Суғориладиган ерлардаги зовурларнинг аҳамияти ва турлари - Геодезия - Рефераты

Суғориладиган ерлардаги зовурларнинг аҳамияти ва турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Суғориладиган ерлар даги зовурлар нинг аҳамияти ва турлари Режа: 1. Зовурлар улар нинг типлари ва вазифалари. Зовурлардан фойдаланиш тарихи, аҳамияти ва самарадорликлари . 2. Очиқ горизонтал зовурлар. Зовурларнинг таьсир механизми. Зовурларнинг умумий ва иш чуқурлиги. Зовурларни режали жойлаштириш, улар орасидаги масофа. 3. Очиқ горизонтал зовурларнинг афзалликлари ва камчилликлари. Очиқ зовурлардан фойдаланиш. 4.Ёпиқ зовурларнинг тузилиши, сув сингиш жараёни, қувурларнижойлаштириш чуқурлиги, нишаблиги, зовурлар орасидаги масофа, кузатишқудуқлари. 5. Тик (вертикал) зовурлар, уларнинг тузилиши. 6.Зовур-кудуқларни жойлаштириш тизими. Улардан ерларни мелиорациялашда ва сув билан таьминлашда фойдаланиш.

Таянч тушунчалар: очиқ горизонтал зовурлар, ёпиқ горизонтал зовурлар, тик зовурлар, зовур-қудуқ, кузатиш қудуқлари,таъсир этувчи радиус. Адабиётлар: 1, 2, 3,8, 9, 10, 11, 15, 16, 17 1. Зовурлаштириш деб, суғориладиган деҳқончиликда ернинг шўрланиши ва ботқоқланишига қарши курашда сизот сувларини суньий йўл билан чиқариб ташлаш усулига айтилади. Зовурнинг асосий мақсади- тупроқнинг туз ва сув режимини тубдан яхшилаш учун тупроқ-грунтидан меьёридан ортиқча сизот сувларини чиқариб ташлашдир. Уларнинг асосий вазифаси: 1) Тупроқдан ортиқча зарарли тузларни ювиб чиқариб ташлаш; 2) Сизот сувларини мақбул чуқурликда сақлаб туриш.3)Чучуклаштирилган ёки сизот сувлар сатҳини тупроқнинг қайта шўрланиши ҳамда ботқоқланишига имкон бермайдиган ва унумдорлигини таьминлайдиган даражада сақлаш. Зовурлар ернинг шўрланиши ва ботқоқланишига қарши курашдаги асосий гидротехник тадбир бўлиб, улар сув-хўжалик ва агромелиоратив тадбирлар билан қўлланилади. Зовурларнинг аҳамияти шундаки, улар тупроқ-грунтдаги ортиқча минераллашган сизот сувларни ва шўр ювиш давомида сувда эриган тузларни далалардан ташҳарига чиқариб, тупроқ ни туз ва сув режимларини ростлаб туради. Ҳозирги пайтда Республикамизда барча шўр ерлар зовурлаштирилган, уларнинг умумий узунлиги 120 минг км.-дан ортиқдир, ёки ҳар бир гектар ердаги уларнинг солиштирма узунлиги 15-30 м. ни ташкил қилади. Зовурлаштирилган ерларда шўр ювишнинг самарадорлиги кескин ошади, ер зарарли тузлардан тез тозаланади ва қайта шўрланишни олдини олади. Зовурлар 2 гуруҳга бўлинади: 1) Табиий зовурлар (дарёларнинг эски қуриган ўзанлари) 2) Сунъий зовурлар. Улар ўз навбатида 4 типга бўлинади; 1) очиқ зовурлар- очиқ бўйлама чуқурлар орқали сизот сувларининг чиқиши.

2) ёпиқ зовурлар- ёпиқ қувурлар орқалисизот сувларни чиқариш. 3 ) Тик (вертикал) зовурлар- махсус қудуқлардан сизот сувларни насослар ёрдамида тортиб чиқариш. 4) Аралаш зовурлар – очиқ ёки ёпиқ зовурларга қўшимча ўрнатилган тик қудуқлар ва улардан cизот сувларни табиий босим билан чиқиши. 2. Очиқ горизонтал зовурлар асосан Ўзбекистоннинг эскидан суғорилиб келинаётган ерларида мавжуддир. Очиқ зовурлар бир-бирига туташган маълум чуқурликда ва маълум масофада қазилган канал-чуқурлар ёки мелиорация иншоатларидир. Бундай зовурлар лойиқали ва лойиқасиз бўлиши мумкин. Лойиқали зовурлар текис ерларда, лойиқасиз зовурлар эса адир ёки рельефи нотекис бўлган ерларда қўлланилади. Очиқ горизонтал зовурлар қуйидаги тармоқлардан иборат бўлади: Гуруҳ зовурлари, Йиғиш зовурлари, Коллекторлар, Бош ( магистрал) коллекторлар. Зовур ва коллекторлардан йиғилиб чиққан сувлар магистрал ёки бош коллекторларга , улардан сув қабул қилгич (водоприемник)ларга (денгиз, дарё, кўл ва ҳоказо) оқизилади. Очиқ зовурлар эксковаторларда қазилади. Ковлашда зовурлар нишаблиги (0,001-0,002), уларнинг қдялиги ҳамда тупроқнинг механик таркиби ҳисобга олинади. Агар тупроқнинг таркиби оғир соз бўлса 1:0,5; ўртача бўлганда 1:1 ва енгил таркибли бўлганда 1:1,5 нисбатда бўлади. Шу таркибда ковланганда зовурлардан оқаётган сувнинг тезлиги 0,25-0 40 м/сек зовурнинг нишаби эса0,001-0,002 дан кам бўлмаслиги керак. Зовурга тупроқ тушмаслиги учун унинг қияликлари тўғри танлаб олиниши керак. Қияликлар ҳаддан ташқари тик олинса, тупроқ қулаб зовурга тушади, жуда ётиқ қилиб олинганида эса ер ишлари кўпайиб кетади.Зовур таьсирида сизот сувлар сатҳи пасаяди. Лекин пасайиш тезлиги зовурдан

узоқлашган сари камайиб боради. Шунинг учун сизот сувининг сатҳипарабола шаклида- зовурга томон эгилган бўлади. Бу турдаги эгрилик сизот сувларининг депрессион эгрилиги дейилади. Сизот сувларининг гидродинамик босими остида зовурга сув йиғилади. Шунинг учун сизот сувларининг сатҳи зовур тубидан баланд турган вақтдагина зовурга сув йиғилади. Очиқ зовурлар чуқурлиги бўйича 2 га бўлинади: 1) Умумий чуқурлиги, яъни ер юзасидан зовурнинг тубигача бўлган масофа. 2) Иш чуқурлиги, яъни ер юзасидан зовурдаги сизот сувнинг сатҳигача бўлган чуқурликдир. Зовурларнинг чуқурлиги сизот сувининг сатхддан пастда туриши керак, шунда улар самарали фаолият кўрсатади. Зовурларнинг чуқурлиги сизот сувларинияг чуқурлигига боғлиқ ҳолда қуйидагича бўлади: 1) Гуруқ зовурлари чуқурлиги 2,5-6,0 м 2) Коллекторлар 4-5 м чуқурликда ковланиши мақсадга мувофиқцир. Зовурларни режали жойлаштириш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Зовурлар ернииг асосий нишаблиги бўйлаб икки суғориш тармоғини ўртасига жойлаппирилгани маъқул. Чунки каналлардан сизиб ўтган сувлар шу зовурга тушуши керак. Зовурлар нишабликка нисбатан бўйлама жойлаштирилганда кўндаланг жойлаштирилганига нисбатан анча афзалликларга эга бўлади. Бўйлама жойлаштирилганда сизот сувлари катта тезликда оқиб келиб зовурга тушади ҳамда кам лойқа босади. Очиқ зовурлар орасидаги масофа қуйидаги омилларга боғлик бўлади: Тупроқ-грунтнинг сув ўтказмайдиган қатлам чуқурлилигига; тупроқ-грунтнинг сув-физик хоссаларига, худуднинг табиий зовурлашганлик даражасига, сизот сувларининг пасайиш тезлигига ва қабул қилинган сизот сувларининг мақбул сатҳига, ҳамда зовурларнинг оқим модулига. Ўртача ва кучли шўрланган ерларда қазилган зовурларнинг оралиқ масофаларини 22 -жадвалдан олиш мумкин.

22 -жадвал Чуқурлиги 2-2,5 м бўлган з овурлар нинг тавсия этиладиган ора лиғи (В.М.Легостаев маьлумоти) Зовур қазишдан олдин сизот сувининг чуқурлиги,м Грунт Жуда о ғир Ўртача тупроқлар да Енгил тупроқлар да 2-3 250-300 303-400 400-600 1-2 200-250 253-300 300-400 0-1 100-150 150-200 200-300 Кучсиз шўрланган ерларда зовурдан фойдаланилмайди ёки пастлик жойларда айрим коллекторлар қуриш билан чекланилади. Зовурларни самарали ишлашини аниқлаш учун зовур оқими модули аниқлаб борилади. Зовур оқими модули деб - бир гектар ердан бир секунд давомида зовур орқали чиқиб кетаёттан сув миқдорига айтилади. У бир гектарга л/сек ҳисобида ифода қилинади. Зовурларнинг уртача йиллик оқим модули гектарига 0,15-0,25 л/сек бўлиши, шўр ювиш давомида эса С,50-0,85 л/сек.га кўпайиши мумкин. Зовур оқими модулининг қиймати роса, зовурлар оралиғидаги масофа қисқароқ олинади ва аксинча, модул миқдори камайса, зовур оралиғидаги масофа каттароқ олинади. Зовур оралиғидаги масофа зовур чуқурлигига ва сизот сув сатҳининг пасайиш тезлигига ҳам боғлиқ. Амалиётда кучли шўрланган ва шўрҳок ерларни ўзлаштиришда ҳамда сизот сувлари ер озига жуда яқин жойлашган ерларда очиқ муваққат зовурлардан ҳам кенг фойдаланилади. Очиқ муваққат зовурларнинг чуқурлиги 0,8-1,2 м, тупроқнинг механик таркиби бўйича, орасидаги масофа 40-80 м бўлади. Очиқ мувакқат зовурлар С-100 маркали иккита тракторга тиркалган КМ-800, КМ-1200 маркали канал қазигичлар ёрдамида олинади ва улар очиқ доимий чуқур

зовурларга туташтирилади. 3. Очиқ зовур ва коллекторларнинг асосий камчилликлари: а) тез кўмилиб қолади ва узанни ўт босади, қияликлари ўпирилиб, ювилиб кетади, шунинг учун ҳам вақти – вақти билан тозалаб туришга, тўлиб қолган жойларини қайта қозишга ката маблағ талаб қилинад; б) зовур ва коллекторларни ҳамиша ҳам вақтида тозалаб туришга имконият бўлмаганлигидан, кўпинча унинг иш чуқурлиги етарли бўлмайди ва шўр ювиш таьсири кам бўлади; в) очиқ зовур ва коллекторлар ердан фойдаланиш коэффициентини камайтиради яьни анча экин майдонини банд қилиб туради. Бундан ташқари қишлоқ хўжалик ишларини механизациялашга, транспорт ҳаракатига ҳалақит беради. 4. Ёпиқ зовурлар муайян чуқурликка кўмилган қувур тармоқларидан иборат бўлади Ёпиқ зовурлар Мирзачўл, Қарши, Шерабод, Жиззах чўлларида, Бухоро, Фарғона ва бошқа вилоятларнинг янги ўзлаштирилган ерларида кенг қўлланилмоқда. Ёпиқ зовурларнинг аҳамияти шундаки, улар сизот сувлар сатҳини бутун дала бўйлаб ёки бутун суғориладиган массив бўйича бир зайилда пасайтиради. Суғоришдан ёки шўр ювишдан кейин сизот сувлар сатҳи тезда пасаяди ва шу туфайли сизот сувларини мақбул чуқурликда сақлаб туриш имкониятини беради. Тупроқнинг шўрланиш даражаси аста-секин камайиб боради. Бу зовур тури тупроқ- гурунт ичида ёпиқ ҳолда бўлганлиги учун ката ер майдонини эгалламайди ва ердан фойдаланиш коэффициенти очиқ зовурларга нисбатан юқори бўлади. Ёпиқ зовурларни барпо қилиш қуйидагича бўлади: Уларни ковлашда ковушли эксковаторлардан фойдаланилади.Траншеянинг туби текисланиб 10-15 см қалинликда шағал-фильтрлар тўшалади, шағал-фильтр устидан узунлиги 33- 100 см бўлган сапол ёки 3-4 м асбацемент қувурлар бир-бирига кийиштирилган ҳолда ётқизиб чиқилади. Қувурларни 0,003-0,004 нишабликда ётқизиш керак. Қувурлар текис ётқизилиб бўлгандан кейин уларнинг устига яна шағал-фильтрлар солиниб траншея эҳтиётлик

билан қўмилади ва зичланади. Ёпиқ зовурларнинг иш фаолиятини кузатиш учун ҳар 250-400 м масофада бетон ёки асбоцемент қувурлардан назорат қудуклари қилинади. Бу қудуқлар зовурдаги сувнинг оқишини назорат қилиш, шунингдек тупланган оқизиндиларни тозалаш учун қурилади. Қудуқлар бетон плита устига қўйилади. Усти қопқоқ билан ёпилади. Қудуқнинг туби унга кириб турган зовур қувуридан 30-45 см пастда туриши керак. Шу чуқурликка аста секин чукиб қолган лойқа оқизинди вақти- вақти билан тозалаб турилади. Ёпиқ зовурлар қуришлари ҳозирги пайтда механизациялаштирилган. Бунда ЭТУ-353 маркали кўп кавушли , траншея қазийдиган экскаватордан фойдаланади. Экскаватор бир вақтда учта асосий ищни бажаради: кўндаланг кесими тўғри бурчакли траншея қазийди (чуқурлиги 2,5м эни 0,6 м); шағал ёки қум фильтри тушайди ва ниҳоят, зовур қувурларини ётқизади. Ёпиқ зовурларнинг таркиби, жойлаштириш чуқурлиги, орасидаги масофа, сизот сувларига таъсир доираси, сизот сувларининг зовурларга оқиб келиши очиқ зовурларники сингаридир. Лекин ёпиқ зовурларнинг конструкцияси, тупроқ нинг сув-физик хоссалари, сув ўтказмайдиган қатлам чуқурлигига нисбатан камроқ бўлиши мумкин. 5. Шўрланган ва ботқокланган ерлар шароитида очиқ ва ёпиқ зовурлар билан бирга тик зовурлардан ҳам фойдаланиб келинмокда. Уларнинг сони ҳозирги вақтда 4100 дан ортиқ. Тик зовурлар очиқ ва ёпиқ зовурларга қараганда тупроқни тезроқ ва чуқур шўрсизлантиради, сизот сувлар сатҳини чуқурлаштиради ҳамда уларнинг минераллашганлик даражасини камайтиради. Тик зовурлар очиқ ва ёпиқ зовурлар билан бирга, аралаш ҳолда ёки Тик зовурларни қуриш учун олдин қудуқларнинг самарали иш чуқурлиги, жойнинг рельефига қараб жой танлаш, тупроқ қатламларининг геологик тузилиши, гидрогеологик шароитлари тадқиқот қилинади ҳамда шу тадқиқотлар асосида тик зовурларни қуриш ишларининг лойиҳаси ишлаб чиқилади. Тик зовурлар юқорида кўрсатилган омилларга боғлиқ ҳолда 30-70 м дан 100-150 м гача чуқурликда бўлади. Уларни қуриш

учун дастлаб 40-90 см диаметрлик металл қувурлар жойлаштирилади, қудуқ деворлари билан металл Қувур оралиғидаги бўшлиқ шағал-фильтрлар билан тўлдирилади. Қувурларнинг ер юзасида 10-15 м дан кейинги қисмида тешикчалар қилинади. Бу тешикчалардан сувлар қувурга оқиб киради. Қувурда тўпланган сув маҳсус электр насослар ёрдамида ер юзига чиқарилади. Тик зовурлар мавжуд бўлган жойларда, геологик ва гидрогеологик шароитларга қараб, сизот сувларининг сатҳи 5-6 м-дан 15-20 м-гача пасаяди. Уларнинг сув сарфи (дебити) 5-10 л/сек-дан 150-200 л/сек гача бўлади. Битта тик зовурнинг таъсир доираси 800-1000 м, ёки 100-150 гектардан 150-300 гектарга етади. Тик зовурлар маълум майдонларга ёки гидрогеологик шароитлари бўйича махсус йўналиш чизиғида жойлаштирилади. Уларнинг орасидаги масофа 1,5-2,0 км, қатто бундан ҳам кўп бўлиши мумкин. Тик зовурлардан чиқарилган сувларнинг сифатига қараб, турли эҳтиёжларда ишлатиш мумкин. Чучук сув бўлса ундан аҳоли ва чорва молларини сув билан таъминлашда ва экинларни суғоришда фойдаланиш мумкин. Сув кучсиз ва ўртача (3-6 г/л) минераллашган бўлса, бундай сувлар билан қишлоқ хўжалик экинларни суғоришда махсус суғориш технологиялари жорий этилиши лозим. Тик зовурлардан чиқарилган сувлар кучли минераллашган бўлса, улар махсус тармоқлар орқали очиқ зовурларга ёки коллекторларга оқизилади. 6.Суғориладиган деҳқончилик шароитида коллектор-зовур тармоқларининг фаолияти илмий асосда лойиҳалаштирилганлигига ва қурилиш сифатига ва улардан тўғри фойдаланишга боғлиқ бўлади. Ўзбекистонда 138,8 минг км коллектор-дренаж тармоқлари мавжуд бўлиб, шундан 38 минг км ёпиқ-ётиқ коллектор-дренажлардан иборат. Ҳозирги кунда Республикада 3500 та тик дренаж ва 3500-4000 та тик қудуқлар бўлиб, булар асосан Сирдарё, Бухоро, Қашқадарё, ҳамда Фарғона водийси вилоятларида жойлашгандир. Ўзбекистонда узоқ йиллар давомида суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш бўйича асосан коллектор-дренаж

тармоқларини қуриш, тиклаш ва таъмирлаш ишлари бажарилиб келди. Аммо, қанча млн. м 3 коллектор-дренаж тармоқлари тозаланмасин, барибир ўртача, кучли шўрланган ерлар ҳамон кўпайиб борди. Ерларнинг шўрланиш жараёни кўп факторларга боғлиқ, аммо кўп мутахассисларнинг фикрича, агар коллектор-зовур тармоқларини норматив бўйича тозаласак ерларнинг шўрланиш жараени секинлашади. Аммо, ҳақиқатда бундай эмас. Чунки суғориладиган ерларни шўрсизлантиришда коллектор-дренажларнинг ишчи ҳолати муҳим роль ўйнайди, лекин суғориладиган ерларни шўрсизлантириш учун комплекс агоротехник тадбирлар олиб борилиши керак: - ерларни текислаш; - шўр ювиш; - суғориш режимига қатъий риоя қилиш. Суғориладиган ер майдонларида коллектор-дренаж тизимлари босимли ер ости сувлари, тупроқ ости грунт сувларининг зарурий қисмини ўз вақтида суғориш майдонларидан чиқариб ташлаш ва сизот сувлар сатҳини мўлжаллаган чуқурлиқда сақлаш билан бирга экиладиган ерларда тупроқ сув ва туз мувозанатини оптимал даражада сақлаб қишлоқ хўжалик экинларидан мўл ҳосил етиш тириш учун шароит яратади. Коллектор-зовур тармоқлари кўрсатилган талаблар бўйича қурилганда ва тўғри фойдаланилганда улар доимо фаолият кўрсатиб, тупроқнинг сув ва туз режимларини тартибга тушириб, унумдорлигини оширишга имконият яратади. Аксинча, зовур тармоқлари илмий асоссиз лойиҳаланиб, сифатсиз қурилганда ва нотўғри фойдаланилганда уларнинг иш фаолияти бўзилади, тез ишдан чиқади, тупроқда шўрланиш ва ботқоқланиш жараёни бошланади, натижада ернинг мелиоратив ҳолати ёмонлашади. Коллектор-зовур тармоқларининг ишдан чиқишига қўйидагилар сабаб бўлади: 1.Гидрологик шароитлар; 2.Иқлим шароитининг ўзгариши ;

3. Биологик омиллар; 4.Қурилиш жараёнида йўл қўйилган камчилликлар; 5.Фойдаланиш жараёнида йўл қўйилган камчилликлар. Гидрологик шароитлар таьсирида, яьни суғориладиган далаларга экинларни суғориш ва ернинг щўриниювиш учун меьёридан ортиқча сув бериш, шу туфайли сизот сувларни зовурларга кўплаб оқиб чиқиш, зовурларнинг лойиҳада кўрсатилган тартибининг бўзилишидир. Коллектор- зовур тармоқларини биологик омиллар таьсирида иш жараёнининг пасайишигаўзанларини бегона ўтлар босиши сабаб бўлади. Коллектор-зовур тармоқларини қуриш жараёнида йўл қўйилиши мумкин бўлган камчилликларга қўйидагилар киради: 1.Шағал-фильтр сифатининг ёмон бўлиши; 2.Зовур қувурларининг ўзаро туташтиришда катта тирқишлар қолдирилиши; 3.Зовур чуқурларини қайта кўмишда тупроқнинг зичланганлиги; 4.Қувур ётқизиш машинаси юриб ўтадиган йўлнинг нотўғри лойиҳаланиши; 5.Назорат қудуқларини қуришда оғиз четлари синган бетон қувурлардан фойдаланиш. Коллектор-зовур тармоқларидан фойдаланиш жараёнида йўл қўйиладиган камчилликлар қўйидагилардан иборат бўлади: 1.Мавжуд коллектор-зовур тармоқларини назорат қилиб бормаслик; 2.Коллектор ва очиқ зовурларни иш чуқурликларини ўз вақтидабегона ўтлардан, лойқалардан ва қулаб тушган жинслардан тозалаб турмаслик. 3.Тозалаш пайтида зовурларнинг коллекторга туташтириш иншоатларининг бўзилиши; 4. Коллектор ва очиқ зовурларни сифатсиз тозалаш; 5. Коллектор –зовурларда оқаётган сувлар йўлини тусиб қўйиш (дамбалар қилиш, йўл ўтказиш);

6. Коллектор – зовурлар бўйларида мол боқиш. Коллектор- зовур тармоқларининг мунтаззам равишда ўзоқ муддат самарали ишлаши учун уларнинг бўзилган жойлари ёки ишдан чиқиши мумкин бўлган қисмлари ўз вақтидатаьмирланиб бориши керак. Таьмирлаш учун ҳаражатлар 20%(зовурларнинг қурилиш қийматига нисбатан) кўп бўлганда асосий, 20% дан кам бўлганда эса жорий таьмирлаш ўтказилади. Асосий таьмирлашда коллектор ва очиқ зовурлар лойқадан ва бегона ўтлардан эксковатор ёрдамида тозалаш билан унинг иш чуқурлиги тикланади, бузилган кузатув қудуқлари , туташтириш иншоатлари, ишдан чиққан қувурлар, ҳимоя уватлари қайтадан тикланади. Жорий таьмирлашда кичик ҳажмли ишлар бажарилиб, коллектор ва очиқ зовурлар қирғоқларининг айрим жойларида кўчиб тушган тупроқлардан тозалаш, бегона ўтларни ўриб ташлаш ёки кимёвий қарши кураш чораларини қўллаш, коллектор – зовурлари туташтирувчи оқова сувларини зовурларга туширувчи иншоатларни таьмирлаш, ёпиқ зовурларнинг бузилган ҳимоя уватларини тиклаш ва ҳоказо ишлар бажарилади. ХУЛОСА: Суғориладиган деҳқончиликда ернинг шўрланиши ва ботқоқланишига қарши курашда зовурлаштириш асосий гидротехник тадбир бўлиб, улар сув-хўжалик ва агромелиоратив тадбирлар билан бирга қўлланилади. Зовурлаштирилган ерларда шўр ювишнинг самарадорлиги кескин ошади, ер зарарли тузлардан тез тозаланади ва қайта шўрланишни олдини олади. Суғориладиган ерларда зовурларнинг қуйидаги турларидан очиқ, ёпиқ, тик (вертикал) ва аралаш зовурлардан фойдаланилади. Саволлар: 1. Очи қ зовурларнинг асосий афзаллик ва камчиликлари нималардан иборат? 2. Муваққат зовурларнинг мелиоратив аҳамияти нимада? 3. Ёпиқ зовурларнинг афзаллик ва камчиликларини айтинг. 4. Тик зовурларнинг афзаллик ва камчиликларини таърифланг.

Похожие

Шўрҳок ва шўрҳоксимон шўртоб ва шўртобли ҳамда мелиорация жиҳатдан оғир тупроқларни ўзлаштириш

Ер шўрланиши ва ботқоқланишининг олдини олиш ва қарши курашда қўлланиладиган мелиоратив тадбирлар

Сизот сувлар режими баланси ва уларнинг критик чуқурликлари

Суғориш турлари ва ноўсув давридаги суғоришлар

Суғориш тармоқларининг турлари ва таркибий қисмлари