Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси фан сифатида - Основы культурологии - Рефераты

Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси фан сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси фан сифатида Мамлакатимизда юз бераётган ижтимоий-иқтисодий муносабатлар, халқ таълими тизимида бўлаётган ўзгаришлар “Таълим тўғрисида”ги Қонунда ҳамда “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”да кўрсатиб ўтилганидек хар бир мактаб ўқитувчиси ёки касб-хунар коллежи ўқитувчиси олдига мухим вазифа қўйилмоқда. Бу вазифалар таълим учун хос бўғинларни ажратиш имконини берадики, бу бўғинлар хилма-хил ўқув фанлари дастурларида, ўқув режаларида, дарсликларда таълимнинг жорий этилиши ҳамда методик тизимида бирор тармоқни ҳосил қилиши мумкин. Давлат таълим сандартларининг аниқ ўқув фани бўйича эмас, балки таълим сохалари бўйича ишлаб чиқилиши ўқув фанларини вариатив танлаш асосида ўқув-методик мажмуалар (дастур, ўқув режаси, дарсликлар) ни яратиш учун кенг имкониятлар очиб беради, шунингдек, ўқув фанлараро боғланиш ва билимларини мувофиқлаштириш тамойили асосида ўқув фанларининг ички боғлиқлиги ва фанлараро алоқасини таъминлашга хизмат қилади. “Маънавият асослари ”ўқитувчисининг методик тайёргарлиги дейилганда биз буни илмий дунёқараш асосида фанларни ўқитиш методикасини умумий педагогик-психологик ва ижтимоий тайёргарлик билан узвий боғланишда тайёрланишни тушунамиз. Бундай тайёрланиш вазифасига “Маънавият асослари” фани соҳасида маълум билим ва ўқувларни эгаллаш ва болаларни ўқитиш орқали тарбиялашни ўзлаштириши киради. Методик тайёргарлик мактаб ўқитувчиси ёки касб-хунар коллежи ўқитувчисини тайёрлашнинг таркибий қисми бўлиб, унииг таълимий- тарбиявий фаолиятидан ажралган холда қаралиши мумкин эмас. Иккинчи томондан, “Маънавият асослари” фанини ўқитиш биринчи босқичдир, яъни болаларни навбатдаги маънавият асослари курсини ўзлаштиришга тайёрлаш босқичидир. Маънавият асослари таълимнинг бу икки жихати (аспекти)

(маънавият асослари таълимнинг таркибий қисми ва методик тайёргарлиги) методикада ўзининг муносиб аксини топиши лозим. Маънавият асослари курси асосидаги билимлар бир томондан бошқа соҳа илмларида кам фойдаланилади ва тафаккури ривожланишига ёрдам беради. Шу билан бошланғич билимлар ягона мажмуини яратади, иккинчи томондан зарурий методологик тасаввурларни ва фикрлашнинг мантиқий тузилишларини шакллантиришга йўналтирилган бўлади. Болалик ва ўсмирлик даври ўқувчиларнинг фи крлаш қобилиятларини шаклланишида масъул давр эканлигини психологлар исбот қилишган. Мана шу даврда шакллантирилмаган нарсаларни кейинчалик тўлдириш, маънавият асослари методикасининг, хусусан, маънавият асослари фани ўқитиш методикасининг марказий вазифаларидан бири — ўқитишнинг етарлича юқори ривожлантирувчи самарадорлигини оширишни таъминлашда ўқитишни ўқувчиларни ақлий ривожланишларига таъсирларини жадаллаштиришдан иборат. Маънавият асослари фани таълим-тарбиявий вазифаларини назарий ва амалий билимлар тизими асосидагина ҳал этиши мумкин. Бу илмий дунёқараш, психология, педагогика, дидактика, фалсафа, Демократик жамият қуриш, маънавият асослари фанини ўқитиш назариясини (маънавият асосларини дидактикаси) ўз ичига олади. Бироқ биргина назарий билимларнинг ўзи етарли эмас. Ўқитишнинг маълум мазмуни ва ўқитувчиларнинг ақлий фаолияти савияси билан таъсирланадиган у ёки бу ўқув йўналиши учун энг яроқли усулларини ва қўллай билиш дарсга тайёрланишда ёки дарснинг ўзида юзага келадиган аниқ методик вазифаларни хал этишни билиши зарур. Айни шу маънавият асослари фанини ўқитишда ўқувчиларнинг ақлий ривожланишларига асос солиниши сабабли мактаб ўқитувчиси ёки касб- хунар коллежи ўқитувчиси учун ўқувчиларнинг ақлий фаолиятлари даражасини ва имкониятларини билиш ва ҳисобга олиш айниқса муҳимдир.

Келгусидаги амалий фаолият учун хусусий, амалий, семинар, ишларида маънавият асослари фанини ўқитиш методикасида бажариладиган ишлар орқали эгалланади. Назарий билимларни амалий машғулотларга тайёрланишда ва машғулотларнинг ўзида ўқитиш амалиётида фойдаланиш жараёнида юзага келадиган турли-туман методик масалалар хал этилиши лозим. Методик масалалар хар бир дарсда юзага келади, шу билан бирга, одатда улар бир қийматли ечимга эга эмас. Ўкитувчи дарсда юзага келган методик масаланинг мазкур ўқув вазият учун энг яроқли ечимининг тез топа олиши учун бу соҳада етарлича кенг тайёргарликка эга бўлиш талаб этилади. Келтирилган масалалар дарсда иложи борича турли усуллар билан ҳ ал этилиши лозим. “ Маънавият асослари ” фанини ў қ итиш методикаси ў қ итиш воситаси сифатида мавжуд дидактик, педагогик ма ҳ орат, манти қ илми ва маънавият асослари ну қ таи назаридан мазмунан етарли эмаслиги туфайли мустақил равишда фойдаланилади ва ў рганилган материални фақат муста ҳ камлаш воситаси сифатида фойдаланилади. Миллий ғ ояни, ху қ у қ ий маданиятни шакллантириш, миллий мафкурани тар ғ иб қ илиш маънавият асослар и ни шаклланишида таълимнинг марказий вазифаси бўлиб келган ва шундо қк, бў либ қ олади. Биро қ , бу вазифа ягона бў либ қолмасдан, балки у ўқувчиларни фанни ў рганишга янада кенгро қ ва ҳ ар томонлама тайёрлаш ишининг т аркибий қ исми бў либ қ олади. Ушбу масала иккита асосий йўл билан амалга оширилади: биринчидан, педагогика таълим йўли, яъни ўқувчиларнинг фикрлашини турмушда қўлланиладиган маънавий мулоҳазаларга ва билимларни эгаллашга тайёрлаш; иккинчидан, маънавий тарбия йўли, яъни ўқувчиларни энг муҳим тушунчаларни ва энг аввало маънавий, аҳлоқий, миллий ғоя ва мафкура тушунчаларини ўрганиш ва унга амал қилишга тайёрлаш.

Замонавий таълимнинг ўзи нимадан иборат бўлиши керак? Ўқувчи ёки талаба қандай билимга эга бўлиши лозим? Ўқувчиларга қачондан бошлаб, қандай қилиб, қандай усулда ва услубда миллий қадриятларимиз, урф одатларимизни ўргатишимиз, чу қ ур англатишимиз керак?” деган саволлар маънавият асослари фани олдидаги асосий масалалардан бири б ў либ келмо қ да. И.А.Каримов бизда “Ҳар қандай ўқув босқичига аниқ талаблар стандарт даражасида расмийлаштирилмаган”лигини алоҳида таъкидлаб, таълим жараёнининг барча босқичлари учун ана шундай талаблар ишлаб чиқиш зарурлигини илк бор асослаб берди. Сўнги йилларда мамлакатимизда мактабда маънавият асосларини ўқитиш айниқса касб-хунар коллежлари тизимида ўз кўлами ва аҳамияти жиҳатидан ниҳоятда катта бўлган ўзгаришларни амалга оширди ва оширмоқда. Мактаб таълими олдига тамомила янги мақсадларнинг қўйилиши маънавият асосларини ўқитиш мазмунининг тубдан ўзгаришига олиб келмоқда. Маънавият асослари фанини ўқитиш курси мазмунида хам, дарслик ва қўлланмалардан фойдаланиш методикасида ҳам ривожланиш бўлишини талаб қилади. Бугунги ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг шаклланиш жараёни, бозор муносабатларининг рақобатлашуви "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури", "Таълим тўғрисида"ги Қонун талаблари маънавият асосларини ўқитиш методикасига ўз таъсирини ўтказмасдан қолмади. Маънавият (арабча, маънолар мажмуи) сўзининг луғавий маъноси жуда кенг бўлиб маъноларни жумладан “фанларни билиш” демакдир. Маънавият асослари фанининг ўрганадиган объекти инсонларнинг давлатга жамиятда, бир- бирларига бўлган муносабатларидан иборат. Маънавият асослари курсининг мақсади ўқувчиларга уларнинг психологик хусусиятларини ҳисобга олган холда маънавий билимлар тизимини беришдан иборатдир. Бу билимлар тизими маълум усуллар

(методика) орқали ўқувчиларга етказилади.“Методика” грекча сўз бўлиб “метод” дегани “йўл” демакдир. Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси ижтимоий гуманитар фанлари тизимига кирувчи ўқитиш методикасининг мустақил фан тармоғи бўлиб, жамият томонидан қўйилган ўқитиш мақсадларига мувофиқ маънавият асосларини ўқитиш қонуниятларини маънавият асосларини ривожининг маълум босқичида тадбиқ қилади. Ўқитишда янги мақсадларнинг қўйилиши маънавият асосларини ўқитиш мазмунининг тубдан ўзгаришига олиб келди. Ўқувчиларига маънавият асослари фани самарали таълим берилиши учун бўлажак ўқитувчи учун ишлаб чиқариш маънавият асосларини ўқитиш методикаси эгаллаб, чуқур ўзлаштириб олмоғи зарур. Маънавият асослари фанини ў қитиш методикасининг предмети қу йидагилардан иборат: 1. Маънавият асослари фанини ўқитиш ва ундан кўзда тутилган мақсадни асослаш (нима учун маънавият асослари ўқитилади, ўргатилади). 2 . Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси мазмунини илмий ишлаб чиқиш (нимани ўргатиш) бир тизимга келтирилган билимлар даражасини ўқувчиларнинг ёш хусусиятларига мос келадиган қилиб қандай тақсимланса, фан асосларини ўрганишда изчиллик таъминланади, ўқув ишларига ўқув машғулотлари берадиган юклама бартараф қилинади, таълимнинг мазмуни ўқувчиларнинг аниқ билим ва билиш имкониятларига мос келади. 3. Ўқитиш методларини илмий ишлаб чиқиш (қандай ўқитиш керак, яъни, ўқувчилар хозирги кунда зарур бўлган ижтимоий–гуманитар билимларни, малака, кўникмаларни ва ақлий фаолият қобилиятларини эгаллаб олишлари) учун ўқув ишлари методикаси қандай бўлиши керак? 4. Ўқитиш воситалари - дарсликлар, дидактик материаллар, кўрсатмали, қўлланмалар ва ўқув-техник воситаларидан фойдаланиш (нима ёрдамида ўқитиш).

5. Таълимни ташкил қилишни илмий ишлаб чиқиш (дарсни ва таълимнинг дарсдан ташқари шаклларини ташкил этиш). Қуйидаги жадвалдан буни аниқ тасаввур қилиш мумкин: Ўқитиш мақсадлари Ўқитиш мазмуни Ўқитиш шакллари Ўқитиш методлари Ўқитиш воситалари Ўқитишнинг мақсади мазмуни методлари воситалари ва шакллари методик жиҳатларининг асосий таркиблари мураккаб бўлиб, уларни белгилаш ўқитувчи маҳоратига боғлиқдир. Бу жараён амалий имкониятлар билан кенгроқ боғланса, кўпроқ самара бериши мумкин. Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси бошқа фанлар, энг аввало, маънавият асослари фанига яқин бўлган миллий истиқлол ғояси ва мафкураси, тарих, шахс ва жамият, фалсафа, сиёсатшунослик фанлари ижтимоий-гуманитар фанларга ўхшаб диалектиканинг умумий қонуниятларига, билиш назариясига ва умум эътироф этган методологияга таянади. Маънавият асослари ни ў қ итиш методикаси фани билан бош қ а ижтимоий- гуманитар фанлар орасида икки томонлама бо ғланиш мавжуд. Бир томондан, маънавият асосларини ўқитиш методикаси ҳуқуқ, фалсафа, тарих ва бошқа фанларнинг умумий назариясига таянади ва шу асосда шаклланади. Бу хол маънавият асосларини ўқитиш масалаларини ҳал этишда методик ва назарий яқинлашишнинг бир бутунлигини таъминлайди. Иккинчи томондан, маънавият асосларини ўқитиш методикаси таълим- тарбиянинг умумий қо нуниятларини шакллантиришда хусусий методикалар

томонидан эришилган маълумотларга таянади, бу унинг ҳаётийлиги ва аниқлигини таъминлайди. Шундай қилиб, методикаларнинг аниқ материалларидан "озиқланади", ундан педагогик умумлаштиришда фойдаланилади ва ўз навбатида методикаларни ишлаб чиқишда йўлланма бўлиб хизмат қилади. Ўқитишда предметлараро боғланишни тўғри амалга ошириш учун ўқитувчи буни ҳисобга олиши жуда мухимдир. Илмий – тадқиқот методлари –бу қонуний боғланишларни, муносабатларни, алоқаларни ўрнатиш ва илмий назарияларни тузиш мақсадида илмий ахборотларни олиш усулларидир. Кузатиш, тажриба, мактаб ҳужжатлари билан таништириш, ўқувчилар ишларини ўрганиш, суҳбат ва сўровномалар ўтказиш илмий-педагогик тадқиқот методлари жумласига киради. Маънавият асослари фанини ўқитиш методикаси таълим жараёни билан боғлиқ бўлган қуйидаги уч саволга жавоб беради: 1. Нима учун маънавиятни ўрганиш керак? 2. Маънавиятдан нималарни ўрганиш керак? 3. Маънавиятни кандай тушуниш керак? М аънавият асослари ўзининг тузилиш хусусиятига кўра шартли равишда уч бўлимга бўлинади. 1. Маънавият асослари фанини ў қ итишнинг умумий методикаси. Бу бўлимда, маънавият асосларини фанининг ма қ сади, мазмуни, методологияси шакли, методлари ва воситаларининг методик тизими педагогика, психологик қ онунлари ҳ амда дидактик тамойиллар асосида очиб берилади . 2. Маънавият асослари фанини ўқитишнинг яхлит ва аниқ методикаси. Бу бўлимда маънавият асосларини ўқитиш умумий методикасининг қонун ва қоидаларини аниқ мавзу материалларига тадбиқ қилиш йўллари кўрсатилади. 3. Маънавият асослари фанини ў қ итишнинг махсус методикаси.

Бу бўлим икки қ исмдан иборат: Методиканинг умумий масалалари. Методиканинг хусусий масалалари. Бугунги кунда олий таълим муассасаларида маънавият асосларини ў қ итиш методикасини талабаларга ўргатишда педагогик технология, ахборот технологиялари юту қ ларидан шунинингдек турли хил методлардан фойдаланилмо қ да. Жумладан кузатиш методи — одатдаги шароитда кузатиш натижаларини тегишлича қайд қилиш билан педагогик жараённи бевосита мақсадга йўналтирилган холда идрок қилишдан иборат. Кузатиш аниқ мақсадни кўзлаган режа асосида узоқ ва яқин вақт оралиғида давом этади. Кузатиш туташ ёки танланма бўлиши мумкин. Туташ кузатишда кенгроқ олинган ҳодиса (масалан, маънавият асослари дарсларида ўқувчиларнинг билиш фаолиятлари) танланма кузатишда кичик- кичик ҳажмдаги ҳодисалар (масалан, маънавият асослари дарсларида ўқувчиларнинг мустақил ишлари) кузатилади. Тажриба — бу ҳам кузатиш ҳисобланиб, махсус ташкил қилинган, тадқиқотчи томонидан назорат қилиб туриладиган ва тизимли равишда ўзгартириб туриладиган шароитда ўтказилади. Тажриба натижаларини таҳлил қилиш таққослаш методи билан ў тказилади. Маънавият асосларини ўқитиш методикасида сухбат методидан ҳам фойдаланиши мумкин. Курснинг мақсад ва вазифаларини яққол аниқлаш, унинг назарий асослари ва тамойилларини ишлаб чиқиш, ишчи фараз тузиш, маънавият асослари фанини ўқитиш методикасииинг шаклланишида асосий мезонлар ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6-жилд, - Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Маънавият асосларини ўқитиш методлари

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг таълим жараёнида тутган ўрни ва вазифалари

Маънавият асослари таълимининг воситалари

Маънавият асослари ўқув ишларини ташкил этиш, ўтказиш шакллари ва дарсларни режалаштириш

Маънавият асослари фани ўқитувчисига қўйиладиган замонавий талаблар