Судгача бўлган фаолиятда суд назоратини амалга ошириш турлари объекти ва шакли - Юриспруденция - Рефераты

Судгача бўлган фаолиятда суд назоратини амалга ошириш турлари объекти ва шакли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.173828125 KB

Судгача бўлган фаолиятда суд назоратини амалга ошириш турлари объекти ва шакли Режа: 1. Жиноят процессида суд назоратининг турлари 2. Дастлабки терговдаги суд назорати

Жиноят процессида суд назоратининг қуйидаги турлари мавжуд: 1) дастлабки терговдаги суд назорати; 2) жиноят ишини судда кўриш учун тайинлашдаги суд назорати; 3) ҳукм, ажрим ва қарорларнинг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текширишдаги суд назорати. Бу назорат турлари, юқорида таъкидлаганимиздек, жиноят про - цессининг деярли барча босқичларини ўз ичига олади. Жиноят ишини қўзғатиш ва ҳукм, ажрим, қарорларни ижро этиш босқичлари бундан мустасно. Дастлабки терговдаги суд назорати ва уни амалга ошириш тур лари ҳақида юридик адабиётларда хилма-хил фикрлар мавжуд. Масалан, Н.А.Лопаткина дастлабки терговда суд назоратининг учта тури мавжудлиги ҳақида сўз юритади: 1) айрим процессуал чораларни танлаш ҳамда процессуал ҳаракатларни амалга оширишни ҳал қилиш; 2) айрим тергов ҳаракатларини қонуний, асослантирилган тарзда ўтказилишини таъминлаш; 3) суриштирувчи, терговчи ва прокурорнинг қарорлари ва ҳара катлари (ҳаракатсизликлари) устидан тушган шикоятларни кўриб чиқиш. 1 А.Ф.Фоков дастлабки терговда инсон ҳақ-ҳуқуқлари, шахсий дахлсизлик, шахс эркинлиги, шахсий ҳаёти ва оилавий сирлари билан боғлиқ бўлган масалалар, турар-жой, ёзишмалар дахлсизлиги, теле фон ва бошқа сўзлашув қурилмалари орқали олиб бориладиган сўзла шувларини сир сақланиши таъминланиши керак. Акс ҳолда процесс иштирокчилари тергов органлари мансабдор шахсларининг ҳужжат лари ва қарорлари устидан шикоят қиладилар, 2 - дейди ва бу ҳолатни суд назоратининг тури деб ҳисоблайди. 1 Лопаткина Н.А. Становление института судебного контроля в УПК РФ, его преимущества и недостатки. // УПК РФ – проблемы практической реализации: Материалы Всеросс. научно–практической конференции. - Краснодар, 2002. –Б. 165. 2 Фоков А.П. Проблемы судебного контроля за исполнением законов на стадии предварительного расследования. Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. – М.: 2000. –Б. 14.

Н.Н.Ковтун ҳам дастлабки терговда уч турдаги суд назорати мавжудлиги ҳақида фикр билдиради: 1) жиноят процесси иштирок - чиларининг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари билан боғлиқ бўлган процессуал мажбурлов чораларининг қонунийлиги ва асос - лантирилганлигини таъминлаш устидан назорат; 2) фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини дахлсизлиги билан боғлиқ бўлган тергов ҳаракатларини ўтказишнинг қонунийлиги ва асослан ганлиги устидан назорат; 3) фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва манфаатларини чеклаш билан боғлиқ қонунга хилоф ҳаракатлар (ҳаракатсизликлар) ва процессуал ҳужжатлар устидан судга шикоят қилиш, шу билан суд орқали ҳимояланиш ҳуқуқини амалга оши риш. 3 В.А.Яблоков суд назоратини қуйидаги мезонларга кўра тасниф лаш зарур деб кенг маънодаги суд назорати турларини баён қилади: 1) қарорларни ижро этиш ва уларни устидан назорат қилишнинг хронологик тартибига кўра дастлабки ва давомли бўлишига; 2) чегараланган конституциявий ҳуқуқ билан боғлиқ масалалар ни суд томонидан текширишда - шахс дахлсизлиги, турар жой дахлсизлигига оид масалалар; 3) назорат остидаги актларга кўра - ҳаракат ва қарорлар; 4) бажарилиши мажбурий бўлган аломатига кўра - санкция бериш, шикоятларни кўриб ҳал қилиш; 5) қайта кўриб чиқиш имкониятига кўра - бир марта кўриш, муттасил кўриш; 6) босқич билан боғлиқлигига кўра - жиноят ишини қўзғатишда ва дастлабки терговда; 7) ҳужжат ва қарорларни текшириш турига кўра - қамоққа олиш, жиноят ишини қўзғатишни рад этиш жиноят ишини тугатиш ва ҳоказолар 4 . 3 Ковтун Н.Н. Судебный контроль в системе уголовного судопроизводства России. Монография. -Н.: Новгород. 2002. –Б. 143-151. 4 Яблоков В.А. Реализация судебной власти на досудебных стадиях уголовного процесса России. Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. – Самара. 2001. –Б. 11-12.

Бу фикрлардан О.В.Химичева ва Л.Н.Масленниковаларнинг фикрига қўшилиш мумкин. Улар судгача бўлган назоратнинг предме ти ва доирасини эътиборга олиб, уни икки турга бўлишни таклиф этадилар: 1) огоҳлантирувчи, яъни тергов ва бошқа турдаги процессуал ҳа - ракатларини амалга оширишга розилик бериш ва 2) амалга оширил ган ёки оширилаётган ҳаракат (ҳаракатсизлик)лар ва қарорларнинг қонунийлиги ва асослантирилганлигини текшириш. Баъзи муаллифлар суд назоратини огоҳлантирувчи турига: 1) эҳтиёт чораси сифатида қамоққа олиш тўғрисидаги қарорни кўриб чиқиш; 2) қамоқда сақлаб туриш муддатини узайтириш; 3) гумон қилинувчи, айбланувчини лавозимидан четлаштириш; 4) тергов ҳаракатларини ўтказишга розилик беришни киритади лар. Суд назоратини амалга оширилган ёки оширилаётган ҳаракат (ҳаракатсизлик)лар ва қарорларни текшириш турига: 1) тергов ҳаракатларининг қонуний ҳам асослантирилган ҳолда ўтказилганлигини текшириш; 2) дастлабки терговда қабул қилинган қарорлар, ҳаракатлар (ҳаракатсизликлар) устидан тушган шикоятларни кўриб чиқишни ки - ритадилар. 5 Суд назоратининг объекти ҳақида юридик адабиётларни ўрга ниш шундан далолат берадики, ҳозирда бу хусусда учта фикр мавжуд: 1. айрим олимларнинг фикрича, суд назорати дастлабки тергов нинг айрим томонларига, чунончи инсон ҳуқуқ ва эркинликлари би лан боғлиқ бўлган процессуал мажбурлов чораларига, эҳтиёт чорала ри қўлланилишида аралашиши мумкин. Энг муҳими, Конституцияда белгиланганидек, суд орқали ҳимояланиш ҳуқуқи принципига амал қилишлари лозим. Дастлабки 5 Химичева О.В. Концептуальные основы процессуального контроля и надзора на досудебных стадиях уголовного судопроизводства. -М.: ЮНИТИ-ДАНА. Закон и право. 2004. –Б. 213; Масленникова Л.Н. Соответствие полномочий судебной власти международным стандартам при расследовании преступлений в России. // Российская правовая система и международное право: Современные проблемы взаимодействия. - Н.: Новгород. 1998. –Б. 11.

терговга масъул бўлган мансабдор шахслар, уларнинг қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизликлари ус тидан шикоятларни кўриб чиқиш ва тегишли қарор чиқариш ваколат ларига эга бўладилар. 6 2. Бошқа олимлар суд назорати дастлабки терговда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари билан боғлиқ бўлган масалаларда ҳамда жиноят иш ларини юритишга тўсқинлик қилувчи ҳолатларда (жиноят ишини қўз ғатишни рад этиш, жиноят ишини тугатиш, жиноят ишини тўхтатиш холларида) аралашиши керак деб ҳисоблайдилар. 7 3. Баъзи бир олимлар эса дастлабки терговда суд назорати татбиқ қилинмасдан олдин ҳам жиноят иши юзасидан ҳақиқат очи либ, айбдорлар фош этилиб, жиноятга қарши курашиш ва уни олдини олиш сиёсати олиб борилади. Одил судлов суд ҳокимиятининг фао лияти сифатида ўз ўрнига ва обрўсига эга. Суднинг дастлабки тергов га аралашуви унинг мустақиллигига таъсир этиши билан бир қаторда дастлабки терговга жуда катта салбий таъсир кўрсатади, чунки унинг фаолиятида муҳим бўлган сир сақлаш талаби бузилади, деб ҳисоблай дилар. 8 Фикримизча, дастлабки терговдаги суд назоратининг объектига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Қонун билан белгиланган тартибда жиноят процессининг ва колатли субъектлари томонидан фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини чеклаш билан боғлиқ бўлган масалаларга суднинг розилиги ҳамда қарори зарур бўлган ҳолатлар; 2. Жиноят иши натижасидан манфаатдор бўлган барча шахс ларнинг дастлабки тергов органлари ва прокурорнинг жиноят ишини юритишга тусқинлик қиладиган ҳужжатлари (содир бўлган жиноят ҳақида берилган 6 Концепция судебной реформы в Российской Федерации. -М.: 1922.; Демидов И.Ф. Проблемы прав человека в Российском уголовном процессе. -М.: 1996. –Б. 75-79. 7 Токарева М.Е. О разработке гарантий законности в досудебных стадиях уголовного процесса. // Прокуратура и правосудие в условиях судебно-правовой реформы. // Сб. научных трудов. –М.: 1997. -146- 155 б. 8 Ефимичев С.П. Разделение властей и проблемы борьбы с преступностью. // Проблемы совершенствования прокурорского надзора. -М.: 1997. –Б. 176-183.

аризани қабул қилмаслик, жиноят ишини қўзғатиш ни рад этиш, жиноят ишини тугатиш кабилар) устидан берилган ши коят; 3. Жиноят процессуал қонунчилигида белгиланган иш юзасидан назорат қилувчи ёки прокурорлик назоратини олиб борувчи шахслар суриштирувчи, терговчи ва прокурорнинг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлик) устидан тушган шикоятларни ўз вақтида кўрмаётган ликлари тўғрисидаги ариза. Юқорида санаб ўтилган ҳолатлар юзасидан суриштирувчи, тер говчи ва прокурор фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркин ликларини чеклаш, жиноят ишини юритишга тусқинлик қилиш, шу нингдек, суриштирув органининг бошлиғи, тергов бўлими ва тергов бошқармасининг бошлиғи ёки прокурорнинг берилган шикоятга нис батан рад этиш тарзидаги фаолияти суд назоратининг предметини ташкил этиши мумкин. Дастлабки терговда суд назоратининг ҳажми ва чегараси қатъий белгиланиши судьяларнинг мустақиллигини таъминлайди. Дастлабки терговда холис судьяларнинг фаолияти жиноят процессининг кейин ги босқичларида давом этадиган суд назоратини мантиқан бошлаб бериши керак. Дастлабки терговда суд назорати суд мажлиси шаклида ёпиқ олиб борилади. Чунки, суд мажлиси - назарий ва амалий жиҳатдан ўзини оқлаб келаётган шакл. Суд ҳокимияти ўз ваколатларини айнан шу шакл орқали амалга оширади. Қонунда белгиланган тартиб асоси да амалга ошириладиган бу шакл жиноят судлов ишларини юритиш даги вазифаларни муваффақиятли амалга оширишга ёрдам беради. Дастлабки терговда суд назоратини амалга ошириш ва исботлаш деб айтиш мумкин, чунки исботлашнинг объекти - қамоққа олиш ёки қамоқда ушлаб туриш тўғрисидаги қарорларининг қонунийлиги ҳамда асослилигини тасдиқлаш ёки рад этиш; исботлаш бурчи юкла тилган шахс - жиноят ишлари бўйича судья; исботлашда иштирок этадиганлар - гумон қилинувчи, айбланувчи, ҳимоячи, қонуний ва кил, терговчи, прокурор; исботлаш

воситалари - тергов органлари ва прокурор томонидан тақдим этилган материаллар ҳамда қўшимча та лаб қилиб олинган ёки тақдим этилган материаллар ва тушунтириш лар бўлади. Судья қамоққа олиш эҳтиёт чорасини қўллаш, қамоқда сақлаб туриш муддатини узайтиришни ёки ҳаракат (ҳаракатсизлик), чиқа рилган қарорларнинг қонунийлиги ва асослантирилганлигини атроф лича ўрганиб, ажрим чиқаради. Агар тақдим этилган материаллар асосидаги илтимосни ноқонуний ёки асоссиз деб топса, тўпланган далиллар номақбул деб ҳисобланади. Бундай ҳолда жиноят ишлари бўйича судья бу ҳаракатни ўтказишга розилик бермаслиги мумкин. А.Б.Соловьевнинг фикрича, дастлабки терговда суд назоратини мураккаблаштириб, биринчи инстанция суди муҳокамаси тартибидай ўтказиш зарур эмас. Хусусан: 1) тарафларни чақириб, уларнинг фикрини эшитиш; 2) тақдим этилган материалларни кўриб чиқиш; 3) қўшимча зарур материалларни талаб қилиб олиш; 4) юқори судга судья қарори устидан шикоят қилиш етарли. 9 Н.А. Колоколовнинг фикрича, бошқа тарздаги маъқулроқ, сод дароқ суд муҳокамаси тартиби таклиф этилгунга қадар ушбу тартиб ни қўллаш мақсадга мувофиқ, чунки бу тартиб процессуал ҳуқуқ фаолияти ўз олдига қўйган вазифани тўла адо этишга ёрдам беради. 10 Бу фикрга қўшилган ҳолда шуни таъкидлаш жоизки: биринчи дан дастлабки терговдаги суд назорати мустақил, у асло биринчи ин станция суди тартибини такрорламайди, чунки унинг мақсади, вази фаси бутунлай бошқа; иккинчидан, бу шакл шикоят ва илтимоснома ни кўриб чиқишнинг энг демократик усули ҳисобланади. Судья бир қарорга келиши учун ҳам бу тартибни қўллаши керак, зеро унинг за минида инсоннинг ҳуқуқ ва эркинлиги 9 Соловьев А.Б. Актуальные проблемы прокурорского надзора за законностью предварительного расследования.//Судебная реформа и проблемы уголовного судопроизводства. Сб. научных трудов. –М.: 1995. –Б.106-107. 10 Колоколов Н.А. Судебный контроль в стадии предварительного расследования - важная функция судебной власти. Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. -М.: 1998. –Б. 14.

мавжуд; учинчидан, бу тартиб қатъий, уни ўзгартириш мумкин эмас дейиш ҳам нотўғри, сабаби, дастлабки терговда суд назорати тўлиқ ўрганилгунга қадар янги шакл ва усуллар ишлаб чиқилиши мумкин; туртинчидан, процесс иштирок чиларини юқори инстанция судига мурожаат қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилиш адолатдан эмас. Қачонки, қарор чиқарадиган судья бу ҳақда шикоят қилинишини билган ҳолда ўз ваколатига масъулият лироқ бўлади. Бундан ташқари, юқори инстанция суди фақат йўл қўйилган хато ва камчиликларни бартараф қилиши мумкин. Дастлабки терговда суд назоратининг ҳозирги аҳволига судья ларнинг муносабатини аниқлаш мақсадида Россия Федерациясида ўтказилган сўровномада 55% судья етарли эмас деб, 6% такомиллаш тириш зарур деб, 37% тўлиқ ва етарли деб жавоб берганлар. 11 Демак, процессуал қонунчиликда дастлабки терговда суд назорати белгилан ган ва амалиётда қўлланилаётган давлатларда ҳам бу масала бўйича якдил фикр йўқ. Назаримизда, шундай бўлиши ҳам керак, чунки бу муаммо босқичма-босқич ҳар бир давлатнинг миллий хусусиятидан келиб чиқиб ҳал қилиниши лозим. Бошқа хорижий давлатларда дастлабки тергов устидан суд на зорати амалиётини ўрганиш натижалари қуйидаги фикр ва мулоҳаза ларни билдиришга асос бўлади. Биринчидан, дастлабки терговдаги суд назорати суд муҳокамаси шаклида ўтказилади ва унда баённома юритилиши керак. Суд мажли си якунида судьянинг маслаҳатхонада чиқарган қарори эълон қили нади; Иккинчидан, қамоққа олиш ёки унинг муддатини узайтиришда суд мажлисига гумон қилинувчи, айбланувчи, ҳимоячи ва қонуний вакил, суриштирувчи, терговчи ва прокурор, зарурият бўлганда жаб рланувчи таклиф этилиши мумкин. Бундан кўзланган асосий мақсад: 1) судьянинг қарори устидан шикоят қилиш эркинлигини таъминлаш; 2) суд иммунитетга эга бўлган шахсларни ҳам суд мажлисига таклиф этиш ваколатига эгалиги 11 Рогаткин А., Петрухин И. О реформе уголовно-процессуального права. // Законность. -1996. -2-сон. –Б. 395.; Кожевников Н. Упорядочить полномочия следователя. // Российская юстиция. -1997. -12-сон. –Б. 22- 24.

(депутат, судья, прокурор ва ҳоказолар); 3) тергов материалларини ошкор қилмаслик учун суд мажлисини ёпиқ олиб борилишидан иборат.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Актуальные вопросы реализации принципа состязательности и равноправия сторон в судопроизводстве Адвокат. - 1999. –Декабр. - Б. 49-50. 2. Абдумажидов Ғ.А. Конституция ва суд мустақиллиги – адолат гарови. Давлат ва ҳуқуқ. -2002. -№4(12). –Б.31-35. 3. Абдумажидов Ғ.А. Ҳимояланиш ҳуқуқи ва тарафларнинг ўзаро тортишуви. Ишонч. -1999. -21 июль. 4. Асомутдинов А. Оценка доказательств в уголовном процессе. Ҳуқуқ, Право, Law. -2000. -№4. –Б.60. 5. Балакшин В. Истина в уголовном процессе. Российская юстиция. -1998. - №2. –Б.19

Похожие

Жиноят процессида суд назорати функцияси ва тизими

Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш асослари

Давлат ҳокимиятининг амалга ошириш механизми

Прокуратура органларининг назорат ва бошқа функцияларини амалга ошириш

Қонунчилик ташаббуси ҳуқуқини амалга ошириш босқичлари ва принциплари