Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari. - Энергетика - Рефераты

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari. Reja: 1.Kirish. Fanning maqsadi va vazifalari. 2.Fanning kelib chiqish tarixi va istiqbollari. 3.Fanning issiqlik energetikasidagi o’rni.

1. Kirish. Fanning maqsadi va vazifalari “Suyuqlik va gaz dinamikasi“ fani nazariy hamda amaliy, tadbiqiy fanlar tizimiga kiradi. Suyuqlik va gazlarning muvozanat va harakat qonunlarini o’rganuvchi hamda bu qonunlarni texnikaning har xil soxalariga tadbiq etish bilan shug’ullanuvchi fan “Suyuqlik va gaz dinamikasi” fani deb ataladi. Bu fan suyuqlik va gazlarda kuchlarning tarqalishi va uning harakat davomida o’zgarib borishi qonunlarini amaliy texnik jarayonlarga tadbiq etish bilan shug’ullanadi. Suyuqlik va gazning qattiq jisimlardan farqi shundan iboratki, ularda ayrim qatlamlar va mayda zarrachalar bir biriga nisbatan istalgan yo’nalishda erkin siljishi mumkin. Suyuqlik va gazlarga berilgan bosim qattiq jisimlardan faqat kuch ta‘sir qilgan yo’nalishda emas, balki hamma yo’nalishda uzatiladi va suyuqlik, gaz zarrachalarining erkin harakatlanishiga sabab bo’ladi. Gaz bilan suyuqlik orasidagi muhim farqlaridan biri shundan iboratki, gaz ixtiyoridagi borliq hajmini egallaydi, suyuqlik esa bor hajmni bir qismini egallaydi. Gazni suyuqlikdan yana bir farqi shundan iboratki, gaz osongina siqilsa suyuqlik deyarli siqilmaydi. “Suyuqlik va gaz dinamikasi” fanining maqsadi quvurlarda, texnikaviy qurilma va gidrodinamik mashinalarda oqayotgan suyuqlik va gazlarning harakatlanishi, oqimiing sabablarii ularga ta‘sir qiluvchi ichki va tashqi kuchlarni, suyuqlik va gazlarning yangi fizik xossalarini, uzluksizlik tenglamasini, ideal va real suyuqlik va gazlar uchun Bernulli tenglamalarini suyuqlik va gaz dinamikasining asosiy qonunlarini o’rganishdan iborat. Suyuqlikning ikki xil ko’rinishi mavjud bo’lib, tomchilanuvchi va gazsimon suyuqliklardir. Tomchilanuvchi suyuqliklarga misol qilib tabiat va texnikada uchraydigan suv, neft, benzin va hokazolar kiradi. Hamma tomchilanuvchi suyuqliklar o’z hajmini o’zgarishiga katta qarshilik ko’rsatadi, siqilishiga imkon bermaydi. Bosim va harorat o’zgarsa ham bunday suyuqliklar o’z hajmini deyarli o’zgartirmaydi .

Suyuqlik va gaz dinamikasi fanini o’rganishda asosiy e‘tibor asosan tomchilanuvchi suyuqliklar tabiatiga qaratiladi. Tomchilanuvchi suyuqlik–bu suyuqlikning o’zidir. Suyuqlik va gaz dinamikasi fani aniq matematikaga asoslangan bo’lib, suyuqlik qonunlarini differensial tenglamalar asosida tahlil qiladi va o’rganadi. 2.Fanning kelib chiqish tarixi va istiqbollari Suyuqlik va gaz dinamikasi fanining paydo bo’lishida gidravlika, gidrodinamika, gidromexanika, gidrotexnika va boshqa fanlar asos bo’lib xizmat qildi. Insoniyat tarixining dastlabki davrlaridayoq suvdan foydalanish xayotda ma‘lum o’rin egallagan. Arxeologik tekshirishlar odamlar juda qadim zamonlardayoq (eramizdan 4000-2000 yillar avval) turli gidrotexnika inshootlarini qurishni bilganligini ko’rsatadi. Qadimgi Xitoyda, Misrda, Gresiyada, Rimda, O’rta Osiyoda va boshqa ibtidoiy madaniyat uchoqlarida kemalar, tug’onlar, vodoprovod va sug’orish sistemalari bunyod etilganligi to’g’risida ma‘lumotlar mavjud. Bizgacha еtib kelgan gidravlikaga aloqador ilmiy ishlardan birinchisi Arximedning “suzib yuruvchi jismlar haqida” asaridir. Suyuqlik qonunlarining ochilishi eramizning XVI-XVII asrlaridan boshlandi. bularga Leonardo da Vinchining suyuqliklarning o’zandagi va trubadagi harakati, jismlarning suzib yurishi va boshqalarga bog’liq ishlari, S.Stevenning idish tubiga va devorlariga ta‘sir qiluvchi bosim kuchi, G.Galileyning jismlarning suyuqlikdagi harakati va muvozanati haqidagi ishlari, E.Torichellining suyuqliklarning kichik teshikdan oqib ketishi, B.Paskalning bosimning suyuqlik orqali uzatilishi to’g’risidagi, I.Nyutonning suyuqliklardagi ichki qarshiliklar qonuni to’g’risidagi va boshqa ishlar kiradi. Keyinchalik suyuqliklarning muvozanat va harakat qonunlari ikki yo’nalish bo’yicha taraqqiy eta boshladi. Bulardan biri tajribalarga asoslangan gidravlika bo’lsa, ikkinchisi esa nazariy mexanikaning mustaqil bo’limii sifatida taraqqiy qila boshlagan gidromexanikadir.

Nazariy gidromexanika aniq matematikaga asoslangan bo’lib, suyuqlik qonunlarini differensial tenglamalar bilan ifodalash va ularni Еchishga asoslanadi. Bu nazariy bilimlaring taraqqiy qilishiga XVII-XVIII asrlarda yashagan buyuk matematik-mexanik olimlar L.Eyler, D.Bernulli, M.Lomonosov, Lagranjlarning ilmiy asarlari asos bo’ldi. Keyinchalik esa gidravlika bilan gidromexanika fanlari o’zaro yaqinlashib, bir-birini to’ldiruvchi fanga aylandi va bug’o’ngi kun «Suyuqlik va gaz dinamikasi» fanining vujudga kelishiga sabab bo’ldi. Bu narsa asrimiz boshida yashab ijod etgan buyuk olim L.Prandtlning nomi bilan bevosita bog’liqdir. Gidravlika va «Suyuqliklar va gaz dinamikasi» fanlarining taraqqiyotida rus olimlarining ham muhim h issasi bor. Gidromexanika faning asoschilari L.Eyler va D.Bernullilar Peterburg FAsining a‘zolari bo’lib, Rossiyada yashab, ijod etganlar. N.P.Petrovning gidrodinamik sirpanish nazaryasi, N.Е.Jukovskiyning gidromexanikadagi muhim ishlari va trubalardagi zarba nazariyasi, N.N.Pavlovskiyning suyuqliklar filtrasiyasi nazariyasi, V.T.Shuxovning neft quvurlarini hisoblash bo’yicha ishlari, A.N.Krilovning kemalar nazariyasi, L.S.Leybenzonning Еr osti gidromexanikasi va boshqa rus olimlarining ishlari dunyo faniga qo’shilgan buyuk hissasi bo’lib hisoblanadi. N.Е.Jukovskiy, S.A.Chpligin va N.E.Kochinlar zamonaviy aerodinamika va gaz dinamikasining asoschilari bo’lib, bu fanlar hozir ham samolyot va raketalar harakatini o’rganishda katta rol o’ynaydi. Hozirgi zamon sanoati va texnikasida o’zbek olimi X.A.Raxmatulin asos solgan ko’p fazali muhitlar gidrodinamikasi muhim ahamiyatga ega. Insoniyat tarixida suyuqlik harakatini mexanik harakatga aylantirib beruvchi birinchi qurilma charxpalak bo’lib, uning O’rta Osiyo, Xindiston, Xitoy va Misrda bundan 3000 yillar avval sug’orish ishlarida va tegirmonlarda qo’llanilganligi ma‘lum. Birinchi nasos, porshenli nasos bo’lib, inson yoki hayvon kuchi bilan harakatga keltirilgan. Rus olimi M.V.Lomonosov yaratgan nazariyaga asosan chuqur shaxtalardan suvni tortib olishda foydalanilgan. 1765yil I.I.Polzunov tomonidan bug’ mashinasi kashf etildi. 1835 y. A.A.Sablukov markazdan qochma

nasosni kashf etdi. Ana shunday o’tmishda yaratilgan buyuk kashfiyotlar kelajakda yaratilaetgan murakkab qurilmalar uchun mustahkam zamin bo’lib xizmat qilmoqda. 3.Fanning issiqlik energetikasidagi o’rni Hozirgi zamon “Suyuqlik va gaz dinamikasi“ fani nazariyasini tajriba bilan bog’liq, nazariy ma‘lumotlarni tajribada sinash, tajriba natijalarini esa nazariya asosida umumlashtirish yo’li bilan taraqqiy etib, har xil usul, uslub va vositalaridan foydalanib boruvchi amaliy fandir. Suyuqlik tabiati to’g’ri sida nazariy ma‘lumotlarni o’rganish uchun ideal suyuqlik tushunchasi kiritiladi. Bu suyuqliklar absolyut siqilmaydigan, temperatura ta‘sirida aslo kengaymaydigan va ta‘sir etuvchi tashqi kuchlarga hech qanday qarshilik ko’rsatmaydigan harakatlarga ega deb qaraladi, aslida bunday emas. Ideal suyuqlikning qovushqoqligi yo’q real suyuqlik esa doim qovushqoqlik koeffisientiga ega bo’ladi . Har qanday holatda ham suyuqlik holati uning fizik xossalari bilan bog’liq bo’ladi. Shuning uchun birinchi navbatda suyuqlikning fizik xossalarini o’rganish kerak, fizik xossalarini o’rganish uchun o’lchovlar va o’lchov birliklarini to’g’ri qo’llay olishni o’rganish kerak bo’ladi. Suyuqlik va gaz dinamikasi fanining issiqlik energetikasidagi o’rni beqiyosdir. Suyuqlik va gazlarning statik va dinamik tavsiflari, asosiy fizik xossalari, harakat va muvozanat qonunlari, oqim tartiblari, gidrmexanik va gidrodinamik qonuniyatlarni tushunmasdan turib sanoat korxonalarini, texnika va texnologiyani, markazlashgan issiqlik va elektr ishlab chiqarish stansiyalarini boshqarib bo’lmaydi.

Adabiy o tlar 1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g.

Похожие

Real suyuqliklar va gazlar uchun bernulli tenglamasi.

Suyuqliklar uchun bernulli tenglamasi

Elektrodinamikaga kirish

Issiqlik texnikasi fanining vazifasi va maqsadi. Termodinamikani asosiy tushunchalari

Suyuqliklarning asosiy xossalari