Жиноят процессида ҳукм ажрим ва қарорларининг қонунийлиги - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят процессида ҳукм ажрим ва қарорларининг қонунийлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

21.66796875 KB

Жиноят процессида ҳукм ажрим ва қарорларининг қонунийлиги Режа: 1. Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги асослилиги ва адолатлилигини текшириш 2. Апелляция инстанцияси суди

Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги асослилиги ва адолатлилигини текшириш Ташкилий тузилиши жиҳатидан судлар бир-бири билан бўғин тушунчаси билан, бажарадиган функциялари жиҳатидан эса инстан ция тушунчаси билан боғлиқ бўлади. Суд инстанцияси суд ишларини ҳал этиш билан боғлиқ у ёки бу функцияни бажарувчи (ёки унинг таркибий тузилмаси) ҳисобланади. Биринчи инстанция суди деб мазкур иш бўйича асосий масала ларни мазмунан кўриб чиқишга ваколатли бўлган судга айтилади. Жиноят ишлари бўйича биринчи инстанция суди айбланувчи шахс нинг жиноятни содир этишда айбдор ёки айбдор эмаслиги ва унга жа зо тайинлаш масаласини хал қилади. Биринчи инстанция суди сифатида уч бўғинли судларнинг бар часи, шу қаторда Ўзбекистон Республикаси Олий суди ҳам иш кўради. Бу судларнинг ваколат доираси амалдаги қонун билан аниқ белгиланган. Иккинчи инстанция судларига апелляция ва кассация тартибида иш юритувчи судлар, учинчи инстанция судларига назорат тартибида ва янги очилган ҳолатлар муносабати билан иш юритувчи судлар киради. Ўзбекистон Республикаси Олий суди раёсати ва Пленуми иш ларни фақат назорат тартибида кўради (“Судлар тўғрисида”ги Қонун нинг 18, 24- моддалари). Ўзбекистон Республикаси Олий судининг судлов ҳайъати иш ларни биринчи инстанцияда апелляция, кассация ва назорат тартиби да кўради (“Судлар тўғрисида”ги Қонуннинг 25-моддаси). Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, вилоят суди, Тош кент шаҳар суди ўз ваколатлари доирасида ишларни биринчи инстан ция суди сифатида, апелляция, кассация ва назорат тартибида кўради (“Судлар тўғрисида”ги Қонуннинг 30-моддаси). Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, вилоят суди, Тош кент шаҳар суди раёсати ишларни фақат назорат тартибида кўради.

Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, вилоят суди, Тош кент шаҳар суди ҳайъатлари апелляция ва кассация тартибида иш кўради (“Судлар тўғрисида”ги Қонуннинг 33-моддаси). Ўзбекистон Республкаси Конституциясининг 44-моддасига кўра, ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмала рининг ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қи лиш ҳуқуқи кафолатланганлиги боис, фуқароларнинг ҳукм, ажрим ва қарорлар устидан апелляция, кассация ва назорат тартибида шикоят билдириш ҳуқуқи ҳам уларнинг конституциявий ҳуқуқи ҳисобланади. Апелляция инстанцияси суди 1 қонуний кучга кирмаган ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишга қаратилган. Умумий юрисдикция судлари тизимида бундай судлар сифатида қуйи бўғин судларига кирмайдиган барча юқори турувчи судлар иш кўради. Апелляция тартибида кўриб чиқил ган иш кассация тартибида қайта кўриб чиқилиши мумкин эмас. Апелляция инстанциясининг иш юритиш мазмунига киритилмаган масалалар бундан мустасно, албатта. Кассация инстанция суди қонуний кучга кирган ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшира ди. Назорат ва янги очилган ҳолатлар муносабати билан иш юри тишни қайтадан бошлаш қонуний кучга кирган ҳукм, ажрим ва қарорларни қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишга қаратилган. Юқори турувчи суд инстанциялари ёки юқори турувчи суд де ганда, тегишли судга нисбатан анча юқори мавқе ва мақомга эга бўлган судлар тушунилади. “Юқори суд инстанцияси” атамаси Жи ноят процессуал кодексининг тегишли нормаларида ҳам белгилаб қўйилган (Масалан, ЖПК нинг 482, 483, 495, 496-моддалари). Шикоят ва протестнинг мавжудлиги ишни апелляция, кассация ва назорат тартибида кўриб чиқишнинг зарурий шарти ҳисобланади. Шикоят ва 1 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 йил, 1-2 сон, 11-модда.

протестни қонунда белгиланган муддатда ва тегишли бўлган суд органига берилиши иккинчи ва учинчи инстанция суди зиммасига, шикоят ва протестда кўрсатилган важларнинг тўғри ёки нотўғри тақдим этилганлигидан қатъи назар, ишни кўриб чиқиш мажбуриятини юклайди. Шикоят ёки протестнинг берилиши қабул қилинган қарорлар билан қонуний манфаатлари боғлиқ бўлган шахсларнинг ҳуқуқлари ни ҳимоя қилишга доир ҳуқуқий механизмни ишга туширади. Юқори инстанция суди зиммасига ҳукм, ажрим ва қарорларни қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини аниқлаш, шикоятдаги ҳар бир важга асосланган жавоб бериш, шикоят берган шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларининг бузилишларини бар тараф этиш, шикоят билдирилган қарорнинг қонуний, асосли ва адо латлигини таъминлаш учун зарур чора-тадбирларни кўриш вазифаси ни юклайди. Ишларнинг апелляция, кассация ва назорат тартибида юрити лиши муҳим вазифаларнинг ҳал этилишига хизмат қилади, шунинг ўзи унинг аҳамиятини белгилаб беради. Ҳукмларнинг (суд ажримлари, судъянинг қарорлари), шу жум ладан, шикоят билдирилмаган ва протест келтирилмаган ҳукмлар нинг (суд ажримлари, судьянинг қарорлари) ҳам қонуний асосли ва адолатли бўлишига эришишга кўмаклашади, чунки қонунда назарда тутилган суд қарорлари устидан шикоят билдирилиши, протест кел тирилиши, ишнинг юқори инстанция суди томонидан кўриб чиқили ши шартлигини белгилайди. Бу эса суд, прокурор, тергов органлари ни қонунга риоя қилишга ундаш орқали кучли таъсир кўрсатади. Иш ларнинг апелляция тартибида юритилиши ҳукмнинг қонуний кучга киргунигача бўлган даврда, яъни ҳукмнинг кассация ва назорат тар тибида текширилишига нисбатан анча тезкор тарзда қонун бузилиш ларини бартараф қилишга хизмат қилади. Ноқонуний ва асоссиз ҳукмларнинг (суд ажримлари, судъянинг қарорлари) ижрога қарати лишига йўл қўймайди. Юқори босқичдаги судлар қуйи босқичдаги судлар фаолияти устидан назоратни амалга оширишга хизмат қилади, ишларнинг апелляция,

кассация ва назорат тартибида юритилиши бунинг муҳим шакли ҳисобланади. Судлар ишларни апелляция, кас сация ва назорат тартибида кўриб чиқар эканлар, ишнинг юритили шида йўл қўйилган хатолар, қонун бузилишлар ва уларнинг сабабла рини аниқлайдилар. Уларни бартараф этиш бўйича кўрсатмалар бе радилар. Асослар мавжуд бўлмаганида апелляция, кассация ва назо рат шикоятлари ва протестларни рад қиладилар ҳамда бу билан тер гов ва суд амалиётида қонун нормаларини бир хилда қўлланилишига эришадилар. Ишларнинг апелляция, кассация ва назорат тартибида юритилиши маҳкум, оқланган шахс, жабрланувчи, фуқаровий даво гар, фуқаровий жавобгарнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини таъ - минлаш вазифасини ҳал қилади, чунки бу шахслар ўзларининг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини камситадиган ҳар қандай масала бўйича шикоят билдириш ҳуқуқига эга. Юқори ин станция судлари эса бундай шикоятларни кўриб чиқиши, бундай шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларининг бузилишларини аниқлаши, уларни бартараф этиши ва келгусида бундай хато ва камчиликларга йўл қўймаслик чораларини кўриши шарт. Бу процесс иштирокчила рининг ҳуқуқлари ва манфаатларини таъминлашдаги жиноят процес суал кафолатдир. Ишларнинг юқори инстанция судларида кўрилиши тергов органлари ва биринчи инстанция судлари фаолияти устидан назоратнинг процессуал шакли сифатида жиноят процессида қону нийликнинг таъминланишига хизмат қилади. Юқори судларга қуйи судларнинг ҳукм, ажрим ва қарорлари ус тидан шикоят ёки протест келтиришнинг процессуал тартибини бел гиланганлиги сансалорлик, ўзбошимчалик, пайсалга солишнинг ол дини олади. Ушбу босқичдаги процессуал фаолият устидан назорат қуйида - гилар билан белгиланади: 1) одил судлов ўз моҳиятига кўра адолат талабларига жавоб бе ради ҳамда бузилган ҳуқуқларнинг самарали қайта тикланишини таъминлаган холдагина одил судлов деб эътироф этилади, суднинг нотўғри қарорлари эса

одил судловнинг адолатли ҳужжати деб қарал майди ва бундай қарор бекор қилиниши керак; 2) жиноят процессида ги ишнинг натижасидан манфаатдор бўлган иштирокчиларга даст лабки тергов, суднинг хатоларини тузатишни талаб қилиш имконияти яратилади; 3) суд ҳокимиятининг мустақиллиги суд қарорларини юқори босқичдаги суд органларидан ташқари бирон-бир орган томо нидан қайта кўриб чиқилишини истисно этади; 4) юқори босқичдаги судларнинг қуйи босқич суд идораларининг ҳаракатлари ва қарорла рини назорат қилиши бу органлар фаолиятига аралашувига айланмас лиги ва уларнинг мустақиллигига путур етказмаслиги лозим; 5) суд ҳукмининг кучга кириши ва ижро этилиши узоқ муддатга қолдирил маганидагина бундай ҳукмнинг умуммажбурийлигини таъминлаш, таъсирини кучайтириш мумкин. Қонун чиқарувчининг суд қарорла рини қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилиги устидан суд назора тининг аниқ шакллари ва миқёсларини белгиланиши пировард ушбу ва айрим бошқа омилларнинг ўзаро нисбати билан тавсифланади. Амалдаги Жиноят-процессуал кодекси қабул қилингунга қадар (1922, 1926, 1929 ва 1959 йилларда қабул қилинган ЖПКлар) касса ция инстанцияси мустақил босқични, назорат инстанцияси “қўшим ча” босқич деб номланган. 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган ва 1995 йил 1 апрелдан кучга кирган ЖПКда янги 15 бўлим (Ҳукм, аж рим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш) ва янги 55-боб (Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонуний лиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишнинг умумий шартла ри)нинг юзага келишини суд ислоҳоти натижалари деб қараш лозим. Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адо - латлилигини текшириш ЖПКни мустақил тўртинчи босқич сифатида қуйидаги ўзига хос хусусиятларга эга:

1) апелляция, кассация ва назорат тартибида иш юритиш, шу нингдек, янги очилган ҳолатлар муносабати билан жиноят ишларини қайта ҳаракатга келтириш юқори инстанция сифатида, ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текши риш турлари ҳисобланади; 2 2) суд қарорлари устидан шикоят бериш ва протест билдириш ҳуқуқи ва унинг таъминланиши бир хил процессуал тартибда амалга оширилади; 3) юқори инстанция судларида иш кўришда прокурорнинг иш тирок этиши шарт; 3 4) ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишда жиноят иши материалларига ҳамда тақдим қилинган қўшимча материалларга асосланилади 4 ; 5) апелляция, кассация ва назорат инстанциялари (янги очилган ҳолатлар муносабати билан жиноят ишларини қайтадан ҳаракатга келтириш) учун ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асосли лиги ва адолатлилигини текширишда ишни кўриш чегараси ва талаб лар бир хилда қўйилган; 5 6) юқори инстанция судларида ишни кўриш учун умумий муд дат белгиланган 6 (ЖПКнинг 483-моддаси); 7) юқори инстанция судлари учун бир хилда ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асослари татбиқ этилади (ЖПКнинг 484-мод даси); 8) жиноят ишларини апелляция, кассация ва назорат тартибида иш юритувчи судларнинг ваколати умумий (ЖПКнинг 490-моддаси); 9) юқори инстанция судлари бир хил талаб асосида ҳукмни ўзгартирадилар (ЖПКнинг 491-моддаси), ҳукм, ажрим ва қарорларни бекор қилиб, ишни дастлабки терговга ёки суд муҳокамасига қайтара дилар 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 й. 1-2 сон 11 модда. 3 Ўша ерда. 4 Ўша ерда. 5 Ўша ерда. 6 Ўша ерда.

(ЖПКнинг 492-моддаси), айблов ҳукмини бекор қилиб, жиноят ишини тугатадилар (ЖПКнинг 493-моддаси); 10) юқори инстанция судлари жазони кучайтиришга ва оғирроқ жиноятга доир қонун моддаларини қўллашга ҳақли эмаслар (ЖПКнинг 494- моддаси); 11) юқори инстанция судларининг кўрсатмаларини бажариш мажбурий (ЖПКнинг 495-моддаси); 12) Юқори инстанция судининг ажрим ва қарорини бир хил та лаб асосида расмийлаштирилади (ЖПКнинг 496-моддаси), ва ижро этиш учун юборилади (ЖПКнинг 497-моддаси). Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрда қабул қилинган қонунига кўра ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш босқичининг ваколати қуйидаги масалаларда кенгайтирилди: 1) ноқонуний, асослантирилмаган ва адолатсиз чиқарилган ҳукм, ажрим ва қарорлар устидан шикоят бериш ёки протест келти риш имконияти кенгайтирилди, яъни, жиноят иши натижасидан ман фаатдор бўлган иштирокчилар нафақат қонуний кучга кирмаган ҳукм, ажрим ва қарорлар устидан, балки қонуний кучга кирган ҳукм, ажрим ва қарорлар устидан ҳам шикоят қилиш ёки протест келтириш ҳуқуқига эга бўлдилар; 2) шикоят бериш ёки протест келтириш муддати узайтирилди. Яъни жиноят иши натижасидан манфаатдор бўлган иштирокчиларга кассация тартибида бир йил давомида бузилган ҳақ-ҳуқуқларини тик лаш имконияти яратилди. Хорижий давлатлар жиноят-процессуал қонунчилигида ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш босқичи бу қадар оддий ва мукаммал ишланмаган. Шу ўринда қонун ижодкорлари ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан муҳим бўлган масалани тўғри ҳал этганликларини эътироф этиш зарур.

Айрим давлатларда, чунончи Россия Федерацияси Конституция сининг 50-моддаси 3-қисмида “Жиноят учун ҳукм қилинган ҳар бир киши ўз ҳукмининг юқори босқичидаги судлар томонидан қайта кўриб чиқилишини талаб қилиш ҳуқуқига эга”лиги таъкидланган. Шуниндек, Ўзбекистон Республикаси ЖПКда суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш мустақил босқич сифатида эътироф этилиб, ваколати кенгайтирилганлиги унинг зарурлиги ва муҳимлигидан далолатдир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60. 5. Балакшин В. Истина в уголовном процессе. Российская юстиция. -1998. - №2. –Б.19.

Похожие

Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги

Жиноят ишларини юритишда суд назоратининг ташкил топиши ва ривожланиш тарихи

Судгача бўлган фаолиятда суд назоратини амалга ошириш турлари объекти ва шакли

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари

Жиноят процессида ҳимоя ҳуқуқи ва айбсизлик презумпцияси