Gaz – suyuqlik xromatografiyasi - Химия - Рефераты

Gaz – suyuqlik xromatografiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

768.5 KB

Gaz – suyuqlik xromatografiyasi Reja: 1. Gaz – suyuqlik xromatografiyaasining asosiy xarakteristikasi. 2. Q о ‘llaniladigan klassik va zamonaviy qurilmalar. 3. Xromatografik analizda q о ‘llaniladigan kalonkalar va detektorlar. 4. Analiz natijalarini hisoblash va tahlil qilish.

Ma’lumki xromatografiyaa aralashmalarni ajratishning dinamik, sorbsion usuli bo'lib, u moddalarni ikki faza orasida taqsimlanishiga asoslangan (fazalardan biri harakatchan bo'lib, ikkinchisi qo'zg'almas) va sorbsiya hamda desorbsiya jarayonlarining ko'p marta takrorlanishi bilan bog'liq. Xromatografiyaada ishlatiladigan kolonka va detektorlar Xromatografiyaa kolonkasiga tuzilishi jihatidan ham, ishlatilishi bo'yicha ham bir qator talablar qo'yiladi. Birinchi talabga kolonka-ning uzunligi, ichki diametri, shakli, qanday materialdan tayyorlangani misol bo'ladi. Ikkinchi talabga ichiga adsorbentning joylashtirilish zicliligi, yuvib o'tadigan suyuqlikning harakatlanish tezligi, bosim gradiyenti, harorat, namunaning hajmi kiradi. Kolonkaga khitiluvchi namunaning hajmi adsorbentning joylashish zichligiga va donachalarining o'lchamiga bog'liq. Donachalar o'l-chamining kichrayishi va joylashtirish zichligi ortishi bilan namuna hajmi ortadi va odatda 1 dan 10 sm/s ni tashkil qiladi. Namuna kolonkaga dozator yordamida kiritiladi. Dozator namunani aniq miqdorda o'lchab olib, xromatografik kolonkaga kiritish uchun ishla tiladigan asbob. Dozatorga qo'yiladigan asosiy talablardan biri k i r i t i - ladigan namunalar o'lchamini va ularni kolonkaga kiritish sharoitlarini bir xilda saqlashdan iborat. Bundan tashqari, kolonkaga namuna kiritish kolonkaning xromatografik qurilma boshqa qismlarining ishlash sharoitini keskin o'zgartirmasligi, dozatorning ichki yuzasi esa nanm-naga nisbatan adsorbsion va katalitik faol bo'lmasligi kerak. Gazsimon va suyuq namunalar xromatografik kolonkaga maxsus shprislar vositasida, kiritish joyida kauchuk membranani (pardani) teshish yo'li bilan kiritiladi. Bunda gazsimon namunalarga gaz shpris-lari, suyuq namunalar uchun mikroshprislar ishlatiladi. Mikroshprislar xromatografga mikrolitrning ulushlaridan tortib, to o'nlab mikrolitrlar hajmida namuna kiritishga imkon beradi. Ba'zan laboratoriya ama-liyotida dozator sifatida tibbiyot shprislaridan foydalaniladi. Detektorlar. Xromatografiyaa kolonkasidan chiqish joyida konsen- tratsiyaning taqsimlanishi detektor deb ataluvchi maxsus asbob vosita sida qayd qilinadi. Gaz xromatografiarda detektor gaz oqimi yoiida bevosita kolonkadan

chiqish joyiga o'rnatiladi. Detektorning vazifasi kolonkadan chiqish joyida konsentratsiyaning vaqtga bog'liqligini uzluksiz qayd qilib turishdan iborat. Xromatografiyaalash natijalar: detektor turini, uning konstruksiyasini to'g'ri tanlashga bog'liq. Oetek-torni tanlashda uning xromatografiyaalanuvchi aralashmaning kompo nentlariga nisbatan yuqori sezgirligi, inersionligi kamligi; signalining namuna miqdoriga to'g'ri chiziqli bog'lanishda bo'lishi, takroriy o'lchashlarda bir xil natija berishi, ko'rsatishlarining barqarorligi, quril-maning soddaligi, ishlatishda qulayligi va arzonligi asosiy ahamiyr.ga ega. Detektorlarning ikki turi ko'p ishlatiladi: differensial va integral detektorlar. Differensial detektorlar xossalardan birining (konsen-tratsiya yoki oqim) vaqt bo'yicha oniy qiymatlarini qayd etadi (37-rasm, a). Integral detektorlar ma'lum vaqt orasida chiqqan modda- ning umumiy miqdorini qayd etadi (37-rasm, b). Differensial detek torlar, o'z navbatida, ikki turgabo'linadi: konsentratsion detektorlarkolon- kadan chiqayotgan modda konsentratsiyasini, oqim detektorlari esa modda konsentratsiyasining oqim tezligiga ko'paytmasini qayd qiladi. Eng ko'p tarqalgan differensial detektorlardan biri katarometr bo'lib, uning ishlash prinsipi qizdirilgan platina yoki volfram tolaning qarshiligini o'lchashga asoslangan. U yuvib o'tuvchi gazning issiqlik o'tkazuvchanligiga bog'liq bo'ladi. Bir xil sharoitda qizdirilgan toladan ajraluvchi issiqliq miqdori gaz tarkibiga bog'liq. Aralashmadagi aniq-lanuvchi komponentlaming issiqlik o'tkazuvchanligi

tashuvchi-gazning issiqlik o'tkazuvchanligidan qancha katta farq qilsa, katarometrning sezgirligi shuncha katta bo'ladi. Shu nuqtayi nazardan eng qulay tashuvchi-gaz vodoroddir, chunki uning issiqlik o'tkazish xususiyati ko'pchilik boshqa gazlarning issiqlik o'tkazishidan ancha katta. Katarometrning afzalliklari uning oddiyligi, yetarli darajada aniqligi va ishonchli ishlashidir. Lekin sezgirligi kuchli bo'lmagani tufayli u mikroaralashmalarni aniqlashda ishlatiladi. Termokimyoviy detektorning ishlashi platina simining qarshiligini o'lchashga asoslangan. Bu qarshilik yonuvchan gazlar yonganida haro-ratning o'zgarishi natijasida o'zgaradi. Gazlar xromatografik kolonka dan chiqishda qizdirilgan platina simga tegib katalitik ravishda yonadi. Termokimyoviy detektorning sezgirligi katarometrnikiga nisbatan yuqoriroqdir. Termokimyoviy detektorning ishlatilishi yonuvchan moddalarga bog'liq ravishda cheklangan. Alangali detektorning ishlash prinsipi gorelkaning vodorod alangasi unga organik moddalar kiritilganda o'zgarishiga asoslangan. lonlovchi detektorlarning sezgirligi juda yuqori bo'ladi. Masalan, alangali-ionlovchi detektor (AID) 10~ 12 gacha moddani aniqlash imkonini beradi. Bu detektorlarda vodorod gorelkasi alangasining elektr o'tka zuvchanligi o'lchanadi. Toza vodorod alangasining elektr o'tkazuv chanligi juda kichik bo'ladi. Vodorodda organik birikrnalarning ara- lashmalari paydo bo'lganida alanga ionlanadi. Ionlanish darajasi ara-lashmaning konsentratsiyasiga mos bo'ladi. Uni oson o'lchash mum-kin. Bu turdagi detektorlarning juda sezgirligi ularning keng qo'lla-nilishiga sabab bo'ladi. Lekin alanga-ionlovchi detektorlar (AID) ning juda sezgirligi faqat organik birikmalarga nisbatan xos bo'lib, ammiak, vodorod sulfid, oltingugurt oksidlari, kislorod, azot va boshqa anorganik moddalarga nisbatan uning sezgirligi keskin pasayadi. lonlovchi detektorlarning ishlash prinsipi tok kuchini o'lchashga asoslangan. Eng ko'p tarqalgani alangali-ionlovchi detektor bo'lib, unda alangaga kiritilgan moddalarni ionlashtiruvchi elektrodlar orasida hosil bo'luvchi tok kuchi o'lchanadi. Elektrodlarga kuchlanish beril-gach, alangada elektrodlar orasida ionlar paydo bo'lib, ionlanish tokini hosil qiladi (38, 39-rasmlar).

Elektronni qamrab oluvchi detektorning ham sezgirligi kattadir. Alanga ta'sirida gazda radikallar va erkin elektronlar hosil bo'ladi. Aniqlanuvchi modda alangaga kiritilganda ionlar hosil bo'lish tezligi keskin ortadi va detektorda signal toki paydo bo'ladi. Bu tok kuchay-tirilib ro'yxat qiluvchiga uzatiladi.Detektordan chiquvchi impulslarni o'lchash yoki yozib olish uchun sezgir ko'rsatuvchi millivoltmetr va potensiometrdan foydalani-ladi. Signalni qayd qilib, detektor signalini tashuvchi gaz hajmi V yoki uning sorbsion kolonkadan o'tish vaqti t ga bog'liqlik grafigi olinadi. Bu grafik xromatogramma deyiladi (40-rasm). Xromatogram-mada tahlil qilinayotgan namunaning har bir tarkibiy qismiga mos keluvchi cho'qqilar bo'ladi. Namuna kiritilgan paytdan to cho'qqi yozib olingiincha o'tgan vaqt ayni moddaning tutilib turish vaqti deyiladi. Bundan tashqari,harakatchan fazaning tutilib turuvchi hajmi tushunchasidan ham foydalaniladi. Tutilib turish vaqti va tutilib turuvchi hajmi modda ning sifat belgilaridir. rasm. Xromatografik detektorlar: a - katarometr; b - ionizatsion detektor; d - elektron detektor; 1 - gaz oqimi; 2 - cho'g'langan sim; 3 - alanga; 4 - elektrodlar; 5 -(3-nur (elektronlar) tarqatuvchi manba.

rasm. Xromatogramma: A - tekshirilayotgan moddani asbobga kiritish; t - o'tish vaqti.

5.6-§. Suyuqlik - adsorbsion xromatografik tahlil usuli Suyuqlik - adsorbsion xromatografiyaa ishlatiladigan asboblariga qarab ikki usulda : kolonkali va yupqa qatlamli usulda olib boriladi . Ular ayrim xususiyatlari bilan bir - biridan keskin farqlanadi . Suyuqlik xromatografiyaasi gaz xromatografiyaasidagi kabi prinsip - larga asoslangan bo ' lib , bunda tashuvchi gaz o ' rniga kolonkadagi qo ' zg ' almas faza bilan aralashmaydigan suyuqlik oqimidan foyda laniladi . Xromatografik kolonkadagi suyuq tashuvchi oqimiga tekshi riluvchi material namunasi kiritilganda moddalarning qo ' zg ' almas va harakatchan fazalar orasida qayta taqsimlanishi sodir bo ' ladi va aralashma alohida birikmalarga ajraladi . Detektorda alohida modda larga tegishli cho ' qqilar qayd etiladi . Suyuqlik xromatografiyaasi amal - da moddalarning biror erituvchida eriydigan har qanday aralashma - larini tahlil qilishga imkon beradi . Suyuqlik xromatografiyaasida ishlatiiadigan asboblarning tuzilishi bo ' yicha bir nccha o ' ziga xos xususiyatlari bo ' ladi . Xromatografik kolonka oqimga katta qarshilik ko ' rsatishi tufayli suyuqlik tashuvchini xromatografga ma ' lum bosim ostida kiritish kerak . Shuning uchun suyuqlik kolonkaga porshenli nasos yoki gaz bosimi ostida ishlovchi membranali moslamalar yordamida kiritiladi . Gaz va suyuqlikni ajratib turuvchi membrana ( to ' siq ) gazning suyuqlikda erishining oldini olishda ishlatiladi . Namunani kiritish uchun ikki yo ' lli jo ' mrak yoki mikroshprislardan foydalaniladi . Kolonkalarning diametri kichik (2— 6 mm ) va uzunligi 1 metrgacha bo ' ladi . Ular shishadan , zanglamay - digan po ' lat va teflondan yasaladi . Suyuqlik - qattiq modda xromatografiyaasida adsorbentlar sifatida aluminiy oksid , faollantirilgan ko ' mir , kapron , kizelgur va boshqalar ishlatiladi . Suyuqlik - suyuqlik xromatografiyaasida suyuq fazani tashuvchilar gaz xromatografiyaasidagi tashuvchilar singari bo ' ladi . Bunda qo ' z - g ' almas faza harakatchan fazaga aralashmasligi kerak . U kolonkaga uchuvchan erituvchidagi eritma tarzida kiritiladi va erituvchi azot gazi oqimi yuborilganda bug ' lanib chiqib ketadi . Harakatchan fazani kolonkaga kiritib , tashuvchi qatlamlarining har xilligini yo ' qotish uchun kolonkadan o ' tkaziladi .

Detektorlar . Gaz xromatografiyaasidagi kabi suyuqlik xromatografiyaasida ham kolonkada oqib chiquvchi suyuqlik oqimidagi aniq - lanuvchi modda konsentratsiyasini uzluksiz qayd etib turuvchi detek torlar ishlatiladi . Detektorlar namunadan ketma - ket olish va uzluksiz tahlil o ' tkazishga imkon beradi . Konsentratsiya avtomatik yozib bori - ladigan uzluksiz tahlil qilish usulining afzalliklari ko ' p . Suyuqlik xromatografiyaasida uch turdagi detektorlar ishlatiladi. 1. Eritmaning ma ' lum xossasi o ' zgarishidan ta ' sirlanuvchi refraktometrik detektorlar va o ' tkazuvchanlikning hamda dielektrik singdiruvchanlikning o ' zgarishini sezuvchi detektorlar . 2. Erigan moddalar xossasining o'zgarishidan ta'sirlanuvchi detektorlar. Bunday detektorlar erigan moddaning erituvchida bo'lmaydigan xususiyatlar o'zgarishini sezadi. Ko'rinuvchi, ultra- binafsha yoki infraqizil nurlarni yutishga asoslangan spektrometrik detektorlar, shuningdek, polarografik, mikroadsorbsion, radioaktivlikni qayd qiluvchi detektorlar. Erituvchi chiqarib yuborilgandan keyin ishlovchi detektorlar. Bunga alangali- ionlash harakat detektori misol bo'ladi. . Suyuqlik xromatografiyaasi uchun yagona, universal detektor bo'lmaydi. Har bir hoi uchun mos detektor tanlanadi. Harakatlanuvchi turdagi detektorlarda xromatografik kolonkadan chiqqan eritma uzluksiz harakatlanuvchi transportyor lentasiga tushadi va pechga kiritiladi. Pechda eluent (erituvchi) bug'lanib ketadi, qoldiq lenta yordamida reaktorga kiritilib, uchuvchan birikmaga aylan-tiriladi va gaz, xromatografiyaasi usullari bilan tahlil qilinadi. Suyuqlik-adsorbsion xromatografiyaaning kolonkali turida xromato grafik jarayonni o'tkazishning frontal xromatografiyaa, o c h i l t i r i s h -chiqarish xromatografiyaasi va siqib chiqarish xromatografiyaasi usul-laridan foydalaniladi. Frontal usul. Bu xromatografiyaaning bajarilishi jihatidan eng sodda varianti bo'lib, bunda adsorbentli kolonkadan tekshiriluvchi aralashma (masalan, erituvchidagi A va B komponentlar) uzluksiz o'tkazib turiladi. Kolonkadan oqib

chiquvchi eritmada har bir komj. )-nent konsentratsiyasi aniqlanadi va modda konsentratsiyasi - kolon kadan o'tgan eritma hajmi koordinatalar sistemasida grafik tuziladi. Bu bog'liqlik chiqish egri chizig'i (xromatogramma) tarzida tasvir- lanadi (43- rasm). Ochiltirish usulida kolonkaga tarkibida erituvchida erigan A va B komponentlari bor tekshiriladigan aralashmadan kiritib, kolonka erituvchi bilan uzluksiz yuviladi. Bunda tekshiriluvchi aralashmaning komponentlari zonalarga ajraladi: yaxshi adsorbilanadigan B modda kolonkaning yuqori qismini, yaxshi yutilmaydigan A komponent esa pastki qismini egallaydi. Bunga xos egri chiziq 44-rasmda ifodalanga i. - larni tahlil qilish imkonini beradi va shu sababli amalda ko'p qo'lla-niladi. Usulning kamchiligi chiquvchi eritmalar konsentratsiyasining erituvchi ta'sirida suyulib kamayib ketishidir. Siqib chiqarish usuli. Ushbu usulda A va B moddalarning erituvchi 5"dagi aralashmasi kolonkaga kiritilib, siqib. chiqaruvchi D moddaning eritmasi bilan yuviladi. D modda tekshiriluvclii aralashma komponent-lariga nisbatan yaxshiroq adsorbilanadigan bo'ladi. Bu usulda xromatografiyaa jarayonida eritmaning konsentratsiyasi kamaymaydi. Bir moddaning zonasini ikkinchi moddaning zonasi qoplab kctishi

bu usulning kamchiligi hisoblanadi, chunki bu usulda komponentlar zonalari erituvchi bilan ajratilmagan. Harakatchan faza — erituvchiga muayyan talablar qo'yiladi. U tekshiriluvchi aralashmaning barcha komponentlarini yaxshi eritishi, erigan moddalar, adsorbent, havo kislorodiga nisbatan kimyoviy inert, qovushoqligi kam bo'lishi, tarkibida qo'shimchalar bo'lmasligi, detektor ishiga xalaqit bermasligi va arzon bo'lishi kerak.. Suyuqlik xromatografiyaasiga xos xususiyat kolonkadan oqib chiquvchi eritmani kimyoviy, fizik-kimyoviy yoki fizik usullar bilan tahlil qilishdan iborat. Bunda kolonkadan oqib chiquvchi eritma alohida fraksiyalar tarzida yig'iladi. Odatda, fraksiyalarni yig'ish uchun avtomatik ravishda ishlovchi maxsus kollektorlar ishlatiladi. Suyuqlik xromatografiyaasi ko'pincha neft va gaz mahsulotlari tarkibini o'rganishda, organik kimyo texnologiyasi va tahlilida qo'l-laniladi. Masalan, bu usul bilan neft, kerosin, benzin uglevodorod-larning tarkibi aniqlanadi, 5/5- va /rans-izomerlar, alkaloidlar va boshqalar yaxshi ajratiladi. Suyuqlik xromatografiyaasi bug'lanmay-digan va beqaror birikmalarni ajratish, tahlil qilish va tekshirish usul-larini ishlab chiqishda ayniqsa katta ahamiyatga ega.

Похожие

Yadro magnit rezonansi (yamr) usulining nazariy asoslari

Ion almashinish adsorbtsiyasi

Ikki suyuqlik chegarasida bo'ladigan adsobrsiya

Fizik – kimyoviy tahlil uslublari

Moddalarning gaz holati