Ациклик ҳаракатларнинг физиологик характеристкаси - Физическая культура - Рефераты

Ациклик ҳаракатларнинг физиологик характеристкаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Ациклик ҳаракатларнинг физиологик характеристкаси Режа: 1. Статик ишларнинг физиологик характеристкаси 2. Сифат кўрсаткичли ҳаракатларнинг физиологик характеристкаси.

Ациклик ҳаракатлар юқорида айтиб ўтилганидек тезлик, куч ёки асосан куч ишлатиб бажариладиган машқларни ўз ичига олади. Улар циклик ишдан бир хил турдаги ҳаракатларнинг доимий суратда такрорланмаслиги ва кам самарадорлиги билан фарқ қилади. Тезлик ва куч ишлатиб бажариладиган ҳаракатлар. Бундай ҳаракатлар маълум бир массасининг (спортчи танасининг массаси ёки снаряд массаси) ҳаракатига максимал тезланиш бериш билан характерланади. Бунда айни ишда қатнашувчи мускулларининг қисқариш тезлиги, кучи ва бошқарилиши хусусиялари ҳаракат нитижаларини белилайди. Баландликка ва узунликка сакраш, ядро, тўқмоқ, граната ва копьё ирғитишлар бу хил ҳаракатларга мисол бўлиб, бундай иш бажарилишида спортчидан максимал куч сарфлаш талаб қилинади. Тезлик ва куч ишлатилиб бажариладиган ҳаракатларда сенсор тизим фаолияти муҳим ўрин эгаллайди, проприорецепторлар, вестибуляр, кўриш анализаторлари сакрашлар ва ирғитишлар сифатига кучли таъсир қилади. Бу хилдаги ишлар бажариладиганида спортчи қони таркибида айтарли ўзгаришлар кузатилмайди. Юрак-қон томирлар фаолиятида ҳам деярли ўзгаришлар бўлмайди, кўпинча иш бажарилганидан кейин юрак уриш частотаси (140-150), систолик қон босими (150-160 мм.сим. уст.) ва нафас олиш частотаси бир оз ошади. Тезлик ва куч ишлатилиб бажариладиган ҳаракатлар катта қувват сарфлашни ва қисқа вақт талаб қилиганлиги учун, энергия асосан АТФ ва креатинфосфат парчаланишидан ажралади. Куч ишлатилиб бажариладиган ҳаракатлар. Бундай ҳарактга яққол мисол штанга кўтариш яъни оғир атлетика билан шуғулланишдир. Куч ишлатилиб бажариладиган ациклик ишда шу нарса диққатга сазоворки, унда снаряд массаси ошиб боради, лекин ҳаракат тезлиги доимийлигича қолади. Худди шунигдек, штанкани, унинг массаси қанча бўлишидан қатъий назар баландликка кўтариш ҳам ўзгармас кўрсатгичдир. Бу хил ҳаракатларни бажаришда тегишли мускуллар максимал даражада

қисқаради, яна уларда қўзғалиш ҳам анча юқори бўлади. Куч ишлатилиб амалга ошириладиган ишлар яна шу билан характерланадики, бу вақтда ҳаракат нафас олишнинг қисқа вақт тўхтатилиши билан амалга оширилади. Иш вақтидаги мускуллар қисқариши эса чираниш (кучаниш) билан биргаликда бажарилади (товуш йўллари ёпилган ҳолда нафас чиқариш ҳаракатларини амалга ошириш). Бундай ҳаракатнинг амалга оширилишида нафас олишнинг кучанишсиз қисқа вақтга тўхтатилишининг ўзи ҳам организм меъёрий функционал ҳолатининг ўзгаришига олиб келади. Бундай пайтлари одатда кислороднинг тўқималар томонидан интенсив ҳолда ўзлаштирилиши кузатилади. Шу боисдан унинг миқдори одатдагидан камайиб кетади, карбон кислота ва моддалар алмашинувининг бошқа охирги маҳсулотлари камайиб, қон реакцияси кислоталик томонга оғади. Юрак уриш сони бир оз пасайиб, артериал босим 10-20 мм сим устунига ошади. Чираниш туфайли ўпкадан қон шиддат билан чап бўлмага, ундан чап қоринчага ўтади ва ўз навбатида тезлик билан аортага чиқарилади. Шундан кейин ўпка артерияларидан юракка қон ўтиши бир оз сусаяди. Мускулларнинг бундай ҳаракат пайти кучли қисқариши боис вена қон томирлари қисилиб улардан юракка қон қуйилиши анча-мунча камаяди. Кучаниш пайти юрак уриши минутига 110 мартагача ошади, лекин қон босими пасаяди (айниқса систолик босим). Кучаниш билан амлга ошириладиган мускул фаолияти даврида тўқималарда қон айланишининг камайиши туфайли қон таркибида карбонат ангидирид миқдори кўпайиб, унинг реакцияси кислотали томонга қараб оғади. Шу билан бир қаторда бундай ҳолатда қонда сут кислотаси кўпайиб, глюкоза миқдори камайиб кетади. Кучанишнинг характерли томонлардан бири шуки бу пайтда ўпка плевра пардалари орасидаги босим атмосфера босимидан юқори бўлади (одатда уатмосфера босимидан паст бўлади). Иш амалга оширилганидан кейин кучаниш билан боғлиқ функционал ўзгаришлар тез-тез нафас олиш туфайли йўқотилади, меъёрий физиологик ҳолат тикланади.

Куч ишлатилиб бажариладиган ҳаракатларда энергия сарфи тинч турган ҳолатдагига нисбатан 150 марта ва ундан ҳам кўпроқ ошиб кетиши мумкин. Энергия асосан АТФ ва креатинфосфат ҳисобидан ажралиб чиқади. Бу хилдаги ҳаракатни яхши ўзлаштирилиб олмаган спортчиларда баъзан кучли кучаниш пайти қиска муддатли (бир неча секунд) ҳушдан кетиш ҳоллари кузатилади. Статик ишларнинг физиологик характеристкаси Статик иш шу билан характерланадики бундай фаолият даврида на организимнинг ўзи, на унинг бирор аъзоси бўшлиқдан бир жойдан иккинчи жойга силжимайди. Табиий ҳолатда ҳар бир динамик ҳаракат маълум статик иш элементларини ўз ичига олади, масалан велисопед ҳайдовчи ёки эшкак эшувчиларда оёқ ёки қўл мускуллари таранглашган бўлиб (статик иш) бу ҳолат ўз навбатида тегишли ҳаракатларни амалга ошириш учун таянч нуқта ҳосил қилади. Статик ишлар бажарилишида тегишли мускуллар фаолияти ўзига хос бўлиб, улар ҳар иккала томондан пайлар орқали (беркитилган) бўлади, шу сабабли узунлигини ўзгартира олмайди ёки изотермик режимда (узунлиги бир хил сақланиб, таранглиги ошади) иш бажаради, яъни фақат таранглигини оширади холос. Статик иш бажарилишида қон таркибида айтарлик ўзгаришлар бўлмайди. Юрак фаолиятида бундай таранглашиши пайтида бўладиган ўзгаришлар шу билан характерланадики, статик иш бошланиши билан систолик ва диастолик қон босими кўтарилади (тегишли равишда 30-50 ва 20- 30 ва 20-30 мм сим. устунига). Бундай ўзгариш статик фаолиятида қатнашаётган мускуллар сони билан эмас балки уларнинг кучайиш даражаси билан ўлчанади, яъни кучаниш қанча кучли бўлса босим шунча кўтарилади. Статик иш пайти қон босими ошишининг механизими шундан иборатки, мускул таранглашиши билан ундаги махсус рецепторлар қитиқланиб марказий нерв тизимидаги майда қон томирларини торайтирувчи нерв ядроларига импуьслар кўтарилади, оқибатда улардан тегишли импульслар айтилган қон

томирларига бориб уларни торайтиради ва қон босими тегишли равишда кўтарилади. Иш бажарилганидан кейин юрак уриш бир оз тезлашади. Юракнинг минутлик ҳажми статик иш пайти бир оз камайиб ишдан кейин қисман ошади. Нафас олиш тизими фаолиятининг статик иш бажарилишидан дастлаб пасайиши ва иш амалга оширилганидан кейин кучайиши ҳолати Лингард феномени деб айтилади. Лингард феномени кам тажрибали, машқ қилиши кам бўлган спортчиларда кўпроқ кузатилади. Кучли статик фаолият бир неча секундлар давом этади холос, шунинг учун ҳам бундай пайтларда энергия ажралиши асосан АТФ ҳисобидан бўлади. Статик фаолиятда мускуллардан марказий нерв системасига кўплаб импульсларнинг бориб туриши, асосий энергия сарфи АТФ ҳисобидан бўлиши, бевосита таранглашган мускулларда қон айланишининг кучсизланиши оқибатида кучли чарчаш элементлирини келтириб чиқаради. Сифат кўрсаткичли ҳаракатларнинг физиологик характеристкаси. Бундай жисмоний машқларга спорт гимнастикаси, акробатика, муз устида бажариладиган нафис ўйинлар, нафис гимнастика, сувга сакраш ва бошқа ҳаракатлар кириб, уларнинг натижасини миқдорий кўрсаткичлар билан баҳолаш мумкин эмас. Шунинг учун бундай ҳаракатлар баллар билан баҳоланади. Харакатлар қанча аниқ бажарилса натижа шунча яхши бўлади. Сифат кўрсатгичли жисмоний машқларни бажаришда маҳорат нафақат аниқликни, балки ифодалиликни ҳам талаб қилади. Шунинг учун уларни баҳолашда икки хил кўрсатгичлар ҳисобга олинади, яъни бажарилган ҳаракатлар ва ифодалилик учун алоҳида-алоҳида баллар қўйилади. Кўпгина ҳаракатлар мусиқага уйғунлаштирилади, машқ бажаришнинг бу жиҳати спортчидан махсус тайёргарликдан ўтишни тақозо қилади. Сифат кўрсатгичли машқларнинг аниқ амалга оширилишида тана мускуллари, бўғим ва пайлардан марказий нерв тизимига тегишли нерв импульсларнинг бориб туриши жуда муҳим. Шунинг учун ҳам агар гимнастикачи, муз устида нафис ўйин бажараувчиларига бўин ва бош

ҳаракатларини чегараловчи мослама кийдириб қўйилса у машқ бажаришда жуда кўп хатоларга йўл қўяди, баъзи ҳаракатларни эса амалга ошира олмайди ҳам. Бундай аниқлик ва ифодалилик эса ҳаракатлар кооординацияда мураккаб бошқарувни ва спортчидан катта маҳорат талаб қилади. Хусусан нафис ҳарактларни бажаришда тана мувозанатини сақлаш ҳал қилувчи элементлардан бири ҳисобланади. Сифат кўрсатгичли ҳаракатлар бир неча секунддан (сувга сакраш), бир неча минутгача давом этиши мумкин (нафис ўйнлар, нафис гимнастика). Барча сифат кўрсатгичли ҳаракатлар амалга оширилшида марказий нерв тизими ва периферик рецепторлар орасидаги мураккаб ва жиддий алоқа муҳим ўрин тутади. Бундай яна анализаторлардан (масалан кўзнинг) марказга келадиган импульслар ҳам аҳамиятлидир. Баъзи бир ҳаракатларда эса (сувга сакраш, акробатика ва бошқалар) вестибуляр анализаторлар ҳал қилувчи рол ўйнайди. Бу хилдаги жисмоний ишларда асосий ҳаракатлар динамик характерга эга бўлади, лекин ишнинг статик элементлари ҳам йўқ эмас. Сифат кўрсатгичли ҳаракатлар пайтида қон ва организимнинг бошқа тизимлардаги физиологик ўзгаришлар ишнинг тезлиги ва давомлилиги билан белгиланаи. Қонда кузатиладиган ўзгаришлар сувга сакровчиларда энг кам бўлса муз устида нафис ҳаракатларни бажариувчиларда энг юқори бўлади. Нафис учишларда артериал босим (систолик) 190-200 мм. симоб устунига кўтарилиши мумкин (диастолик босим 80-90 мм сим усунига тенг бўлади). Юрак фаолияти сувга саровчиларда психоэмоцинал юклама асосида юзага келса гимнастикачиларда бундан ташқари бевосита жисмоний фаолият таъсирида ҳосил бўлади. Сувда сакрашда энергия фақат АТФ ва крентифосфат ҳисобидан ажралади. Сифат кўрсатгичли ҳаракатларнинг тўхтатилиши кўпинча спортчининг чарчаб қолганлигидан эмас балки мусобақа қоидасига кўра содир қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Руководство по физиологии. Физиология мышечной деятельности, труда и спорта. Изд-во «Наука», Л. 1969. 2. В.С.Фарвель, Я.И.Коц. Физиология челвека (с основами биохимии). Изд-во «Физкультура и спорт». М.1970. 3. В.В.Васильева, Э.Б.Коссовская, Н.А.Степочкина. Физиология чело века. Изд-во «Физкультура и спорт». М.1973.

Похожие

Чарачаш ва қайтарилиш даврларининг физиологик характеристкаси

Жисмоний машқлар ва спорт билан шуғулланишнинг физиологик характеристкаси

Чидамлиликнинг физиологик асослари

Жисмоний машкларни физиологик турлаш

Машқ қилишнинг физиологик асослари