Маънавият асосларидан ўтказиладиган мустақил ишларни ташкил этиш методикаси - Основы культурологии - Рефераты

Маънавият асосларидан ўтказиладиган мустақил ишларни ташкил этиш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111.5 KB

Маънавият асосларидан ўтказиладиган мустақил ишларни ташкил этиш методикаси Таълим тизимини қайта қуришнинг асосий йўлларидан бири талаба (ўқувчи)нинг хусусиятлари, имкониятлари лаёқати ва қобилиятларини эътиборга олган ҳолда уни шахс сифатида максимал ривожлантиришга қаратилган таълимдир. Қачонки жамиятнинг хар бир инсони ўзининг интилишлари, қобилияти ва имкониятларига лаёқати ва қобилиятлари эътиборга олинган холда уни шахс сифатида максимал ривожлантиришга қаратилган таълимдир. Қачонки жамиятнинг ҳар бир инсоннинг ўзини интилишлари, қобилияти ва имкониятларига кўра ҳаётда ўз ўрнини топа олган шароитдагина ривожланувчи жамиятни барпо этиш мумкин. Маълумки, шу кечаю – кундузда жамиятдаги инсоннинг тўлақонли фаолияти, яъни унинг ҳар кунги ҳаёти, ишлаб чиқариш фаолияти, ундан юқори даражадаги маънавий ривожланиш ва умумий маданияти талаб қилинади. Шунинг учун бизнинг асосий вазифамиз – ёшларни билимга ундаш, фаоликка чақириш, амалий фаолиятнинг ҳар бир турида билимларнинг мухимлигини кўрсатиш, мустақил ишга ўргатиш, хар бир мутахассисга–илмий ходимга, педагогикка, шифокорга, мухандисга, иқтисодчига ва бошқаларга муҳимдир. Демак, замонавий мактаб олдида болаларга ёшлигидан, бошлаб мустақил, фаол мустақил иш талабини сингдириш вазифаси турмоқда. Маънавият асослари учун дарслик ва ўқув қўлланмалари, ўқитувчи учун қўлланмалар ва талаба (ўқувчи)лар учун қўлланмалар ўқув материаллари орқали талаба (ўқувчи)ларга маънавият асосларини ўргатиш муаммосига тўхталиб ўтамиз. Дидактика ва таълим методикасининг хусусий масалаларига бағишланган ишларда дарс самарадорлигини оширишда маънавият асослари умумий ҳолда кўзда тутилади.

Илм-техника ва ҳаётнинг замонавий ривожланиш даражаси мактаб олдида ўсиб келаётган авлодларга таълим – тарбия бериш жараёнини узлуксиз такомиллаштириш вазифасини қўймоқда. Педагоглар ва методистлар илғор ўқитувчилар билан биргаликда матонат билан дарсни ташкил этиш йўллари, шакллари ва услубларини излашмоқда, билим ва кўникмалар сифатини кўтариш шароитларини ишлаб чиқмоқда. Бундан ташқари кўпгина тадқиқотларда таълим жараёнини ва ўқув фаолиятини интенсификациялаштиришни ташкил қилишнинг энг унумли ва қулай усули аниқланмоқда, талаба (ўқувчи)ларнинг ақлий ривожланиш резервларини очишга ҳаракат қилинмоқда. Маънавият асослари фанидан мустақил ишни ташкил этиш муаммоси педагогик, психологик, фалсафий, иқтисодий-ижтимоий нуқтаи назардан қуйидагиларни ўз ичига олади: а)маънавиятда ижодиёт тузилиши ва шаклининг пайдо бўлиши; б)ақлий ҳаракатлар ва ақлий фаолият йўлларини, усулларини шакллантириш; Методист олимларнинг ишларини кўриб чиқиб шундай хулоса қилиш мумкинки, талаба (ўқувчи)ларнинг мустақил иши ўқитувчи раҳбарлигида, мақсадли ташкил қилинган фаолият жараёнида самарали ривожланади. Ўқитувчи раҳбарлигида таълим жараёнида умумийлаштириш, мантиқий боғлаш билимлари ривожланади ва бу педагогик жараёнда ўз аксини албатта топади. Таълим жараёнида бундай шароитларнинг яратилиши муаммони хал этишда ўрганилаётган билимларни ўзи учун очиш, муаммони мустақил хал этиш кўникмасини ривожлантириш, муаммони яқиндан кўра билиш ва уни ҳал этишни билиш, олинган натижаларни вужудга келган муаммони хал этиш жараёнида ишлатишни билиш учун талаба (ўқувчи)га имкон яратади. Маънавият асосларини шакллантиришга оид муаммони ҳал этишда методиканинг бирламчилиги шундаки, ўқувчининг мустақил иш махсус методик қонуниятлар асосида шаклланади.

Аммо мустақил иш инсон билан бирга туғилмайди. Ёшларда шу хусусиятларни тарбиялашда мактаб катта аҳамият касб этиши керак. Маълумки, маънавият муаммоси, мустақил иш муаммоси, мустақил шахс муаммоси умумий таълим ва касб-хунар мактаблар ислохотининг асосий йўналишларида акс эттирилган. Ҳозирги вақтда методикада таълимнинг ривожлантирувчи роли алоҳида ўрганилмоқда. Таълим шундай ташкилий вазифа бўлиб турмоқдаки, унда талаба (ўқувчи)лар энг юқори ва тез ривожлана оладиган, уларда мустақил таълим ва билим олиш учун ўзига ҳос қобилиятни шакллантира оладиган бўлиши лозим. Ушбу вазифаларни бажаришда талаба (ўқувчи)ларда мустақил ишни ривожлантириш муҳим ахамиятга эгадир. Анъанага кўра ўқитувчи хозиргача дарсда яхши бажарувчиларни тайёрлашни мулжаллайди ва талаба (ўқувчи)га ўрганилаётган мавзунинг мазмуний билимини беради, лекин ушбу мазмунни билимларни ишлатиш услублари айниқса, мақсадга мувофиқ ишлатиш услублари хақида билим берилмайди. Асосий сабаблардан бири бу ерда–билимларни мустақил эгаллашни ташкил этиш бўйича илмий асосланган тавсияларнинг етишмаслиги, таълим жараёнидаги шу каби илмий муаммоларнинг ишлаб чиқилмаганлигидир. Тадқиқотларда ўқувчининг ўқув фаолияти қулай шароитда, уларнинг ақлий фаолиятини фаоллаштириш услуб ва турли воситалардан фойдаланган ҳолда кечади. Демак, таълим услублари ўқувчидаги ижодий фаолиятни ривожлантиришга қаратилиши, ишнинг турли услубларини мужассамлаштириши лозимдир. Ўтказилган тадқиқотларда шахс маънавиятини шакллантириш жараёнида методик асослар, муаммоларни танлаш ва ушбу жараёнда мустақил ишни ривожлантирувчи воситалар ишлаб чиқилмаган. Мустақил ишни ривожлантирувчи ўзига хос хусусиятлар ўрганилган. Талабалардаги маънавий ривожланишнинг психологик табиатини ўрганилиши, ушбу

ривожланишнинг асосий қисмларининг аниқланиши ижодий ишни ташкил этиш умумий шартларини чуқурроқ ўрганишга имкон яратади. Мактабда маънавият асосларини муаммосиз тасаввур қ илиш қ ийин, чунки берилган ҳ ар бир муаммо назарий қ оидани ў з ичига олади. Айнан вужудга келган муаммонинг ечимини ўрганилаётган назарий материални тушуниб олишга асосий қоидаларни талаба (ўқувчи)лар ҳотирасида мустахкамлашга имкон яратади, кейинги ўрганилаётган назария учун шароит яратади. Ушбу адабиётларнинг тахлили шуни кўрсатадики, маънавиятни ўргатиш жараёнидаги, айнан мустақил ишни ташкил этиш назарий асослари, услубиёт тизими ушбу мақсадга эришиш учун бугунги кунда тўлиқ, керакли даражада ишлаб чикишни талаб этади. Маънавият асослари дарсларида мустақил ишларни ташкил этиш моҳияти ва унинг масала ҳал этишда жараёнида ривожланиш даражаси ноаниқ бўлиб қолмоқда. Мустақил ишнинг қандай элементлари таълимнинг мазмуни, услуби ва ташкилий шаклларига, айнан масала қўйилишига кўпроқ мухим таъсир кўрсатиши ҳақида дидактика тўлиқ маълумотларга эга эмас. Бунинг учун маънавият асослари дарсларида мустақил ишни ташкил этиш йўллари ва шартларини аниқлаш, танланиши ва аниқ услубий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат. Талабаларнинг мастақил ишни ташкил этиш учун педагогика, фалсафа, мантиқ, психология ва бошқа бир қатор фундаментал фанларда ўрганиладиган ишнинг хусусиятлари ва қонуниятларини билиш керак. Талабалардаги мустақил ишлаш уларнинг билимларнинг ҳақиқий ҳаётдан, аксинча ҳаётдан ажралмаган ҳолда дунёни чуқурроқ, тўлароқ ўрганиш имкон яратади. Мустақил ишни ривожлантириш билан бўлган барча йўналишлар икки асосий йўналишда олиб борилмоқда.

Биринчи йўналишда мустақил ишнинг турли ташқи кўриниши ва унинг ўзига хос хусусиятлари таърифланди. Шу нуқтаи назардан муоммоларнинг ўрганилишига кўп олимларнинг ишлари бағишланган. Иккинчи йўналишдаги изланишлар ижодий ишнинг механизми, ўзига хос хусисиятларини ўрганиш ва тушунтиришга бағишланган. Бунда, мустақил ишни шахс хусусиятлари (касбга бўлган қизиқиш, шахс учун ижодий ишнинг аҳамияти, шахснинг ёшига хос бўлган хусусиятлар) билан боғлашга харакат қилинган. Маънавият асосларни ўрганишда талаба (ўкувчи)ларда мустақил ишни услубиёти ишлаб чиқилганлиги кенг фойдалинса, талаба(ўқувчи)ларда чуқурроқ мустақил иш, мустақиллик, танқийдилик каби иш хусусиятлари тарбиялашга имкон яратади. Л.С.Вьгоодскийдан кейин психолог ва дидикатларнинг кўпчилиги ўргатиш–ривожланиш манбаси, талаба(ўкувчи)ларнинг билими ва билиши – у ларнинг ривожланиши учун мухим шартларидан биридир даб хисоблайдилар. Бунда ўқитиш жараёнида «яқиндан ривожлантириш майдони»ни кўзда тутиш мухимдир, яъни талаба(ўқувчи)ларнинг эгаллаган маънавий ривожланиши даражасини этиборга олиш ва уларни кейинги енгилроқ майдонга силжитиш керак. Ушбу майдонни аниқлаш учун Л.С.Вьгоодский икки кўрсатгичдан фойдалинишни тавсия этади: 1) боланинг янги билимларини катталар ёрдамида эгаллаши; 2) боладаги ўзлаштирилган билимларни мустақил ечимга кўллаш, тадбиқ этиш қобилияти. Вьгоодскийнинг таклифларини амалиётида қўллаганда ўқитувчи: а) талаба (ўқувчи)ларга вужудга келган муаммони ечилишини кўрсатиб, худди шунча ўхшаш вужудга келган муаммони ўзларига хал этиш учун беради; б) вужудга келган муаммони ўқувчи тезда тугатиш тавсия этади; в) мураккаброқ холатларни ҳал этиш талаба (ўқувчи)ларга тавсия этади

г) вужудга келган муаммонинг ечилиш принципини тушунтиради, ёрдамчи саволлар беради, муаммоллар қўяди, бундан ташқари вужудга келган муаммони ҳал этиш жараёнида «яқиндан ривожлантириш майдони»ни аниқлаш учун тавсия этилаётган усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади деб ҳисоблаймиз. Ҳақиқатдан хам талаба (ўқувчи)ларда мустақил ишни ривожлантириш учун тавсия этилаётган масала ўзининг мазмунига боғлиқ. Ўқувчи мустақил ишининг энг ишончли кўрсаткичи–унинг таълимийлиги, яъни ўқувчининг билимларни ўзлаштиришнинг умумий қобилиятидир деб ҳисоблайди. Таълимийликнинг асоси, унинг асосий ташкил этувчиси –таълимийликнинг бошқа параметрларини юқори даражада аниқлаб борадиган фикрий фаолиятнинг умумийлаштирилишидир. Шуни алоҳида қайд этиш лозимки рухшуносларнинг фикрича, ҳар қандай иш унга талаб пайдо бўлгандагина хизмат қилади. Мустақил ишнинг ижодий хусусиятлари тахлил қилинаётганда талаба (ўқувчи)лардаги маънавий ривожланишига ташхис қўйишда, бизнинг назариямизда, талаба (ўқувчи)лар қуйидаги хусусиятларга эга ёки йўқлигини аниқлаб олишимиз мухимдир. Булар: теранлик, эластиклик, мустақиллик, ишнинг фаоллиги, танқидийлик ва турлилик, умумийлик, рационалликдир. Бундай хусусиятлар ўқувчиларда фақатгина маънавият асослари бўйича эмас, балки маънавий пойдеворга яқин бўлган фанлардан ҳам ўрганиш сифатини оширадиган дидактик аҳамиятга эгадир. Дидактлар ўзларининг изланишларида таълим олиш жараёнини мустақил ишни ривожланиши муаммоларининг таълимий услублари билан боғланиши эътиборда мухимдир. Талабаларда мустақил ишни ташкил этишда талаба (ўқувчи)га алоҳида яқиндан ёндашиш сезиларли аҳамиятга эгадир. Ўқитувчи синф билан кўпинча фронтал иш олиб боради. Ушбу фронтал иш ютуқлар билан бирга камчиликларга ҳам эгадир. Талабаларнинг фаолияти учун бир ҳил шароит яратилганлиги сабабли ва вазифани бажариш имкониятлари талаба

(ўқувчи)ларда ҳар хил бўлганлиги учун материалнинг ўзлаштирилиши ҳам ҳар ҳил бўлади (турли чуқурлиги, тўлиқлиги ва равшанлиги турли бўлади). Фронтал ёндашиш талаба (ўқувчи)ларнинг ахборот хазинасини тўлиқ эътиборга олишга имконият бермайди, чунки улар турли билим қизикишларга, қобилиятларига ва лаёқатларига эга. Мустақил ишни ташкил этишнинг асосий шарти –бу маънавий билимларни ҳамда фаолият услубларини (амалий фаолият фонди) англаш ва тўғридан – тўғри эгалланишидир. Мустақил ишни ташкил этишга қаратилган таълимни ташкил қилишнинг мухим шарти фаолиятга тегишли бўлган мустақил ишни ривожлантиришга кўмак беради. Талабаларда мустақил ишни ташкил этиш учун авваламбор шахсни фаолиятга жалб қилиш мухимдир. Ушбу фаолият ноаниқ муаммога, карама- қаршилик бўлиш ёки бўлмаслиги шартланмаган муаммога эга бўлиши мухим, яъни муаммо атрофида турли билим берувчи фаолиятни ташкил қилиш лозимдир. Мустақил иш мақсади Мазмуни Форма ва шакллари Методлари Воситалари Талаба – ўқувчиларнинг мустақил ишни ташкил этиш муаммосининг амалиётидаги ҳолати. Илмий –услубий адабиёт таҳлили шуни кўрсатадики, маънавий услубчилар ўқувчининг мустақил иш элементларининг турли ривожланиш йўлларини кўрмоқдалар. Талабаларнинг маънавият асослари фанидан ижодий ишни ривожлантиришда ўқитишнинг эвристик услублари (кузатиш, таққослаш, умумлаштириш, ўхшатиш, эксперимент) ёрдам қилади.

Мактабдаги талаба (ўқувчи)лар билан бўлган иш амалиётда вужудга келган муаммони ҳал этишни ўргатишдак бир қатор муаммоларга дуч келишмоқда. Шунинг учун хам ўқувчиларда мустақил ишни ташкил этиш йўллари, шакллари ва услублари муаммоси маънавият услубиётида муҳим ва амалий муаммо бўлиб келмоқда. Билиш диалектикаси ижодиёт диалектикаси билан биргаликда ўзининг хар бир поясида, унинг ҳар бир қисми –бу ривожланиш ва харакатланишнинг умумий қонунларига мувофиқ бажариладиган жараён, нафақат ташқи дунёда, балки бизнинг ишимизда ҳам мавжуд. Гнеденко ўз ишларида маънавий қобилиятларнинг икки даражасини ажратиб кўрсатади: «Оддий бошланғич қобилият» (ушбу қобилият мактаб курсини ўзлаштириш учун етарли бўлган) ва «Ўртадан юқори бўлган қобилият», яъни маънавий билимларни осонликча эгаллашда муаммоларнинг оргинал ечимини топишда намоён бўладиган қобилиятдир. Маънавият асосларини ўргатишда у тарбиявий чораларга ушбу омилларни киритади: 1. Талабаларда ўқишга бўлган билим ва кўникмаларини ташкил этиш; 2. Ўқиш жараёнига бўлган масъулиятни тарбиялаш; 3. Ўз кучига, қобилиятига бўладиган ишончни тарбиялаш; 4.«Шахс маънавиятини кейинги ишлар учун пойдевор» эканлигига ишончлиликни тарбиялаш. Б.В.Гнеденко ижодий қобилиятларни аниқлаш қийинлигини ва уларнинг намоён бўлиш шакллари турлилигини эътиборга олиб, ўз ичига қобилиятлари ва қизиқишнинг шахсий хусусиятларини олган холда маънавий ижодни намоён қиладиган мисолларни келтиради. Бири олдиндан олинган натижаларда умумийликни топиб уларнинг қўлланиш майдонини кенгайтирса, бошқалари уларни ўрганиш учун янги ахборотларни топишни билдиради, учинчилари назарияни мантиқий такомиллаштиришдан кучлидир, тўртинчилари чуқур амалий

муаммоларнинг ечимини қидиришади ва топишади. Маънавий ривожланишда қуйидаги компонентларни ажратади: А) кенг қамровли тасвирлашни ривожлантириш; Б) асосийни танлай билиш, асбтракт ишни билиш; В) аниқ ҳолатдан саволни маънавий ифодалашга ўтишни билиш; Г) таҳлил қилишни, аниқ ҳолатларга бўлишни билиш; Д) илмий хулосаларни аниқ материалда ишлашни билиш; Е) маънавий муаммони ҳал этишда тоқат қилишни билиш, дедуктив иш кўникмаларини хосил қилиш; З) янги саволларни бериш (қўйиш)ни билиш. Демак, маънавий қобилиятлар шундай инсоний хусусиятлар орқали ифодаланадики, улар маънавият асослари илмида юқори ижодий фаолият кўрсатишга имкон яратади. Билим ва кўникмаларини ўрганувчиларнинг кўпчилиги «билиш-бу маънавий масалада қўйилган мақсадга муваффаққиятли эриштирувчи билим ва кўникмаларга асосланган инсоний қобилиятдир». «Билиш»нинг айни шундай ифодаланиши ушбу изланишда кўрилмоқда. «Кўникма» ушбу ишда ўқувчининг вужудга келган муаммони ечишдаги шахсий тажрибасида ифодаланувчи фаолият деб кўрсатилмоқда. Билимни ўзлаштириш ҳамда билим ва кўникмаларнинг шаклланиши ўртасидаги боғланиш талаба (ўқувчи)ларнинг билимларига асосланган билим ва кўникмаларни эгаллашда кўрилмоқда. Ушбу кўникма ва билимлар хисобида ўқувчиларда янги билимлар ўзлаштирилади. Маънавият асосларини ўрганишда талаба (ўқувчи)ларда илм, билиш, кўникмалар тизими ифодаланади. Тушунчанинг мазмунини ўзлаштириш билан бирга ўқувчилар тушунчанинг таърифини, унинг ифодаланиш хусусиятларини билишлари, аниқ исботларни келтиришни билиш, тушунчани масала ечишдаги кейинги назарий материалларни ўрганишда ишлатишни билиш, келтирувчи тузилмалар кўникмаларига эга бўлишлари

керак. Бирор бир нарсани бажаришни билиш–бу ўргатишнинг асосий натижаси деб кўрилиши лозим. Маънавият асослари курсини ўрганишда ўқувчилар нимани ўзлаштириши ҳақида қуйидагича гапиради. «Мактабдаги маънавият асослари курси хақида гапирганимизда маънавий аниқликлар, тушунчалар тўплами, йиғиндисида кўникмалар кўзда тутилади». Талаба (ўқувчи)ларда қуйидаги кўникмалар ҳосил қилиш учун батафсил методологик дастурни бермоқда: 1.Саволнинг мохиятини аниқламоқ; 2.Аниқ қўйилган саволдан схемага ўтиш (схемалаштиришни билиш); 3.Берилган фаразлардан мантиқий __________________________ хулосаларни келтириш; 4.Берилган саволни тахлил қилиш; 5.Назарий ишдан келиб чиққан хулосаларни аниқ саволларда ишлатишни билиш; 6.Хулосаларни таққослаш; 7.Шартларнинг натижаларига бўлган таъсирни бахолаш; 8.Олинган хулосаларни умумийлаштириб янги саволларни қўйиш. Юқорида келтирилган билимлар ўқувчининг ижодий иши асосида ётади ва бу билимларни талаба (ўқувчи)ларда мактабга қадам қўйгандан бошлаб систематик ривожлантириш лозимдир. Мустақил ишни ташкил этиш жараёнида билимлар: вужудга келган муаммонинг шартли ва фикрлай боришни тахлил қилишни билиш; у шбу вужудга келган муаммони ҳ ал этиш учун мухим билимларнинг танлашни билиш ва вужудга келган муаммони ечилиши жараёни қ андай тугашини олдиндан кўра билиш; в ужудга келган муаммони ҳ ал этишда фаразларни кўрсатишни билиш, тузишни билиш; м улохазаларнинг умумлаштиришнинг билиш, келиб чиқадиган хулосаларни талқин кила билиш каби муҳим вазифаларни ўз ичига олади.

Маънавият асосларининг ўргатишда илм, билим ва кўникма ўзаро чамбарчас боғлангандир. Демак вужудга келган муаммони ҳал этишни билиш – билим ва кўникмаларга эга эканлигидан далолат беради ва аксинча, вужудга келган муаммони ҳал этишни билиш учун ўқувчи ўрганилган материалнинг мазмунини ўзлаштириши лозим. Илм ва билим ўртасида икки томонлама боғланиш шундан дарак берадики, ўқитиш натижаларининг хар бири алохида ва биргаликда талаба(ўқувчи)ларда мустақил ишни ташкил этишда асос бўлиб хизмат қилади. Ушбу изланишда маънавият асосларидан умумий характердаги кўникмани ташкил этиш мухимдир. Ушбу қоида шундай ифодаланади: бажариш услубини билиш қобилятига асосланган билим, фаолият мақсадига эришиш учун энг натижали ва унумлидир. Энг мухими ўқувчи учун унумли услубни танлаб олиниши керак. Бу мустақил ишни ташкил этишда асосий воситалардан биридир. Вужудга келган муаммони ҳал этиш жараёнида талаба ижодий юксалишини, ўзининг ақлий мехнатидан чуқур мамнунлигини сезади. Талаба вужудга келган муаммони ҳал этиш жараёнида аниқликдан ноаниқликка содда боғланишдан мураккабликка мувоффақиятли ўтади. Маънавият асосларининг ўрганишда аниқ тушунчаларнинг қўллаш жараёнидан унумли фойдаланиш, бир қатор шартларга боғлиқ. Биринчидан, ўқувчи олдин эгаллаган илм, билим ва кўникмалар захирасига эга бўлишлари мухимдир. Иккинчидан, категориялар боғланиш мазмунлари кетма-кетликда бўлиши шартдир. Учинчидан, ўқувчи жараённи ўрганиб келиб чиқадиган хулосаларни қилишни билиши шарт. Ушбу вазифаларнинг бажарилиши ўқувчининг билим хажми ва ақлининг ривожланганлик даражасига боғлиқ. Мустақил ишни ташкил этишнинг қуйидаги 4 та хусусияти аниқланади: А) билим ва кўникмаларнинг мустақил равишда янги холатга кўчиши; Б) маълум холатда янги муаммони кўриш; В) янги холатдаги фаолият услубларини мустақил мужассамлаштириш; Г) қўйилган муаммони мустақил хал этиш услубни кўриш; Д) янги услубни тузиш; Е) маълум услубларни мужассамлаштириш. Демак, «Талабаларнинг мустақил ишни ташкил этиш муаммосининг

психолог-педагогик адабиётларда ва мактаб амалиётидаги назарий асослари»ни ўрганиб чиқиш жараёнида талаба (ўқувчи)ларни мустақил ишни ташкил этиш буйича психолог-педагогик ва услубий асослари баён этиш ушбу муаммо ҳолатининг аниқланиши, маънавият асослари фанидан мустақил ишни ривожлантиришни топшириқлар ўрни ва аҳамияти хақидаги фикрларнинг баёни натижадир. Талабаларнинг мустақил ишни ташкил этиш ва уларнинг дарсга бўлган қизиқишларини ошириш мақсадида, қизиқарли муаммоларни танлашга алоҳида эътибор бериш зарур. Дарсга доир танланадиган мавзу аниқ бир системани ташкил қилишлиги, ўзига хос танлаш усулига ва ўқитишнинг аниқ бир мақсадига қаратилиши зарур. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, танланган мавзулар системаси маълум методик талабларни қаноатлантириши керак: барча танланган мавзулар системаси, шунингдек хар бир вужудга келган муаммонинг аниқ дидактик мақсадни аниқлаш; мураккаблашишнинг кетма-кетлиги; танланган мавзулар бой материал ва катта имкониятлар беради. Шуни алохида қайд қилиш керакки, агар танланган мавзулар системаси шунингдек, мавзу қуйидаги талабларга жавоб берса, бундай холда танланган хар бир мавзулар системаси ва хар бир мавзу тарбиявий-педагогик ютуққа эга бўлади: 1.Ҳар бир мавзуда қандай мақсад кўзда тутилган? 2.Бу вужудга келган муаммонинг бошқа мавзуга нисбатан зарурийлиги нимада? 3.Нима учун бу мавзу танланган, мавзулар системасига киритилган? Бу вужудга келган муаммони киритиш билан қандай тарбиявий – педагогик мақсад кўзда тутилган? Борди-ю, мавзу ўқувчи учун қизиқарли бўлса, унинг жавоби ва ҳал этиш усули ўқувчини ўзига жалб қиладими?

1.Берилган вужудга келган муаммони талаба (ўқувчи)лар мустақил ҳал эта оладими? Бунинг учун у нимани билиши, эслаши ва қила олиши керак? 2.Қийналиб қолганда унга ўқитувчи қандай даражада ёрдам бериши мумкин? 3.Қўйилган вужудга келган муаммони ҳал этиш давомида талаба (ўқувчи)ларнинг қандай ютуқларга эришишини истаймиз? 4. Қўйилган мавзу талаба (ўқувчи)ларнинг олдинги ва кейинги мавзу билан қандай боғлиқлиги бор? Талабаларнинг мустақил ишни ташкил этиш мақсадида танланган мавзулар системасини тузишда таълимнинг дидактик тамойилларини ҳисобга олиш керак. Маънавиятни шакллантириш масалаларини ҳал этишда олиб бориладиган жараёнда учун танланган мавзулар системаси талаба (ўқувчи)лар мустақил ишининг эффектив воситаси бўлишлиги учун маънавият асосларини ўқитиш ва ўрганишнинг асосий тушунча ва қонуниятларига мос бўлишлиги керак. Бу танлашнинг асосида ўқитиш ва ўрганишнинг асосий тамойиллари ётиши керак. Бу ерда мавзуларни системага солишни иккита принципи хақида гап боради. Принципларнинг бири тавсия қилинадиган мавзуларнинг мураккаблиги доимий равишда ўсиб боришлиги, иккинчи принцип эса янгилик, билишга ундаш ҳисобланади. Бундай норматив холат алоҳида олинган мавзулар танлаш йўлини ва мавзулар танлаш системасининг бутунлайича характерини аниқлаб беради. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, талаба (ўқувчи)ларнинг мустақил ишини ташкил этиш фаолиятини ривожлантириш системаси аста – секин мураккаблиги ўсиб бориш принципига асосланиб танланган бўлиб, талаба (ўқувчи)ларни хар томонлама иш қобилиятини ривожлантиришга, янгиликлар очишга қаратилган талаба (ўқувчи)лар шахснинг ижодий шаклланишига катта таъсир қилади, ўқувчини ижодий манзилга етаклайди.

Талабалар мустақил ишларининг билимини баҳолаш шаклини танлашда ўқитувчи талабаларда шакллантиришни мақсад қилиб қўйган кўникма ва қобилиятни эътиборга олиши керак. Қуйида баҳолашнинг асосий шакл ва унинг мақсадалари келтирилган. Бахолаш шакли Бахолаш мумкин бўлган ва кўникмалар Одатий ёзма ишлар – талаба бир нечта мажбурий саволларга жавоб беради ва қўшимча бир нечта саволлардан танлаш хуқуқи берилади. ўз фикрини ёзма шаклда равон ифодалаш маҳорати; маълумонтни ёзма шаклда тўғри ташкиллаштириш ва тақдим қилиш махорати; исботлаш махорати; тез қарор қабул қилиш махорати Олдиндан эълон қилинган саволлар ёрдамидаги ёзма иш – саволлар имтихондан бир қанча муддат аввал тарқатилади. тадқиқот кўникмалари; манбалардан фойдаланиш махорати; тахлилий(аналитик) фикрлаш қобилияти; маьлумотни эсда олиб қолиш қобилияти; қисқа муддат ичида ишлаш қобилияти; ўз фикрларини ёзма шаклда равон ифодалаш маҳорати; маьлумотни ёзма шаклда тўғри ташкиллаштириш ва тақдим қилиш маҳорати; исботлаш маҳорати; тез қарор қабул қилиш маҳорати; Китоблар очиқ бўлган ҳолда ёзма иш – имтиҳон пайтида дарслик ва бошқа тиғиз вақт шароитида ишлаш қобилияти; ўз фикрларини ёзма шаклда равон ифодалаш маҳорати;

материаллардан фойдаланишга рухсат берилади. маьлумотги ёзма шаклда тўғри шакллантириш ва тақдим қилиш маҳорати; исботлаш маҳорати; тез қарор қабул қилиш маҳорати; к итоб билан ишлаш кўникмаси; Тестлар маьлумотни эсда олиб қолиш қобилияти; тиғиз вақт шароитида ишлаш қобилияти; билимларни тадбиқ қила олиш қобилияти; билимларни синтезлаш маҳорати; билимларни тўғри талқин қилиш қобилияти; тез қарор қабул қилиш маҳорати; Лаборатория ҳисоботлари, қайдлари кузатиш кўникмалари; синовлар ўтказиш кўникмалари; таҳлилий (аналитик) фикрлаш қобилияти; натижаларни талқин қилиш ва баҳолаш маҳорати; Кузатув ўқув кундалик дафтарини юритиш ёзма маьлумотни тақдим қилиш маҳорати; маьлумотни ёзма шаклда тўғри ташкиллаштириш ва тақдим қилиш маҳорати; исботлаш маҳорати; ташкилий ва режалаштириш маҳорати; Рефератлар маьлумотни тадқиқ этиш, танлаш ва тақдим этиш кўникмаси; танқидий баҳолаш; ўз фикрларини ёзма шаклда равон ифодалаш маҳорати; т анқидий муҳокама қилиш маҳорати; Хисоботлар маьлумотни тадқиқ этиш, танлаш ва тақдим этиш кўникмаси; танқидий баҳолаш;

ўз фикрларини ёзма шаклда равон ифодалаш маҳорати; танқидий муҳокама қилиш маҳорати; билимларни амалиётга тадбиқ эта олиш қобилияти; Диссертациялар тадқиқ қилиш малакаси; танлаш кўникмаси; режалаштириш қобилияти; лойиҳани бошқариш маҳорати; танқидий фикрлаш; презентация қилиш маҳорати; Адабиётлар / матбуотни шарҳлаш адабиётларни (мақола ва б.) танқидий ўрганиш кўникмалари; баҳо бериш; хулосалар чиқариш; ўз нуқтаи назарини ифодалаш маҳорати; Презентациялар (якка/гуруҳ тартибида) нотиқлик маҳорати; имо – ишоралар тили; кўргазмали қуроллардан фойдаланиш кўникмалари; маьлумотни тақдим қилиш ва структуралаштириш кўникмалари; одамлар билан тўғри муомалада бўлиш маҳорати; Плакатлар (якка/гуруҳ тартибида) ишни тўғри тақсимлаш; ижодий маҳорат; кўргазмали қуроллар тайёрлаш маҳорати; графика тақдимоти кўникмалари; хулосалаш кўникмалари; танлаш кўникмалари; фанга тегишли билимлари; Муайян ҳолатлар (Са s е жамоа (команда)да ишлаш кўникмалари;

studies ) муаммоларни ечиш қобилияти; назарий концепцияларни конкрет холларда тадбиқ этиш қобилияти; қ арор қабул қилиш қобилияти; Оғзаки имтиҳонлар тўғри ва ишончли сўзлаш; талаффуз; фикрни қисқа муддат ичида кенгайтирмоқ; фанга тегишли билимлар; одамлар билан тўғри муомалада бўлиш кўникмалари; Гуруҳ лойиҳалари режалаштириш маҳорати; ишни тўғри ташкил қилиш ва уни бошқариш қобилияти; жамоа (команда)да ишлаш маҳорати; масалаларни ечиш қобилияти; ижодий маҳорат; назарий концепцияларни конкрет ҳолларда тадбиқ этиш қобилияти; т аҳлил қила олиш қобилияти; Кўргазмалар вақтни тўғри режалаштириш маҳорати; жамоа (команда)да ишлаш кўникмалари;

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6-жилд, - Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш

Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси фан сифатида

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг таълим жараёнида тутган ўрни ва вазифалари

Билиш фаолияти. Маънавият ва миллий ғоя узвийлигини тушунтириш методикаси

Маънавият асосларини ўқитиш методлари