Issiqlik texnikasi fanining vazifasi va maqsadi. Termodinamikani asosiy tushunchalari - Энергетика - Рефераты

Issiqlik texnikasi fanining vazifasi va maqsadi. Termodinamikani asosiy tushunchalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Fanning vazifasi va maqsadi. Termodinamikani asosiy tushunchalari. Reja: 1. Issiqlik texnikasi fani, uning maqsad va vazifalari. 2. Gazning xossalari va energiyasi. 3. Texnik termodinamikani asosiy tushunchalari. 4. Ideal gazning holat tenglamasi. 5. Real gazning holat tenglamasi.

Issiqlik texnikasi fani, uning maqsadi va vazifalari . Issiqlik jarayonlari nazariyalarini egallamasdan turib issiqlikdan oqilona, ratsional foydalanish mumkin emas. Energiyani bir turdan ikkinchi turga aylanish qonunlarini bilish qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida texnologik jarayonlarning asosidir. Ko’p miqdordagi issiqlik isitishga, shamollatishga, qishloq ho’jalik mahsulotlarini qurishga, yem tayyorlashga va boshqa maqsadlarga sarf bo’ladi. Energetik manbalar asosini o’rganishda termodinamika fani va uning amaliy qismi bo’lgan issiqlik texnikasi asosiy o’rin egallaydi. Energetika zaxiralaridan to’g’ri foydalanmaslik oqibatida yerdagi ekologik muvozanat yomonlashib bormoqda. Termodinamika (grechka thezme - issiqlik, kuch) issiqlik effektlari hisobiga sodir bo’ladigan turli jarayonlardagi energiyani bir turdan ikkinchi turga aylanishini moddalarning ichki tuzilishini e‘tiborga olmagan holda nisbatlar orasidagi munosabatlarni o’rganadigan fandir. Termodinamika usullari tabiatning universal qonuni -energiyaning saqlash qonuniga asoslangan. Termodinamikaning mohiyati termodinamika qonunlari deyiladigan bir necha oddiy qoidalarda ifodalab berilgan. Termodinamikaning yaratilishda R . Mayer , D . Joul , E . X . Lents va G . Gelmgoltsning energiyaning saqlanish qonuni moxiyatining ochib bergan ishlari yetakchi o ’ rin egallaydi . S.Karno, R.Klazius, V.Tomson (keyinroq lord Kelvin) termodinamikaning ikkinchi qonuni kashf etdilar. Issiqlik haqidagi fanga rus olimlari katta hissa qo’shdilar: E.X.Lents elektr energiyasini issiqlik energiyasiga aylanish qonunini kashf etdi; A.G.Stoletov konvektiv va nuriy issiqlik almashinuv qonunlarini o’rgandi va ularni sistemaga soldi, M.V.Kirpichev va A.A.Gluxman termomodellash nazariyasini ishlab chiqdilar, K.E.Tsialkovskiy ko’p bosqichli raketa-dvigatelni hisoblashga asos soldi. Gazning xossalari va energiyasi. Gazning istalgan miqdori, hatto eng kam miqdordagi gaz ham xajm qanchalik katta bo’lishidan qat‘iy nazar, bu xajmning hammasini to’ldirib turadi. Gazning

o’zi kirgan xajmning hammasini to’ldirib turish xususiyati gazning molekulalari to’xtovsiz harakatda ekanligini tasdiqlaydi. Gaz holatidagi jismning soddalashtirilgan modeli ideal gazdir, gazning molekulalari gaz hajmida bir me‘yorda taqsimlangan, tartibsiz harakat qiladigan moddiy nuqtalar sifatida qaraladi. Ideal gazning molekulalari orasidagi ilashish kuchlarini hisobga olmaslik mumkin. Bosim qanchalik past va temperatura yuqori bo’lsa, real gazlarning xossalari ideal gazning xossalariga yaqinlashadi. Molekulalarning mikroskopik issiqlik harakatining kinetik energiyasi bilan ularning o’zaro ta‘sir etish potentsial energiyasi jismning ichki energiyasi deyiladi. Bir-biri bilan va atrofdagi tashqi jismlar bilan o’zaro issiqlik va mexanik ta‘sir etuvchi material jismlar to’plamiga termodinamik sistema deb ataladi. Termodinamik muvozanatda bo’lgan mikroskopik sistemalarni termodinamik sistema deb atash qabul qilingan. Tsilindirda joylashgan va tashqi muhitdan porshen bilan ajratilgan ish jismi termodinamik sistemaga tipik misol bo’lib oladi. 1-rasm . Termodinamik sistema. Tashqi muhit bilan energiya almashinish natijasida termodinamikaviy sistema holatining o’zgarishi termodinamik jaraen deyiladi. Sistemaning termodinamikaviy holatini xarakterlovchi kattaliklar holat parametrlar deyiladi. Termodinamik sistema ish jismi va issiqlik manbaidan iborat bo’ladi. Istalgan tipdagi issiqlik dvigatelining ish jarayoni isitgich deyiladigan temperaturasi T, bo’lgan issiqlik manbai va sovitgich deyiladigan T2<T1 temperaturali sovituvchi bo’lgandagina amalga oshirish uchun mumkin. Ish olish

uchun issiqlik dvigateliga ish jismi deyiladigan yana bir jismni kiritish zarur. Ichki yonuv dvigatellarida gaz, bug’ turbinalarida esa suv bug’i ish jismi hisoblanadi. Isitgich vazifasini yonilgining yonish mahsulotlari, sovitgich vazifasini esa ishlab bo’lgan gaz chiqarib tashlanadigan atmosfera yoki ishlatilgan suv bug’ini qabul qiluvchi kondensator o’taydi. Sistemaning termodinamik holatini xarakterlovchi eng muhim parametrlar solishtirma hajm V, bosim P va temperatura T dir. Agar sistemaning termodinamikaviy holati o’zgartirilsa, ya‘ni issiqlik keltirilsa yoki olib ketilsa, gazni siqilsa yoki unga kengayish uchun imkon berilsa, u holda ko’rib chiqilayotgan sistemaning ba‘zi yoki barcha parametrlari o’z kattaligini o’zgartiradi. Bosim - ish jismning xaotik harakatda bo’lgan mikrozarrachalarini idish devoriga urilishi natijasidir. Molekulyar kinetik nazariya asosida gaz bosimi quyidagicha aniqlanadi (1) bu yerda p - bir birlik hajmga to’g’ri keluvchi molekulalar soni; m - molekulaning massasi; W2 - molekulaning ilgarilanma harakatining o’rtacha kvadratik tezligi Ikkinchi tomondan bosim devoriga normal ta‘sir etadigan kuchning uning yuzasiga nisbati xarakterlanadigan kattalikdir (2) Bosim paskallarda o’lchanadi 1 Pa = 1 n/m2 Termodinamikada doimo absolyut bosimdan foydalaniladi. Temperatura. Jismning isiganlik darajasini xarakterlovchi kattalik temperatura deyiladi. Molekulyar-kinetik nazariyaga asosan gazning temperaturasini gaz molekulalarini o’rtacha kinetik energiyasining o’lchami sifatida qarash mumkin. Termodinamikada Kelvin shkalasidan foydalaniladi. Kelvin shkalasining nomi sifatida ideal gaz molekulalarining tartibsiz harakati to’xtaydigan temperatura

qabul qilingan, bu temperatura absolyut nol deyiladi. Absolyut nol Tselsiy shkalasi bo’yicha - 273,150 temperaturaga muvofiq keladi. Absolyut shkala bo’yicha olingan temperatura bilan Tselsiy shkalasi orasidagi bog’lanish qo’yidagi formula bilan aniqlanadi: T 0 K = 273,15 + t 0 C (3) Texnik termodinamikani asosiy tushunchalari. Sistemaning holati. Sistemaning barcha nuqtalarida uning parametrlari vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydigan bir xil qiymatga ega bo’ladigan holati sistemaning muvozanat holati deyiladi.Agar sistemaning barcha nuqtalarida temperatura bir xil bo’lsa, bu sistema termik muvozanat holatida turibdi degan so’zdir. Agar bosim bir xil bo’lsa mexanikaviy muvozanat holatida hisoblanadi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, muvozanat holatidan chiqarilgan va tashqaridan hech qanday ta‘sir ko’rsatilmaydigan sistema o’z holicha muvozanat holatiga qaytadi. Lekin sistema tashqi ta‘sirsiz muvozanat holatidan muvozanatmas holatga o’ta olmaydi. Agar ish jismi tashqi yoki ichki faktorlar ta‘sirida muvozanat holatidan chiqarilgan bo’lsa, u holda jismning muvozanat holatini xarakterlovchi barcha parametrlar o’zgaradi, ya‘ni ish jismi holati o’zgarishining termodinamikaviy jarayoni boshlanadi. Termodinamikada jarayonni grafikaviy tasvirlash uchun to’g’ri burchakli koordinatalar sistemasidan foydalaniladi. Bunda abstsissalar o’qiga hajm v, ordinatalar o’qiga esa absolyut bosim P qo’yiladi. Ideal gazning holat tenglamasi. Ideal gazning holat tenglamasini keltirib chiqarish uchun Boyl Moriott va Gey- Lyussak qonunlaridan foydalanamiz.

Massasi 1 kg ga teng bo’lgan gaz oldin izotermik kengayib, so’ng izobarik kengayishi T = const bo’lganda yoki (4) P = const b o’ lganda yoki (5) Topilgan ifodalar uchun taqqoslasak qo’yidagini olamiz: yok i (6) Bundan, gazning absolyut bosimi bilan hajmi ko’paytmasining absolyut temperaturaga nisbati o’zgarmaydi degan xulosa kelib chiqadi. 1 kg gaz uchun bu o’zgarmas kattalik gaz doimiysi deyiladi va R harfi bilan belgilanadi yoki (7) Bu tenglama ideal gazning holat tenglamasi yoki Klapeyron-Mendeleev tenglamasi quyidagicha bo’ladi. (8) Gaz doimiysi R ning fizik ma‘nosini 1 kg gazning 10 sitilganda bajargan ishi sifatida qarash mumkin. M kg gaz uchun klapeyron tenglamasi quyidagicha bo’ladi P V =MRT (1.9) 1 mol ideal gaz uchun holati tenglamasi yoki Klapeyron- Mendeleev tenglamasi quyidagicha bo’ladi P V = MRT (10) Bu tenglamaga MR = R0 ni qo’yib R0 ni aniqlasak universal gaz doimiysini hosil qilamiz normal sharoitda P = 1,01315 10 n/m Vm=22,4 m /mol (11)

T=273 K bo’lganda bo’ladi. Bundan ayrim olingan gazning doimiysini aniklashimiz mumkin (12) yoki uglerod II oksidi (SO) uchun Real gazning holat tenglamasi. Real gazning molekulalari ideal gaz molekulalaridan aniq hajmi va o’zaro ta‘sir kuchlari borlig’i bilan farq qiladi. Real gazlar uchun holat tenglamasini golland fizigi Van-der-Vaals keltirib chiqargan (P + а/v 2 ) (v - b ) = RT (13) bu yerda a,b -Klapeyron tenglamasi uchun tuzatish koeffitsientlari bo’lib, a/v2 - real gaz molekulalarining o’zaro tortishish kuchini ifodalaydi, b - real gaz siqilishi mumkin bo’lgan minimal hajmni harakterlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Draganov B.X., Kuznetsov A.V. Teplotexnika i primenenie teplot v selskom xozyaystve. M.: Agropromizdat. 1990 2. Nurmatov M.V. va bosh. Issiqlik texnikasi. T.: O’qituvchi, 1998. 256 b. 3. Iskandarov Z.S. Issiqlik texnikasi asoslari. T. Mehnat, 2003. 188 b. 4. Nashokin V.V. Texnicheskaya termodinamika i teploperedacha. M.: Vsshaya shkola. 1980 5. Zaharov A.A. Primenenie teplot v selskom xozyaystve. M.: Agroproimzdat. 1985 6. Mixeev Mi A., Mixeeva I.M. Osnov teploperedachi. - M.: Energiya, 1977.

Похожие

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)

Elеktr va issiqlik enеrgiyasini kоmbinasiyalab ishlab chiqaruvchi turbinalar

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari.

Elektr o’lchash usullari va asoslari to’g’risida. Elektr o’lchashlar bo’yicha umumiy ma’lumotlar

Holatlarning asosiy ta’riflari va umumiy xarakteristikasi.