсимланиши, иш бажариш усуллари, қўлланилган кўргазма ва бошка дидактик воситаларни кўрсатиш зарур. Дарснинг ҳар бир томони ўқувчилар фаолиятини қандай йўналтиришини, ундан қайси ўринда фаоллик ва мустақиллик бузилганини, ҳаёжонланиш бўлганлигини, бошқа тарбиявий томонлар амалга оширганлигини эътиборга олиш керак. Дарснинг таҳлили қуйидаги йўналишда ёритилиши мумкин :

Дарснинг асосий дидактик мақсадини тушунтириш ва асослаш. Бунда мавзу бўйича дарслар тизимида таҳлил қилинган дарснинг ўрни ва аҳамияти, бошқа дарслар билан боғлиқлиги, дарснинг мазмунини баҳолаш ва тўғри тушунтирилиши, унинг тизими, ишдаги метод ва усуллари кўрсатилади. Дарснинг мазмунини таҳлил килишда мавзуга доир тушунчалар бериладиган методик баҳода қуйидагиларни эътиборга олиш зарур: а) берилган билимларнинг илмийлиги ва етарлича қатъийлиги. б) ўрганиладиган материалнинг пухталиги ва тушунилиш даражаси, иш жараёнида ўқувчиларнинг етарлича вазифа билан таъминланганлиги. в) дарс материалининг таълим-тарбиявий мақсадга тааллуқлилиги. г) ўқув материали мазмунини дарснинг барча қисмларини таъминлаш даражаси. Ўқувчилар фаолиятини ижодкорликка йўналтириш. Дарсда нечта ўқувчи фаол қатнашганлигини ва мустақил фаолият кўрсатганлиги, унга қандай йўл билан эришиш зарурлигини аниклаш: а) ўқув материалини, шунингдек, иш методини ва усулларини танлаш, ўқувчиларнинг ёши, улардаги билим, малака ва кўникмалар даражасини ҳисобга олиш; б) ўқувчиларнинг индивидул ва жамоа бўлиб бажарган ишларини ҳисобга олиш; в) ўқитишда дифференциал ёндашиш; г) янги тушунча, методларнинг янги усуллари билан таништириш, билим ва малакаларни ишлаб чиқишда ўтилган материални мустаҳкамлашга йўналтирилган ишлар эътиборга олинади. г) дарснинг ҳар бир қисмига вақтнинг тақсимланиши. Дарсда кўлланиладиган кўргазма ва дидактик қўлланмаларнинг аҳамиятини кўрсатиш.

Дарс натижасини рейтинг баҳолаш. Баҳолашнинг муҳим белгиларидан бири шуки, дарс ўз мақсадига эришганлиги, ҳар бир ўқувчига тўлалигича мустақил иш бажартирилганлиги, улар барчаси ўкитувчи раҳбарлигида амалга оширилганлиги кўрсатилади. Дарсни таҳлил қилишда шу нарсани эътиборга олиш зарурки, ўқувчиларни ўқитиш ва тарбиялашнинг педагогик жараёнлари бир мақсадга қаратилган бўлса, дарс тўғри баҳоланади. Дарснинг ташкил этишнинг анъанавий ва ноанъанавий шакллари. Анъанавий дарс - («марказда ўқитувчи бўлган таълим модели», деб ҳам аташади) муайян муддатга мўлжалланган,таълим жараёни кўпрок ўқитувчи шахсига қаратилган, мавзуга кириш, ёритиш, мустахкамлаш ва якунлаш боскичларидан иборат таълим моделидир. Анъанавий дарснинг асосий мақсади дарс мавзусининг асосий мазмуни, тушунча ва фактларни ўқитувчи томонидан ўқувчиларга етказиш ва тушунтиришдан иборат. Одатда, анъанавий дарс беришга пассив дарс бериш усули сифатида қаралади. Лекин дарсда ўқувчиларнинг фаол ёки нофаоллиги дарсни қандай ўтишга ва уни режалаштиришга боғлиқ. Анъанавий дарснинг самарадорлигини ошириш учун дарс жараёнини оқилона ташкил қилиш, ўқитувчи томонидан ўқувчиларнинг қизиқишини орттириб, уларнинг таълим жараёнида фаоллигини мутассил рағбатлантириб туриш, ўқув материалининг мазмунини очишда бахс, мунозара, ақлий ҳужум, кичик гуруҳларда ишлаш, турлича баҳолаш усуллари ва воситаларини ўз ўрнида қўллаш талаб этилади. «Маънавият асослари» фанини ўқитишда анъанавий (таълим жараёни марказида ўқитувчи бўлган) модел ва унинг афзалликлари ҳамда камчиликлари: Афзалликлари Камчиликлари *Маълум кўникмаларга эга бўлган ва аниқ, маълум тушунчаларни, фанни ўрганишда фойдали. *Ўқитувчи томонидан ўқитиш *Ўқувчилар пассив иштирокчи бўлиб қоладилар. *Ўқитувчининг тўла назорати барча ўқувчилар учун мотивацияни

жараёни мухитининг юқори даражада назорат қилиниши. *Вақтдан унумли фойдаланиш. *Аниқ илмий билимларга таянади. вужудга келтирмайди. *Ўқувчилар ўқитувчи билан бевосита мулоқатга кириша олмайди. *Эслаб қолиш даражаси ҳамма ўқувчиларда бир хил бўлмаганлиги сабабли, синф бўйича ўзлаштириш даражаси паст бўлиб қолиши мумкин. *Мустақил ўрганиш ва ечимлар қабул қилиш учун шароитлар яратилмайди. Анъанавий дарснинг босқичлари : 1. Ташкилий қисм-саломлашиш, давоматни текшириш, зарур кўргазмали қурол ва жиҳозларни дарсга ҳозирлаш; 2.Янги мавзуни бошлашга ҳозирлик, мотивация - янги мавзу билан боғлиқ ўтилган дарс мавзуларини такрорлаш, янги мавзуни бошлашдан олдин ўқувчиларнинг бу мавзуга оид билим даражаларини аниқлаш,баҳолаш ва янги материални ўзлаштиришга тайёрлаш, янги дарс мақсадини тушунтириш ва дарсга қизиқтириш; 3. Янги мавзуни ёритиш-дарс материалларини кичик-кичик бўлимларга бўлиб, кетма-кет маълум узвийликда ва мантикий боғлиқликда, кўргазмали тарзда ва турли хил ўқитиш услубларидан фойдаланган холда бериш; 4.Янги мавзуни мустахкамлаш- олинган назарий билимларни ёрқин мисолларда қўллаш ва турли хил топшириқларни бажариш асосида ўқувчиларда янги мавзуга оид амалий кўникмаларни ҳосил қилиш ва баҳолашдан иборат. Бунда бахолаш учун бериладиган савол ва топшириқлар айнан дарс мақсадидан келиб чиққан бўлиши,унга эришилган ёки эришилмаганлигини аниқлашга қаратилиши лозим.

5.Дарсга якун ясаш ва баҳолаш –дарснинг мақсадини яна бир бор эслатиш ва унга қанчалик эришилганлигини ўқувчилар билан биргаликда аниқлаш лозим. Шунингдек, ўқувчиларнинг мавзу бўйича саволларига жавоб бериш, дарснинг асосий лаҳзаларини қайд қилиш, ўқувчиларнинг ўзлаштирганлик даражасини аниқлаш дарсда фаол қатнашган ўқувчиларни тилга олиш ва баҳолаш ҳам ушбу бўлим таркибига киради. Ўқувчилар билимини баҳолашни бутун дарс давомида турли хил усуллар ёрдамида бажариш мумкин. Баҳолашдан мақсад ўқувчиларга фақат қандайдир балларни қўйиб бориш эмас, балки ўқувчиларнинг ўзлаштириш даражасини назорат қилиб боришдан иборатдир. Керак бўлганда дарснинг боришига ўзгартиришлар киритиш, тушуниш қийин бўлган жойларга қайта тўхталиш лозим бўлади. 6.Уйга вазифа -ўтилган мавзу бўйича билим, малака ва кўникмаларни янада мустахкамлашга ёки келгуси дарс учун хозирлик кўришга қаратилган, мустақил бажаришга савол, машқ ва топшириқлар мажмуасидан иборат бўлмоғи лозим. Таълим олишнинг ноанъанавий шакллари: *моделлаштирилган *ҳамкорликда ўрганиш *тадқиқот изланиш Бу моделлар асосан ўқувчи шахсига қаратилган бўлиб, уни ўқувчи марказда турган таълим моделлари , деб хам аталади. Моделлаштирилган дарс - реал ҳаётда ва жамиятда юз бераётган ҳодиса ва жараёнларнинг ихчамлаштирилган ва соддалаштирилган кўринишини (моделини) синфхонада яратиш ва уларда ўқувчиларнинг шахсан қатнашиши ва фаолият эвазига таълим олишини кўзда тутувчи методлар мажмуидир.

Хамкорликда ўрганиш – ўқувчиларнинг мустақил гурухларда ишлаши эвазига таълим олишини кўзда тутадиган методлар мажмуидир. Ўрганишнинг тадқиқот- изланиш модели ўқувчиларни муайян муаммони ечишга йўналтирилган, мустақил тадқиқот олиб боришини кўзда тутувчи методлар мажмуи ҳисобланади. Ўқувчига марказлашган ўқув жараёнининг мақсади ва унинг ижобий жиҳатлари қуйида келтирилган асосларга таянади: 1.Ўқувчининг ўқишга бўлган иштиёқини ошириб бориш 2.Илгари эгаллаган билимларини хам инобатга олиш 3.Ўқиш жараёни тезлигини мувофиқлаштириш 4.Ўқувчи ташаббуси ва мажбуриятини қўллаб-қувватлаш 5.Амалиёт орқали ўрганиш 6.Икки томонлама фикр-мулохазалар билан таъминлаш 7.Ўқиш жараёнини тўғри йўлга қўйиш 8. Ўқитувчи-ўқувчилар учун ўқув жараёнини енгиллаштирувчи шахс 9. Ўқув жараёнини бахолаш «Маънавият асослари» фанини ўқитишда ноанъанавий таълим моделлари ва уларнинг афзалликлари ҳамда камчиликлари: Афзалликлари Камчиликлари * Ўқитиш мазмунини яхши ўзлаштиришга олиб келиши. *Ўз вақтида қайта алоқаларнинг таъминланиши. *Тушунчаларни амалиётда қўллаш учун шароитлар яратилиши. *Турли ўқитиш усулларининг таклиф этилиши. *Мотивациянинг юқори даражада * Кўп вақт талаб этилиши. *Ўқувчиларни ҳар доим хам кераклича назорат килиш имкониятининг пастлиги. *Жуда мураккаб мазмундаги материал ўрганилаётганда хам ўқитувчи ролининг паст бўлиши. *Ўқитувчининг ўзидан ҳам яхши ривожланган фикрлаш қобилиятига

бўлиши. *Ўтилган материалнинг яхши эслаб қолиниши. *Мулоқатга киришиш кўникмасининг такомиллашиши. *Ўз-ўзини бахолашнинг ўсиши. *Ўқувчиларнинг мавзу мазмунига, ўқитиш жараёнига бўлган ижобий муносабати. *Ўқувчининг мустакил фикрлай олиши. *Танқидий ва мантиқий фикрлашни ривожлантириши. *Муаммоларни ечиш кўникмаларининг шаклланиши. ва муаммоларни ечиш кўникмаларига эга бўлишининг талаб этилиши. Маънавият асослари курсининг энг муҳим хусусияти унинг амалий йўналганлигидир. Агар маънавият асослари дастурининг баъзи масалалари назарий характерда бўлса, мактабда ҳар бир янги тушунча, амалий фаолият натижасида ва амалий фаолият учун киритилади. Шундай қилиб, ўқувчиларда пухта амалий ўқув ва малакаларни шакллантириш мактаб ўқитувчиси ёки касб-ҳунар коллежи ўқитувчисининг асосий вазифаларидан биридир. Бунда у ўзаро боғланган иккита методик муаммони ҳал этиши керак: 1) маълум амалий ишларнинг бажарилиш жараёни мазмуни матнини ёзиш; 2) ўқувчиларнинг бу ишларни ўзлаштиришлари методикасини ва ўзлаштириш ўзидан самарали назоратни ишлаб чиқиш. Маънавият асосларини ўқитиш тизимига лекция билан биргаликда амалий (машқ, семинар ва мустақил ишлар) машғулот турлари ҳам кирадики, улар таълимий, тарбиявий ҳамда нарияни амалиёт билан боғлаш фунцияларини бажаради.

Педагогика олий ўқув юртларида ҳам узлуксиз таълим тизимининг барча босқичларида фаолият олиб бораётган ўқув муассасаларида бўлгани каби маънавият асосларини ўқитишда ҳам маърузалар назарий билимларни беришнинг асосий шакли ҳисобланади. Маъруза ўзида дидактик масалаларнинг муайян тўпламини ташкил этади. Улар қанчалик кўп бўлса, ўқитувчининг маҳорати шунчалик яққол намоён бўлади. Айни вақтда олий ўқув юртларида маърузанинг қуйидаги турларидан фойдаланилмоқда : кириш маърузаси, ахборот – маъруза, таништирув маърузаси, муаммоли маъруза, бинар – маъруза, маъруза – конференция. Кириш маърузасида ўқув фани ҳақида умумий тушунчалар берилиб, унда курснинг мақсади ва вазифалари, унинг ўқув фанлари тизимидаги мутахассисни тайёрлашдаги роли ва ўрни; курс мазмуни: ташкилий ва методик хусусиятлари; фойдаланиладиган ўқув методик адабиётлар; ҳисобот бериш муддатлари ва бошқалар баён этилади. Маъруза – ахборот илмий ахборотларни ўз ичига олади. Шарҳлов (обзор) ли маъруза фан асослари, шунингдек, фанлар ўртасидаги алоқадорликни ифода этувчи илмий билимларни тизимлаштиришга йўналтирилади. Муҳими ушбу маърузанинг тўлиқ илмий ва концептуал асосга эга бўлишидир. Муаммоли маъруза талабаларнинг тадқиқотчилик фаолиятини ташкил этишга йўналтирилиб, улардан муаммоли масала ёки вазиятни хал этишлар талаб қилинади. Бинар маъруза суҳбатдошлари ўртасидаги суҳбат шаклидаги маъруза тури бўлиб, у икки нафар шахс, чунончи, ўқитувчи ва ўқувчи, устоз ва шогирд, ўқитувчи ва талаба иштирокида амалга оширилади. Маъруза – конфереция ҳисобот, кичик илмий – мақола ёки маърузалар ёрдамида очиб берувчи илмий амалий машғулот ҳисобланади. Маъруза – маслаҳат , савол – жавоб ёки баҳс – мунозара асосида ташкил этилади.

Классик – маърузаларда инсонпарварлик ғоясига асосланган “ўқитувчи – талаба” тизимига мувофиқ шахсга йўналтирилган ҳамкорлик технологияси қўлланилади. Технологик ёндашув асосида ташкил этилувчи маърузалар талабаларнинг ўқув фаоллиги ҳамда интеллектуал – ижодий салоҳиятига асосланиб амалга оширилади. Ушбу маърузалар ўзларида қуйидаги хусусиятни намоён этади:ўқув харакатларини фаоллаштириш; материални мазмунинит фанлааро алоқадорлик асосида ёритиш; ўқув материалини ижодий идрок этиш хусусиятини шакллантириш; мусобақалашиш ва ўқув ўйинларини ташкил этиш; “жамоатчилик “методлари ( маълумотлар, хабарлар, интервью, тақризли тушунтириш ва бошқалар); очиқ мулоқат; бахс – мунозара; ҳазил ёрдамида талабаларни фаолликка чорлаш; фантазия, ижодий ҳаёлни фаоллаштириш, ўхшатиш ( муаяйн ҳаракатларни табиий ҳодисалар билан қиёслаш); танловлар; ҳаётий мисолларга мурожаат этиш. Номлари қайд этилган маьрузалар муайян методик мақсадларни амалга оширишни назарда тутади. Чунончи, қизиқувчанлик, эмоционал – технологик муҳитни яратиш; мунтазам идрок этиш ва мустақил фаолиятни фаоллаштириш; муаммоли – изланиш вазиятини юзага келтириш; коммуникатив вазиятларни яратиш; талабаларнинг ўзларини намоён этишлари учун шароит яратиш; рағбатлантириш, мукофотлаш, мақташ. Маьрузага қуйидаги талаблар қўйилади: - маьлумотларнинг юқори илмий даражада бўлишига эришиш; - йирик ҳажмдаги аниқ, ихчам тизимлаштирилган, методик жиҳатдан асосланган замонавий илмий маьлумотларни ёйиш; - фикр – мулоҳазаларнинг асосланганлиги ва далил – исботлар билан бойитилганлиги; - далил, мисол, матн ва ҳужжатларнинг етарли даражада бўлиши; - фикрларнинг аниқ ва мантиқий ифода этилиши;

- тингловчилар фикрларини фаоллаштириш, саволларни қўйиш – риторик ва мустақил таълим олишга йўналтирувчи мавзу, муаммо ёки савоолларнинг берилиши; - асосий фикр, қоида ёки хулосаларни ажратиб кўрсатиш; - атама, тушунча, қоида, назария ва бошқаларнинг мохирятини очиб бериш; - талабаларга маълумотларни эштиш, фикрлаш ва ёзиб олишга имкон яратиб бериш; - ўқитувчи ва талабалр аудиторияси ўртасидаги алоқани юзага келтириш; - дидактик материаллар ва техник воситалардан фойдаланиш; - зарур ўринларда кўргазмали намойиш этиш, жадвал, схема, график ва намуналардан фойдаланиш. Замонавий педагогик технологиялар асосида ташкил этилаётган маъруза муаммоли таълим методи ёрдамида талабалар фаолиятини такомиллаштириш, максимал даражада фаоллаштириш имкониятига эгалиги билан ажралиб туради. Бу каби маърузани ташкил этиш жараёнида дастлаб мақсад қайд этиб ўтилади, шакллантирувчи масала, ўрганиш объекти аниқланади, идрок этиш фаолиятининг муҳимлигига эътибор қаратилади, самарали усул, метод ва воситалари таклиф этилади, маъруза якунида натижанинг кафолатланганлиги ўрганилади. Бўлажак ўқитувчи учун зарур бўлган сифат ва қобилиятларни ривожлантирувчи, шакллантирувчи маъруза жараёнида талабаларда маълум фаолият асосларини ўрганиш ва уни ташкил этишга қизиқиши юзага келади. Муаммоли маърузаларнинг мазмунига қўйиладиган талаблар : - методологик аҳамиятининг юқорилиги; - замонавий дунёқарашни шакллантиришдагиаҳамияти;

- тақдим этилган материалнинг юқори илмий даражаси, унинг аниқ тизимлаштирилиши ва муамоли қурилиши; - маълумотларнинг аниқлиги, тушунарлилиги, далил, мисол ва қўшимча материалларнинг асосланганлиги, исботланганлиги ва ишончлилиги; - талабаларни имкон қадар фаоллаштириш: асосий маълумотларни ажратиш, фикрлаш, уларнинг шахсий фикрига эга бўлишлари, ўз нуқтаи назарини ҳимоя қилишлари; - муаммоли вазиятларнинг кетма – кет, муайян тартиб билан ҳал этилиши, - талабалар томонидан маъруза мазмунининг режа кўринишида акс этилишига эришиши; - маърузада муҳим тушунча ҳамда тасаввурларга мос келадиган зарур атамаларнинг ёритилиши; - дидактик материаллардан фойдаланиш; Талабаларни мустақил идрок этиш, интеллектуал – ижодий фаолият ва эвристик суҳбатга тортиш (масалан, қуйидагича топшириқ билан: аниқ бир материални таснифлаш, асосий назарий қоидаларини танлаш, янги билимларини тизимлаштириш ва бошқалар) Маъруза таркибига кирувчи муҳокама, суҳбат, ўйин, тортишув каби педагогик технологиялар ёрдамида уларнинг самарадорлиги ортади. Таълим жараёнини мунозаралар асосида ташкил этиш ҳам бир қатор шартларга мувофиқ амалга оширилади. Хусусан: асосий маърузачи ва оппонентларни танлаш; уларнинг чиқишлари учун матн тайёрлаш; талабаларнинг мустақиллиги, ўқитувчининг нейтраллигига эришиши; аниқ саволлар асосида маълум тизимга асосланувчи янги ўқув маълумотларни пухта ўзлаштиришга ёрдам берувчи диалогни уюштириш; эвристик суҳбатни ташкил этиш; ўрганилаётган объектни, унинг боғлиқликларини, аниқ масалада, алоҳида тушунча ва ҳодисалар бўлганида муҳим ҳислатлари, қонуниятларини тушунтириб бериш;

таққослаш ва солиштиришлардан фойдаланиш; баён этиш, фикр юритишнинг мантиқий бўлиши. Амалий машғулотларнинг лекциядан фарқланадиган асосий меъёрларидан бири ўқув жараёни қатнашчиларининг биргаликдаги харакатларида ўзига хос характер билан намоён бўлишидир. Улар вазифаларига кўра амалий машғулотларда олган назарий билимларини амалда кенгайтириб, чуқурлаштириб, деталлаштиради, яъни дарс мобайнида ўзлари дарс ўтишади, бир – бирларини дарсларини анализ қилишади ҳамда ўзаро муҳокама қилиб, билимларини синаб кўришади. Энг муҳими, амалий машғулотлар талабалар билимини синаш учун ҳам хизмат қилади. Амалий машғулот шаклларидан бири семинар дир. Семинар машғулотлари қуйидаги вазифаларни ечишга қаратилган бўлади:  лекцияда баён қилинган назарий қоидаларни мустаҳамлаш;  фан бўйича билимларни кенгайтириш ва чуқурлаштириш;  талабаларнинг илмий – тадқиқот ва билиш қобилиятларини ўстириш;  наарий ўқитиш жараёнида эгалланган билимларнинг амалиётда тан олиниши. Мунозара шаклида семинар ўтказиш методикасида талабанинг фикрлаш ва мулоқот қобилиятларининг шаклланиши учун тезкор омил сифатида катта аҳамиятга моликдир. Семинардаги мунозара қуйидагиларни кўзда тутади:  семинар жараёнида қўйилган саволларга жавоб беришда талабаларнинг эркин фикр билдириш ва асослай олишларини таъминлаш;  таалуқли жавобларнинг бошқа талабалар томонидан тушунилишини ҳам таъминлаш;  нуқтаи наарларга танқидий мулоҳазалар билдиришни ташкил этиш, уларни ойдинлаштириш, тўлдириш, ўзгартириш;  ойдинлаштирилган, тўлдирилган, ўзгартирилган фикрларнинг тушунилишини таъминлаш ;

 қўйилган саволларга якдил исботлар асосида жавоблар беришга кўникма ҳосил қилиш. Мунозарани шу жараёнда қўйилган саволларга берилган жавоблардан иборат хулосаларни шакллантириш ва шундай муаммоларни белгилаш орқали якунлаш керакки, улар кейинги семинарлар ёки талабаларнинг мустақил ишларида хал қилинадиган бўлсин. Шундай қилиб, билимларни чуқурлаштириш ва кенгайтириш бўйича семинарлар қуйидаги босқчларни қамраб олади: 1.Семинар мавзусининг долзарблигини асословчи ўқитувчининг кириш суҳбати. 2. Семинар мавзуси мазмунини тушунтириш учун зарур бўлган билимларни юзага чиқариш. 3. Тайёрланаган маърузаси бўйича талабаларнинг чиқишларини ташкил этиш ва уларнинг кўтарган масалаларини семинар қатнашчиларининг тушуниб олишларини таъминлаш. 4. Семинарга қўйилган талабалар маърузаларининг муҳокамасини ташкил этиш. 5. Семинарни якунлаш. Бундай малакаларни шакллантириш, одатда, ўқўв ишлар мамунини ташкил этувчи атериаллар, лекция, илмий ва ўқув методик адабиётларни конспект қилиш, маъруза ва рефератларни ёзиш, ўқув ва илмий ахборотлар мазмунини тушуниш ва эслаб қолиш асосида амалга оширилади. Ўқитувчи талабалар томонидан бажарилган ишлар натижасини баҳолаб у ишда муваффақиятли қтнашчиларни алоҳида таъкидлаб ўтади. Шунингдек, айрим камчиликлара йўл қўйганларни ҳам қайд қилади ва ишлаш усулларини келгусида такомиллаштириш, яъни кейинги машғулотларга қандай вазифалар қўйилишини белгилаб беради. Умуман семинарларни ташкил этиш методикасида талабаларнинг ўз фаолиятларини ташкил этиш малакаларини жонлантириш қуйидаги босқичларни кўзда тутади:

1.Семинарнинг мақсад ва вазифаларини шакллантириш; 2.Талабаларнинг дастлаб бажарган ишлари натижаларини ўзлари баҳолашлари ва таҳлил қилишларини ташкил этиш; 3.Ишни бажариш методикаси билан таништириш; 4.Талабалар томонидан амалга оширилган дастлабки ишларнинг бажарилиш усуллари таҳлилини ташкил этиш; 5.Янги мазмундаги ишнинг режасини тузишни ташкил этиш; 6.Белгиланган режа асосида ишнинг бажарилишини ташкил этиш; 7.Бажарилган иш натижаларини таҳлил қилиш ва баҳолашни ташкил этиш; 8.Машғулотга якун ясаш. Семинар машғулотининг энг муҳим босқичи ҳамда унинг ўзаги муаммоли саволга жавоб қидиришни ташкил эиш ҳисобланади. Муаммоли саволга жавоб топишни қидиришни ташкил этиш методикаси ўзида мунтазам қўйилган қадамлар модулини бирлаштиради.Улар қуйидагалар: * муаммоли саволни қўйиш; *қўйилган саволларга жавоб топиш ва асослаш бўйича талабаларнинг фикрлашга уринишларини ташкил этиш; *жавобларнинг танқдий таҳлилини ташкил этиш, уларнинг кучли ва кучсиз жиҳатларини аниқлаш; *келишилган мавқе (позиция) ни ишлаб чиқиш энг тўғри жавобни конструкциялаш мақсадида жавобларни ўаро қиёс қилишни ташкил этиш. *кейинги муаммоли саволни қўйишга ўтиш. Ўқитувчи ташкил этган бундай мужассамлашган ҳаракатларни бажариш жараёнида талабаларнинг тафаккурларида ривожланиш юз беради. Мутахассислар тайёрлаш тизимини тубдан қайта қуришда, ўқув – тарбия жараёнининг аҳамиятини оширишда талабаларнинг мустақил ишлар муҳим ўрин эгаллайди.

Таҳлиллар шуни кўрсатадики, мустақил ишлар деганда шундай ўқув фаолияти тушуниладики, унда билимлар эгалланиши билан бирга, кўникмалар шакллантириш ҳам мустақил ташкил этилиши таъминланади. Бу эса амалиётда хусусий – дидактик мақсадларга боғлиқ равишда амалга оширилади. Педагогика оид адабиётларда мустақил ишларниг қуйидаги турлари қайд қилинади: - намуналар бўйича мустақил ишлар; - реконстуктив – вариатив; - эвристик (қисман, ижодий); - ижодий тадқиқот. Намуналар бўйича мустақил ишлар деганда типик вазифаларни турли маш қларни намуна асосида ечиш тушунилади. Улар материални ўзлаштиришга омил бўлади.ю лекин талабаларнинг ижодий фаоллигини ўстирмайди. Реконструктив – вариатив мустақил ишлар нафақат билимларнинг амалий тавсифномасини , балки билимлар тузилмасини қайта ишлаб чикишни ҳамда масала ва муаммо кабиларни ечишда мавжуд билимларни жалб қилишни кўзда тутади. Эвристик мустақил ишлар лекция , лаборатория , амалий машғулотлар , семинарларда қўйилган айрим масала ва ҳал қилиш билан бо ғлиқдир. Тадқиқий мустақил ишлар, тадқиқот муаммосини кўра олиш малакасини, уни мустақл ифодалай олиш, фаразни белгилаб олиш ва муаммонинг ҳал қилиниш режасини ишлаб чиқиш ҳамда уни ҳал қилишни мўлжаллайди. Ижодий тадқиқот ишлари . Бундай ишларда вазифа муаммоли вазиятнинг юзага келишини тақоа қиладиган шароит яратишдан иборат бўлади . Талаба ўз фаолиятида тайёр намуналардан озод бўлган ҳолда масаланинг ҳал қилиниш йўлларини қидиради ва тадқиқ қилади. Бундай ишлар сирасига эксперимент қўйиш, изоҳларни лойиҳалаш билан боғлиқ бўлган вазифалар киради.

Шундай қилиб, мустақил ишлар, ўқитишнинг энг муҳим методи бўлиб, унда талабаларнинг машғулотларга тайёрланиш, олинган билим, малака ва кўникмаларини мустаҳкамлаш жараёнида уларнинг индивидуал фаоллиги ошади. Мустақил ишларни самарали ташкил этишнинг методикасининг асосий шартлари қуйидагилардан иборат: *мустақил ишларнинг илмийлиги, унинг тадқиқий характери; * мустақил равишда ўз билимларини янада ошириб боришга бўлган эҳтиёжнинг шаклланиши; * мустақил ишлар вазифаларини индивидуаллаштириш; *мустақил ишларни ташкил этишга методик раҳбарлик қилиш. Ўқув жараёни мустақил таҳсилни ташкил этилишини ҳам кўзда тутади. Талабаларнинг мустақил таҳсили уларнинг ўз билимларини кенгайтириш ва чуқурлаштириш, мавжуд малака ва кўникмаларни такомиллаштириш ҳамда уларнинг янгиларини ўзлаштиришга бўлган интилиши сифатида қаралади. Мустақил таҳсилнинг аосий мақади талабаларнинг шахсий ва касбий сифатларини ўстиришдир. Мустақил таҳсилнинг вазифалари: шахснинг интеллектуал имкониятларини янгилаш, уларнинг ғоявий назарий савиясини ошириш, касбий маҳорат ва маданиятини такомиллаштириш кабиларни ичига олади. Ўқув жараёни мустақил таҳсилга бўлган эҳтиёжни шакллантиришга йўналтирилган бўлиши ва талабаларнинг ўз – ўзини баҳолай олишини, уларнинг тайёргарлигини, янги билимларини эгаллашга бўлган онгли муносабатини аниқлаб бериши керак. Мустақил таҳсил бўйича машғулотларнинг изчиллигини ва мақсадга мувофиқлигини таъминлаш мақсадида унинг режаси тузилади. Режага қуйидаги талаблар қўйилади: *режалаштирилаётган ишларнинг ҳажми ва олдинма кейинлиги; *уларнинг бажарилиш муддатлари; *мустақил фаолиятнинг ҳар ир турига мақсадли кўрсатмалар бериш.

Мустақил таҳсил жараёни унинг аниқ шакли, методлари ва усулларини қамраб олиши шарт. Мустақил таҳсилнинг асосий методи адабиётлар устида индивидуал ишлашдир. Бу метод ахборотлар оқимида энг муҳим ахборотни топиш, унга тўғри баҳо бериш, ушбу ахборотдан ўзининг касбий фаолиятида фойдаланиш малакасини шакллантиради. Қўлга киритилган ахборотлар асосида мустақил машқ қилиш методларидан фойдаланиш имконини беради. Бу методдан фойдаланиш амалий фаолиятда зарур бўладиган сифат кўрсаткичларини таъминлайди. Мустақил таҳсилнинг муҳим методларидан бири уларнинг мулоқатидир. Мустақкил таҳсилнинг пировард мақсади талабаларни ижодий изланишга, ўзи устида ишлаш ва ҳар томонлама тадқиқот юритишнинг моҳиятини англашга тортишдир. Ҳозирги кунда педагогик технология хақидаги аниқ тушунча ва тасаввурлвр бирмунча камлиги туфайли, уни хусусий методикалар билан деярли тнглаштириш ҳоллари учрайди. Аслида эса улар орасида жиддий фарқлар мавжуд бўлиб, қуйида улар ҳақида баён қилинади. Методика – бирор ишни мақсадга мувофиқ ўтказиш методлари, йўллари мажмуи. У алоҳида методикаларга ажралади. Педагогика фани маълум ўқув фанларини ўқитиш қонуниятларини тадқиқ қилади. Масалан, тиллар методикаси, арифметика методикаси ва шу кабилар. Методиканинг педагогик технологиядан фарқини тушуниш ва амалда ҳар иккисидан унумли фойдалана билиш талаб қилинади. Улар орасидаги фарқлар қуйидаги жадвалда келтирилган. Асосий тушунчалар Педагогик технология Методика Таърифлар Педагогик технология – инсонга олдиндан Методика – маълум ўқув фанини ўқитиш

белгиланган мақсад бўйича таълим – тарбиявий таъсир ўтказиш фаолиятидан иборат ҳамда тарбиявий ишлар қонуниятларини тадқиқ қилади Мақсад Комил инсонни шакллантириш Алоҳида ўқув фанларини ўқитиш ҳамда тарбиявий ишларнинг сифатли бўлишини таъминлаш Қўллаш миқёси Бутун таълим – тарбия жараёнида Хусусий фанларни ўқитишда ҳамда тарбиявий ишларда Воситалар Барча таълим – тарбиявий воситалар, хусусий методикалар Алоҳида ўқув фанларини ўқитишда ҳамда тарбиявий ишларда қўлланиладиган воситалар Педагогик жараён Таълим ва тарбия технологияси асосида . Таълим – тарбия соҳасидаги энг ил ғор тажрибаларни умумлаштирувчи лойиҳалар асосида ривожланиб боради. Етарли мутахассислар томонидан қўлланганда ўзаро ўхшаш натижалар олиниши таъминланади. Таълим – тарбия методикаси асосида ижодкор ўқитувчиларнинг ил ғор тажрибаларига таяниб ривожланади. Хусусий тажрибалар асосида бойитиб борилади. Бир муаллифнинг илғор педагогик тажрибасини ҳамма педагогглар айнан қўллай

олмайдилар. Бунда натижалар ҳар кимда ҳар хил бўлади. Педагогик технологиянинг таркибий қисми ҳисобланади Натижа кафолати Олдиндан белгиланган мақсадга эришиш кафолати бор Олдиндан белгиланган мақсадга ҳар бир ўқитувчи ўз имкониятларига мувофиқ турли даражада эришади.Шу сабабли талаб даражасидаги натижа кафолатланмайди. Асосан ижодкор ўқитувчиларгина яхши натижага эришадилар. Келиб чиқиши Хусусий методикаларнинг ривожланиши натижасида келиб чиқади Таълим – тарбиянинг турли хусусий масалаларини ҳал қилиш зарурати натижасида келиб чиққан Олий мактаб методлари мактаб методларидан қай жиҳатлари билан фарқланади? Мактабда фан асослари ўрганилади, умумий таълим берилади. Олий мактабда талаба замонавий фанни ўрганади ва ихтисослик бўйича таълим олади. Шунинг учун ҳам олий макаб методлари билимларни ва англашнинг

усулларигина эмас, балки фан тараққиёти жараёнига тобора кириб бориш, унинг методологик ва ғоявий асосини очиш методи ҳамдир. Талабаларнинг фаол ижодий билиш фаолияти ҳамда уларнинг мустақил ишларидан иборат олий таълим жараёни икки гуруҳ ўқитиш методларининг фарқланишини тақоза қилади: ўқитиш методлари ва ўрганиш методлари. Ўқитиш методлари билимларни бериш усуллари сифатида қаралади ва талабаларнинг илмий билиш фаолиятига раҳбарлик қилишга қаратилган бўлади ҳамда ўқув жараёнида педагогнинг талабаларга таъсир кўрсатишини шакллатиради. Ўрганиш методлари билим, малака ва кўникмаларни ижодий эгаллашга ҳамда методик ва ғоявий - сиёсий эътиқодларни ишлаб чиқишга қаратилган талабаларнинг илмий билиш фаолияти усули сифатида белгиланади. Ўқитиш методи “ўқитишнинг мақсади – мазмуни, методи, шакли, усуллари”тизимида муҳим ўрин эгаллайди. Метод деганда, таълимда мақсадга эришиш, масалаларни ҳал қилиш йўллари, усуллари тушунилади. Ўқитиш методи таркибида усуллар алоҳида ажралиб туради. Усул методнинг унсури бўлиб, унинг таркибий қисми, методни амалга оширишда бир мартагина қулланади ва алоҳида қадам ҳисобланади. Ўқитиш методи – мураккаб, кўп қиррали, кўп сифатларга эа бўлган таълимдир. Ўқитиш методида ўқитишнинг обектив қонуниятлари, мақсадлари, мазмуни, тамойиллари, шакллариўз аксини топади. Методлар бошқа дидактик категорияларга диалектик боғлиқ ва бири бошқаларини тақозо қилади, яъни ўқитишнинг мақсади, мазмуни, шакли ҳосиласи сифатида м етодлар дидактик категорияларга акс таъсир кўрсатади. Ўқитиш методларининг кўп ўлчовлилиги уларнинг кўплаб таснифини келтириб чиқаради. Ўқитиш методлари таснифи – муайян балгилар асосида тартиба солинган тизимдир.

Энг асосланган ўқитиш методлари тавсифларига қуйидагилар киради: 1.Анъанавий метод .Ҳозирги даврда улардан бештаси инобатга олинади: амалий, кўргазмали, ифодали, китоб билан ишлаш ва видео методлар. 2. Мақсадига кўра методлар таснифи ( М.А.Данилов, В.Р.Есинов ) *билимларни эгаллаш; * малака ва кўникмаларни шакллантириш; *билимларни қўллаш; *ижодий фаолият; *мустаҳкамла методлари; *билим, малака ва кўникмаларни текшириш методлари . 3. Идрок этиш – билиш фаолияти характерига кўра методлар таснифи: * тушунтириш – иллюстратив ( ахборот – ретсептив ). Уларнинг характерли хусусиятлари; билимлар “тайёр ҳолда” тавсия этилади; бу билимларни идрок қилиш ташкил этилади; билимлар идрок (ретсепсия) қилинади ва тушуниб олинади, хотирага жойлаштирилади; *репродуктив метод: билимлар тайёр ҳолда тавсия этилади, билим нафақат баён қилинади, балки тушунтирилади; билимлар онгли ўзлаштирилади; уларнинг тушунилиши ва эслаб қолинишига эришилади ҳамда билимларнинг мустаҳкамлиги тез – тез такрорлаш йўли билан таъминланади. *муаммоли баён қилиш методи; *қисман ижодий (эвристик) метод. Билим тайёр ҳолда тавсия этилмайди, балки у мустақил равишда эгалланади; янги билимларни қидириш, излаш ташкил этилади; билиш вазифалари бўйича мустақил фикр юритилади, муам- моли вазифалар яратилади ва ҳал қилинади; * тадқиқий метод . Бунда муаммо белгилаб олинади, муаммонинг тадқиқоти жараёнида билим эгалланади. 4. Дидактик мақсади бўйича (Т.И.Шукина, И.Т. Огородников) қўйидагилар фарқланади: * илк билимларни ўзлаштириш методлари; *эгалланган билимларни мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш методлари .

5. Олиниши зарур бўлган натижани олдиндан тахмин килиш (максадни амалга оширишга эришиш); 6. Таълим жараёнининг яхлитлигини таъминлаш; 7. Мунтазам таҳлил килиб бориш; “Маънавият асослари” фанини ўқитиш методикасида ўқитиш ва ўрганиш методлари қуйидаги гуруҳлардан иборат кенг тарқалган таснифларга бориб тақалади. 1.Билимларни бериш, идрок этиш ва ўзлаштириш ҳамда эътиқодни шакллантиришни таъминловчи методлар. Методларнинг бу гуруҳига лекция, талабаларнинг мустақил ишлари, мустақил таҳсил олиш бўйича ишлар, маслаҳатлар, кўрсатма бериш, оммавий ахборот, программалаштирилган материалларни идрок этиш ва бошқалар киради. 2. Билимларни татбиқ этиш ва мустаҳкамлаш, малака ва кўникмаларни ҳосил қилиш ҳада эътиқодни чуқурлаштириш методлари. Бу гуруҳга семинар, амалий ва лаборотория машғулотлари, назорат ишларини бажариш, ўқув ва педагогик амалиёт киради. 3. Билимлар, эътиқодларни шакллантириш ва талабаларнинг касбий тайёргарлигини аниқлаш методлари. Бу ўқув жараёнининг рейтинг баҳолари,суҳбат ўтказиш, курс ва диплом ишлари лойиҳалари ҳамда давлат аттестацияси натижаларини баҳолашдир. Дидактикага оид адабиётларда ўқитиш методларининг қуйидаги боғлиқликлари қайд қилинади: - биринчидан, ўқув машғулотларининг дидактик мақсадлари ва вазифаларига боғлиқ; - иккинчидан, баён қлинадиган материалнинг характерига боғлиқ; - учинчидан, таълим олувчиларнинг билими ва ривожланиш даражасига боғлиқ; - тўртинчидан, ўқув жараёнида ўрганилаётган фан асосларининг муайян (ҳозирги) даврдаги методларига боғлиқ; - бешинчидан, олий ўқув юрти ёки кафедранинг шароитларига боғлиқ;

- олтинчидан, ўқув жараёнининг моддий – техник таъминоти билан боғлиқ; - еттинчидан, ўқитувчининг педагогик маҳорати, унинг тайёргарлиги ва ўқув жараёнини ташкил этиш даражаси ҳамда ўқитувчининг ҳозирги замон методлари бўйича билимларига боғлиқ. Шундай қилиб, Ўзбекистон Респуликасидаги олий таълимни ислоҳ қилишнинг долзарб вазифаси талабаларнинг ўқув – билиш фаолиятини жонлантириш, ўқув жараёнига янги технологияларни тадбиқ этишга хизмат қиладиган ўқитишнинг шакл ва методларини такомиллаштиришдан иборат. Олий таълим ўқитувчисининг педагогик фаолияти тавсифида олимлар, одатда қуйидаги компонентларни фарқлайдилар: - ташкилотчилик - илмий билиш; - коммуникативлик. Ташкилотчилик фаолияти . Бундай фаолият илмий изланиш ва ўқув тарбия жараёнини аниқ режалаштириш ва ташкил этиш малакасида кўринади. Бу ўқитувчи, талаба ва бошқа олимларнинг ўзаро алоқадор (интеграциялаш) фаолиятидир. Ташкилотчилик фаолияти ўзини, ўзининг вақтини; талабаларнинг индивидуал, гуруҳ, коллектив ишини; биргаликдаги тадқиқотларини амалга ошириш учун кадрларни танлаб олиш ва уларнинг вазифаларини белгилаб беришини ташкил этиш малакасида намоён бўлади. Илмий билиш фаолияти. Бу фаолият атроф – оламни ва ўзни чуқур ва ҳар томонлама билиш малакасида кўринади. Ўқитувчи ўз тадқиқотлари, талабалар ва аспирантларнинг илмий фаолияти жараёни ва натижаларини таҳлил қилади . Коммуникативлик фаолияти. Бу фаолият сафдошлари ва талабалар билан мақбул ўзаро алоқаларни белгилаш малакасини кўзда тутади.

Коммуникативлик фаолияти асосида ўқитувчининг ўз – ўзини бошқариш қобилияти ётади. Шунингдек, коммуникативлик – инсонларга юз тутиш, хайрихохлик, хушмуомалалик; педагогнинг тарбияланувчилар, бошқа педагоглар, жамоатчилик вакиллари, ота – оналар билан мақсадга мувофиқ тарзда ўрнатилган муносабатлари.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6-жилд, - Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Маънавият асосларидан ўтказиладиган мустақил ишларни ташкил этиш методикаси

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг таълим жараёнида тутган ўрни ва вазифалари

Маънавий-маърифий ишлар жараёнида олий ўқув юрти талабаларида мустақиллик тафаккурини шакллантириш хусусиятлари

Маънавият асослари таълимининг воситалари

Маънавият асослари фанининг мавзу доираси, максади ва вазифалари