Suyuqliklarning asosiy xossalari - Энергетика - Рефераты

Suyuqliklarning asosiy xossalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

337.5 KB

Suyuqliklarning asosiy xossalari Reja: 1.Suyuqlik to’g’risida asosiy tushunchalar 2.Suyuqliklarga ta‘sir qiluvchi kuchlar 3.Suyuqliklarning fizik xossalari 4.Suyuqliklardagi ishqalanish kuchi. Nyuton qonuni. Qovushqoqlik 5.Gazlarning suyuqliklarda erishi. Kavitasiya hodisasi

1.Suyuqlik to’g’risida asosiy tushunchalar 1) Juda kichik miqdordagi kuchlar ta‘sirida o’z shaklini o’zgartiruvchi fizik jismlar suyuqliklar deb ataladi. Suyuqliklar tomchilanuvchi va gazsimon suyuqliklarga bo’linadi. Suyuqliklar deganda tomchilanuvchan suyuqliklarni tushunamiz, ular suv, spirt, neft, simob, turli moylar va tabiatda va texnikada uchrab turuvchi boshqa har xil suyuqliklardir. 2) Tomchilanuvchi suyuqliklar bir qancha xususiyatlarga ega: 3) Hajmi bosim ta‘sirida juda kam o’zgaradi va siqilishga qarshiligi juda katta; 4) Harorat o’zgarishi bilan hajmi oz miqdorda o’zgaradi; 5) Cho’zuvchi kuchlarga deyarli qarshilik ko’rsatmaydi. Sirtida molekulalararo o’zaro qovushqoqlik kuchi yuzaga keladi va u sirt taranglik kuchini vujudga keltiradi. Gazlar tomchilanuvchi suyuqliklarga qaraganda ham tezroq harakatlanuvchi zarrachalardan tashkil topgan bo’lib, ular bosim va harorat ta‘sirida o’z hajmini tez o’zgartiradi. Ularda cho’zuvchi kuchga qarshi va qovushqoqlik kuchi tomchilanuvchan suyuqliklarga nisbatan juda kam. Suyuqliklar tutash jismlar qatoriga kiradi va muvozanat ham harakat hollarida doimo qattiq jismlar bilan chegaralangan bo’ladi. Suyuqliklar gazlar bilan ham ma‘lum chegara bilan ajralishi mumkin. Bu chegara erkin sirt deb ataladi. Suyuqliklar siljituvchi kuchlarga sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Ularni aniqlash suyuqlik holatini tekshirishda muhim ahamiyatga egadir. 2.Suyuqliklarga ta‘sir qiluvchi kuchlar Suyuqliklarga ta‘sir qiluvchi kuchlar quyilish usuliga ko’ra ichki va tashqi kuchlarga ajraladi: Ichki kuchlar-suyuqlik zarralarining o’zaro ta‘siri natijasida vujudga keladi .

Tashqi kuchlar-suyuqlikka boshqa jismlarning ta‘sirini ifodalaydi (masalan, suyuqlik solingan idish devorlarining ta‘siri, ochiq yuzaga ta‘sir qilayotgan havo bosimi va h.k.) Ichki kuchlar siljituvchi kuchlarga qarshilik sifatida namoyon bo’ladi va ichki ishqalanish kuchi deyiladi. Tashqi kuchlarni yuza bo’yicha va hajm bo’yicha ta‘sir qiluvchi kuchlar sifatida ko’rish mumkin. Shuning uchun suyuqliklarga ta‘sir qiluvchi kuchlar yuza bo’yicha yoki hajm bo’yicha ta‘sir qilinishiga qarab yuzaki va massa kuchlariga bo’linadi. Yuzaki kuchlar -suyuqlik hajmining sirtlariga ta‘sir qiluvchi kuchlardir. Ularga bosim kuchi, sirt taranglik kuchi, suyuqlik solingan idish devorining reaksiya kuchlari, ichki ishqalanish kuchi kiradi. Ichki ishqalanish kuchlari suyuqlik harakat qilgan vaqt da yuzaga keladi va qovushqoqlik xususiyatini yuzaga keltiradi. Massa kuchlar - suyuqlik hajmining har bir zarrasiga ta‘sir qiladi va uning massasiga proporsional bo’ladi. Ularga og’irlik va inersiya kuchlari kiradi. Suyuqliklarga ta‘sir qiluvchi asosiy kuchlardan biri gidrostatik bosimdir. Yuza birligiga ta‘sir qiluvchi bosim kuchi gidrostatik bosim kuchi yoki qisqacha gidrostatik kuch deyiladi. 3.Suyuqliklarning fizik xossalari Solishtirma og’irlik . Suyuqlikning hajm birligiga teng miqdorining og’irligi uning solishtirma og’irligi deyiladi va grekcha  harfi bilan belgilanadi: , V G   (1) bu Еrda V – suyuqlik hajmi (birligi m 3 ), G – og’irligi (birligi N). Solishtirma og’irlikning o’lchov birligi SI sistemada , | | | | | | 3м H V G   

texnik sistemada esa 3м кГ bo’lib , ular o’zaro quyidagicha bog’langan: м Н м кГ 8066,9 1 3 . Solishtirma og’irlik bosimiga va haroratga bog’liq bo’lib, ular o’rtasidagi munosabat ideal gazlar uchun quyidagi formula bilan ifodalanadi: RT Р   , (2) bu Еrda R – bosim     2м н , T – absolyut harorat, R – gaz doimisi         кГград ж R кГград ж R метан хаво 518 , 287 . Suyuqlik solishtirma og’irligining 4 0 C dagi suvning solishtirma og’irligiga nisbati uning nisbiy solishtirma og’irligi bo’ladi. Solishtirma hajm . Suyuqlikning og’irlik birligidagi miqdorining hajmi solishtirma hajm deyiladi: G V  , (3) (1,3) va (1,5) formulalaridan ko’rinib turibdiki: .1 1      ёки Solishtirma hajmning o’lchov birligi SI sistemasida:

     Н м G V 3    . Solishtirma hajm ham solishtirma og’irlik kabi bosim va haroratga bog’liq bo’lib, u (2.2) ning boshqa ko’rinishi р  = RT (4) orqali ifodalanadi. Zichlik . Suyuqlikning hajm birligiga to’g’ri kelgan tinch holatdagi massasi uning zichligi deb ataladi. Bu ta‘rifga asosan V М   , (5) bunda M – suyuqlikning massasi        М с Н 2 ,. Zichlikning o’lchov birligi quyidagicha aniqlanadi:   4 3 М с Н L м     Bazan nisbiy zichlik tushunchasi kiritiladi. Suyuqlik zichligining suvning 4 0 C issiqlikdagi zichligiga nisbati uning nisbiy zichligi bo’ladi. (2,3) va (1,3) lardan ko’rinib turibdiki, zichlik bilan solishtirma og’irlik o’zaro quyidagicha bog’langan : ,g    (6)

u holda nisbiy zichlik va nisbiy solishtirma og’irliklar o’zaro quyidagicha bog’lanadi: . нисб сув суюк сув суюк нисб G G М М      (7) Zichlik haroratga bog’liq bo’lib, odatda harorat ortishi bilan kamayadi. Bu o’zgarish neft maxsulotlari uchun quyidagi munosabat orqali ifodalanadi: )(1 гоt t го t     (8) bunda t – harorat 0 S, t – hajmiy kengayish temperatura koeffisienti; ρ 20 – suyuqlikning 20 0 C dagi zichligi. Suvning zichligi bu qonundan mustasno bo’lib, uning zichligi eng katta qiymatga 4 0 C da (aniqrog’i 3,98 0 C) da ega bo’ladi. Uning issiqligi bundan oshsa ham, kamaysa ham zichligi kamayib boradi. Suyuqliklarning issiqlikdan kengayishi . Suyuqliklarning isitilganda kengayishini ifodalash uchun hajmiy kengayish tem p eratura koeffisienti degan tushuncha kiritilib, u t bilan belgilanadi. Birlik hajmdagi suyuqlikning harorati 1 0 C ga oshirilganda kengaygan miqdori uchun hajmiy kengayish temperatura koeffisienti deyiladi va quyidagi formula bilan ifodalanadi. , 1 t V V t     (9) bunda ∆V=V-V c qizdirilgandan keyingi va boshlang’ich hajmlar farqi; ∆t=t-t o - temperaturalar farqi

  град t 1   ; P – juda kichik miqdor bo’lib, u suv uchun t = 20 0S da град t 1 10 2 4    , mineral moylar uchun град t 1 10 7 4    , simob uchun град t 1 10 18 5    . Suyuqliklarning siqilishi . Suyuqliklarning siqilish xususiyatini hisobga olish uchun hajmiy siqilish koeffisienti degan tushuncha kiritiladi va u P (ba‘zida V bilan) bilan belgilanadi. Birlik hajmdagi suyuqlikning bosimini bir birlikka oshirganda kamaygan miqdori hajmiy siqilish koeffisienti deyiladi va u quyidagi formula bilan hisoblanadi:      V V 1 (10) bunda Δ р =р–р 0 - o’zgargan va boshlang’ich bosimlar farqi; P ham t kabi juda kichik miqdor bo’lib, suv uchun 20 0 C da МН м р 2 4 910,4    , (MN-meganyuton 10 6 n≈10at), mineral moylar uchun P = 6 ∙ 10 -4 m 2 /MN; shuning uchun ham ko’p hollarda siqilish hisobga olinmaydi. 4.Suyuqliklardagi ishqalanish kuchi. Nyuton qonuni. Qovushqoqlik. Dinamik qovushqoqlik koeffisienti. Suyuqlikni katta yuzaga ega bo’lgan idishga solib, uning yuziga biror plastinka qo’ysak va bu plastinkani ma‘lum bir kuch bilan torta boshlasak, suyuqlik zarrachalari plastinka sirtiga yopishishi natijasida harakatga keladi (2.1-rasm).

Suyuqlik sirtiga qo’yilgan plastinka F kuch ta‘sirida u tezlik olsa, u bilan yonma–yon turgan zarrachalar ham u tezlikka ega bo’ladi. Ma‘lumki suyuqlikning pastki qatlami harakasiz turadi. Harakat ixtiyoriy qatlamga uning ustida turgan boshqa qatlam zarralari orqali uzatiladi. Bu harakat suyuqlik qatlamlarining deformasiyalanishiga olib keladi. Agar suyuqlik ichida pastki sirti idishning harakasiz devoridan y 1 masofada, ustki sirti esa y 2 masofada bo’lgan qatlamni ko’z oldimizga keltirsak, yuqorida aytilgan sabablarga asosan uning pastki sirtida tezlik u 1 , yuqori sirtida esa u 2 bo’ladi. Shunday qilib olingan qatlamning qalinligi Δ y = y 2 – y 1 bo’yicha suyuqlik tezligi (u 2 – u 1 ) Δ u miqdorga o’zgaradi, ya‘ni qatlamning yuqorigi sirti pastki sirtiga nisbatan siljib qoladi va qatlam 2.1–rasmda ko’rsatilgandek deformasiyalanadi. Siljish burchagini α –deb belgilasak siljish kattaligi y u ty     bo’ladi. Qatlam qalinligini cheksiz kichraytirib differensial belgilashga o’sak, u holda yuqoridagi nisbat tezlik gradienti       dy du ni beradi. Shunday qilib, suyuqlikdagi ichki ishqalanish kuchi tezlik gradientiga bog’liq ekanligini tushunish mumkin.

1986 yil I.Nyuton ana shu bog’lanishni chiziqli bog’lanishdan iborat degan gipotezani oldinga suradi. Bu gipotezaga asosan suyuqlikning ikki harakatlanuvchi qatlamlari orasidagi ishqalanish kuchi F qatlamlarining tegib turgan sirti (S) ga va tezlik gradientiga to’g’ri proporsional, ya‘nи: dy du S F  (11) Proporsionallik koeffisienti  qovushqoqlik dinamik koeffisienti deb qabul qilingan. Nyuton gipotezasi keyinchalik N.Petrov tomonidan nazariy asoslab berildi. Hisoblash ishlarini osonlashtirish uchun ishqalanish kuchining birlik yuzaga to’g’ri kelgan miqdori yoki gidravlikada urinma zo’riqish deb ataladigan miqdorga o’tish zarur bo’ldi. Bu miqdorni grekcha  harfi bilan belgilanadi: dy du S F     (12) bu Еrda musbat v manfiy ishora tezlik gradientining yo’nalishiga qarab tanlab olinadi. Qovushqoqlik koeffisentining biligi SI da quyidagicha: 2 ] [ ][ ] [ M c H du      SGS sistemasida esa 2м с дина  bilan o’lchanadi. Bu birlik Puaz (PZ) deb ham ataladi. Koeffisent juda kichik bo’lganda santipuaz (spz) va millipuaz (mpz) larda ham o’lchanishi mumkin Kinematik qovushqoqlik koeffisienti . Suyuqliklar va gazlar dinamikasida ko’pchilik hisoblash ishlarida  ning  ga nisbati bilan ifodalanuvchi va kinematik qovushqoqlik koeffisenti deb ataluvchi miqdordan foydalaniladi. Bu miqdor grekcha  harfi bilan belgilanadi:

    (13)  ning SI dagi birligi c m 2 , SGS da c cm 2 yoki stoks (st) bilan ifodalanadi. 5.Gazlarning suyuqliklarda erishi. Kavitasiya hodisasi Tabiatda va texnikada suyuqlik tarkibida oz miqdorda erigan gazlar uchraydi. Bosim ortishi yoki harorat kamayishi bilan erigan gazlar miqdori ortadi va aksincha, bosim kamayganda va harorat oshganda ularning miqdori kamayadi. Shuning uchun bosim kamayishi yoki harorat ortishi bilan suyuqlik tarkibidagi erigan gazlarning bir qismi ajralib chiqib, pufakchalar hosil qiladi, ya‘ni bu holat suyuqliklarning tutash muhitga ta‘luqli qonunlarini o’z kuchin yo’qotishiga olib keladi. Bu hodisa kavitasiya hodisasi deb ataladi. Erigan gazlar o’rnida paydo bo’lgan bo’shliqqa suyuqlik zarralari intiladi va bo’shliq keskin yopiladi. Bu esa gidravlik zarbani vujudga keltiradi. Bunday gidravlik zarba va uni vujudga keltirgan kavitasiya hodisasi truba devorlari va mashinalarning suyuqlik harakat qiluvchi qismlarning bo’zilishiga olib keladi.

ADABIY O TLAR 1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g.

Похожие

Suyuqliklarning bеqaror harakati

Suyuqliklarning laminar harakati. puazеyl formulasi.

Suyuqliklarning tеshik va naycha-lardan oqishi.

Suyuqliklarning turbulеnt harakatida tеzlik va bosim pulsasiyalari. urinma zo’riqish

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari.