Сақланиш қонунлари - Физика - Рефераты

Сақланиш қонунлари

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

95 KB

Сақланиш қонунлари Режа: 1. Энергиянинг сақланиш қонуни 2. Импульснинг сақланиш қонуни 3. Импульс моментининг сақланиш қонуни 4. Жуфтликни сақланиш қонунини.

Сақланиш қонунлари Физиканинг бошқа соҳалари каби, квант механикада ҳам заррачанинг ҳолатини ва бу ҳолат ўзгаришини ифодаловчи динамик катталикларнинг бир қатор сақланиш қонунлари фундаментал аҳамиятга эгадир. Шундай сақланиш қонунлари қаторига энергия, импульс ва импульс моменти сақланиш қонунларини ва улардан ташқари фақат квант механикага хос бўлган жуфтликнинг сақланиш қонунини ҳам киритиш мимкин. Классик механикада вақтнинг бир жинслилигидан энергияни сақланиш қонуни, фазонинг бир жинслилигидан импульснинг сақланиш қонуни ва фазонинг изотр о плигидан импульс моментининг сақланиш қонуни келиб чиқади. Квант механикада ушбу сақланиш қонунларини алоҳида-алоҳида кўриб чиқамиз. Энергиянинг сақланиш қонуни. Классик механикадаги каби квант механикада ҳам ҳаракат интеграллари мавжуд ва улар сақланувчан катталиклар ҳисобланади. Аввалги параграфлардаги формулага асосан Бўлса L катталик ҳаракат интеграли бўлади. Агарда L ошкор равишда вақтга боғлиқ бўлмаса, у ҳолда dL Демак, вақтга ошкор равишда боғлиқ бўлмаган ҳаракат интеграллари учун Пуассон қавслари нолга тенг бўлади. Олинган (11.1.2.) формулани гамилтонианга қўлланилишини кўриб чиқамиз. Оператор L = Η бўлганида ифодага келинади. Агарда гамилтониан ошкор ҳолда вақтга боғлиқ бўлмаса, у ҳолда га тенг бўлади ва натижа олинади, демак Η = const .

Бу ҳолда гамилтониан тўла энергия операторига мос келади ҳамда вақтга боғлиқ бўлмаган куч майдонларида тўла энергия ҳаракат интеграли бўлади, ифода квант механикасида энергиянинг сақланиш қонунини ифодалайди. Импульснинг сақланиш қонуни Импульснинг сақланиш қонунини қараймиз. Куч майдонининг турига қараб ҳаракат интегралларининг кўриниши ўзгаради. Эркин ҳаракатланаётган заррача учун потенциал энергия U ( X , Y , Z , t ) = 0 тенг бўлади ва Гамилтониан кўринишга эга бўлади. Импульснинг сақланиш қонуни келтириб чиқариш учун эканлигидан қуйидаги натижага келамиз: Ҳудди шундай импульс операторининг бошқа компоненталари учун ҳам қуйидаги натижаларини олиш мумкин: натижаларини олиш мумкин: Юқоридаги ифодалардан умумий ҳолда қуйидаги вектор кўринишда ёзиш мумкин: Демак, квант механикасида заррачанинг импулси сақланувчи катталик бўлади ва формула квант механикасидаги импульснинг сақланиш қонунини ифодалайди. Импульс моментининг сақланиш қонунини қараб чиқамиз. Импульснинг сақланиш қонунини ифодаланилишида, фазонинг бир жинслилик хоссасидан фойдаланилган эди, фазо бир жинслилик билан бир

қаторда изотроплик хоссасига ҳам эгадир, яъни фазонинг барча йўналишлари ўзаро тенг кучли бўлади.

Импульс моментининг сақланиш қонуни Квант механикада импульс моменти оператори га тенг. Импулс моменти проекциялари учун ўрин алмаштириш қоидалари қуйидагича ёзилади. Ушбу ўрин алмаштириш қоидалардан қуйидаги натижа келиб чиқади: заррачанинг импульс моменти проекциялари операторлари антикоммутатив бўлади, шунинг учун бир вақтнинг ўзида улар аниқ қийматга эга бўла олмайди. Лекин импульс моменти проекциялари операторлари импульс моментининг квадрати оператори билан ўзаро коммутатив бўлишади, яъни қуйидаги муносабатлар ўринлидир: Бу муносатлар импульс моменти квадрати ва шу импульс моменти проекцияларидан бирортаси бир вақтнинг ўзида аниқ қийматларни қабул қила олишини кўрсатади. Энди заррачанинг марказий куч майдонидаги ҳаракатида импульс моменти ҳаракат интеграли бўлади, чунки марказий куч майдонида фазонинг изотроплиги сақланиб қолади. Маълумки, бу ҳолда, яъни марказий куч майдонида, потенциал энергия фақат куч майдони марказидан заррачагача бўлган масофанинг, яъни радиус векторнинг функциясидир,

Бу формулага кирган импульс моменти квадрати оператори ва бу оператор таркибидаги импульс моменти проекциялари операторлари фақат қутб ва азимутал бурчакларга боғлиқ, шу туфайли улар радиус векторга боғлиқ бўлган функцияларга таъсир этмайди. Иккинчи томондан импульс моменти квадрати оператори ва импульс моменти проекциялари операторлари билан коммутатив. Шунинг учун бу операторлар Гамильтон оператори билан коммутатив бўлади. Демак, Шундай қилиб, агар заррача марказий симметрик майдонда ҳаракатланаётган бўлса, фазода марказдан чиқувчи ҳамма йўналишлар тенг кучли бўлади ва шунинг учун бу майдонда жойлашган заррача ҳаракатининг майдон марказига нисбатан импульс моменти сақланади. Умуман олганда, ташқи майдонда жойлашган системанинг импульс моменти сақланмайди. Жуфтликни сақланиш қонунини. Юқорида қайд этилган сақланиш қонунлари, яъни энергия, импульс ва импульс моментининг сақланиш қонунлари, классик механикага хос бўлган сақланиш қонунларининг квант механикадаги эквиваленти деб қараш мумкин. Квант механикада ҳам ўзига хос бўлган сақланиш қонунлари ҳам мавжуд ва бу қонунлар классик механикада мавжуд эмас. Шундай қонунлардан бири умумий характерга эга бўлиб, фазонинг хоссалари билан чамбарчас боғлангандир. Бошқача айтганда, координата ўқларини параллел кўчириш ва бурилиш билан бир қаторда ёпиқ система учун гамилтонианни ўзгартирмай қолдирувчи яна бир алмаштириш мавжуд.

Демак, ёпиқ системанинг гамилтониани координаталари қуйидаги алмаштиришларга нисбатан ўзгармаслиги керак: 1. Системани ихтиёрий масофага параллел кўчирганда; 2. Системани бир бутунлигича ихтиёрий ўқ атрофида ихтиёрий бурчакка бурганда; 3. Барча координаталарнинг ишораларини бараварига ўзгартиришдан, яъни ҳамма координата ўқларининг йўналишларини тескари ишорага ўзгартирилганда. Бундай алмаштириш инверсия деб аталувчи алмаштириш дейилади. Биринчи иккита алмаштиришлар билан импульс ва импульс моментиниг сақланиш қонунлари боғлангандир. Квант механикада инверсия алмаштиришлари билан яъна бир сақланиш қонуни боғланган. Классик механикада Гамилтон фунциясининг инверсияга нисбатан инвариантлиги маълум. Квант механикасида эса аҳвол батамом бошқача бўлади. Координаталар ишорасини ўзгартиришни ифодаловчи тегишли / инверсия операторини киритайлик, яъни бунда α қандайдир доимийдир. Инверсия операторини функцияга икки маротаба кетма-кет таъсир қилсак, дастлабки ҳолатга келади, яъни функция аргументи умуман ўзгармайди. Бошқача айтганда ҳосил бўлади, яъни α 2 = 1, демак, α=± 1 Шундай қилиб, ушбу оператор таъсирида инверсия операторнинг хусусий функциялари умуман ўзгармайди, ёки уларнинг фақат ишоралари ўзгаради. Биринчи ҳолда, заррачалар мусбат ички жуфтликга эга бўлади. Иккинчи ҳолда эса заррачалар манфий ички жуфтликка эга бўлади.

Гамильтон операторининг инверсияга нисбатан инвариантлиги жуфтликнинг сақланиш қонунини ифодалайди, I Η = Η I (11.4.3.) Шундай қилиб, агар ёпиқ система ҳолати маълум мусбат ёки манфий жуфтликка эга бўлса, у ҳолда бу жуфтлик вақт ўтиши билан сақланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. М.М.Мусаханов, А.С.Рахматов, Квант механикаси – Т.,2011 й. 2. Д.И.Блохинце, Основне квантовой механики – М.1983. 3. Г.Х. Хошимов, Р.Я.Расулов, Н.Х.Хошимов, Квант механика асослари – Т., 1995 й. 4. В.М.Шехтер, А.А.Ансельм, Атом и квантовая механика –М., 1984 г.

Похожие

Вакуумда электростатик ходисаларнинг асосий қонунлари

Синусоидал ток ва унинг қонунлари

Квазистационар токлар ва уларнинг қонунлари

Доимий электр токи ва унинг қонунлари

Модда бўлган ҳолда магнит майдон қонунлари