Халқаро ҳуқуқда ҳудуд - Юриспруденция - Рефераты

Халқаро ҳуқуқда ҳудуд

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

Халқаро ҳуқуқда ҳудуд Режа : 1. Давлат ҳудудлари 2. Давлат чегаралари ва уларнинг ҳуқуқий ҳ олати 3. Халқаро дарёларнинг ҳуқуқий ҳолати 4. Халқаро ер кенглиги 5. Антарктиданинг ҳуқуқий мақоми 6. Арктиканинг ҳуқуқ ий ма қ оми 7. Космик фазо ва самовий массалар

Ернинг кенгликлари — қуруқлиқ сув, ер ости ва ҳаво инсон яшаши учун моддий базалардир. Ҳудудий муаммолар ҳаммавақт энг кескин халқаро муносабатларга олиб келган. У кўпинча қуролли тўқнашувларга сабаб бўларди. Ҳозирги халқаро ҳуқуқ ҳар қандай ҳудудий тортишувлар ва ҳал этилмаган ҳудудий муаммоларни тинч йўл билан ҳал этишни кўзда тутишига қарамай, у ҳамон кескинлигича қолмоқда. Ўз ҳуқуқий режимига кўра ҳудудий кенгликлар уч асосий гypyҳгa бўлиниши мумкин. Улар: 1) давлат; 2) халқаро; 3) аралаш режимдаги кенгликлардир. Бундан ташқари ўзига хос режимдаги ҳудудлар (Арктика, Антарктида) ҳам мавжуд. 1. Давлат ҳудудлари Давлат ҳудуди қонуний равишда муайян давлат суверенитети остида бўлган ер куррасининг бир қисмидир. Давлат ҳудудининг таркибий қисмлари давлат чегараси доирасида жойлашган қуруқлик (материк ёк и орол), сув, ер ости ва ҳаво кенгликларидан иборат. Давлатнинг қуруқл и кдаги ерлари — унинг чегараси доирасида давлатга тегишли бўлган ерлар ( қуруқлик лар)дир. Давлатнинг сувли ҳ удуди (акваторияси) давлат чегараси доирасида жойлашган дарёлар, к ў ллар, сув омборлари, каналлар, шунингдек ички денгиз сувлари (ички денгиз, қ ў лтиқлар, б ўғ озлар, бандарго ҳ лар ҳ амда ҳудудий сув, давлат чегараси қир ғ оқларини юви б турган ёки унинг ички сувларидан бевосита ташқарида, бошқача қилиб айтганда улар ортида жойлашган муайян кенгликдаги денгиз сувлари) ҳ авзасидир. Давлат замини—давлат чегаралари доирасида унинг қуру қли кдаги ва сувдаги ҳудудлари юзасидан пастда жойлашган кенгликдир. Ер ости кенглиги е рнинг марказига борган сар и тораяди.

Ҳаво кенглиги давлатнинг қуруқликдаги ва сувдаг и ҳудудлари устидаги , ҳ аводаги кенгликдир. Денгиз, ҳаво, космик кемалар мазкур давлат белгиси ёки байро ғ и остида сузган ёки учган чоғида ҳамда халқаро ҳудудлар доирасида бораётганда бу жойлар шартли равишда давлат ҳудудига тенглаштирилади. Шунинге к давлатга тегишли бўлган ва халқаро ҳудуд доирасида жойлашган қувур ва бо шқ а ҳар қандай иншоот ва ускуналар ҳам шартли равишда давлат ҳудудига тегишли ҳисобланади. Давлатнинг ў з ҳудуди устидан т ўл а ва истисносиз суверенитети давлатнинг ҳудудий ҳукмронлигини ташкил этади. Ҳудуд ҳ ар қандай суверен давлат бўлмиш халқаро ҳуқуқ субъ е ктининг энг муҳим элементларидан биридир. Халқаро ҳуқуққа биноан ҳ удуд унда яшаб турган а ҳ олига боғлиқ . У моддий база бўлиб, юқори айтилганиде к халқларнинг яшаши учун асосдир. Давлат ҳу дуди а ҳ оли билан биргаликда давлатнинг яшаши учун зарур асос ҳисобланади. Бинобарин, ҳудудий ҳамкорлик суверенитетининг кўриниши ва узвий элементи сифатида давлатнинг ундан ажралмас хусусияти суверенитетининг ў зини ҳам ифодалайди. Ҳудудий ҳамкорлик ў з ҳудуди доирасидаги барча кишилар устидан суверен ҳокимиятни амалга оширишни ва айни пайтда бу ҳудуд устидан ҳуқуқий олий ҳукмронликни билдиради. Ҳудудий ҳ укмронликнинг ан и қ м азмуни ва кўрсатилган элементларининг мутаносиблиги мазкур давлатнинг синфий харлктери билан белгиланади. Бу ўринда ҳудуд давлат ҳоким и ят и таъсирининг кенглик чегараси сифатида қ аралади. Ҳозирги халқаро ҳуқуқ давлат ҳудудини д а хлсиз деб қарайди. У БМТ Низоми талабларига зид равишда куч ишлатиш йўли билан ҳудудий ўзгартишларни тақи қ лайди. Бироқ айрим ҳ олларда у ҳудудий ўзгатиришлар зарурлигига ҳам йўл қ ў яди. Миллат ва халқларнинг ў з ҳуқуқини ў зи белгилаш ҳуқуқи . Ҳозирги кунда ҳудудий муаммолар ҳал эти ш нинг ҳу қ уқий асосини халқ (миллат) нинг

ў з сиёсий та қ дирини ў зи белгилаш ва мустақил давлат ташкил этиш ҳуқуқи сифатида миллатлар ва халқларнинг ў з тақдирини, ў зи белгилаш тамойили ташкил этади. Ў з тақдирини ў зи белгилаш амалга оширилаётган чоғда хилма-хил ҳудудий ўзгари ш лар содир бўлиши, баъзан янги давлатлар юзага келиши ҳам мумкин. Мустамлакачилик тузумининг инқирозга юз тўтиш и Осиё, Африка ва Лотин Америкасида кўплаб суверен давлатлар ташкил топишига олиб келди. Ў з тақдирини ў зи б е лгилаш асосида бир неча давлатлар Федерацияга бирлашиши ёки ягона унитар давлатга қўшилиши, у ёки бу давлат Федерацияси аъзолигидан чи қ иши, давлат ҳудудининг бир қисми ажралиб чи қ иб, мустақил давлат тузиши мумкин. 1958 йилда Миср билан Сурия Федерация (БАР) га бирлашдилар, бу Федерация 1961 йилда бар ҳ ам топди. 1965 йилда Сингапур Малайзия Федерациясидан, чи қ иб, мустақил давлат тузди. Ҳудудий масалаларни ҳал этиш чоғида миллат л ар ва халқларнинг ў з тақдирини ў зи белгилашга бўлган ҳуқуқ тамойилларини амалга ошириш вазиятга к ў ра хилма-хил шаклда намоён бўлиши мумкин. Бу ҳудуд аҳолисининг ҳудудий ўзгаришлар масаласи бўйича овоз бериши (плебисцит) йўли билан ҳам амалга ошир и лиши мумкин. Чунончи, плебисцит асосида Испания би лан Буюк Британия ўртасида Гибралтар тўғрисидаги ҳудудий келишмовчиликлар ҳ ал қили нди (1967). Цессия. Айирбошлаш . Ҳудудий ўзгаришларнинг ҳ у қ уқий асосини манфаатдор давлатларнинг халқаро ҳуқуқ асосий тамойилларига биноан бир томонлама цессия ёки ўзаро манфаатдорлик асосида айирбошлаш битимларига биноан ҳудудларни бир-бирига ўтказишни ҳам ташкил этиш мумкин. Бунда аҳолининг хоҳиши (агар ҳ удудда одамлар яшаб турган б ў лса) унинг манфаатлари, шу жумладан, мулкий манфаатлари ҳурмат қ и л иниши керак Бунга мисол қилиб , 1951 йилда соби қ СССР билан Польша ўртасида тузилган шартномага биноан (Польша илтимосига к ў ра) ПХРнинг Люблин войеводлиги ҳудудида ва Украинанинг Дрогобич ( ҳ озирги Львов) вилояти

туманида ана шу участкаларнинг иқтисодий жи ҳ атдан соби қ СССР ва Польшанинг тегишли туманларига я қ инлиги мустақил ҳ исобга олиниб, ер участкалари алмаштирилганлиги ва 1947 йилда Финляндия муайян ҳа қ ҳ исобига соби қ СССР га Янискос гидроэлэктростанцияси районида унчалик катта бўлмаган ҳ удудни сотганлигини, 1946 йилда собиқ СССР Аф ғ онистонга Амударёдан бир қ исм сув ҳудудини ажратиб берганлигини айтиш мумкин. Ҳудудларни санкция асосида ажратиб олиш. Агрессор, давлатни агрессия учун санкция сифатида, шунингдек агрессиянинг қайтарилишига қ арши чора сифатида (фавқулодда чора сифатида) ҳудуднинг бир қисмидан маҳрум қилиш натижасида амалга оширилган ҳудудий ўзгартиришлар ҳуқуқ ий чора ҳисобланади. Бу ҳудудлар, одатда, агрессор ундан ҳужум қилиш учун қ улай плацдарм сифатида фойдаланган ҳолатларда тортиб олинади. Шунга асосан Иккинчи жаҳон урушидан кейин асосан Германия ва Японияга дахлдор бўлган муайян ҳудудий ўзгартиришлар амалга оширилди. 2. Давлат чегаралари ва уларнинг ҳуқуқий ҳолати Давлат чегараси — давлатнинг сув ёки қуруқлик ҳудуди чеккаларини белгиловчи чизиқдир. Ҳаво чегараси давлатнинг ер ёки ҳудудий сув чегара чизиғидан тик кўтарилган синиқ чизиқли тасаввурдаги чегараси ҳисобланади. Ҳаво, чегарасининг юқори чеккаси (ҳаво ҳудудини космосдан ажратувчи қисм) халқаро ҳуқуқ томонидан белгилаб қўйилган. Давлат ер ости чегараси асосига қуру қ лик ва сувдаги чегаралар олинган. Улардан пастга қараб тортилган қоби қ ли сини қ чизи қ юза сифатида тушуниладиган чегарадир. Давлат чегараси мазкур давлат ҳудудини бошқа давлатларнинг ҳудудларидан ёки халқаро ҳудудлардан (очиқ денгиз, унинг ҳаво б ў шлиги) ажратиб туради.

Давлат ҳудуди, бинобарин, давлат чегараси дахлсиздир. Давлат уларнинг бузилишига йўл қў ймаслик учун чоралар қў ллашга ҳақ ли. Агар чегара чет эл ҳарбий кемаси, бошқа давлатнинг чегара отряди ва шунга ў хшаш бўлинмалари томонидан бузилган тақдирда, мазкур давлат бузилишларни тўхтатиш учун то чегара бузувчиларга қарши қуролли кучларни ишлатишгача бўлган чорани к ў ришга ҳа қ ли. Давлат чегарасини ва чег а ра ҳолатини бузишда айбдор шахслар чегараси бузилга н давлатнинг ички қонунларига биноан жиноий ҳ у қ уқий ёки маъмурий ҳуқуқ ий тартибда жазоланишлари мумкин. Қў шни давлатлар ўртасида чегаралар қоида тариқасида шартнома тартибида белгиланади. Ҳудудий сувнинг таш қ и чегара ЧИЗИ Ғ ИНИНГ ўзида ифодаланган денгиз чегараси халқаро ҳуқуқ нормаларига биноан белгиланади. Ҳудудий сувларнинг кенглиги, тажриба к ў рсатишича, 3 милдан 12 денгиз мили ўртасида бўлади. Агар давлатларни ажратиб турувчи сувлар оралиқ яқин бўлса, бу давлатлар ўзлари ўртасидаги давлаг чегараси ў тадиган чизи қ тўғрисида бит и м тузадилар. Чегарани белгилаш жараёни одатда икки бос қич да: де лимитация ва демаркацияда ўтади. Делимитация — чегара ў тадиган чизиқнинг умумий йўналишини шартномада белгилашдир. Унда чегараларнинг муайян жойдан ўти ш ЧИЗИ Ғ И сўзма-сўз тасвирланиб, қайд этилади (қайси дарё ёки ариқ орқали чегара ўтиши, қ айси руинлокдан қанча масофада қайси й ў налишда давом этиши ва бошқалар). Чегара чизиғи одатда шартномага илова қилинадиган харитада белгиланади. Демаркация — чегара белгилари, сувда эса г о ҳ ида с узгичлар, буйлар ёрдами била н чегара чизиғининг му айян жойларидан ўтиш йўналиш и белгиланишидир. Демаркация чегарадош давлатлар вакилларидан иборат аралаш комиссия томонидан амалга оширилади. Ҳ а во за ер ости чегараларини жойга нисбатан белгилаш имконияти йўқ. Бир қатор ҳол ларда чегара ЧИЗИ Ғ ИНИ текшириш, аниқлаш, яроқсиз ҳолга келиб қолган чегара белгиларини таъмирлаш, қ ў шимча белги л ар ўрнатиш, эски намунадаги

чегара белгиларини янги намунадагилари билан алмаштириш зарурати туғилади. Бу чегарани редемаркациялаш деб аталади. Чегараларда, одатда, чегара ҳолати жорий этилади. У давлатларнинг хавфсизлигини му ҳ офаза қилиш ва че гара туманларида х ў жаликни о қ илона юритиш манфаатларига к ў ра амалга оширилади. Бундай ҳо лат давлатлар нинг ички қонунчилигида ҳам, халқаро шартномаларда ҳам кўзда тутилган. Ҳ ар бир давлат ў з чегара туманида давлат чегарасини му ҳ офаза қилиш, савдо- соти қ , санитария ва бошқа ҳолатларни, кириш, чиқиш, яшаш тартибларини, шунингдек х ў жалик ва бошқа турдаги фаолиятни тартибга солади. Давлат чегара зонаси ва минтақаси деб аталувчи майдонларни белгилаш мумкин. Чегара зонасига чегара туманлари ва а ҳ оли яшаш жойлари киради. Чегара минтақаси чегара чизиғига ёки чегара б ў йлаб ў тган дар ё, к ў лнинг қ ир ғ о ғ ига бевосита туташ борувчи ернинг муайян кенгликдаги майдонини билдиради. Минта қ анинг кенглиги айрим жойларда кўп деганда бир неча километр бўлиши мумкин. Чегара минта қ асида чегара зонасидагига қ араганда қ ў шимча чеклашлар жорий этилади. Бу минтақа чегара қ ў шинлари қў мондонлиги қарамо ғ ида бўлади. Давлатлараро ҳамкорли к тақозо этувчи чегара масалалари халқаро шартномалар билан тартибга солинади. Бу, аввало, чегарани етарли даражада тартибли са қ лашга, уни демаркациялаш, чегара белгиларини зарур кўринишда тутиб туриш, чегара сувларидан, темир й ўл ва тош йўллардан фойдаланишга тааллуқли масаладир. Айни пайтда бу шартномалар билан чегарани кесиб ўтиш қоидалари, чегарада турли ишларни бажари ш тартиблари, ҳайвонот ва ў симлик дунёсини чегара зоналари минта қ аларида му ҳ офаза қилиш бўйича фаолиятини амалга ошириш, чегара можар о ларини бартараф этишга тегишли масалалар ҳам ҳал этилади. Чегара дарёси (икки давлат ўртасида чегара вазифасини ў товчи дарё) ёки чегара к ў ли (сув омбори) ҳолати қў шни (чегарадош) давлатларнинг ўзаро битимлари йўли билан белгиланади. Бу н дай битимлар билан чегара ҳолати,

сувларда х ў жалик ва саноатда фойдаланиш, табиий ресурсларни му ҳ офаза қилиш ва бош қ а масалалар тартибга сол и нади . 3.Халқаро дарёларнинг ҳуқуқий ҳолати Дарёларнинг кўпчилиги фақат бир давлат чегараси бўйлаб ўтади. Бундай дарёлар миллий дарёлар дейилади. Улар қ айси давлат ҳудудидан ў тса ўша давлатнинг тўла суверенитети остида бўлади. Чет эл кемалари ана шу дарё буйлаб фақат қирғоқбў йи давлатнинг рухсати билан сузиши мумкин. Икки ёки ундан ортиқ давлатларнинг ҳудудларидан ўтувчи дарё кўп миллатли дарёлар деб аталади. Улар сиёсий жўғрофий жойлашиши ва шунга мувофиқ ҳуқуқий ҳолатларга боғлиқ ҳолда қуйидагиларга бўлинади: 1) қисман ёки умуман икки ёки бир неча давлатларнинг ҳудудларини бўлиб турувчи кўп миллатли дарёлар; 2) чекланган миқдордаги давлатлар ҳудудидан ўтиб, тўғридан-тўғри дарёга, денгизга қўйилмайдиган дарёлар. Уларнинг режими мана шу қирғоқбуйи давлатлар тузган битимга мувофиқ жорий этилади; маҳаллий аҳамиятта эга бўлганлиги. учун бу дарёлардан фақат қирғоқ бўйи давлатлар фойдаланади. Бундай дарёларни минтақавий дарёлар деб аташ мумкин. Денгизда бевосита кемалар қатнови йўлга қўйилган, бир неча давлат ҳудудларидан ўтаётган ва ҳолати ҳам қирғоқбуйи, қирғоқбуйи барча давлатларнинг савдо кемалари сузиш учун эркинлигини кўзда тутувчи дарёлар. Албатта халқаро муносабатларда халқаро ҳуқуқ нутаи назаридан халқаро дарёлар катта роль ўйнайди. Европада 170 дан ортиқ миллий дарёлар мавжуд. Уларнинг режими қирғоқбўйи давлатларнинг тегишли битимлари (асосан икки томонлама ёки чекланган миқдордаги иштирокчилар) билан тартибга солинади. Фақат ғоят чекланган миқдордаги кўп миллатли дарёлар Европанинг халқаро дарёлари ҳисобланиб, улар барча давлатларнинг савдо кемалари эркин сузиши учун

очиқдир. Дунай ана шундай дарёлардан биридир. Рейн дарёси ҳам шу сингари очиқ дарё ҳисобланади. Уларнинг мақоми 1948 йилги Белград Конвенцияси ва 1968 йилги Маннгейм Конвенцияси билан тартибга солинган. Африкадаги Конга, Нигер ва Сенегал, Жанубий Америкадати Ла-Плата дарёлари тизими (Парана, Уругвай ва бошқа дарёлар) ва ирмоқлари (Риу- Негру, Мадейра, Тапажос, Токантин ва бошқалар) билан Амазонка халқаро дарёлар ҳисобланади. Темир йўл, автомобиль ва ҳаво транспортининг ривожланиши муносабати билан дарёларни қитъаларнинг ичкарисига олиб борувчи транспорт йўли сифатидаги роли нисбатан камайди. Бироқ бу ана шу дарёлар бўйлаб юк ва йўловчи ташишнинг абсолют камайишига олиб келмайди, балки бундай қатновлар оқими ошди. Ҳозирги пайтда дарёлардан кемалар қатнови сифатида эмас, балки электр қуввати ишлаб чиқариш, сунъий сув омборлари барпо этиш, маиший ва саиоат эҳтиёжлари учун фойдаланиш табора катта аҳамият касб этмоқда. Халқаро дарёларнинг ифлосланишига қарши кураш тобора кескин муаммога айланиб бормоқда. Бу фақат халқаро ҳамкорлик жараёнида ҳал этилиши мумкин. Халқаро дарёлардан фойдаланишнинг хилма-хил жиҳатларини тартибга солувчи халқаро шартномаларни таҳлил этиб, қуйидаги умумий қоидаларни чиқариш мумкин: 1) қирғоқбуйи давлат унинг ўз чегараси доирасидаги дарё қисми устидан ўз суверенитетини амалга оширади; 2) бундай дарёдан фойдаланиш билан боғлиқ барча масалалар қирғоқбўйи давлатлар томонидан халқаро шартнома йўли билан ҳал 3) қирғоқбуйи давлат дарёдан фойдаланар экан, бошқа қирғоқбуйи давлатларга зиён етказмаслиги лозим. Бундай дарёлар халқаро дарё сифатида алоҳида аҳамиятга эга. 1948 йилда Дунайда кемалар қатнови ҳолати тўғрисидаги қабул қилинган конвенция чинакам демократик тамойилларга асосланган эди.

Конвенция Дунайбўйи мамлакатларнинг манфаатлари ва суверен ҳуқуқларига биноан мамлакатларнинг ўртасидаги ва бошқа мамлакатлар билан иқтисодий ҳамда маданий алоқаларни мустаҳкамлаш мақсадида Дунайда эркин кема қатнови кўзда тутилади. Биринчн модда фуқаролар, барча давлатларнинг савдо кемалари ва товарлар учун тенглик асосида кемалар қатнови эълон қилинди. Бошқа мамлакатлар ҳарбий кемаларининг Дунай бўйлаб сузишлари тақиқланади. Ҳар бир Дунайбўйи давлат Дунайнинг ўз қарамоғидаги майдоннинг кема қатнови учун мос аҳволда сақлаши лозим. Конвенцияга риоя қилинишини назорат қилиш учун Дунай комиссияси тузилган. У кемалар қатновини таъминлаш ва шароитларни яхшилаш каби ишларни амалга оширади. Комиссияга барча Дунайбўйи мамлакатларнинг вакиллари киради. У ягона кемалар қатнови тузилишини таъсис этади. Дарё назорати қоидаларини бир хиллаштириш, метеорология хизматини мувофиқлаштириш каби ишларни бажаради. Австрия 1960 йилдан ана шу Конвенция аъзоси, ГФР эса комиссияда кузатувчилик ваколатига эга. 4. Халқаро ер кенглиги Халқаро ер кенглигига очиқ денгиз ва унинг устидаги ҳаво кенглиги, денгиз туби ҳамда денгиз ости жойлари киради. Бу кенгликлар бирон бир давлатга қарашли бўлмайди. Уларни миллий давлатлар ўзлаштириб олишлари мумкин эмас. Улар барча давлатларнинг тенг ҳуқуқли асосдаги умумий фойдаланиши остида бўлади. а) Континенталь шельф. Континенталь шельф деганда қирғоққа туташувчи (оролларнинг қирғоқлари ҳам қўшилади) денгиз юзаси ва денгиз тубининг замини тушунилади. Бу зона ҳудудий денгиз зонасидан ташқарида 200 метр чуқурликда ёки шу яқин атрофда бўлиб, мазкур ҳудудларнинг табиий бойликларидан фойдаланиш имкониятини беради (1958йилги континенталь шельф тўғрисидаги 1-Конвенциянинг 1-моддаси). Континенталь шельф табиий бойликларини разведка қилииш ва ишлаб

чиқиш мақсадларида қирғоқбўйи давлат суверен ҳуқуқини амалга оширадиган, лекин давлат ҳудуди бўлмаган жойларда бўлади (2-модда). Лекин бу давлатларнинг шу каби ҳуқуқлари шельфни қоплаб турувчи очиқ денгизнинг сувига нисбатан ҳуқуқий ҳолатга ҳам, мана шу сувлар остидаги ҳаво кенглигига нисбатан ҳуқуқий ҳолатларга ҳам дахл қилмайди (3-модда). б) Икки юз миллик иқ тисодий зона муаммоси . Хал қ аро ҳуқуқнинг янги институти - икки юз миллик иқ тисодий зона институти таркиб топ ди . Унинг узил-кесил ҳуқуқий ҳ олати БМТнинг денгиз ҳуқуқи бўйича III конференциясида ишлаб чиқилган. Мазкур конференция 1982 йилда хал қ аро денгиз ҳуқуқи бўйича янги Конвенцияни қабул қилди. 5. Антарктиданинг ҳуқуқий мақоми Жанубий кенгликнинг 60- параллелидан жанубда жойлашган минтақа— Антарктида (Антарктида жанубий қитъадан фарқли равишда) деб номланади. Арктикага нисбатан Антарктида аҳоли яшайдиган ҳудудлардан олисда (унга аҳоли яшайдиган энг яқин материк —Жанубий Америкадан 1600км.)дир, бунинг устига аҳоли яшайдиган ҳудудлар билан иқтисодий боғлиқ бўлмаган ҳолдадир. Антарктиданинг ҳуқуқий ҳолати 19 давлат иштирокида 1959 йил 1 декабрда қабул қилинган Вашингтон шартномасида белгилаб қўйилган. Антарктида китъасида жойлашган ороллар ва денгиз кенгликлари ҳуқуқий ҳолатининг асосий хусусияти шундан иборатки, мана шу ғоят улкан кенгликларда фақат тинчлик мақсадларида фойдаланиш мумкин. Антарктида ҳудудида ҳарбий базалар ва истеҳкомлар барпо этиш, ҳарбий машқлар, шунингдек Қуролнинг ҳар қандай турини синаб кўришни ўтказиш сингари ҳарбий ҳаракатлардаги ҳар қандай тадбирларни амалга ошириш тақиқланади (1-модда). Вашингтон шартномасида ҳам бу ўз аксини топган. Бинобарин, Антарктида бетараф ва демилитарлаштирилган ҳудуд яроқсиз зонадир.

Антарктида барча давлатлар учун тинчлик мақсадида илмий тадқиқотлар ўтказиш объектидир. У кузатувчилар назоратини амалга ошириш учун о чиқ. Бундай назоратлар шартнома иштирокчилари бўлган давлатлар томонидан тайинланиши мумкин. Ҳар қандай илмий текширув марказлари, ускуналар, асбоблар, транспорт воситалари ва бош қ алар назоратдан ў тказилиши учун очиқдир. Шартно м а иштирокчи давлатларнинг ў з ва қ тида бир қатор давлатлар томонидан илгари сурилган Арктикага ҳудудий даъволардан воз кечишни кўзда тутади. Бундай воз кечи ш иштирокчи давлатларнинг розилиги билан қайд этилган. ўз ва қ тида бир қ атор давлатлар томонидан бу тал а блар баён қилинган эди. А с лида мазкур шартнома кучда б ў лар экан, ана шу муддатда ҳеч қандай. ҳаракат ёки фаолиятлар Антарктиданинг ҳ удудий суверенитетига ҳ ар қандай дахлларни қў ллаб- қ увватлаш ёки рад этиш учун асос бўлиб хизмат қила олмайди ва у ерда шундай суверенитетга бирон-бир ҳуқуқни вужудга келтирмайди. Бинобарин, шартнома бу даъволарни бамисоли “ музлатиб ” қў яди. Шубҳас и з шартноманинг амалда б ў ли ш и Антарктидада халқаро ҳолатн и мустаҳкамлашга хизмат қ илади. Шартномага мувофиқ унинг иштирокчилари ўртасида икки йилда бир марта маслаҳат ахборот кенгаши ўтказилади. Уларда муҳим тавс и ялар, жумладан, Антарктида ў симликлар ва ҳайвонот дунёсини му ҳ офаза қилиш бўйича тавсиялар қабул қилинган эди. Бир қатор давлатлар, Антарктида илмий марказлар барпо этган. 6. Арктиканинг ҳуқуқий мақоми Арктиканинг ҳудуқий мақоми аста-секин, Арктика, минтақаларининг ўзлаштира борилиши, бир қатор экспедициялар ўтказилиши, табиий бойликларнииг ишга солиниши жараёнида амалга ошди. Вақт ўтиши билан Арктиканинг амалда шимолий қутб қирғоқларига эга бўлган давлатларнинг

манфаатлари доирасига бўлинди. Энг кўп қутболди қирғоқларига эга бўлган Канада билан собиқ СССРнинг ташаббусига кўра, Шимолий қутб секторлари тизими жорий этилди. Россия Федерацияси ва Канададан таш қ ари, АҚШ, Дания, Норвегия ҳам ана шундай секторларга эга. Ҳ ар бир қ утб сектори уч бурчакдан иборат бўлиб, унинг асоси муайян давлатнинг денгиз шимолий қ ир ғ о қ ларидаги сувларга туташади. Ч ўққ иси эса Шимолий қ утбга туташади. Муайян давлат қ утб сектори доирасида жойлашган барча ерлар мана шу давлатнинг ҳудуди ҳисобланади. Денгиз кенгликларида эса (ҳудудий сувлар, қ ў лтиклар, б ўғ озлар ва қ ў лтиқ типидаги денгизлардан та шқ ари) очиқ денгиз ҳо лати амал қилади. Бироқ давлатнинг сектор я қ инидаги хавфсизлиги манфаатларида бу ҳолат давлат томонидан чекланиши мумкин. Ю қо рида қайд этилган давлатларнинг денгиз флоти вазирлиги ҳузурида Шимолий денгиз йўли маъмурияти ташкил этилди. У кемаларнинг қатновини тартибга солади, муз операцияларини марказлаштиришни амалга оширади, сузиш қоида ларини белгилайди ва лоцманларнинг мажбурий кузатуви ҳудудларини белгилайди ва шу кузатувни ташкил этади. Маъмуриятнинг йўл-й ў риқлари унинг ҳуқу қ доирасида кемалар, шимолий денгиз йўли бўйича қатновни амалга оширувч и ташкилот ва шахслар учун мажбури й дир. 7. Космик фазо ва самовий массалар Фазо ва унда ҳаракатланувчи табиий самовий (ой, сайёралар, юлдузлар, сайёралар йўлдошлари ва бошқалар) — барча давлатлар умумий фойдаланишдаги объектлар, бошқача қилиб айтганда, булар халқаро самовий бўшлиқдир. Фазони тадқиқ этиш ва ундан фойдаланиш, умуман, самовий массаларни тадқиқ қилиш ва улардан фойдаланиш бутун инсоният фаровонлиги ва унинг манфаатлари йўлида амалга оширилади. Ҳеч бир давлат фазо устидан, шу жумладан, Ой ва бош қ а самовий массалар устидан ў з суверенитетини ўрната олмайди. Ҳеч бир давлат уларни босиб ола олмайди, у ёки бу тарзда ҳ еч қандай бошқа воситалар билан ў злаштира

олмайди. Фазо ва самовий массаларнинг ҳуқуқ ий ҳ олати 1967 йилги фазовий ҳуқуқ тўғрисидага шартнома ва бошқа халқаро битимларда белгилаб қў йилган.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Халқаро ҳуқуқда аҳоли

Халқаро ҳуқуқда жавобгарлик

Давлат чегараси тушунчаси ва уни ўрнатиш тартиби

Халқаро жиноят

Халқаро низоларни халқаро ҳуқуқий воситада ҳал этиш