Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш усуллари ва техникаси - Геодезия - Рефераты

Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш усуллари ва техникаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1036 KB

Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш усуллари ва техникаси Режа : 1. Қишлоқ хўжалик экинлари суғориш усуллари ва техникаси. 2. Сув тақсимлаш усуллари. 3. Суғоришнинг иқтисодий самарадорлиги.

Таянч тушунчалар: тупроқ сатҳидан суғориш, ёмғирлатиб суғориш, тупроқ остидан суғориш, томчилатиб суғориш, эгатнинг узунлиги, сув сарфи, сифон, сув тақсимлаш. 1. Қишлоқ хўжалик экинларини суғоришнинг қўйидаги усуллари қўлланилади: 1. Тупроқ сатҳидан суғориш (эгатлаб суғориш, йўлаклаб бостириб суғориш, бостириб суғориш). 2. Ёмғирлатиб суғориш (одатдаги ва импульсли ёмғирлатиб суғориш). 3. Тупроқ остидан суғориш 4. Субирригация суғориш 5. Томчилатиб суғориш 6. Аэрозол суғориш (майда дисперс ёмғирлатиш ёки лимон ҳолда суғориш деб юритилади). СуСу ғғ оришориш усуллариусуллари  ее рр устиданустидан сусу ғғ оришориш ;;  ёмём ғғ ирлатибирлатиб сусу ғғ оришориш ;;  тупротупро ққ ичидичид аа нн сусу ғғ оришориш ;;  томчилатибтомчилатиб сусу ғғ оришориш ;;  сизотсизот сувларисувлари сатхинисатхини кк ўў тарибтариб (( субирригациясубирригация ) ) сусу ғғ оришориш ;;  тумантуман ҳҳ осилосил ққ илибилиб (( аа ээ розолрозол ) ) сусу ғғ оришориш .. 17-расм.Суғориш усуллари.

18-расм.Тупроқ ичидан суғориш. 19-расм.Туман ҳосил қилиб суғориш.

20-расм.Томчилатиб суғориш. 21- расм. Субирригация усулда суғориш.

22-расм. Ер устидан эгатлаб суғориш. Қатор оралари ишланадиган экинлар (ғўза, каноп, лавлаги, маккажўхори, оқ жўхори, сабзавот, полиз экинлари ва бошқ.) эгат олиб суғорилади. Бошоқли дон экинлари ва бир йиллик ҳамда кўп йиллик утлар пол олиб бостириб суғорилади. Шоли эса чек олиб бостириб суғорилади. Эгатлаб суғоришда эгатларнинг узунлиги, бир эгатга бериладиган сув сарфи, уларга сув тақсимлашда қўлланиладиган материалларни тўғри танлаш жуда катта аҳамиятга эгадир. Эгатларга сувни чим, қоғоз-салфетка билан тақсимлашда ҳар бир эгатга сувни бир хилда тақсимлашимконияти бўлмайди. Сифон жойлардан, эгилувчан суғориш шлангларидан, тупроқ остидан сув тақсимлаш усулларидан фойдаланиш йўли билан сувчининг иш унумини ошириш ва барча эгатларга бир хилда сув тақсимлаш мумкин. Агар эгатга чим ёки қоғоз- салфетка ёрдамида сув тақсимланса 1 сувчи 1 га ерга 3,5-4 соат сарфласа, сифон лойлардан фойдаланилганда 1,5-2 соат, тупроқ остида сув тақсимлаш усулида эса арзимаган вақт кетади.

Эгатларнинг узунлиги ва уларга берилаётган сув сарфи жойнинг нишаби ва тупроқнинг сув ўтказувчанлигига кўра турлича булади. Ҳар бир аниқ шароит учун эгат узунлигини қўйидаги ифода ёрдамида аниқлаш мумкин. L =(10000· q · t )/( m · a ); Бу ерда: L - эгат узунлиги, м. q -сув сарфи, л/с; t - сув бериш давомийлиги, соат. m -қатор ораси кенглиги, м. а-қатор ораси кенглиги, м. бир эгатга бериладиган сув эса, қўйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади:i h q 2 28.1 Бу ерда: q – c ув сарфи, л/с; 1,28 – доимий сон. h – 1 эгатга бериладиган сув қалинлиги, см; I – жой (эгат туби) нишаблиги.     2 6.0 H h Бу ерда: 0,6 – қатор оралиғи, м; h – эгат чуқурлиги, см; Δ – дала текислигининг аниқлиги (лойиҳадаги фарқи, +-) Эгатга сув бериш давомийлиги кам сув ўиказувчвн тупроқларда 24-36 соат, яхши сув ўтказувчанлиги тупроқларда эса 12-16 соат бўлади. Эгат сувни ўтказувчан оқим билан бериш қуйидагича амалга оширилади. Сув эгат охирига етгунча 0,5-0,6 л/с, охирига етганда сув сарфи 2 баравар камайтирилади. 2. Эгатга сув тақсимлашни қўйидагича механизациялаштириш мумкин: тупроқ остидан сув тақсимлаш Шаров-Шейнкин бўйича ёпиқ тизимлардан фойдаланиш, эгилувчан шланглардан фойдаланиш, дискрет – импульсли суғориш тизими қўллаш ва бошқалар. Шунингдек, ППА-165У, КП-250, ТАП-

150 машина ва агрегатлари сув тақсимлашни механизациялаштиришга ҳамда сув исрофгарчилигини камайтиришга олиб келади. Пол олиб бостириб суғоришда поллар кенглиги 25-30 м, узунлиги эса 150-200 м бўлади. Беда 1-йили ярим инженерлик ва инженерлик типидаги тизимларда амалга оширилмоқда. Ноинжнерлик ва яриминженерлик шоличилик тизимларида чеклар катталиги 0,05-0,3 га, инженерлик типидаги тизимларда эса 1-4 га ва ундан каттадир. Инженерлик типидаги тизимларда чеклар кенглиги 200-250 м, узунлиги 1000 м гача етмоқда. Ёмғирлатиб суғориш машина ва агрегатларидан кенг фойдаланиш билан суғориш янада тулароқ механизациялаштириш мумкин. Бунинг учун узоққа ва яқинга отар ёмғирлатиб суғорувчи машина ва агрегатлардан фойдаланиш мумкин (КДУ-55, ДДА-100МА, «Волжонка», «Фрегат», «Коломно», «Кубань» ыва бошқалар). КДУ-55 мосламасини иш унуми 0,28 га/соат, бир мавсумда 40 га майдонни суғориш мумкин, ДДА-70, машинасининг иш унуми 0,5 га/соат, бир ДДА-100 МА агрегатининг эса 0,85 га/соат, бир мавсумда 120-150 га, «Волжонка» машинасида 1 мавсумда 70-100 га майдонни суғориш мумкин. «Фрегат» машинаси билан ҳам шунча майдон суғорилади. Ёмғирлатиб суғориш енгил қумоқ, мураккаб рельфли, катта нишабли, сув ресурслари кам ерларда яхши самара беради. Эгатлаб суғориш эса шўр ва оғир механик таркибли тупроқлар, саёз жойлашган минераллашган сизот сувлар, суғориш суви минераллашган ва кучли шамоллар бўлиб тўрадиган худудларда яхши самара беради.

23-расам. Ёмғирлатиб суғориш. Экинларни тупроқ орасидан суғориш усули барча технологик жарёнларни механизациялаштиришга имкон беради. Бунда қул меҳнати камаяди, сувдан фойдаланиш коэффиценти ортади, ҳосилдорлик кўпаяди. Бу усулда суғориш учун 35-40 см чуқурликдан эгат бўйлаб ҳар 80-120 см оралиқдан ҳар 20 см да тешикчалари бўлган қувурлар ётқизилади. Сув босим остида берилганда тупроққа шу тешикчалар орқали сув чиқиб, уни намлатади. Бу суғориш тизими ёрдамида далага ўғит ҳам бериш мумкин. Боғ ва токзорларни томчилатиб суғориш усули тоғ олди минтақалари ва паст текисликларда катта аҳамиятга эгадир. Бу усулда суғориш ҳосилдорлигини деярли 2 марта оширади, сув сарфи 2-3 марта камаяди. Қувурларни тупроқ устидан ёки орасида ўтказиш мумкин ҳамда уларни дарахтга осиб қўйиш ҳам мумкин. Ҳар бир туп атрофида томчилатгичлар ўрнатилади ва шулар ёрдамида туп ёнига сув томчи ҳолатда тушиб тўради. 3. Кейинги вақтларда республикада ғўзани суғоришда Исроил технологиясини қўллаш синовдан ўтмоқда. Нефтахим фирмасининг

томчилатиб соғориш тизими 1994 ва 1995 йилларда Қўйи Чирчиқ туманида синовдан ўтди. Суғориш майдони 196 га. Суғориш меъёри 300 м 3 /га. Эгатлаб суғоришда мавсумий суғориш меъёри 8225 м 3 /га. Томчилатиб суғоишда 3 марта кам. Ҳосилдорлик эгатлаб суғоришда 28 ц/га бўлса, томчилатиб суғоришда 40 ц/га тенг бўлди, яъни фарқ11,6 ц/га. Сувни тежаш (5510 м 3 /га) ҳисобига самара 826 сўм/га тенг бўлди. Қўшимча ҳосил ҳисобига самара 145951 сўм тенг бўлиб, тизим бўйича салбий самара 155910 сўмни ташкил этди. Умумий харажатлар: томчилатиб суғоришда 19388 сўм/га, эгатлаб суғоришда 443,74 сўи/га. Жорий ҳаражатлар тегишли равишда 200,64 ва 406,41сўм/га тенг бўлади. Томчилатиб суғориш тизимида 1 га ерга 1 йилда 70430,26 сўм капитал маблағ сарфланган. Ҳар га майдонни томчилатиб суғоришга ўтказиш 5000 АҚШ доллари ҳажмида капитал ҳаражат қилиши талаб этади. Орол денгизи регионида суғорилаётган 8 млн. га ер учун 40 млрд. АҚШ доллари талаб этилади. 8 млн. га майдонга ташкил этилажак тизими жорий харажатлари 2,5 млрд. доллари талаб этади. Суғориш техникасига баҳо беришда режа бўйича суғориш меъёри амалдаги меъёрга бўлишади.àìàë ðåæà /m m ñì Хўжаликда сувдан фойдаланиш даражасини белгиловчи катталик – бу сувдан фойдаланиш коэффицентидир: ) /() ( ð á à ðÐ ÑÔÊ       Бу ерда: Р р -суғориш режасининг бажарилиши, %; Р б - хўжаликка сув тақсимлашга бажарилиши, 5; η а -η р - хўжалик суғориш тизимининг амалдаги ва режадаги ФИК и.

Хулоса: Қишлоқ хўжалик экинларини суғоришнинг қўйидаги усуллари қўлланилади: т упроқ сатҳидан суғориш (эгатлаб суғориш, йўлаклаб бостириб суғориш, бостириб суғориш) ; ё мғирлатиб суғориш (одатдаги ва импульсли ёмғирлатиб суғориш) ; т упроқ остидан суғориш ; с убирригация суғориш ; т омчилатиб суғориш ; а эрозол суғориш (майда дисперс ёмғирлатиш ёки лимон ҳолда суғориш деб юритилади). Кейинги вақтларда республикада ғўзани суғоришда Исроил технологиясини қўллаш синовдан ўтмоқда. Мақбул суғориш усули ва техникасини қўллаш имконияти уларнинг техник-иқтисодий кўрсатгичларини таққослаш орқали аниқланади.

Asosiy adabiyotlar 1. U . Norqulov , X . Sheraliyev . Qishloq xo ’ jalik meliorasiyasi T . 2003 y . 2. Artukmetov Z , Sheraliyev X « Ekinlarini sug ’ orish asoslari » T . O ’ zbekiston milliy ensilopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 2005. 3. V . T . Lev va boshqalar « Sug ’ oriladigan dehonchilik va qishloq xo ’ jalik meliorasiyasidan amaliy mashg ’ ulotlar » T .1992. 4. Avezboyev S, Volkov S. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.2002 y. 5. Avezboyev S, Karaboyeva T «Yer tuzish» T. 2005y. 6. Avezboyev S, Troiskiy V.P. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.1996 y. 7.Tolipov G.A. va boshqalar «O’zbekiston Respublikasi yer kadastri».-T.1994 y.

Похожие

Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режимлари

Тузларнинг ўсимликларга таъсири ва қишлоқ хўжалик экинларининг туз таьсирига чидамлилиги

Суғориш тармоқларининг турлари ва таркибий қисмлари

Суғориш тизимларидан фойдаланиш ва сув ўлчаш

Суғориш турлари ва ноўсув давридаги суғоришлар