Ikki suyuqlik chegarasida bo'ladigan adsobrsiya - Химия - Рефераты

Ikki suyuqlik chegarasida bo'ladigan adsobrsiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Ikki suyuqlik chegarasida bo’ladigan adsorbtsiya Reja: 1. Ximiyaviy adsorbtsiya 2. Kuchli elektrolitlar adsorbtsiyasi 3. Ionlar almashinuv adsorbtsiyasi 4. Past bosimlarda bug’larning adsorblanishiga g’ovak o’lchamlarining ta‘siri

Agar benzoy kislota erigan suvga benzol aralashtirsak, benzoy kislota molekulalarining adsorbtsion qavati hosil bo’ladi. Bu vaqtda benzoy kislotaning qutblangan SOON gruppasi suvga tomon, qutbsiz fenil radikali esa benzolga tomon qaragan bo’ladi. Natijada ikki suyuqlik chegarasida benzoy kislota molekulalarining barqaror qavati hosil bo’ladi. Agar suv va benzol aralashmasiga qutbsiz radikalli va hamda SOON, ON, NN 2 va hokazo kabi qutbli gruppalari bo’lgan organik moddalar qo’shilsa, bu modda molekulalarining qutbli gruppalari suvga, uglevodorod radikallari esa benzolga qarab joylashadi. Adsorbillangan molekulalardan iborat qavatning hosil bo’lish hodisasi emulsiyalar olishda katta ahamiyatga ega. emulsiya bir suyuqlikning boshqa bir suyuqlikda tarqalgan va u bilan aralashmaydigan tomchilaridan iborat. agar suvga benzol qo’shib chayqatilsa, darhol benzolning suvdagi emulsiyasi hosil bo’ladi. Bu emulsiya suvga tarqalgan benzol tomchilaridan iborat. benzolning suvdagi emulsiyasi barqaror emas, chunki benzol tomchilari bir biriga qo’shilib, yirik tomchilar hosil o’iladi va birmuncha vaqt o’tgandan keyin suv sirtiga ko’tarilib, benzol qavatini hosil qiladi. Lekin bir-biri bilan aralashmaydigan bunday ikki suyuqlikka ozgina sirt-aktiv modda (masalan, sovun) qo’shib chayqatilsa, har qaysi tomchi sirt aktiv moddaning mustahkam adsorbtsion qavati hosil bo’ladi va bu qavat tomchilarning bir-biri bilan birlashishiga yo’l qoymaydi, chunki har bir tomchi sirtidagi adsorbtsion qavatda sirtaktiv modda molekulasining qutbli qismi qutbli suyuqlikka tomon, qutbsiz qismi esa qutbsiz suyuqlik tomon qaragan bo’ladi. Emulsiyalarni barqaror qila oladigan sirt-aktiv modda emulgator deb ataladi. Ular qatoriga organik kislotalar, sovun, aminlar va boshqa birikmalar kiradi. 7.1. XIMIYAVIY ADSORBTSIYA Ximiyaviy kuchlar hisobiga amalga oshadigan adsorbtsiya xemosorbtsiya deb ataladi. Lekin fizik adsorbtsiya bilan ximiyaviy adsorbtsiya orasiga keskin chegara qoyish qiyin. Bir adsorbent bilan bir adsorbtiv orasida ma‘lum sharoitda fizik adsorbtsiya sodir ibo’lsa, boshqa bir sharoitda xuddi o’sha ikki modda orasida

ximiyaviy adsorbtsiya kuzatilishi mumkin. Ko’pincha, avval fizik adsorbtsiya sodir bo’lib, keyin ximiyaviy adsorbtsiya yuzaga chiqadi. Fizik adsorbtsiya bilan ximiyaviy adsorbtsiya orasidagi farqlar quyidagilardan iborat: 1) fizik adsorbtsiya – batamom qaytar, ximiyaviy adsorbtsiya esa qaytmas jarayondir; 2) fizik adsorbtsiyaning issiqlik effekti 9-33 kJ/mol atrofida bo’ladi, bu qiymat moddaning kondensatlanish issiqligiga yaqin keladi, ximiyaviy adsorbtsiyaning issiqlik effekti 500 kJ/molga yetishi mumkin; bu qiymat ximiyaviy reaktsiyalarning issiqlik effektlariga yaqin keladi; 3) fizik adsorbtsiyada o’ziga xoslik, ya‘ni tanlab ta‘sir etishlik kam ifodalangan; ximiyaviy adsorbtsiyada bu xususiyat o’zining ochiq ifodasini topgan; 4) temperaturaning o’zgarishi fizik va ximiyaviy adsorbtsiyaga turlicha ta‘sir ko’rsatadi; temperatura oshganda fizik adsorbtsiya susayadi, ximiyaviy adsorbtsiya esa kuchayadi; buning sababi shundaki, xemosorbtsiya o’ziga xos aktivlanish energiyasini talab qiladigan jarayondir. Shuning uchun ham ximiyaviy adsorbtsiya aktivlashgan adsorbtsiya hisoblanadi. Ximiyaviy adsorbtsiya ximiyaviy kuchlar ta‘siriga bog’liq ekanligi sababli uni amalga oshirish ham qiyin; ko’pincha bir xil tarkibli modda adsorbillanganda boshqa tarkibli modda desorblanadi. Bu yerda desorbtsiya avval adsorbent sirtiga yutilgan moddaning bu sirtdan ketishi emas, balki xemosorbtsiya tufayli adsorbent sirtida hosil bo’lgan birikmaning parchalanishidan iboratdir. Xemosorbtsiyada sirt molekulalar bilan qanchalik ko’p to’lib borsa, jarayon uchun shuncha ko’p energiya talab qilinadi. Bu hol adsorbent sirtida turli kattalikdagi aktivlanish energiyalari talab qiladigan turli markazlar borligini ko’rsatadi. Past temperaturada fizik adsorbtsiya sodir bo’ladi, temperatura kutarilganda ma‘lum temperaturada aktivlangan adsorbtsiya boshlanib ketadi; fizik adsorbtsiya juda oz darajada boradi. Bunda aktivlangan adsorbtsiya uchun xos maksimum kuzatiladi; juda yuqori temperaturada adsorbtsiya yana kamayadi, chunki bu paytdan boshlab sirtda hosil bo’lib qolgan birikmalar parchalana boshlaydi.

5) fizik adsorbtsiya asoaan Van-der-Vaals kuchlari tufayli sodir bo’ladi; adsorbent bilan adsorbtiv o’rtasida stexeometrik nisbatlar kuzatilmaydi: ximiyaviy adsorbtsiyada asosiy rol ximiyaviy kuchlar zimmasiga tushadi. Ximiyaviy adsorbtsiya uchun misol tariqasida kislorodning ko’mirga adsorbenlanishini keltirish mumkin. Ko’mir sirtida valentliklari band bo’lmagan uglerod atomlari kislorod bilan valent kuchlari orqali birikadi. N.A.Shilov bu kabi oraliq mahsulotlarni sirtr birikmalar deb atadi. Bu yerda mustaqil yangi faza ham, mustaqil yangi modda ham hosil bo’lmaydi. Adsorbtiv bilan birikkan atom ayni vaqtda sirtning ichki qismlaridagi atomlari bilan ham birikishib turishi ma‘lum bo’ldi. O’ziga kislorod yutgan ko’mir qizdirilganda kislorod disorbilanmadi, balki uglerodning oqsillari ajralib chiqadi. Bu hol fizik adsorbtsiya bilan ximiyaviy adsorbtsiya o’rtasida keskin chegara qoyish qiyin ekanligidan dalolat beradi. 7.2. KUCHLI ELEKTROLITLAR ADSORBTSIYASI Kuchsiz elektrolilarning adsorbtsiyalanishi noelektrolitlarning adsorbtsiyalanishi bilan taqqoslanganda unchalik farq qilmaydi. Har ikkala holda ham erigan modda molekula ko’rinishida adsorblanadi. Shuning uchun bunday jarayon molekulyar adsorbtsiya deb ataladi. Kuchli elektrolitlarning adsorblanishida bir qator farqiyatlar mavjud. Kuchli elektrolitlar suvli eritmalarda, shuningdek juda kuchsiz suyultirilgan vaqtda ham to’liq dissotsialangan bo’ladi. Kuchli elektrolitlarning adsorblanishi eng avvalo sorbentning tuzilishi va tabiatiga bog’liq. Shu nuqtai nazardan sorbentlarni gomopolyar (olmos, grafit) va geteropolyar (tuzlar va erimaydigan oksidlar) sorbentlarga ajratish mumkin. Gomopolyar sorbentlarda kuchli elektrolitlar adsorbtsiyalanmaydi yoki juda kam adsorblanadi. Ular sirtida qutbli molekulalar yoki ionlar saqlagan adsorbentlarga juda yaxshi adsorblanadi. Elektrolitlar adsorbtsiyalanishining asosiy xususiyati kation va anionlarning tang adsorbtsiyalanmasligidadir. Adsorbtsiyalangan ion sirtda juda mustahkam tutiladi va adsorbtsiya ko’p hollarda qaytmas harakterni egallashi mumkin.ionlar adsorblanishining ikkita juda muhim hodisasini ajratish mumkin bo’ladi:

Spetsifik adsorbtsiY. Ion almashinuv adsorbtsiY. Spetsifik adsorbtsiya adsorbent va adsorblanuvchi elektrolitning individual ximiyaviy tabiatining aniqlash sharti bilan ko’zatiladi. Peskov va Fayansning qoidasiga binoan qattiq jism sirtida shunday ionlar adsorblanadiki, qaysiki ular shu jismning tarkibiga kirgan bo’lsin. Masalan, kumush yodid amalda suvda deyarli erimaydi, kumush nitrat, kumush atsetat, kumush sulfat va shunga o’xshashlarning eritmasidan kumush ionlari unga adsorblanadi, xuddi shuningdek, kaliy, natriy, ammoniy va kaltsiy yodidlar va shunga o’xshashlarning eritmalaridan esa J-ioni adsorblanadi va ular Ag J ning kristall panjarasidagi J – ionini almashtirish qobiliyatiga ega bo’lib, izomorf birikmani hosil qiladi. Shunday izomorf ionlarga Cl-, Vch-, CN-, CNS- ionlar kiradi. K + , Sa 2+ , Zp 2+ , NO 3 - , SO 4 2- va boshqa ionlar izomorf sanalmaydi. Adsorbentning sirti zaryadlangan ionlar zarrachalari bilan to’ladi va ionlarning zaryadi sirtning zaryadini belgilab beradi. Shuning uchun spetsifik adsorblanuvchi ionlar potentsial aniqlovchi degan nom bilan ataladi. Ular sirtning belgisini va elektr potentsialini belgilab beradi. Zaryadlangan sirtga eritmadagi qarama-qarshi zaryadga ega bo’lgan qolgan ionlar elektrostatik tortiladi. Natijada qo’sh elektr qavati hosil bo’ladi. Shunday qilib, potentsial aniqlovchi ionlarning adsorblanishidan eritmaning elektronitralligi o’zgarmasdan qoladi. Qarama-qarshi ionlar to’g’ri ma‘noda adsorbilanmaydi, ular sirtda mustahkam o’rnashgan potentsial aniqlovchi ionlarga elektrostatik tortiladi xolos. Lekin formal holatda qo’sh ion qavatining hosil bo’linishidan elektrolitning to’liq adsorbilanishi kechadi deb qarash mumkin. Kaliy yodid eritmasidan ichki elektr qatlamini hosil qiluvchi manfiy zaryadlangan J – ionlari adsorblanadi. Musbat zaryadlangan K + ionlari esa tashqi qatlamni hosil qiladi. Xuddi shuningdek Ad NO 3 eritmasidan (6-rasm) ichki elektrik qatlamni musbat zaryadlangan Ag + ionlar hosil qilsa, uning tashqi qavatini esa NO 3 - ionlari qurshab oladi. Birinchi holda qattiq faza suyuqlikka nisbatan manfiy zaryadlangan bo’lsa, ikkinchi holda esa musbat zaryadlangan bo’ladi. Tajriba shuni ko’rsatadiki,

J ionlari kumush ionlariga nisbatan yaxshi adsorbilanadi va sirtning zaryadini manfiy bo’lishiga olib keladi. Sirtni izoelektrik holatda olib kelish uchun u yoki bu zaryadga ega bo’lgan ionlarning adsorbilanishii tenglashtirish kerak bo’ladi. Bu misolda sirtning izoelektrik holatiga kelishi uchun 10 -6 g ion/l gacha oshiri kerak bo’ladi. Qo’sh elektr hosil bo’lishining ikkinchi mexanizmi qattiq faza tarkibiga kirmaydigan ionlarning fazalararo sirtga tanlanib adsorbillanishidan iborat. bu holda sistemaga aralashib, qolgan qo’shimcha moddalar adsorbilanadi. Masalan, metall-suv sistemalariga Na Cl eritmasi qo’shilsa, metall sirtiga xlorid ionlari tanlab adsorbilanadi. Metall sirtiga ortiqcha manfiy zaryad va eritmaning metall sirtiga yaqin qismida natriy ionlaridan iborat sistemaga ionogen sirt-aktiv modda qo’shsak, bu modda molekulasining organik qismi metall sirtiga adsorbilanib, molekula tarkibidagi ikkinchi ion suv fazada qarshi ion vazifasini o’tay boshlaydi. Qo’sh elektr qavatning hosil o’lishida u qanday mexanizmda hosil bo’lishidan qat‘iy nazar ichki qatlam ionlari qattiq faza bilan juda mustahkam bog’lanadi. Ikkinchi qatlam ionlari esa sirt atrofida tarqalgan holda bo’lib, lar doimiy harakatda va ularni xuddi shunday zaryadlangan boshqa ionlarga almashtirish hammumkin. 7.3. IONLAR ALMASHINUV ADSORBTSIYASI Ionlarning almashinuv adsorbtsiyasining mohiyati shundaki, qattiq faza elektrolit eritmasidan kationlar yoki anionlarni yutadi va bir vaqtning o’zida eritmaga ekvivalent miqdordagi boshqa kationlar va anionlarni chiqarib turadi. Manfiy belgi bilan SiO 3 2- ionlari berilgan, ular sirtda silikat kislotasining dissotsiolanishidan hosil bo’ladi. SiO 3 + H 2 O ↔ H 2 SiO 3 + HsiO 3 - + H + ↔ SiO 3 2- + 2H +

Vodorod ionlari esa qo’sh elektr qavatining tashqi qatlamini hosil qiladi. Ionlarning almashinuv adsorbtsiyasi natijasida tashqi qatlamidagi N + larini bir qismi Na + ionlariga almashinada, shu bilan bir vaqtda ekvivalent miqdordagi N + ionlari eritmaga o’tadi. Keltirilgan fikrlardan shu narsaga ishonch hosil qilish mumkinki, ion almashinuv adsorbtsiyasi natijasi toza sirt hodisalari bo’lib hisoblansada, ma‘lum bir sharoitlarda agar sorbentning chuqurlariga eritmalar kirib borishi mumkin bo’lsa u holda ion almashinuvi butun hajm boylab tarqalishi mumkin. Bunday hodisalar ko’pincha turli xil tabiiy va sintetik alyumosilikatlar va ion almashinuv smomolarida kechishi mumkin. Ion almashinuv adsorbtsiyasida kislotali va asosli adsorbentlar o’zlarining kation yoki anionni almashinuv qobiliyatiga qarab ajratiladi. Masalan, kislotali adsorbentlar o’zlarini kislotalardek tutib kationlarni almashtirsa, asosli esa anionlarni almashtiradi. Kislotali adsorbentlarga silikatlar va erimaydigan kislotali oksidlar (SiO 2 V 2 O 5 va boshqalar) kiradi. Asos adsorbentlarga misol qilib temir (III) gidrooksidini kiritish mumkin. Bundan tashqari amfoter adsorbentlar ham mavjud. Bularga Al (OH) 3 , Sp(OH) 4 va oqsillarni kiritish mumkin. Amfoter birikmalar uchun sirt dissotsiatsiyasi va qo’sh elektr qavatining paydo bo’lishi ikki yo’l bilan kechadi: 1. Al(OH) 3 ↔ Al(OH) 2 + +OH - ↔ Al 3+ +3OH - 2. Al(OH) 3 ↔ Al(OH) 2 O - +H + ↔ Al 3- 3 +3OH + rN ning past sharoitlarida Al(OH) 3 ning dissotsialanishi birinchi sxemadagidek kechadi. Shuning uchun qattiq fazaning sirti musbat zaryadlanadi. rN ning ko’tarilishi bilan Al(OH) 3 ning asos xarakteriga ega bo’lgan ON- ionlarining dissotsiatsiyasi bug’iladi va ikkinchi sxemada ko’rsatilganidek dissotsiatsiyaning kechishi uchun qulay sharoit to’g’iladi, qo’sh elektr qavatning ichki qatlami alyumeniy ionlari bilan to’ladi. Shunday qilib, kislotali muhitda alyumeniy gidroksidi musbat zaryadlanadi. Tipik alfoter birikmalardan biri bo’lgan oksidlar ham xuddi yuqorida keltirilgan kabi o’zlarini tutadi. Oqsil molekulasi juda murakkab organik birikma (shartli

ravishda biz quyida R bilan belgilaymiz). Uning molekulasi tarkibida ionogen gruppalar –NH 3 OH, -COOH mavjudki, ular asos va kislota xossalarini beradi. rN muhitga bog’liq holda oqsil kislotali yoki asosli dissotsiyalanishi mumkin. NH 3 OH – R – COO va N + H 3 – R – COOH Bu ionlar oqsil molekulasining sirtida qolib, ionlar qo’sh qavatining ichki qatlamini hosil qiladi. Kislotali muhtitda molekulani musbat zaryad bilan belgilasa, ishqoriy muhitda esa manfiy zaryadni hosil qiladi. Oqsil molekulasidagi musbat va manfiy zaryadlari rN ning ma‘lum bir chegarasida o’zaro tenglashishi mumkin. RN ning bu ko’rsatkichi shu oqsilning izoelektrik nuqtasi deyiladi. Umumiy holda oqsilning izoelektrik holatining quyidagicha keltirish mumkin: N + H 3 – R – COO . Bu ko’rinishda oqsil moleekulasi umumiy holda zaryadsiz hisoblanadi. Amfoter moddalarni (oqsil moddalar, ipak, jun) kislotali yoki ishqorli eritmalar bilan ishlov berib, almashinuv adsorbtsiyasiga asoslanib, ularni hohlagan rangga ya‘ni kislotali yoki ishqor tabiatli kraskalarga boyash mumkin. Jumladan, ishqoriy kraskalar manfiy zaryadlanganlarga adsorbillansa, kislotali kraskalar musbat zaryadlangan sirtga adsorbillanadi, shunga asoslanib to’qimalarni texnologik kraskalar bilan ishlov berish joriy qilingan. Ilgari aytib o’tganimizdek, ko’mir gomopoliyar sorbentlar tarkibiga kiritiladi, lekin tajribalar shuni ko’rsatdiki, zol elementlaridan tozalangan tozza ko’mir, eritmalardan kuchli elektrolitlarni adsorbillabgina qolmay, balki u ion almashinuv adsorbtsiyasida ham ishtirok etishi mumkin ekan. Ko’mir o’zining aktivlanish va saqlanish sharoitiga qarab kislotali va ishqoriy harakterdagi qutbli adsorbent rolini bajarishi mumkin. Ko’mirning bunday xarakterni olishini, N.A.Shilov shunday tushuntiradi; kislorodning ko’mir sirtida xemosobtsiyalanishi natijasida juda yupqa sirt-yuza birikma hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan oksid yangi fazani vujudga keltirmasada, lekin ma‘lum ximiyaviy xossaga ega bo’ladi. Almashinuv adsorbtsiyasining ko’p sonli tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, murakkab organik ionlar juda yuqori adsorblanish qobiliyatiga ega ekan (masalan,

kraskalovchilar). Ular adsorbillanganda ekvivalent miqdordagi anorganik ionlarni siqib chiqaradi. Tuzlar suvda manfiy adsorblanadi. Ionlarning almashinuv adsorbtsiyasi miqdoriy qonuniyatlarini almashinuv adsorbtsiyasi tenglamasi bilan xarakterlash mumkin:2 1 2 2 1 1 2 1 P P K P K P K     yoki erigan moddalar aralashmasi uchun: 2 1 2 2 1 1 2 1 C C K C K C K     B.N.Nikolskiy 1939 yili ionlar almashinuv adsorbtsiyasining quyidagi (almashinuv adsorbtsiyasining izoterma tenglamasi) tenglamasini taklif qildi: 2 1 2 1 1 2 1 1 1 2 1 1 Z Z Z Z C C K a a  bu yerda: a 1 va a 2 – adsorbentdagi almashinuvchi ionlarning mavjudligi; S 1 va S 2 – eritmadagi almashinuvchi monlarning muvozanat kontsentratsiyasi (aniqroq aktivligi); 7 1 va 7 2 – ionlar valentligi; K – almashinuv konstantasi. Agar ionlar bir xil valentlikka ega bo’lsa, u holda yuqoridagi ko’rinishni oladi: 2 1 2 1 C C K a a  7.4. PAST BOSIMLARDA BUG’LARNING ADSORBLANISHIGA G’OVAK O’LCHAMLARINING TA‘SIRI Adsorbentlarining tuzilishini o’rganib chiqqanimizda ularda turli tuman formaga ega bo’lgan va turli xil razmerlarga ega bo’lgan g’ovaklarni kuzatishimiz mumkin. Adsorbtsion jarayonlarda g’ovaklarning qisqarishi bilan ular devorlarining yaqinlashuvidan adsorbtsion kuchlar ham yig’ila boshlaydi shu boisdan despersion kuchlarning potentsiali doimo ortadi. Bu esa adsorbtsiya energiyasining ortishiga olib keladi. Misol uchun, benzol va geksan bug’larining adsorbtsiya energiyasi silikagel yuzasida uning g’ovaklari 50-40 A 0 gacha qisqarganda sezilarli darajada o’zgaradi.

Ingichka g’ovakli adsorbentlar qo’llanilgan vaqtda adsorbtsion qatlamning to’g’ri to’lib borishi haqida gapirish ancha qiyin bo’ladi. Chunki nog’ovak bo’lgan adsorbentlarning sirti adsorbtsion qatlamlar bilan to’g’ri to’lishi ma‘lum. Ingichka g’ovakli adsorbentlarda ega g’ovakning qisqargan joyidagi adsorbtsion potentsial, ayni shu g’ovakning kengroq joyidagi devorlarning adsorbtsion potentsiali bilan taqqoslanganda ancha yuqori potentsialga ega ekanligi ma‘lum bo’ladi. Xuddi shunday joylarda adsorbtsiya vaqtida intensiv adsorbtsiya jarayoni sodir bo’ladi va adsorbentning kontsentratsiyasi g’ovakning kengroq joyidagiga nisbatan ko’proqdir. Ingichka g’ovaklarda adsorbtsion potentsialning ortishi bug’ning nisbatan past bosimlarda adsorblanishiga olib keladi.

Asosiy adabiyotlar. 1. Zohidov K.S. «Geometrik kristallografiya». Toshkent. 1987. 2. Bokiy G.B. «Kristalloximiya». MGU. 1960. 3. Popov. G.M., Shavranovskiy I.I. «Kristallografiya». M. 1971. 4. Zohidov K.S. «Kristallografiya». Toshkent. 2002. 5. Usmonov . X . U . , Rustamov X . R ., Raximov X . R . « Fizikaviy ximiya ». « O ’ qituvchi ». T . 1974 y . 6. .A.Balezin. «Fizik va kolloid ximiyadanJ bog_i mashg’ulotlar». T. 1974 y. 7. Muxammadiev I.Q., Ergashev I.M. «Fizikaviy va kolloid kimyodan J bog_imashg’ulotlar». Samarqand. 2000 y. 8. Mishenko K.P., Ravdel A.A., Ponomareva A.M. «Praticheskiye raboti po fizicheskoy ximii». L. XimiY. 1982 g.

Похожие

Gaz – suyuqlik xromatografiyasi

Ikki asosli kislotalar

Kolloid tizimlar holatining o’zgarishi. Fazalar chegarasida sirt xodisalari

Galoidkislotalar va ikki asosli to‘yinmagan kislotalar

Ikki atomli molekulalarning tebranishlari Garmonik osssilyator modeli