Suyuqliklarning turbulеnt harakatida tеzlik va bosim pulsasiyalari. urinma zo’riqish - Энергетика - Рефераты

Suyuqliklarning turbulеnt harakatida tеzlik va bosim pulsasiyalari. urinma zo’riqish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

281.5 KB

Suyuqliklarning turbulеnt harakatida tеzlik va bosim pulsasiyalari. urinma zo’riqish. Режа: 1. Suyuqlik turbulent harakatining xususiyatlari. 2. Tezlik va bosim pulsasiyalari. 3. Turbulent harakatda urinma zo’riqish.

1. Suyuqlik turbulent harakatining xususiyatlari. Turbulent harakatda suyuqlikning har bir zarrachasi juda ham murakkab egri chiziqli traektoriya bo’yicha harakat qiladi va har qanday ikki zarrachaning traektoriyalari bir-biriga uxshamaydi. Buni ko’z oldimizga keltirish uchun biror A nuqtadan ketma-ket o’tayotgan zarrachaning В nuqtaga qanday traektoriya bo’yicha еtib kelishini ko’z oldimizga keltiraylik. Laminar harakat vaqtida A nuqtadan chiqqan 1-zarracha biror silliq egri chiziq bo’yicha В nuqtaga kelsa, 2- zarracha xam, 3-zarracha ham va ulardan keyin keladigan barcha zarrachalar ham xudi shu egri chiziq bo’yicha harakat qiladi. Turbulent harakat vaqtida A nuqtadan chiqqan birinchi zarracha murakkab egri chiziq bo’yicha В nuqtaga keladi. Ikkinchi zarracha esa birinchi zarrachaning traektoriyasidan tamomila boshqacha bo’lgan ikkinchi egri chiziq bo’yicha keladi. Shunda ham u birinchi zarracha kelgan В nuqtaning aniq o’ziga kelmay, uning atrofidagi biror boshqa nuqtaga kelishi mumkin. Uchinchi zarracha esa birinchi zarrachaning traektoriyasidan tamomila boshqacha bo’lgan ikkinchi egri chiziq bo’yicha keladi. Shunda ham u birinchi zarracha kelgan В nuqtaning aniq o’ziga kelmay, uning atrofidagi biror boshqa nuqtaga kelishi mumkin. Uchinchi zarracha ham birinchi zarrachaning xam, ikkinchi zarrachaning ham traektoriyasiga uxshamagan uchinchi egri chiziq bo’yicha kelib, avvalgi zarrachalar kelgan nuqtaning birortasiga ham kelmay, V nuqta atrofidagi boshqa bir nuqtaga keladi. Bu hodisa A nuqtadan o’tayotgan barcha zarrachalarga tegishlidir. Shunday qilib, turbulent harakat qilayotgan suyuqlik zarrachalarining harakatini biror formula bilan ifodalash g’oyatda mushkul ishdir. Lekin hamma zarrachalar bir tarafga A nuqtadan В nuqta tarafiga harakat qiladi. Sho’nga asosan bir qarashda betartib harakat qilayotgan ko’ringan zarrachalar harakatida qandaydir umumiylikni aniqlash mumkin. Xatto bu umumiylikni faqatgina sifat o’xshashligi ko’rinishida emas, balki miqdor o’xshashligi ko’rinishida ham ifodalash mumkin. Ana shu o’xshashliklar asosida turbulent harakatning qonuniyatlarini yuzaga keltirib chiqariladi.

2. Tezlik va bosim pulsasiyalari Turbulent harakat qilayotgan suyuqlik biror nuqtadagi tezlikning koordinata o’qlaridagi proeksiyalarini tekshiramiz. Misol uchun tezlikning oqim yo’nalishidagi proeksiyasi u x bo’lsin. U holda u x ning miqdori vaqt davomida ortib va kamayib boradi. Bu o’zgarishni grafik ko’rinishida ifodalasak, u 9.1- rasmda tasvirlangan grafika uxshaydi va tezlik u x proeksiyasining pulsasiyasi deb ataladi. Tezlikning boshqa o’qlardagi proeksiyalari (u У ,u z ) uchun ham xuddi shunday pulsasiya grafiklari tuzish mumkin. Shunday qilib tezlik pulsasiyasi uning biror yo’nalishidagi proeksiyasining vaqt davomida ortib va kamayib borish hodisasidan iborat. Uni tajribada tezlikni o’lchovchi asboblar yordamida (masalan, Pito trubkasidagi suyuqlik satxining o’zgarishini) ko’zatish mumkin. Oqayotgan suvda suv utlari novdalarining tuxtovsiz tebranma harakat qilishi ham bizga pulsasiya hodisasini ko’rsatadi. Tezlikning oniy miqdori doimo o’zgarib turgani uchun suyuqlik va gazlar dinamikasiga tenglashtrilgan tezlik tushunchasi kiritiladi va u ancha o’zoq vaqt ichida tezlik qabul qilgan qiymatlarining o’rtachasi bo’ladi. Tenglashtirilgan tezlik tushunchasini ko’z oldimizga keltirish uchun 9.2- rasmdan foydalanamiz. Grafikda tezlikning o’zgarishini to’liq harakterlash uchun Еtarli bo’lgan t 1 vaqt intervalini olamiz. Grafikda vaqt o’qiga parallel qilib, shunday АВ chiziq o’tkazamizki, hosil bo’lagi АВСD to’rtburchakning yuzi S АВСD pulsasiya grafigining t 1 oralikdagi bo’lagi bilan DC chizig’i orasidagi yuz S А  В  СD

ga teng bo’lsin. U holda АВСD to’rtburchakning balandligi tenglashtirilgan tezlikka teng bo’ladi va Xu bilan belgilanadi. Yuqorida aytib o’tilganlar turbulent harakatning beqaror harakat ekanligini ko’rsatadi. Agar biz pulsasiya grafigida t 1 interval davomida Еtarli darajada uzun t 2 interval olsak va bu interval bo’yicha tenglashtirilgan tezlikni topsak va bu ishni davom ettirib borsak-da, barcha intervallar uchun olingan tenglashtirilgan tezliklar teng bo’lsa, bunday harakat turbulent harakat uchun barqaror harakat bo’ladi. Oqayotgan suyuqlikda biror elementar yuza ds olib, shu yuzadan vaqt ichida oqib o’tgan suyuqlikning hajmi dV ni aniqlasak, barqaror harakat vaqtidagi tenglashtirilgan tezlik quyidagicha aniqlanadi: tdS dV u   (1) 9.1-rasmdan ko’rinib turibdiki, tezlashtirilgan o’rtacha tezlik oniy tezlikdan farq qilib, bu farqni hisoblaganda quyidagicha ifodalanadi. XX X u u u    (2) Oniy va tenglashtirilgan tezliklar orasidagi farqlar manfiy va musbat bo’lishi mumkin va тезлик пульсацияси deb ataladi. Ko’rinib turibdiki, tezlik pulsasiyalarining Еtarli katta t 1 intervaldagi yig’indisi yoki integrali nolga teng bular ekan: 0    t uX ёки 0 0    dt u t X

Endi suyuqlikning oqimga ko’ndalang yo’nalishdagi tezliklarini tekshirsak, bu tezliklar bilan oqimning bir tomoniga qancha suyuqlik harakat qilsa, ikkinchi tomonga ham shuncha suyuqlik harakat qiladi. Natijada suyuqlikning tenglashtirilgan tezligining yo’nalishi doimo oqim yo’nalishiga mos kelar ekan. Shuning uchun turbulent harakat uchun Bernulli tenglamasini yozar ekanmiz, bu tenglamadagi o’rtacha tezlik tenglashtirilgan tezlikning o’rtacha qiymatini bildiradi. Tezlik miqdori doimo o’zgarib turgani sababli bosim ham o’zgarib turadi va yoki boshqacha aytganda bosim ham pulsasiyaga ega bo’ladi. Xuddi tezlikka uxshab, bosim р uchun ham tenglashtirilgan bosim tushunchasini kiritish mumkin. 3. Turbulent harakatda urinma zo’riqish. Turbulent harakatning Reynolds modelida biz pulsasiyalarni hisobga olmagan holda tenglashtirilgan oqim olamiz. Lekin tenglashtirilgan tezlik bo’yicha hisoblangan oqimning energiyasi oniy tezlik bo’yicha hisoblangan oqimning energiyasidan kam bo’ladi. Buni quyidagicha ko’rsatish mumkin. Oniy va tenglashtirilgan tezliklar kvadratini tekshiramiz:2 2 ) ( X X X u u u    U holda oniy tezlik kvadratining o’rtacha qiymati quyidagicha hisoblanadi: 21 2 2 2 X X X X X u u u u u     Tezlik pulsasiyasining o’rtacha qiymati nolga tengligidan o’ng tomonidagi ikkinchi had nolga teng. Tezlik pulsasiyasi vaqt o’qi bo’yicha musbat va manfiy qiymatlar qabul qilgani bilan uning kvadrati doimo musbat. Bular asosan 2 1 2 2 X X X u u u  

Bu tenglikdan ko’rinadiki, keltirilgan kinetik energiya uchun quyidagi tengsizlik mavjud:g u g u X X 2 2 2 2  Bu qo’shimcha energiya turbulent harakat qilayotgan suyuqlik zarralarining oqimdagi bir qavatdan ikkinchi qavatga tartibsiz o’tib turishi uchun sarflanadi. Shunday qilib, qavatlar orasida energiya almashinuvi natijasida tezlik pulsasiyalari ma‘lum miqdorda ish bajaradi. Bu bajarilgan ish suyuqlik qavatlari orasida qo’shimcha urinma zo’riqish sifatida namoyon bo’ladi. Hosil bo’lgan qo’shimcha urinma zo’riqish turbulent urinma zo’riqish deyiladi. Bu zo’riqish Bussensk formulasida Nyuton qonuniga o’xshash qabul qilingan bo’lib, ushbu ko’rinishda ifodalanadi: dn duТ Т    , (3) bu Еrda  т – turbulent dinamik qovushqoqlik koeffisienti yoki turbulent almashinuv koeffisienti deb ataladi. L. Prandtl koeffisienti tezlik gradientiga proporsional deb qabul qilingan bo’lib, u shunday ifodalanadi: dn dul Т    (4) Bu Еrda l aralashuv yul uzunligi deb ataladi. Turli avtorlar bu qiymatning fizik mazmunini quyidagicha izohlaydilar. Odatda, u shunday aniqlanadi: l=  y (5) bu Еrda u - harakatlanayotgan zarrachaning idish devoridan boshlab hisoblangan koordinatasi;  -Prandtl universal doimiysi. Nikuradze tajribalarida aniqlanishicha silindrik truba uchun  0,4. (2.12) dan ko’rinib turibdiki, dinamik

qovushqoqlik trubulent koeffisienti  т tezlik gradientiga proporsional bo’lib, molekulyar qovushqoqlik koeffisienti  dan harakatning xuxusiyatiga bog’liqligi bilan farq qiladi. Bu koeffisientdan, (2.13) ni qiyos qilib, turbulent kinematik qovushqoqlik koeffisienti ni yozamiz: dn du l T Т 2      (6) Yuqorida keltirilganlarni hisobga olib, turbulent harakat uchun urinma zo’riqishni quyidagicha yozamiz: 2 2           dn du l dn du dn du dn du T Т Л        (7) Laminar harakat vaqtida bu yig’indining ikkinchi hadi nolga teng bo’lib, faqat laminar qovushqoqlik urinma zo’riqish  л qoladi. Reynolds sonining katta qiymatlarida turbulent harakat uchun  л ,  л ga qaraganda juda katta bo’lib, (9.7) dagi yig’indining birinchi hadini tashlab yuborish mumkin (ya‘ni  т ). Bu holda  tezlik gradientining ikkinchi darajasiga proporsional bo’ladi. Silindrik trubada tekis harakat qilayotgan suyuqlikning turbulent tartibi uchun (8.1) dagidek muvozanat tenglamasidan quyidagi tenglik kelib chiqadi:    rl p p r 2 ) ( 2 1 2   (8) Reynolds sonining katta qiymatlarida  т >>  л ekanligini hisobga olib, (9.8) da laminar urinma zo’riqishni kichik miqdor sifatida tashlab yuboramiz. Natijada (9.7) dan foydalanib, ushbu tenglamani chiqaramiz: r l p p T   221 (9) Lekin turbulent urinma zo’riqish uchun (9.3) formuladan foydalanib, quyidagi munosabatni yozamiz:

dr dur    (10) Biroq truba devori yaqinda o’zgaruvchan urinma zo’riqish (  ) ni o’zgarmas urinma zo’riqish  0 ko’rinishida ifodalash mumkinligini hisobga olib, (9.10) dan ushbu tenglikni keltirib chiqaramiz: r dr du      0 1 (11) Tekis harakat uchun pezometrik qiyalik l p p I 2 1  ekanligini hisobga olsak, (9.9) va (9.11) dan 2 1 0 R   (12) Ekanligiga ishonch hosil qilamiz.  0 ni u * bilan belgilaymiz va (9.9) ning chap tomonini u max dan u gacha, o’ng tomonini R-r dan r gacha integrallab, tezlik uchun quyidagi tenglamani olamiz: r R r u u u    lg max  Bu tenglikdan turbulent tartibli harakat tenglamasiga keltiriladi: , ln max r R R u u n      ( 1 3) ,0   u ADABIY O TLAR

1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 4. B. T. Yemtsev. «Texnicheskaya gidromexAniqa» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 5. I. O. Protodyakonov i dr. «Gidrodinamicheskiy osnov protsessov v ximicheskoy texnologii» L.: Ximiya 1987 .

Похожие

Suyuqliklar uchun bernulli tenglamasi

Suyuqliklarning asosiy xossalari

Suyuqliklarning bеqaror harakati

Suyuqliklarning tеshik va naycha-lardan oqishi.

Suyuqliklarning laminar harakati. puazеyl formulasi.