Халқаро жиноят - Юриспруденция - Рефераты

Халқаро жиноят

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Халқаро жиноят Режа : 1. Халқаро жиноят тушунчаси ва унинг турлари 2. Халқаро ташкилотларнинг жиноятчиликка қарши курашдаги роли 3. Халқаро жиноят суди.

1 Халқаро жиноят тушунчаси ва унинг турлари Узоқ вақтларгача халқаро жиноят ва унга жавобгарлик масалаларида цивилистик консепсияси хукумронлик қилди. Цивилистик назариялар хукумронлиги энг аввало шу билан изохланадики, халқаро ҳуқуқ агрессив урушларни ва мустамлакачилик талон тарожларни тақиқламаган; бу ходисалар одатдаги ҳол бўлиб келган ва халқаро ҳуқуқ ўз вазифасини улар оқибатини бошқаришдан иборат деб билган. Кейинчалик юридик доктринада ва халқаро амалиётда шундай консепсия эътироф этилдики, хилма-хил делектлар орасида алохида ижтимоий характерга эга бўлган халқаро жиноятлар категорияси вужудга келди. XX аср бошларида халқаро жиноятлар муаммоси билан шуғулланган бир қатор олимлар трактатлар (ҳуқуқий рисолалар)га риоя этмаслик, бу давлатнинг бошқасини асоратада сақлаб, бутун дунёга хукумронлик қилишга интилиши учун эълон қилмай ва заруриий сабабларсиз хужум қилишни халқаро жиноятлар сирасига киритганлар. Шу даврнинг ўзидаёқ халқаро жиноят тушунчасини шакиллантиришга урунган бир қатор олимларнинг жиддий камчиликлари фош этилган. Бундай жиноятлар учун давлат жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин эмас деган тасаввурдан келиб чиққан ҳолда улар мохиятан давлат жавобгарлигини мутлақо истисно этганлар ва барчасини жисмоний шахслар жавобгарлигига олиб келиб тақаганалар. Шу билан бирга, алббатта урушнинг миллий сиёсий воситаси сифатида эътироф этган. Ўша пайтдаги халқаро ҳуқуқ ҳолатини назарда тутмоқ даркор. Бугунги кунда халқаро хамжамият томонидан халқаро жиноятларнинг хавфлилик даражасига жиддий чораларни қўллаш механизмини такомиллаштириш халқаро ҳуқуқшунослар олдида турган асосий муаммолардан биридир.

Хозирги замон халқаро ҳуқуқшунослари халқаро жиноятларни аниқ белгилаш нуқтаи назаридан уни икки турга бўлиб ўрганишга ҳаракат қилаётир. Биринчисига, давлаталар томонидан бевосита амалга оширилаётган жиноятлар: бунга агрессив уруш, ҳарбий жиноятлар, геноцид, экоцид, биноцид, аппартеид, қулчилик ва қул савдоси билан шуғулланиш ва ёллаш киради. Бундай ҳолаталарни халқаро жиноятлар тоифасига киритмоқда. Иккинчисига эса, индивидлар томонидан амалга ошрилаётган жиноятларни киритмоқда: бунга ҳаво кемаларини олиб қочиш, гаровга олиш, қароқчилик, контробанда, гиёхванд моддаларни ноқонуний савдоси, қалбаки пул ясаш, порнаграфия нашрётларини тарқатиш ва бошқалар киради. Бундай жиноятларни халқаро характердаги жиноятлар тоифасига киритмоқда. Тинчликка ва инсоният хавфсизлигига қарши жиноятлар ушбу жиноятлар тавсифида уларнинг Нюренберг харбий трибунаси низомида қандай шакиллантирилган (6-модда) ва бу қоидалар билан мос келувчи Токио трибунаси нуқтаи назаридан келиб чиқиш зарур. Профессор А.Н. Трайнин томонидан умумий тарзда “Инсониятга қарши жиноятлар” деб аталган бу жиноятлар уч мустақил турга бўлинади: тинчликка қарши жиноятлар, харбий жиноятлар ва инсониятга қарши жиноятлар. Тинчликка қарши жиноятлар агрессив уруш ёки халқаро шартномалар, битимлар ёки ишончномаларни бузуб қилинган урушни режалаштириш, таёрлаш, бошлаб юбориш ёки олиб боришни, ёки юқорида баён этилган хатти-ҳаракаталардан биронтасини амалга оширишга қаратилган умумий режа ёки фитнада иштирок этишни ўз ичига олади. Ушбу формулировка – немис (ва Италян) фашизмми, Япон милитаризмнинг жахонни иккинчи жахон уруши гирдобига улоқтирган жиноий хатти- ҳаракатларнинг умумлашувчи натижасидир. Нюренберг трибуна низомининг 6-моддаси мохиятидан қандай жиноятлар халқаро жиноятлар бўлишини тушунча асос бўлибқолди.

Германия нацизми агрессияни режалаштириш билан боғлиқ бутун фаолияти жинояткорона эди. Россиялик нузия агрессиянинг мафкуравий асоси бўлди. Тинчликка қарши жиноятлар учун жавобгарликни кўзда тутувчи миллий қонунчиликда халқаро Нюренберг трибунали низомининг 6- моддасидан бошқа формулировкалар бўлиши мумкин. Миллий жиноий қонун 6-модда маъносидан келиб чиққан ҳолда шакиллантирилган бўлиши ва ундан кўра аниқроқ бўлиши керак. Ҳарбий жиноятлар жиноятларнинг бу гуруҳига халқаро жиноий ҳуқуқ уруш қонунлари ёки одатларини бузишни ва бошқа жиноятларни киритади. Қотиллик, босиб олинган худуднинг фуқаро аҳолисини қийнаш ёки қул қилиш ва бошқа мақсадлар учун олиб кетиш, харбий асирлар ёки денгиздаги кема экипажларини ўлдириш ёки қийнаш, гаровга олинганларни ўлдириш, жамоат ёки хусусий мулкни талон тарож қилиш, шаҳар ва қишлоқларни бехуда вайрон қилиш ва ҳоказо. Тинчликка қарши жиноятларда бўлгани каби биз характери бўйича мураккаб хатти ҳаракатларга дуч келамиз. Уларни шакиллантириш – энг аввало нацизмнинг махсус субъектлари – олий қомондонликдан тортиб нацист армиясининг оддий аскаригача бўлган харбий хизматчилар амалга оширган жиноятлар натижасидадир. Геноцид. Нацистлар Германиясида геноцид фақат жиноятнинг ўзигина бўлиб қолмай, давлат сиёсати даражасига етганда бу жиноятнинг даҳшатлигини инсоният алоҳида изтироб билан ҳис этди. “геноцид жиноятидан огоҳлантириш ва унинг учун жазолаш тўғрисида”ги Конвеция бирон-бир миллий, этник, ирқий ёки диний гуруҳни тўлиқ ёқисман йўқ қилиш мақсадида содир этиладиган хатти-ҳаракатлар, жумладан, шундай гуруҳ аъзоларини ўлдиришн, уларга оғир тан жарохатлари етказишни тўлиқ ё қисман жисмоний жиҳатдан йўқ қилишга мўлжалланган хатти ҳаракатларни геноцитга киритиш мумкин. Иккинчи жахон уруши вақтида айнан геоцит воситасида Гитлерчилар фуқаро аҳолисини – 12 млн.

рус, роляк, югаслав, яхудий, чех, словакни йўқ қилиб юборилди. Компчияда ҳам геноцит жинояти содир этилди. Жанубий Осиё, Баку, Тоғли Қорабоғ, Югославия в сўнги йилларда ер куррасининг кўплаб минтақааларида юзага келган бошқа “қайноқ нуқта” ларда – содир бўлган воқеаларда геноцит белгилари яққол кўриниб туради. Миллий маданий геноцитнинг тавсифи шундаки – биро-бир миллий ирқий ёки диний гурух тилини, динини, маданиятини йўқ қилиш, жумладан бирон- бир миллий ирқий ёки диний гурухда кундалик хаётда ёки мактабида миллий тилдан фойдалангишни тақиқлаш, диний ибодат ва маросимлар учун мўлжалланган кутубхоналар, музейлар, мактаблар, тарихий ёдгорликлар, биноларни йўқ қилиш. Иккинчи жахон урушидан кейин барча фашистик, ярим фашистик диктаторлик режимлар геноцитга зўр бердилар. Чили, Жанубий Африка, Кампучия, СССР ва бошқа мамлакатларда шундай бўлди. 1948-йилда БМТнинг геноцитни халқро жиноятнинг мустақил тури сифатида эътироф этди. Экоцид атроф муҳит в инсон хаётининг ўзи учун тузатиб бўлмас оқибатлар билан боғлиқ. Ветнамнинг қатор жойларида бутун жонли мавжудодни гербицит ва кимёвий моддалар билан йўқ қилиш чинакам ваҳшиёналик эди. Экоцид жиноят сифатида ўз замирига кўра агрессив урушни англатади. Унинг хатари яна шундан иброрат эдики, бирон-бир минтақада экологик мувозантни бузилиши бошқа кўпинча олисда жойлашаган ераларда халокатли оқибатлар келтириб чиқаради. Халқаро жиноятнинг мустақи тури сифатида экоцид ҳақидаги масала аслида Ветнамдаги уруш вақтида юзага келган эди. Инсонни қуршаб турган муҳитнинг ифлосланиши, аслида хозирги ва келажак авлодлар соғлиги, ердаги хаёт ҳақидаги масала эндиликда инсоният учун асосий масала бўлиб қолди. Илмий техника тараққиёти шароитларида инсоният атрофидаги борлиқ, жонли мавжудодни қириб юборадиган гербицитлар, кимёвий ва бошқа моддаларни ақилбовар қилмас даражада кўп

тўплаган, шунингдек, ер куррасининг исталган нуқтасига элтиб бера оладиган қуроллар яратилган бир вақтда экоцид энг хавфли халқаро жиноятга айланди. Биоцид ҳаракатлари бўйича экоцидга яқин, бироқ мустақил, сўнги йиллар ичида дунёга келган жиноят бўлиб хисобланади. Биоцид деганда – бутун теварак атрофни вайрон қилувчи аотм вадарод бомбаси фақат инсоннигина йўқ қилувчи нейтрон бомбаси ёки айнан инсонга қарши қаратилган кимёвий қурол тўғрисида гапириш мумкин. Бруцеллек вакцинаси билан тўлдирилган бомбалар, снарядлар, ракеталар, анашундай бўлиши мумкин, зеро бруцеллар бошқа атроф муҳитга тегмаган ҳолда инсон ва жониворларни сафдан чиқаради. Биоцид – бу аста-секин таъсир қилувчи воситани истеъмол қилганни ўлдирмайдию, аммо одамларни майиб мажруҳ қилиб ташлайди, зурриётга қаттиқ зарар етказади. Биоцид асосан жонли кучни йўқ қилиш, одамлар ҳаёти ва соғлиғига зарар етказиш учун, ҳарбий масадлар учун мосланган харбий техника ва бошқа имкониятлардан фойдаланиш билан боғлиқ. Апартеид ҳам халқаро жиноят сирасига киради.жиноий сиёсий ва жиноий хатти ҳаракат сифатида унинг мохияти ирқ, миллат ёки дин белгиси бўйича жисмоний шахсларнинг худудий, ижтимоий, сиёсий ёки иқтисодий фарқланишдан, ҳуқуқсизлигини қонунлаштиришдан иборат. Апартеид – бу энг юқори чўққига чиқарилган ирқчилик сиёсатидир. Ўз вақтида жанубий Африка одамларига нисбатан ана шундай қонунлаштирилган жиноий ишларни амалга оширган эди. Бу жиноятни содир этиш йўллари – туб рангли аҳолининг тўла сиёсий ҳуқуқсизлигидир, унда у ҳокимият органлари сайловларида иштирок этишдан батамом четлаштирилган, ҳеч қандай сиёсий ёки бошқа фуқаролик ҳуқуқларидан фойдаланмайди, батамом иқтисодий, ҳақсизлик тантана қилади, унда меҳнат амалда қуллар меҳнатига айланади: ижтиомий ҳақсизлик авж олади, унда жумладан туб рангли аҳоли фақат улар учун ажратилган жойлардагина яшайди.

БМТ Бош ассамблеясининг XXVIII-сесссияси мутлоқ кўпчилик овоз билан апартеид жиноятининг олдини олиш ва унинг учун жазолаш тўғрисида халқаро конвенция қабул қилди. Апартеид инсониятга қарши халқаро ҳуқуқ ва хавфсизликка жиддий тахдид солувчи жиноят деб эълон қилинди. Қулчилик ва қул савдоси ни халқаро хамжамият халқаро жиноят деб эътироф этган. Қулдорлик тузуми мероси бўлгани ҳолда қулчилик ва қул савдоси қулдорлик ижтимоий - иқтисодий формация емирилиши билан йўқолиб кетмади, балки сақланиб қолди ва замонавий тус олди қул савдоси Африка, Австралиянинг каттагина қисми, Осиё тинч океани оролларида, Кариб ҳавзаси ва бошқа минтақалар туб аҳолисини зўравонлик билан босиб олишдан бошланди. Негрлар савдосини биринчи бўлиб 1815 йилда Вена конгреси қарорлари. Сўнг 1818 йилда Аахенда негрлар савдоси тақиқланган ва жиноий иш деб эътироф этилганда. 1890 йилда Брюссел конфренциясида қул савдоси билан кураш олиб боришнинг муаайн чора-тадбирларини кўзда тутувчи ҳужжат ишлаб чиқилди. Иккинчи жаҳон урушидан кейин халқларнинг мустамлакачилик тобелиги ва қулликдан халос бўлиш жараёни бошланди. 1948 йил 10 декабрдаги Инсон ҳуқуқи Умумжахон Декларациясининг 4-моддасида шундай дейилади: “ҳеч ким қулликда ёки тутқин ҳолда сақланиши мумкин эмас, қулчилик ва қул савдоси барча тураларда таъқиқланади”. Болаларни ўғирлаш ва кейин сотишни жуда кўплаб ҳолларда қул савдосининг махсус шакли деб хисоблаш мумкин. Ғарб, Шарқ ва Жанубнинг кўплаб мамлакатларида болаларни сотиш бўйича “қора бозор” юзага келди. Бола балоғат ёшига етганда харидор мулкига айланади. Қул савдосининг бу турини ҳам халқаро жиноят деб аташ керак. Жаҳонда фоҳишалик машғулоти учун аёллар билан савдо қилиш сақланиб қолмоқда. Қул савдоси сифатида мазкур жиноят ҳам харидор мулкига аёлларни сотиш ҳақида кетганида, арзон ишчи кучи сотиш ҳолларида бўлганидек, таснифлантирилиши мумкин.

Одатда халқаро жиноятлар категориясига кирувчи жиноятлар шулардир. 2 . Халқаро ташкилотлар нинг жиноятчиликка қ арши курашдаги роли Давлатларнинг жиноятчиликка қарши курашдаги ҳамкорлигини мувофиқлаштириш бир қатор халқаро ташкилотларнинг фаолияти билан боғлиқ. Зеро, бу ташкилотларнинг вазифаларидан бири ижтимоий ва гума - нитар характердаги халқаро муаммоларни ҳал этишдир. Бирлашган Миллатлар Ташкилотида — Бош Ассамблея сессияларида Иқтисодий ва Ижтимоий кенгаш фаолияти доирасида ва бошқа шаклларда халқаро хавф туғдирувчи жиноятларнинг олдини олиш ва уларни тўхтатиб қўйишнинг турли жиҳатлари қараб чиқилади. БМТ ҳомийлигида халқаро характердаги жиноятлар тўғрисидаги бир қатор халқаро Конвенциялар ишлаб чиқилди. БМТ Бош Ассамблеяси сессияларида ҳаво кемаларини эгаллаш, халқаро террорчилик ёлланганлар ва шунга ўхшашлар билан кураш чораларини марказлаштиришга тааллуқли тавсияномалар бир неча бор қабул қилинди. Б МТнинг роли айрим Конвенцияларда ало ҳ ида таъ кидл а нади. Чунончи, Г иёванд воситалар тўғрисидаги ягона Конвенция преамбуласида Бирлашган Миллатлар "Ташкилотининг гиёвандлик устидан назорат со ҳ асидаги ҳуқуқ ий доираси эътироф этилади. Мазкур Конвенция гиёва н длар устидан назорат бўйича халқаро қўмитанинг БМТ ёрдамчи органларидан бири сифатида ҳуқуқ ий ма қомини белг и л а б беради. И қ тисодий ва и жтимо и й кенгаш раҳбарлиги остида 15 экспертдан ташкил топган жиноятчиликнинг олдини олиш ва унга қарши кураш Қўмитаси иш олиб боради. БМТ ҳомийлигида жиноятчиликнинг олдини олиш бўйича халқаро конгресслар ва қ ти-вақти билан ўтказиб турилади. Давлатларнинг ҳаракатларини мувофиқлаштиришда жиноий полициянинг халқаро ташкилоти (ИНТЕРПОЛ) муайян роль ўйнайди. Бу

ташкилотга 120 га яқин мамлакатнинт миллий полиция муассасаси вакил қ илинган. Ўзбекистон Республикаси ҳам мазкур ташкилот аъзоси ҳисобланади. ИНТЕРПОЛ Низоми жиноятчиликка қар ши кураш олиб боришда м и ллий полиция органларининг ўзаро ҳамкорлигини кўзда тутади, сиёсий ва диний характердаги аралашув эса назарда тутилмайди ИНТЕРПОЛнинг Париждаги штабквартирасида минглаб жиноятчиларнинг суратлари ва дактирологик карталарини ў з ичига олган картотека юргизилади, бунда асосан гиёвандлар билан қонунга қ арши операцияларни амалга ошириш, қалбаки пул ясаш, ҳаво кемаларини ўғ ирлаб кетиш, гаровга олиш сингари ало ҳи да хавфли жиноятларнинг тарифлари ёзиб борилади. И н терполнинг ташкилий тизими қуйидагича: Бош Ассамблея, у сайлайдиган президент ва ижроия қўмитаси, шунингдек Бош Котиб раҳбарлигида доимий ҳаракатда булувчи котибият. Кўпчилик давлатларнинг жиноятчиликка қарши кураш ва ҳуқуқий, ёрдам кўрсат иш масалалари бўйича ҳ амкорлигининг асосий шакли, муттасил ўтказиб туриладиган ҳуқуқ-тартибот органлари — олий судлар, прокуратуралар, ички ишлар вазирликлари ва бошқа идоралар ра ҳ барларининг кенгашларидан иборат. 3. Халқаро жиноят суди БМТ Бош ассамблеяси 1948 йил халқаро ҳуқуқ комиссиясига халқаро жиноят судини ташкил этиш тўғрисидаги масалани кўриб чиқишни таклиф этди. Комиссия бундай суд Низоми лойихасини таёрлаш борасидаги ишларни 1994 йилда нихоясига етказди. 1998 йили римда БМТ раҳбарлигида ваколатли шахсларнинг дипломатик конфренцияси “халқаро жиноят судининг Рим статути”ни қабул қилди. Конфренция ишида 160 дан зиёд давлат делегациялари иштирок этди. Статутни қабул қилиш учун 120 давлат овоз берди. Статутга мувофиқ, суд халқаро хамжамияти ташвиш ўйғатаётган энг жиддий жиноятлар учун жавобгар шахсларга нисбатан юрисдикцияга эга

бўлган доимий орган сифатида таъсис эътилди. Халқаро жиноят суди давлатларнинг жиноят суди вазифасини ўтамайди. Унинг юрисдикция тўлдирувчи мазмун касб этади хар қандай давлат халқаро суд иштирокчисига айланар экан, бу билан юрисдикциясини тан олган ҳисобланади. Муаайн иш тергови давлатнинг баёноти ёхуд суд таркибига кирувчи прокурорнинг ташаббуси асосида бошланиши мумкин. Суднинг тегишли палатаси давлатнинг ёхуд тегишли ҳолларда БМТ хавфсизлик кенгашининг баёноти бўйича прокурорнинг терговни бошлаш ёки терговни бошлашдан вос кечиш тўғрисидаги қарорни кўриб чиқди. Суд статутида жиноят ҳуқуқларининг умумий принцпларига бағишланган алохида бўлим мавжуд. Унда қуйидаги тамоиллар қай д этилган: 1. “қонунсиз жиноя йўқ”, 2. “қонунсиз жазо йўқ”, 3. “статут ороқага қайтиш кучига эга эмас”, 4. “индивидуал жиноий жавобгарлик”. Халқаро жиноят суди таркиби 18 нафар суд ь ядан иборат. Улар статут иштирокчилари бўлган давлатлар томонидан 9 йил муддатга сайланади. Статут иштирокчиси бўлган давлатлар халқаро жиноят суди юрисдикциясига тушган жиноятларни тергов қилиш ва айбдорларни таъқиб этиш борасида ички давлат суди билан ҳамкорлик қилишга мажбур. Давлатлар ўз миллий қонунчиликларида халқаро жиноят суди билан хамкорликнинг тегишли шакиллари кўзда тутилишини таъминлайдилар. Озодликдан махрум этиш билан боғлиқ жазо судланганларни қабул қилиш учун тайорлигини билдирган давлатлар рўйхатида халқаро жиноят суди белгилаб берган давлатда ўтади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Халқаро характердаги жиноят

Жиноят хукуки тушунчаси. Жиноят конунлари

Жиноят таркиби

Жиноят хукуки асослари

Жиноят процесси принциплари