Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги - Юриспруденция - Рефераты

Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

25.2333984375 KB

Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги Режа: 1. Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги асослилиги ва адолатлилигини текшириш босқичида суд назорати 2. Апелляция, кассация ва назорат инстанцияларида иш юритиш 3. Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги

Ҳукм ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги асослилиги ва адолатлилигини текшириш босқичида суд назорати Жиноят иши бўйича биринчи инстанция суди томонидан ҳукм нинг қабул қилиниши масалани узил-кесил ҳал бўлди, деб айтиш учун асос бўла олмайди. Ҳукмнинг қонуний, асосли ва адолатли эканлигига процесс иштирокчилари томонидан туғилган ҳар қандай шубҳа ва шунга кўра берилган шикоят уни қайтадан юқори инстан ция суди томонидан текширишга, асослар бўлганида эса ҳукмни бе кор бўлишига олиб келиши мумкин. Суд назоратини амалга оши ришнинг бу босқичида назарда тутилган асосий масала янги шароит да процесс иштирокчиларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини конституциявий кафолат сифатида ҳимоя қилишдан иборат. Жиноят процессининг апелляция, кассация ва назорат инстанцияларининг фаолиятларини айнан шу ваколат бирлаштиради. Суд назоратини амалга оширувчи юқори инстанция судларининг мақсад ва вазифа лари шу масалада ягоналиги билан тавсифланади. Апелляция, кассация ва назорат инстанцияларида иш юритиш илмий доирада ўрганилган, 1 лекин мукаммал эмас. Зеро, бу инстан - цияларнинг моҳияти ва мазмуни суд назорати ваколати билан боғлан мас экан, унинг асл мақсадини баён қилиб бўлмайди. Шунга кўра: 1) апелляция, кассация ва назорат инстанциялари шунингдек, ян ги очилган ҳолатлар муносабати билан иш юритишни қайтадан бош лаш суд назоратини амалга оширишнинг мустақил шакллари ҳисоб ланади; 2) бу инстанциялар моҳияти, мақсад ва вазифаларига кўра ягона бўлиб, суд муҳокамаси иштирокчиларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш учун уларнинг шикоят ёки протестла рига асосан суд қарорларини қонунийлиги, асослилиги ва адолатли лигини текширади ҳамда бузилган ҳақ- ҳуқуқларини тиклайди; 1 Тўхташева У.А. Аппеляционное производство в уголовном процессе Республики Узбекистан. Самарканд. 2003. -142 б.; Вобедкин А.В. Аппеляционное производство в уголовном процессе России. // Ж. Государство и право. -2001. -3-сон. -Б. 46-50; Перлов И.Д. Надзорное производство в уголовном процессе. –М.: Юрид. лит. 1997. -Б. 174.;

3)Апелляция, кассация ва назорат инстанция судлари ҳам биринчи инстанция судига ўхшаб, суд қарорларини текшириш билан тарафлар ўртасида юзага келган келишмовчиликни мазмунан ҳал қилади, чунки келишмовчилик албатта шахснинг айбдорлик даражаси ҳамда унинг қилмиши учун белгиланган жазо миқдори билан боғлиқ бўлади; 4) апелляция, кассация ва назорат инстанциялари учун қуйи суд қарорларини текшириш асослари, тартиби, умумий шартлари ва чегараси бир хил. Бу тўғрида ҳам олимларнинг фикр ва мулоҳазалари мавжуд. 2 Шикоят беришнинг хусусийлиги, лекин жиноят ишини текши ришнинг умумийлиги, шикоят беришнинг эркинлиги, шикоят мазму ни ва тузилишига ҳеч қандай талаб қўйилмаганлиги, юқори суднинг тақдим этилган ва талаб этиб олинган материаллар асосида текши риши, юқори судда ишни кўриш чегараси, муддатлари белгиланган лиги, юқори суд қонунда белгиланган ваколат доирасида ҳаракат қилиши лозимлиги, жазони кучайтиришга ва оғирроқ жиноятга доир қонун моддаларини қўллашга йўл қўйилмаслиги ва юқори суд кўр сатмаларининг мажбурийлиги бу босқичда суд назоратининг бир маромга тушганлигидан ва етарли даражада тажрибага эга эканлиги дан далолат. Лекин айрим масалаларда эътироз ҳам йўқ эмас. Бирин чидан, апелляция инстанциясида иш юритишни такомиллаштириш ва халқаро талабларга мослаштириш керак. Бунинг учун уни ваколатини кенгайтириш лозим. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 490-модда сида апелляция инстанцияси суди, агар биринчи инстанция суди томонидан йўл қўйилган камчиликларни тўлдириш ва процессуал ҳуқуқбузарликларни бартараф этиш имконияти бўлса, тўлиқ ёки қис ман суд терговини ўтказиш ва ҳукмга ўтгартишлар киритишга ҳақли эканлиги белгиланган. Назаримизда, бу 2 Адаменко В.Д., Береговой И.Е. Судебный надзор: основания отмены, изменения приговора. Ак-Кем. Барнаул. 1995. -201 б.; Воскобитова Л.А. Существенные нарушения уголовно-процессуального закона как основания к отмене приговоров. -М.: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. 1979. -25 б.; Москвитина Т.А. Существенные нарушения уголовно-процессуального закона и средства их выявления, устранения и предупреждения в уголов ном процессе. Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. -Казань. 1997. -22 б.; Богословская Л.А. Основания к отмене или изменению приговоров. Учебное пособие. Харьков. 1981. -54б; Ковтун Н.Н. Судебный контроль в уголовном судопроизводстве России: понятие, сущность, формы. Нижний Новгород. -2002, -474 б.; Муратова Н.Г. Система судебного контроля в уголовном судопроизводстве: вопросы законодательного регулирования и прак тики. Казань. 2004. –456 б.

масалани янада кенгайтириб, апелляция инстанцияси судига айблов ҳукмини чиқариш ваколатини бериш лозим, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 497 13 -моддаси 1-қисми 2-бандида апелляция инстанция суди “биринчи инстанция судининг айблов ҳукмини бекор қилиш ва оқлов ҳукмини чиқаришга ҳақли” эканлиги баён қилинган. Лекин, амалиётни ўрганиш натижа лари шуни кўрсатадики, бу норма қабул қилинганидан бери апелля - ция суди ҳеч бир шахсга оқлов ҳукми чиқарган эмас, жиноят ишини тугатиш ҳолатлари бор холос, жиноят ишини суд муҳокамасига қайтариш кўпроқ учрайди. 2001-2006 йиллар давомида апелляция инстанцияси суди фаолиятини ўрганиб шунга амин бўлдикки, 40% жиноят ишлари суд муҳокамасига янгитдан кўриш учун қайтарилади. Шунинг учун ҳам 497 13 - модданинг “6) биринчи инстанция судининг ҳукмини ёки ажримини бекор қилиш ва ишни янгитдан судда кўриш учун юборишга ҳақли” деб белгиланган банди “биринчи инстанция судининг ҳукмини ёки ажримини бекор қилиш ва ҳукм чиқаришга ҳақли” деб ўзгартирилиши керак. Сабаби: а) апелляция судининг мажлиси (ЎзР ЖПКнинг 497 10 , 497 11 , 497 12 , 497 13 , 497 14 -моддалари) биринчи инстанция судининг мажлисидан деярли фарқ қилмайди; б) апелляция инстанция суди нинг таркиби биринчи инстанция суди таркибидан малакалироқ. Биринчи инстанция суди якка тартибдаги судья ҳамда судья ва икки халқ маслаҳатчиларидан иборат таркибда ишни музмунан кўрса, апелляция инстанция суди учта профессионал судьядан иборат тар кибда кўради. Назаримизда, бундай тоифадаги ишларга суд муҳока масига қайтариладиган жиноят ишларини киритиш лозим. Ўзбекис тон Республикаси ЖПКнинг 490-моддасининг бешинчи бандида бу таклифнинг айрим элементлари мавжуд. Чунончи, маҳкумни ўта хавфли рецидивист деб топиш, жазони ижро этиш колониясининг қаттиқроқ турини белгилаш ёки жиноят оқибатида етказилган зарар ни қоплаш миқдорини кўпайтириш шулар жумласидандир. Агар иш ни дастлабки терговга қайтариш зарур бўлса, бу албатта жиддий кам чилик устида сўз боришидан далолат, лекин суд муҳокамасига фақат ҳукм чиқариш

учун жиноят иши юборилмасдан, ўрнига апелляция судининг ўзи ҳукм чиқариши керак. Бунда биринчидан, вақт, моддий ҳаражат тежалади. Иккинчидан, бузилган ҳуқуқ сансалорликсиз ўз вақтида тикланади. Учинчидан эса, бундай ҳукм устидан кассация тартибида шикоят қилиш ёки протест келтириш учун барча шароит мавжуд. Шунинг учун ҳам ЖПКнинг апелляция ва кассация инстан цияларида иш юритишга оид моддаларига ўзгартириш киритилиши керак. Хулоса қилиб шуни айтиш жоизки, ҳукм, ажрим ва қарорларни қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институти юқори инстанция судлари томонидан суд назоратини амалга оши ришнинг ёрқин намунасидир. Биринчидан, амалга ошириладиган фаолиятнинг асосий қисмини, яъни бош йўналишини айнан текши риш ташкил қилади. Иккинчидан, бу текшириш тарафларнинг эркига боғлиқ, яъни шикоят ёки протест берилмаса, бу фаолияти бошлан майди. Апелляция, кассация ва назорат инстанцияларини суд назоратини амалга оширувчи текшириш турларига киритилар экан, улар қуйи даги хусусиятларига кўра бир мақсадга хизмат қилади: 1) вазифаси ва процессуал шакли бир хил, барча текшириш ваколатини юқори инстанция судлари бажаради. Юқори суднинг таркиби учта судьядан кам эмас. Текшириш давомида ички ишонч ҳосил қилиш учун тўлиқ ёки қисман суд тергови ўтказилади; 2) иш юритиш предмети ва чегараси ягона, яъни апелляция, кассация ва назорат ин станцияларида ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослили ги ва адолатлилиги текширилади (ЎзР ЖПКнинг 478-моддаси). Юқори судда жиноят ишини кўриш чегарасини мавжуд материаллар ва тақдим этилган ёки суд томонидан талаб қилиб олинган материал лар ташкил этади (ЎзР ЖПКнинг 482-моддаси); 3) апелляция, касса ция ва назорат инстанцияларининг ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш шакли, тузи лиши, иш юритиш механизми ва мазмуни деярли бир хил. Шикоят ларни қабул қилиш, шикоятга қўйилган талаблар, протест келтириш мажбурияти,

иш кўриш тартиби, юзага келган келишмовчиликларни бартараф қилиш ва чиқариладиган қарорларнинг мазмуни шулар жумласидандир; 4) ҳукмни бекор қилиш ёки ўзгартириш асослари нинг ягоналиги ҳам уларнинг ўзига хос хусусиятидир. Лекин, кези келганда шуни таъкидлаш жоизки, текшириш босқичи чуқурлашиб борган сари унинг иш кўриш предмети кенгайиб боради. Назорат ин станцияси нафақат дастлабки тергов фаолияти, биринчи инстанция судининг ҳукми, балки апелляция ва кассация судининг ажримларини ҳам текширади. Ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адо - латлилигини текшириш босқичида жазони кучайтириш ёки оғирроқ жиноятга доир қонун моддаларини қўлланилишига йўл қўйилмайди, лекин асослар мавжуд бўлганда ҳукмни бекор қилиши ёки ўзгарти риши мумкин. Шуни таъкидлаш жоизки, суд назорати дастлабки тер говда ва жиноят иши материалларини судга тайёрлаш босқичларида одил судловни таъминлашга хизмат қилган бўлса, ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текши риш босқичида дастлабки тергов ва одил судлов томонидан йўл қўйилган хато ва камчиликларни аниқлаш ҳамда бартараф қилиш ва зифаси хал қилинади. Шунинг учун ҳам бу босқичда суд назорати - нинг нақадар муҳимлиги ва зарурлигини эътироф этиш шарт. Амали ётни умумлаштириш натижалари бу масаланинг нақадар муҳимли гини кўрсатади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль.

Похожие

Жиноят процессида ҳукм ажрим ва қарорларининг қонунийлиги

Жиноят процессида суд назорати ўқув курсининг тушунчаси аҳамияти ва вазифалари

Судгача бўлган фаолиятда суд назоратини амалга ошириш турлари объекти ва шакли

Жиноят ишларини юритишда суд назоратининг ташкил топиши ва ривожланиш тарихи

Жиноят процессида суд назорати функцияси ва тизими