Халқаро низоларни халқаро ҳуқуқий воситада ҳал этиш - Юриспруденция - Рефераты

Халқаро низоларни халқаро ҳуқуқий воситада ҳал этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92 KB

Халқаро низоларни халқаро ҳуқуқий воситада ҳал этиш Режа : 1. Халқаро низолар ва уларни ҳал этиш воситаларининг турлар и . 2. Бевосита (Дипломатик) музокаралар. 3. Халқаро келиштирув процедура. 4. Тергов ва келиштирув комиссиялари. 5. Халқаро арбитраж. 6. Халқаро судлов процедураси. 7. Халқаро ташкилотларда низоларни ҳал этиш тартиби.

1 Халқаро низолар ва уларни ҳал этиш воситаларининг турлар и . Дипломатик амалиётда «Халқаро низолар» атамаси кенг ва тор маъноларда қ ў лланилади. Биринчи маънода у давлатлар ўртасидаги х илма- х ил зиддиятли вазифаларни ифодалаш учун хизмат қилади. Иккинчи ўринда, фақат аниқ иштирокч и лари бўлган, ўзаро аниқ эътирозлар ва муайян мавзулар билан ифодаланган давлатлар, ўртасидаги муносабатларнинг низоли вазиятларига нисбатан қ ў лланилади. Хавфсизлик Кенгашида низоли масалалар қараб чиқилаётган чо ғ да низода қатнашаётган томон овоз бе ришдан тийилиб туриши керак . Вазият қараб чиқилаётганда эса овоз беришдан тийилиб туриш талаб қилинмайди. Илгари Намибиядаги аҳвол, шунингдек Исроил агрессияси муносабати билан Я қ ин Шар қ да келиб чиққан вазиятни халқаро тинчлик ва хавфсизликка хавф туғдирган вазиятлар намунаси сифатида кўрсатиб ў тиш мумкин. Бу вазиятлар Хавфсизлик Кенгашида кўп мар та му ҳ окама қилинди ва мазкур масалалар бўйича тегишли резолюция ва қарорлар қабул қилинди. Низоларнинг қуйидаги турлари БМТ Низомида халқаро тинчлик ва хавфсизликка таҳдид кўрсатиши мумкин бўлган, бошқа низолар фарқлаб кўрсатилган. Низоларнинг биринчи турига нисбатан Хавфсизлик Кенгаши алоҳида ҳ у қ уқларга эга: у бундай низоларни бартараф этишнинг восита ёки усулларини тавсия қилади, (36- модда), низоларни ҳ ал этиш шартларини кўрсатиб беради. БМТ Низомида низоларнинг турларга бўлиниши нисбийдир. Ҳар қандай низо давлатлар ўртасидаги тинч муносабат ва ҳамкорликларга зарар етказади. Шунга қарамай ало ҳ ида хатарли низоларни айириб кўрсатиш ўзини оклайди. Бу хилдаги низолар. кўпинча ҳудудий низолар ҳ исобланади. Юридик ва сиёсий низолар бир-биридан фарқланади. Бу фарқлов ҳам нисбийдир. Халқаро муносабатларда сиёсат ва ҳуқуқ. айниқса ўзаро туташиб кетади. Ҳеч бир сиёсий низо халқаро ҳуқуқ нормаларини ҳисобга олмай ҳал

қилинмайди. Сиёсий ва юридик низоларга бўлиниши бир ҳолатда сиёсий жи ҳ атдан устун чи қ ади, бошқа ҳолатда эса юридик жи ҳа тлар устунлик қилади. Халқаро судлар ва арбитражларнинг тажрибасини та ҳ лил қилиш шундан гуво ҳ лик берадики, давлатларнинг ҳозирги ҳ аётий муҳим манфаатлари билан ало қ адор бўлган низоларни қараб чи қ ишни кўпинча бу органларга топширмайдилар. Зеро, худди мана шулар сиёсий низоларнинг асосий туркумини ташкил этиб, бу низоларни давлатлар сиёсий воситалар ёрдамида ҳал этишни афзал кўради. БМТ халқаро суд мақомининг 36-моддасига биноан, аввало шартномаларни талқин этиш, халқаро ҳуқуқ масаласи, халқаро мажбуриятларни бузиш, оқибатида келиб чиққан далилларнинг мавжудлиги, халқаро мажбуриятларни бузганлик учун тўланадиган товон низолар келиб чиқиши учун асос яратади. Қандай тинчлик воситаларига мурожаат қилиш тўғрисидаги масала иштирокчилар томонидан низоларни тинч йўл билан ҳал этиш воситаларини эркин танлаш тамойилига биноан ҳал қилинади (БМТ Низоми, 33-модда). Бундай воситалар: бевосита музокаралар, келиштирувчи процедура, халқаро арбитраж тергови, судлов процедураси, жанжалларни халқаро ташкилотларда ҳал этишдан иборат. Суверен давлатлар ўртасида келиб чиқадиган низо ларни ҳал этувчи барча давлатлар асосида битим туради. Шунинг учун низоларни томонлар ўртасидаги битишув йўли билан тўғридан-тўғри ҳал этишда қўлланиладиган тартиб қоида асосий роль ўйнайди. Бевосита музокаралар ва келиштирувчи процедура с и, ҳолис хизматлар, воситачилиқ аралаш комиссиялар ана шундай процедураларга киради. 2 Бевосита (Дипломатик) музокаралар Бевосита музокаралар — давлатлар ўртасидаги низоларни тинч йўл билан ҳал этишнинг асосий воситасидир. Давлатлар ўртасида келиб чиқадиган масалаларнинг асосий қисми, шу жумладан, низолар ҳам му -

зокаралар йўли билан бартараф этилади. Музокаралар томонлар ўртасидаги бир-бирларининг вазиятларини аниқлаб олиш мақсадидаги бевосита мулоқатлардир. Бундай мулоқатларда тегишли фактик вазиятлар ва битимга келишув имкониятлари ҳам аниқлаб чиқилади. Халқаро ҳужжатларда музокаралар халқаро низо ларни ҳал этиш рўйхатида биринчи ўринда туради (БМТ Низомининг 33-моддасига қаралсин). Музокараларнинг афзаллиги шундаки, улар низолашувчи томонларнинг тўғридан-тўғри мулоқотини келтириб чиқаради,. бошқа давлатларнинг аралашуви имкониятларини чеклайди. Бевосита музокаралар деб шундай музокараларга айтиладики, уларда низоларда қатнашаётган томонлар уларнинт сонидан қатъий назар тўла қатнашадилар.Бу музокаралар одатдаги диплома тии воситалар орқали ёки махсус чакирилувчи кенгашларда олиб борилиши мумкин. Музокараларда, шунингдек ёзма шаклдаги ҳужжатлар айирбошлаш, телеграммалар йўллаш, радио ва.телефон алоқасидан фойдаланиш шакллари ҳам қўлланилиши мумкин. Музокаралар турли даражаларда олиб борилади. Ҳозирги кунда олий даражадаги музокаралар алоҳида аҳамият касб этмоқда. Давлат бошлиқларининг учрашувлари, тажриба кўрсатаётганидеқ халқаро муаммоларни бартараф этишда ҳал килувчи звено ҳисобланади. Музокараларнинг натижалари халқаро ҳужжатлар ҳисобланади. Бундай ҳужжатлар фақат сиёсий ёки сиёсий- ҳуқуқий характерда бўлади. Биринчиларнинг намунаси қўшма коммюни ке ва баёнотлардир. Иккинчиларнинг намунаси эса битимлар ва протоколлардир. . Музокаралар халқаро ҳуқуқнинг субъектлари булган барча томонлариинг иштирокида олиб борилиши лозим. Реакцион дипломатияда кўплаб ҳ олатлар мавжудки, улар музокараларда фақат бир ёки бир неча реакцион давлатларнинг иродасини якка тартибда маж б yp ўтказиш ма қ садида фойдаланилган; Исроил би лан Миср ўртасидаги сепарат музокаралар ана шундай тусда бўлган. Мазкур музокаралар АҚШ

ёрдамида Кемп-Дэвид битимига олиб келди, Бошқа араб давлатлари ва Фаластин хал қ и бу битимни ҳамон қоралаб келмокда. Музокаралар виждонан, яъни тўғри ва барча иштирокчиларнинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатларини тенг ҳурматлаш асосида олиб борилмоғи лозим. Музо караларда унинг иштирокчилари низони ҳал этишга халақит бериши мумкин бўлган ҳатти-ҳаракатлардан тийилиб туришга мажбурдирлар. 3. Халқаро келиштирувчи процедура Халқаро келиштирувчи процедура бевосита музо караларга нисбатан ёрдамчи характерга эга бўлади. Унинг моҳияти шундан иборатки, мазкур процедура томонларга улар олиб борадиган музокаралар ва битим га эришувига ёрдам кўрсатади. Унинг асосий турлари: ҳолис хизмат, воситачилик текширув ва келиштирувчи комиссиядан иборат. Ҳолис хизматлар низолашувчи томонларга тўғридан-тўғри мулоқотларни йўлга қуйиш ва бевосита музокараларни ташкил этишда ёрдам кўрсатишдан иборат. Ҳолис хизмат кўрсатувчи томоннинг вазифаси шу би - лан якунланади. Лекин томонларнпнг розилиги билан музокараларда ҳам иштирок этиши мумкин. Воситачилик музокараларда умуман низонинг туб маъноси бўйича таклифлар киритишгача бўлган ҳуқуқ билан фаол қатнашишни кўзда тутади. Шунга қарамай, узил кесил қарор фақат низо иштирокчилари томонидан ўзаро битишув йўли билан қабул қилинади. Ҳолис хизмат ва воситачилик низода катнашаётган давлатлар, халқаро мансабдор ёки жисмоний шахслар томонидан кўрсатилиши мумкин. Улар ўз вазифаларини бажаришлари учун низолашувчи томонларнинг розили ги зарур. Ҳолис хизмат ва воситачилик низолашувчи томонлар ташаббуси билан ҳам, бундай хизматларни таклиф қил а ётганларнинг ташаббуси билан ҳам кўрсатилиши мумкин. Лекин воситачиликни амалга ошириш учун низода

қатнашаётган барча томонларнинг олдиндан розилигини олиш керак Реакцион давлатлар худди мана шу нарсани. суистеъмол қилади. Кўпчилик давлатлар ҳолис хизмат ва воситачиликка ижобий муносабатда бўлиб, бундай хизматларни олиб борувчи сифатида ўз хизматларини кўп марта таклиф қилган.ва бошқа то монларнинг ҳам шундай таклифларини қабул қилган. Чунончи, 1962 йилда Кариб денгизи кризиси вактида собиқ СССР БМТ Бош Котибининг ҳолис хизматига ро зи бўлди. Бу муло қ от собиқ СССР ва АК Ш ўртасида музокаралар бошлашга ёрдам б е рди. Натижада Кубанинг хавфсизлиги таъминланди. 1965 йили собиқ СССР Ҳ индистон ва Покистонга ҳолис хизмат кўрсатганди. Натижада, 1966 йили бу мамлакатлар ў р т асида чегара низосини бартараф этиш тўғрисидаги Тошкент Декларацияси имзоланди. 4. Тергов ва келиштирувчи комиссиялар Тергов ва келиштирувчи комиссиялар томонлар ўртасида бевосита битишув йўли билан низоларнинг ҳал этилишига ёрдам бериш мақсадларини кўзлайди. Комиссиялар тенглик асосларида икки томоннинг тенг миқдордаги вакилларидан иборат қилиб тузилиши, уларнинг таркибига аъзолар ёки раис сифатида бошқа давлатларнинг вакиллари киритилиши мумкин. Комиссияларни ташкил этиш ва уларнинг вазифалари жанжаллашаётган томонлар битими билан белгиланади. Тергов комиссияларининг вазифаси низонинг асосий жиҳатларини аниқлашдан иборат. Уларни ташкил этиш 1899—1907 йиллардаги халқаро тўқнашувларни тинч йўл билан ҳ ал этиш тўғрисидаги Гаага Конвенциясида кўзда тутилган эди. Агар томонлар бирор бошқа хусусда келишиб олмаган бўлсалар, комиссия уларнинг ҳар бири иккитадан аъзо белгилаш й ў ли билан ташкил этилади. Улардан биттаси низолашаётган давлат фуқароси бўлиши мумкин. Бу аъзолар раисни сайлайдилар. 1928 йили Миллатлар Лигаси қабул қилган ва 1949 йи ли БМТ қайта кўриб чи ққ ан халқаро низоларни тинч йўл

билал ҳ ал этиш тўғрисидаги умумий ҳ ужжатда ҳам худди шундай тартиб кўзда тутилди. Тергов комиссияларидан онда-сонда келиштирувчи комиссияларнинг фаолиятидан эса кенгроқ фойдаланилади. Улар ҳ ам тергов комиссияси сингари ташкил этидиб, фақат ҳ олат сабабларини аниқлабгина қолмай, балки низони ҳ ал этиш лойи ҳ асини ҳ ам тавсия қилишлари мумкин. Айрим кўп томонлама Конвенциялар, масалан, 1969 йилги халқаро шартномалар ҳуқуқи тўғрисидаги Вена Конвенцияси одатда Гаага Конвенцияси да белгиланган тартибда келиштирувчи комиссиялар ташкил этишни кўзда тутадилар. 5. Халқаро арбитраж Халқаро арбитраж давлатлар ўртасидаги низоларни ҳал этиш учун ҳакамлар судловидир. Унинг таркиби ва фаолияти тартиби, шунингдек қўлланишга белгиланган ҳуқуқий нормалари низода қатнашаётган томонлар ўртасида ўзаро сулҳга келишиш битими билан белгиланади. Арбитраж ҳамиша тоқ сонли аъзолардан иборат қилиб тузилади. Уларнинг бири суперарбитр ёки раис ҳисобланади. Гоҳи арбитраж фақат бир арбитрдангина иборат бўлиши мумкин. 1949 йилги халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этиш тўғрисидаги умумий ҳужжатда томон лар бошқа бирон хусусда келиша олмаса, арбитраж, аъзодан иборат бўлиши белгилаб қўйилган. Агар келишувда бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, арбитрлар халқаро суд макхшининг 38-моддасида кўрсатилган нормалар қўллаши керак БМТ Бош Ассамблеяси 1958 йил ги қарорида давлатларга халқаро ҳуқуқ комиссияси томонидан тайёрланган арбитраж тафтишининг намунавий қоидаларини эътиборга олишни тавсия қилди. Айрим минтақавий битимлар томонидан му ҳ им арбитраж кўзда тутилган. Чунончи, Африка Бирлиги Ташкилоти доирасида 1965 йили воситачили к яраштириш ва арбитраж комиссияси ташкил этилган.

6. Халқаро судлов процедураси Халқаро судлов процедураси. Халқаро суд халқаро шартнома асосида ташкил этилган доимий орган бўлиб, у халқаро низоларни судлов процедураси орқали ҳал этишга даъват қилинган. У арбитраждан фарқли ўларок халқаро суд таркиби, иш тартиби, қарорларнинг ҳуқуқий манбалари ҳар бир алоҳида ҳолатда низолашувчи томонларнинг махсус битишуви йўли билан белгиланмайди, балки доимий статус билан белгиланади. Давлатлар устидан назорат қилиб турувчи ҳокимият бўлмаганлиги сабабли, қарорлар иштирокчиларнинг би тишуви бўйича қабул қилинади ва халқаро муносабатларда суднинг имкониятлари чеклангандир. Бу факт ҳам шундан далолат берадики, биринчи халқаро суд 1921 йили Миллатлар Лигаси Низомига биноан ташкил этилган эди. У сайлаб қуйиладиган 15 судьядан иборат бўлиб, халқаро одил судлов доимий палатаси деб номланган эди. Палата ўзининг деярли 20 йиллик фаолияти; мобайнида давлатлар ўртасидаги 37 низоли масалани кўриб чиқди ва Миллатлар Лигаси Кенгаши талаби бўйича 28 маслаҳат хулосаси берди. Кўриб чиқилган ишларнинг бирортаси ҳам катта халқаро аҳамиятга эга бўлмади. Ҳозирда халқаро суд БМТнинг асосий судлов орган и сифатида иш олиб боради. У БМТ Низомининг тарки б ий қисмини ташкил этувчи мақом асосида ҳаракат килади. Ш у бо ис БМТнинг барча аъзолари мақомнинг ҳам қ атнашчилари ҳ исобланади. БМТ аъзоси бўлмаган давлатлар Хавфсизлик Кенгаши тавсияси бўйича Бош Ассамблея белгилаб чиқадиган шартларда мақом иштирокчилари бўлишлари мумкин. Ҳо зир Швейцария ана шундай иштирокчилар қаторига киради. Суд Бо ш Ас самблея ва Ха в фсизлик Кенгаши шах с ий хусусий сифатларда сайловчи, яъни давлатларнинг вакиллари б ў лмаган 15 аъзодан иборат бўлади. Улар 9 йил муддатга сайланади. Суд таркибида бир давлатнинг фуқароси бўлган икки аъзо бўлиши мумкин эмас. Суднинг бутун таркиби жаҳон нин г асосий ҳуқуқий тузумлари вакиллигини таъминлаши мумкин. Кворум 9 судья н и ташкил этади. Барча қ арорлар

кўпчилик овоз билан қабул қилинади. Гаага суд фаолият кўрсатувчи доимий жойдир. Суд ҳуқуқ ий доирасига қ уйидагилар киради: а) фақат давлатлар ўртасида келиб чиққан низолар; б) юридик масалалар бўйича БМТ Низомига биноан халқаро органлар ва ташкилотларнинг талаби бўйича маслаҳат хулосалари бериш. Халқаро суд томонлар — давлатлар томонидан ўзига топширилган ҳар қандай ишни қараб чиқиши мумкин. У мажбурий юридик судловга эга эмас. Яъни низони томонларнинг розилигисиз қараб чиқа олмайди. Муайян масалаларга нисбатан бундай розилик олдиндан бериб қўйилиши мумкин. Суд жараёни икки қисмдан ёзма ва оғзаки тарзда бўлади. Ёзма низолашаётган томонларнинг ҳолатлари баён қилиб берилган меморандум ва аксил меморандумларни судга топширадиган ахборотлардан иборат бўлади; оғзаки низолашувчи томонларнинг вакиллари, уларнинг адвокатлари, гувоҳлари экспертларнинг фикрини тинглашни ўз ичига олади. Суднинг қарори ишда қатнашувчи томонлар учун мажбурийдир. У шу характердаги бошқа ишларни ҳал этиш учун ҳуқуқий ҳолатни вужудга келтирмайди. (Суд статусининг 59-моддаси) Қарор узил-кесил бўлиб, уни қайта кўриб чиқиш мумкин эмас. Уни томонлардан бири бажармаган ҳолда иккинчи томон Хавфсизлик Кенгашига мурожаат қилиш ҳуқуқига эга бўлади. Агар Хавфсизлик Кенгаши зарур деб ҳисобласа, у қарорни бажариш учун тавсиялар бериш ёки чора қўлланиш тўғрисидаги масалани қараб чиқиш мумкин (БМТ Низоми, 49-модда) Бошқача қилиб айтганда, Хавфсизлик Кенгаши кўрсатилган чораларни қўллаш ҳуқуқига эга эмас. Умуман халқаро суднинг фаолияти етарли даражада самарали бўлиб чиқмади. Бу бир томондан, унинг таркибида реакцион ёки унга яқин ҳуқуқий тузумлар устун эканлиги билан белгиланса, бошқа томондан низоларни тинч йўл билан ҳал этишнинг замонавий воситалари таркибида суд сифатида бундай органнинг имкониятлари етарли эмаслиги билан белгиланади.

Натижада БМТга аъзо бўлган 185 та давлатдан фақат 48 давлат суднинг мажбурий юридик судловини тан олиш тўғрисидаги Декларация билан чиқди. (Статуснинг 36-моддаси) Лекин бу ҳам фақат масалаларнинг чекланган доирасига тааллуқли бўлиб, у ҳам кўплаб чеклашлар, илова ва шартлар билан тан олинган. Тўғри бунга суднинг низоларни таърифлаш ёки баъзи қоидаларни қўлланииши бўйича мажбурий юридик судловни кўзда тутувчи анчагина миқдордаги халқаро шартномаларни кўрсатиш мумкин. Суд 1997 йилгача 72 ишни кўриб чиқди ва улар юзасидан 40 та қapop қабул қилди. Мазкур ишлар орасида давлат ҳ удудининг унчалик катта бўлмаган майдонларига тааллуқли ҳудудий можаролар асосий ўрин тутади (масалан, ҳудудий анклава тўғрисидаги Голландия,, Белгия можароси; эҳром ва унга яқин районнинг мансублиги тўғрисидаги Кампучия Таиланд можароси); шунингдек (Ҳиндистон. билан Португалия ўртасидаги Ҳиндистон орқали ўтиш ҳуқуқи тўғрисидаги, ГФР, Да ния ва Голландиянинг шимолий денгиз континентал шельфини делимитатсиялаш тўғрисидаги можаролар ва бошқалар). Суднинг бир қатор қарорлари кўплаб дав латлар,. асосан ривожланаётган давлатларнинг норозилигига сабаб бўлди. Суднинг жануби-ғарбий Африка (Намибия)га нисбатан ўз мажбуриятларини бузишда айблаш бўйича даъво билан чиқиш ҳуқуқини тан олишдан воз кечди. Умуман, шуни айтиш мумкинки, жиддий аҳамиятга молик можароларни давлатлар ҳам судлов процедураси ёрдами билан эмас, балки бевосита музокаралар йўли билан ҳал этишни афзал кўради. Халқаро суднинг маслаҳат хулосалари ҳам фаол фойдаланилмайди. 1996 йилгача у атиги 29 та шундай ҳулоса берди. Улар орасида Намибия (Жануби-Ғарбий Африка) мақоми тўғрисидаги хулоса, БМТ Низоми ва бошқа халқаро ҳужжатларни шарҳлаш тўғрисидаги бир қатор хулосалар бор. Маслаҳат хулосалари уни сўраган ташкилотлар учун мажбурий ҳисобланмайди. Умуман, шуни айтиш мумкинки, халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этиш воситалари тлртибини ривожлантиришда судлов процедурам

салмоғининг камайиши ва келтириш жараёнини кўпайтиршн ғояси кузатилмоқда. Халқаро низоларни ҳал этишнинг келиштирувчи воситалари қаторида халқаро ташкилотларнинг аҳамияти кескин ошди. 7. Халқаро ташкилотларда низоларни ҳал этиш тар т иби. Халқаро ташкилотларда низоларни ҳал этиш тар т иби. Давлатлар ўртасидаги низоларни тинч йўл билан ҳал этиш таркибига халқаро ташкилотларнинг миқдори ва мавқеининг ошиши муайян ўзгар и шлар киритди. Келишмовчиликлар ва можароларни тинч йўл билан ҳал этиш халқаро ҳ амкор л икнинг зарур элемен тг а бўлиб, уни ривожлантириш Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг вазифасидир. Ўз фаолиятлари жараёнида халқаро ташкилотлар кўпгина халқаро низолар келиб чиқишининг олдини оладилар. Бир қ атор ҳолатларда уларни томонларнинг ўзаро келишуви йўли билан бартараф этилишини енгиллаштиради. Халқаро ташкилотлар ни золарни тинч йўл билан ҳал этишнинг бошқа воситаларини рад этибгина қолмай, балки улардан фаол фойдаланишни кўзда тутади. Судлов процедурасидан фарқли ўлароқ, халқаро ташкилотлар томонидан низоларяинг бартараф этиш тартиби, кўп ҳолатларда сиёсий характерга эга б ў лади. Шунга қ арамай, ҳар қандай шароитда тинч бартараф этишнинг амалга оширилиши учун асос бўладиган халқаро ҳ уқуқнинг ролини бирон- бир даражада камситишни билдирмайди. Давлатлар ҳамкорлигининг жа ҳ он миқёсидаги асосий органи Бирлашган Миллатлар Ташкилоти низоларши тинч ҳ ал этиш воситаларини ҳозирги замоннинг асосий негизи ҳисоблайди. Кўриб чи қ илаётган тузумда БМТнинг ҳолати унда Миллатлар Лигаси эгаллаган ҳолатдан фарқ қ илади. Миллатлар Лигаси низолашаётган томонларни бевосита яраштиришни низоларни ҳ ал этишдаги ўзининг му ҳ им вазифаси деб ҳисоблайди. БМТ Низоми асосий. эътиборини низоларни ҳал этиш чоғида халқаро тинчлик ва хавфсизликни сақлаш манфаатларига қаратади. БМТнинг асосий мақсадларидан бири ҳар

қандай низони ҳал этишдан эмас, балки тинчликка хавф туғдирувчи га тинчликни бузишга олиб борадиган низоларни ҳал қ илишдан иборат (БМТ Низомининг 1-моддаси, 1-банд). БМТ низоларни ҳ ал этишнинг бошқа воситаларини бирон-бир тарзда алмаштирмаслиги керак . Аксинча, Низом улардан фойдаланишни рағбатлантиради. Низоларнинг давом этиши тинчликни сақлашга хавф туғдириши мумкин бўлган ҳ олатларда ҳам томонлар, энг аввало низони ўзларининг ихтиёрларида бўлган воситалар ёрдами билан хал этишга уриниб кўришлари керак Бу воситалар орасида ю қ орида таъкидланганидек музокаралар биринчи ўринга қўйилган. Хавфсизлик Кенгаши томонлардан ўз низоларини мана шундай воситалар ёрдамида ҳ ал этишни талаб қилиш ҳуқуқига эга (Низомнинг 33-моддаси). Бу ҳолда, агар томонлар низон и ҳ ал этмай, унииг чўзили ши халқаро тинчликка хавф ту ғ дириши мумкин бўлса, уни Хавфсизлик Кенгашига кўриб чиқиш учун топшириш лозим. Маҳаллий низоларн и Хавфсизлик Кенгашига топширгунча, томонлар уларн и минтақавий битимлар ёки органлар (агар улар мавжуд бўлса) ёрдами билан ҳал этиш учун бутун куч -ғ айрат ларини сарфламо ғ и лозим. Хавфсизлик Кенгаши бу жараённи рағбатлантириши керак (Низомнинг 52-моддаси). БМТда низоларни тинч йўл билан ҳал этишнинг бу тун тартиби тинчликни сақлаш манфаатларига буйсундирилганлиги учун унда Хавфсизлик Кенгаши марказий ўринни эгаллайди. Низоларнинг тинч йўл билан ҳ ал этилишига бағишланган Низомнинг VI -бўлимида бу я ққ ол ифодаланган. Хавфсизлик Кенгаши ўз ташаббусига биноан низонинг давом этиши халқаро тинчлик ва хавфсизликни сақлашга та ҳ дид солиш ёки солмаслигини белгилаш учун ҳар қандай низони кўриб чи қ иш ҳуқуқ ига эга. БМТнинг ҳар бир аъзоси бундай низ о тўғрисида Хавфсизлик Кенгаши ёки Бош Ассамблеягача хабар қилиши мумкин, БМТ аъзоси ҳ исобланган давлат ҳам ш у сингари бу органлар эътиборига ў зи бир томон бўлган, агар БМТ Низоми бўйича низоларни тинч йўл билан ҳал этиш билан боғлиқ мажбуриятлар ни ў з зиммасига олмаса, ҳар қ андай низо тўғрисида маълумот

бериши мумкин (Низомнинг 35-моддаси) . Хавфсизлик Кенгаши ҳар қандай низони тинч йўл би лан ҳал этиш ма қ садида тавсиялар бериш эга. Агар бу низолар тинчликка хавф солмаган тақдирда ҳ ам, барча томонлар и л тимос қ илган тақдирда бундай тавсиялар берилади. Хавфсизлик Кенгаши низони тинч воситалар ёрдами билан ў злари истаганича ҳал этишни томонлардан талаб қила олмайди ёки уларга бирон-бир тав си я бера олма й ди. Хавфсизлик Кенгашидан Бош Ассамблея сингари ни зони кўриб чиқилиши натижасида тавсия қ абул қилади . Фақат тинчликка хавф ту ғ илган, тинчлик бузилган ва агрессия актлари содир қилингандагина Хавфсизлик Кенгаши юридик мажбурий қарорлар қабул қилиш ҳуқуқ ига эга. Хавфсизл и к Кенгаши юридик характердаги низолар умумий қоида тариқаси д а томонлар томонидан халқаро судга топширилишини ҳисобга олиши керак Бироқ, ў тга н ў н йилликларда Хавфсизлик Кенгаши фақат бир мартагина ишни судга топширишни тавсия қилди ( 1 947 йилда Корфа бў ғ ози тўғрисидаги иш) ва бир марта суднинг масла ҳ ат хулосасини с ў ради. Бош Ассамблея суднинг масла ҳ ат хулосасини ў н мартадан кўпроқ с ў раб бир неча марта томонларда ўз низосини судга ёки арбитражга топширишини тавсия қилди. Халқаро вазиятнинг мураккаблигига қарамай низоларни тинч бартараф этишнинг БМТ Низомида кўзда тутилган тартиби и ж обий натижа берди. Барча энг жиддий низолар ва зиддиятлар у ёки бу даражада БМТда му ҳ окама қилинади. Шунингдек низолар ва зиддиятларнинг давом этишининг олдини олишда БМТ ролини ҳам тўғри баҳоламаслик мумкин эмас.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Халқаро жиноят

Давлат экологик функциясини ривожлантиришнинг халқаро ҳуқуқий асослари

Меҳнат муносабатларини халқаро ҳуқуқий тартибга солишда давлатлараро ҳамкорлик

Халқаро хусусий ҳуқуқ

Халқаро ҳуқуқда аҳоли