Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem) - Энергетика - Рефераты

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1507 KB

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem) Reja: 1.Issiqlik elektr stansiyasida elektr energiyani hosil qilish jarayoni. 2.Bug’ qozonlari va ularning turlari. 3.Turbinalarning issiqlik elektr stansiyasidagi o’rni. Issiqlik elektr stansiyasida kondensatorlarning vazifalari. 4.Issiqlik elektr markazining ishlash prinsipi.

1.Issiqlik elektr stansiyasida elektr energiyani hosil qilish jarayoni. Issiqlik kondensatsion elektr stansiyalar organik yoqilg’i energiyasini avval mexanik, so’ngra elektr energiyasiga aylantirib beradi. Zamonaviy qudratli IES da bug’ turbinalari o’rnatilgan. Birinchi bug’ turbinasi uch fazali elektr generatorni aylantirish uchun Elberfeld stansiyasida 1899 yilda o’rnatilgan. SHu davrdan boshlab elektr stansiyalarida ishlatiladigan qudratli bug’ turbinalari rivojlandi. Rasm 8. Issiqlik elektr stansiyalarda energiyani qayta hosil qilish sxemasi. Zamonaviy bug’ qurilmalarda, harorati 600°S va bosim 30 MPa bo’lgan bug’dan foydalaniladi. Ishchi jismni, 30 -40°S gacha sovutish uchun sovuq suv qo’llaniladi. Bu erda bosim ham keskin kamayadi.

Rasm 9. a) Renkin sikli bo’yicha ishlovchi issiqlik elektr stansiyasining texnologik sxemasi; b) Bug’ bosimli qurilma uchun ideal bo’lgan Renkin sikli sxemasi; 1-bug’ generatori; 2-turbina; 3-elektrik generator; 4-kondensator; 5-nasos; AVS-bug’; SDA-kandensat; AV-bug’ generatorning ishchi jismiga issiqlikning keltirilishi, VS-bug’ energiyasini turbinaning mexanik energiyasiga aylanishi, SD-bug’ni kondensatorda sovutish, DAkondensatni nasos yordamida bug’ generatoriga uzatish. Bu jarayon quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: bug’ qozonida bug’ hosil qilinadi, turbinada bug’ kengayadi, kondensatorda sovutiladi. YUqori bosimli nasoslar yordamida kondensat bug’ qozoniga bosim ostida yuboriladi. XIX asrda shotland muhandisi U. Renkin tomonidan, suv bug’i yordamida issiqlikni ishga qayta hosil bo’lish termodinamik davri tavsiya etildi. IES prinsipial texnologik shakli Renkin sikli bo’yicha ishlaydigan bug’ qozoni-1, turbina-2, elektr generator-3, kondensator-4 va nasos-5 dan nborat. Stansiyaning asosiy qismlaridan biri - bug’ qozonining ishini ko’rib chiqamiz. Bug’ qozoni stansiya ehtiyoji uchun bug’ ishlab chiqaradi. Zamonaviy bug’ qozoni katta o’lchamli qurilmalardan iborat. Bug’ qozoni o’txonasida changsimon holatga keltirilgan ko’mir, gaz yoki neft 1500-2000°S haroratda purkaladi. YOqilg’ini to’laligicha yonishi uchun shamolparrak yordamida katta miqdorda qizdirilgan havo beriladi. YOqilg’i yonish jarayonida hosil bo’lgan issiqlik suvni bug’ holatigacha, kerakli harorat va bosimgacha oshirib qizdiriladi. Ishlatilgan issiq gazlar tozalanib mo’riga uzatiladi va atrof muhitga chiqarilib yuboriladi. Bug’ qozonga uzatiladigan suv qo’shimchalardan tozalanadi, ularning miqdori ichimlik suvidagi miqdordan kam bo’lishi kerak. Konstruktiv jihatdan bug’ qozonlari barabanli va to’g’ri oqimli bo’ladi.

2.Bug’ qozonlari va ularning turlari. Barabanli bug’ qozonlari Barabanli bug’ qozonlarda temirli baraban 3 mavjud, uning pastki qismida suv va yuqori qismida bug’ joylashadi. Aylanish quvurlaridan 2 suv, o’txona 7 devorlarini egallagan ekran quvirlariga 1 o’tadi. Ekran quvurlari, bug’ni katta bosimda ushlab turish uchun, temirdan kichik diametrli qilib (ichki diametri 32 mm va tashqi diametri 40 mm) yasaladi. Katta bug’ qozonlarida har soatda yuzlab tonna suv bug’latiladi, shuning uchun ularni quvurlarining umumiy uzunligi 50 km gacha etadi. Quyidagi rasmda issiqlikni hosil qilish va undan elektr energiyasi ishlab chiqarish ko’rsatilgan. Rasm 10. Issiqlik kondensatsion elektr stansiyasi texnologik jarayonining sxemasi. 1-bug’ qozoni; 2-yoqilg’i uzatish; 3-havo uzatish; 4-ta’minot suvi; 5-bug’ quvuri; 6-bug’ turbina; 7-tutun gazlari; 8-kul va shlakni chiqarib yuborish; 9elektr generator; 10-elektr energiyasini iste’molchilari; 11-kondensator; 12- sovutish suvining nasosi; 13-kondensat nasosi; 14-past bosimli isitgichlar; 15-deaerator; 16-yuqori bosimli isitgichlar; 17- ta’minlash nasosi; 18-issiqlikni isitish yoki sanoat iste’molchilari.

Bug’ qozonlarini samaradorligini oshirish uchun suv barabaniga berilishdan oldin eknomayzerda 5 o’txonaga berilayotgan havo esa havo qizdirgichda 6 isitiladi. Barabandan chiqayotgan bug’ qozonlarda suv va suv-bug’ qorishmasi ularning zichliklar hisobiga tabiiy aylanadi. Bug’ni harorati va bosimi ortishi bilan suv-bug’ zichliklari farqi kamayadi va aylanishi yomonlashadi. Rasm 11. Barabanli bug’ qozonining ishlash sxemasi To’g’ri oqimli bug’ qozonlari To’g’ri oqimi bug’ qozonlarida baraban yo’q. Suv va bug’ aylanishi nasoslar orqali amalga oshiriladi. Suv isitgich 3 orqali, quvurlarga 1 o’tadi va bug’ga aylanadi. Keyin bug’qizdirgichga 2 uzatiladi, so’ngra turbinaga beriladi. Havo qizdirgichda 4 havo qizdiriladi va o’txonaga beriladi. To’g’ri oqimli bug’ qozonlari sifatli suv ta’minotini rostlashni taqozo etadi. Bundan tashqari bu turdagi bug’ qozonlarida ishlatiladigan iste’mol suvining kimyoviy tozaligiga juda yuqori talablar qo’yiladi. To’g’ri oqimli bug’ qozonlari ko’p tarqalgan, chunki ular barabanli qozolardan arzon. Barabanli qozonlarda, katta bosimlarda (20 MPA dan yuqori) tabiiy suv bug’ining aylanishi buziladi.

Bug’ qozonga kerakli miqdorda yoqilg’i va havo, shuningdek iste’mol suvi uzatiladi. Rasm 12. To’g’ri oqimli bug’ qozonining ishlash sxemasi YOqilg’ini yonishi natijasida ajralib chiqqan issiqlik hisobiga iste’mol suvidan bug’ hosil qilinadi va bu bug’ maxsus quvur orqali bug’ turbinasiga uzatiladi. 3.Turbinalarning issiqlik elektr stansiyasidagi o’rni. Issiqlik elektr stansiyasida kondensatorlarning vazifalari. Bug’ qozonidan 600 0 S haroratda va 30 MPa bosimda olingan bug’ bug’quvuri orqali soploga uzatiladi. Soplo bug’ ichki energiyasi molekulasini tartibli harakati kinetik energiyasiga qayta hosil qilib berish uchun mo’ljallangan. Agarda bug’ soploga kirishdan avval ma’lum tezlik S ga va boshlang’ich bosim R ga ega bo’lsa, soploda bug’ kengayishi natijasida uning tezligi S 1 qiymatgacha ortadi va bosimi R 1 qiymatgacha kamayadi, hamda bug’ harorati pasayadi. Bug’ soplodan chiqib turbinaning ishchi kurakchalariga uzatiladi. Agarda turbina aktiv bo’lsa, u holda ishchi kurakchalarda bug’ kengayishi sodir bo’lmaydi va o’z navbatida bug’ bosimi ham o’zgarmaydi. Bug’ning mutloq harakat tezligi S 1 qiymatidan S 2 qiymatiga turbinani aylantirish tezligi V hisobiga o’zgaradi.

Turbina odatda konstruktiv jihatdan bir necha pog’onali bo’ladi, ularning har biri soplo kurakchalari va ishchi kurakchalardan iborat bo’ladi. Soplo va ishchi kurakchalar bir xil radiusli aylanalarga mahkamlangan bo’ladi. Reaktiv turbinada bug’ kengayishi ishchi kurakcha kanalida sodir bo’ladi. Ishchi kurakchalar kanalida bug’ kengayish ko’rsatkichlariga qarab reaktivlik darajasi ko’rsatiladi. Hozirgi davrda turbinalar ko’p pog’onali qilib yasaladi, bir turbinaning o’zida ham reaktiv, ham aktiv turbina jam qilinishi mumkin. Rasm 13. Aktiv turbinaning ishlash sxemasi Turbinani reaktiv pog’onasidagi bug’ ko’rsatkichlarni kengayishi quyidagi rasmda ko’rsatilgan.

Rasm 14. Reaktiv turbinaning ishlash sxemasi Turbina soplolarida bug’ qisman R 1 1 bosimgacha kengayadi. Bug’ bosimini R 2 gacha kengayishi kurakchalar kanali oralig’ida sodir bo’ladi. Bug’ning absolyut tezligi soploda S 1 1 qiymatgacha ortadi, kurakchalar kanali oralig’ida ularning aylanishi hisobiga S 1 2 qiymatgacha kamayadi. Reaktiv turbinalarda markazdan qochma kuchlardan tashqari kurakchalarga bug’ kengayishi hisobiga reaktiv kuchlar ham ta’sir etadi. Rasm 15. Reaktiv kuchni hosil bo’lishini tushuntiruvchi tajriba qurilmasining sxemasi Reaktiv kuchlarni kuyidagi misolda ko’rishimiz mumkin. Aravachada joylashgan bo’sh idishga bosim ostida bug’ keltirilgan, 1 holatda bug’ idish

devorlariga teng ta’sir etadi. Agarda tirqichni ochsak, idish muvozanati tezda buziladi. O’ng devorga o’zgarmas kuch ta’sir etgan holda, chap devorga ta’sir etuvchi kuch kamayadi, chunki atrof muhitdagi bosim idishdagi bosimdan kichik. Bug’ idishdan tashqariga harakat qiladi, aravacha esa reaktiv kuch ta’sirida o’ngga harakat qila boshlaydi (2-holat). Turbinadan chiqayotgan bug’ni sovitish va kondensatlash uchun kondensator deb ataladigan qurilmaga yuboriladi. Kondensator ichida ko’p sonli latun quvurlari mavjud. Quvurlarni ichki qismiga 10-15°S haroratda sovuq suv kiradi va undan 20-25°S haroratda chiqadi. Bug’ quvurlarini yuqoridan pastgi tomonga oqib o’tib kondensatlanadi va chiqarilib yuboriladi. Kondensatorda bug’ sovutish uchun, bosim 3-4 kPa atrofida ushlab turiladi. Sovutish suvining 1 kg bug’ uchun sarfi 50-100 kg atrofida bo’ladi. 1 GVt quvvatga ega bo’lgan elektr stansiada 40 m 2 /s sovutish suvi kerak bo’ladi. Agarda kondensatorga beriladigan sovutish suvini daryodan to’g’ridan-to’g’ri olib berilsa, u holda suv ta’minotini to’g’ri oqimli deb ataladi. Daryo suvi etmagan hollarda ko’l suvidan foydalaniladi. Ko’lning bir tomonidan suv olinib, kondensatorda isitilgan suvni boshqa tomonga tashlab yuboriladi. Yopiq tizimli suv ta’minotida, kondensatorda isitilgan suvni, sovutish uchun, 50 m balandlikka ega bo’lgan gradirnya qurilmalari quriladi. Suv yuqoridan tomchi ko’rinishda pastga oqib sovutiladi va hovuzda to’planib kondensatorga yuboriladi. 4.Issiqlik elektr markazining ishlash prinsipi. IEM larda elektr energiyasi ishlab chiqarish katta issiqlik yo’qotishlar hisobiga sodir bo’ladi. Ayni vaqtda to’qimachilik, kimyo, oziq-ovqat, metallurgiya kabi bir qancha sanoat korxonalariga, texnologik jarayonlar uchun issiqlik kerak. Turar joy binolarini isitish uchun issiq suv katta miqdorlarda zarur. Issiqlik iste’molini korxona misolida ko’rishimiz mumkin, masalan avtomobil zavodida barcha issiqlik iste’molini 3/4 qismi isitish, havoni maromlash va maishiy ehtiyojlari uchun va 1/4 qismi esa ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun sarf

bo’ladi. Buning aksi, kimyo sanoatining azot ishlab chiqarishda iste’moldagi issiqlikning 3/4 qismi ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun sarf bo’ladi. Issiqlikka bo’lgan ehtiyojlarni qoplash uchun kichik qozonlar qurish, iqtisodiy jihatdan to’g’ri kelmaydi, negaki ular kichik FIK bilan ishlaydi va texnik jihatdan, yirik qurilmalarga qaraganda yaxshi rivojlanmagan. Bunday sharoitlarda issiqlik elektr stansiyalardagi bug’ qozonlarini bug’idan elektr energiyasi ishlab chiqarish va issiqlik bilan ta’minlashda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu vazifalarni bajaruvchi elektr stansiyalarni issiqlik elektr markazlari deb nomlanadi. Stansiya turbinalaridan chiqayotgan bug’ 25-30°S haroratga ega, shuning uchun korxonalardagi texnologik jarayonlarda foydalanishga yaroqsiz. Ishlab chiqarishda 0,5-0,9 MPa bosimga ega bo’lgan bug’ zarur. Ba’zi hollarda 70-150°S haroratga ega bo’lgan issiq suv kerak bo’ladi. Kerakli ko’rsatkichlardagi bug’ni olish uchun maxsus oraliq bug’ olish turbinalaridan foydalaniladi. Bunday turbinalarda energiyaning bir qismi turbinani harakatga keltirishga sarf bo’lgandan so’ng, uni ko’rsatkichlari pasaytiriladi va kerakli miqdordagi bug’ni iste’molchilar uchun olinadi. Bug’ni qolgan qismi odatdagidek kondensatorga yuboriladi. Turbinadan bug’ olinish natijasida, yoqilg’i sarfi ortadi. Agarda bosimlar farqi 9000 dan 4 kPa gacha 1 kVt / s energiya ishlab chiqarish uchun 4,5 kg bug’ zarur bo’lgan bo’lsa, u holda ishlatilgan bug’ni bosimini 120 kPa ga etkazish uchun 5,5 kg bug’ zarur bo’ladi. Biroq IEM da elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan qo’shimcha bug’ sarfi va o’z navbatida qo’shimcha yoqilg’i sarfining oxirgi natijasida, elektr energiyasi va issiqlik energiyasini alohida ishlab chiqarish uchun qurilmalarda sarf bo’lgan yoqilg’idan kam bo’ladi. IEM FIK issiqlikni ko’proq ishlatilganligi sababli 60-65% ga etadi, KES da FIK 40% dan oshmaydi. Issiq suv va bug’ bosimi ostida, ba’zi hollarda 3 MPa gacha etkazib berish uchun foydalanilgan quvur yo’llarining jamlamasiga issiqlik tarmog’i deb ataladi.

YOqilg’i iqtisodi issiqlik izoliyasiyasi bilan bog’liq, shuning uchun uni sifatini oshirish issiqlik bilan ta’minlashning muhim vazifalaridan hisoblanadi. Issiqlik bilan ta’minlash tizimi samaradorligi ko’p jihatdan IEM ni joylashtirishga bog’liq, shuning uchun uni yirik iste’molchilar yaqiniga joylashtiriladi, chunki bug’ni 5-7 km dan ortiq masofaga uzatish iqtisodiy jihatdan o’zini oqlamaydi. IEM ni joylashtirishda keyingi vaqtlarda uning atrof muhitga ta’siri muhim o’rin tutmoqda. IEM da markazlashgan issiqlik bilan ta’minlangan holda, 20-30% elektr energiyasi ishlab chiqarish mumkin. Kondensatsion stansiya ishi faqat katta miqdorda elektr energiyasi ishlab chiqarish bilan izohlanadi. SHuning uchun IEM ning afzalliklari bo’lishiga qaramasdan, kelajakda asosan kondensatsion elektr stansiyalari quriladi. IEM larda keng miqiyosda gaz turbina qurilmalari (GTQ) dan foydalanilmoqda. Ularda ishchi jism sifatida yoqilg’i yonish mahsulotlari, katta bosim va haroratda qizdirilgan havodan foydalanilmoqda. GTQ da gazlarni issiqligini turbina rotorini aylantirish kinetik energiyasiga qayta hosil qilinadi. Konstruktiv va energiyani qayta hosil qilish jihatidan gaz turbinalar bug’ turbinalardan farq qilmaydi. Lekin gaz turbinalar bug’ turbinalarga qaraganda ixchamroq. Gaz turbinalar asosan transportda keng qo’llaniladi. Gaz turbinalarini zamonaviy aviatsiyaning asosiy qismi dvigatellarida qo’llash ularni tezliklari, yuk tashish qobilyati va uchish balandliklarini oshirish imkoniyatini berdi. Gaz turbinali lokomotivlar ichki yonuv dvigatellari bilan jihozlangan teplovozlar bilan raqobatbordoshdir.

Rasm 16. Gaz turbinali qurilmaning prinsipial sxemasi Ko’mirni er ostida yoqib undan foydalanish amaliy ahamiyatga ega. Bu erda kompressor yordamida kerakli miqdorda er ostiga havo beriladi, ko’mir er ostida yonuvchi gazlar hosil qilish uchun maxsus yoqiladi va gaz turbinalarga quvurlar yordamida uzatiladi. Birinchi shunday tajriba qurilmasi Tula viloyatida qurilgan. Gaz turbina qurilmasi quyidagicha ishlaydi. YOnish kamerasiga 1 suyuq yoki gazsimon yoqilg’i va havo beriladi. YOnish kamerasda hosil bo’lgan yuqori haroratli va yuqori bosimli gazlar 2, turbinaning ishchi kurakchalariga 3 yuboriladi. Turbina elektr generatorini 4 va kompressorni 5 aylantiradi. Kompressor o’z navbatida katta bosimli havoni 6 yonish kamerasiga beradi. YOnish kamerasiga kompressorda siqilgan havoni berishdan avval, turbinada ishlatilgan gazlar 8 yordamida regeneratorda 7 qizdiriladi. Havoni qizdirish, yoqilg’ini yonish unumdorligini oshiradi. Bug’-gaz qurilmalari GTQ da ishlatilgan gazlar yuqori haroratga ega bo’ladi, bu esa termodinamik siklning FIK ga salbiy ta’sir etadi. Gaz va bug’ turbina qurilmalarini birlashtirish, yoqilg’ini yonishdan hosil bo’lgan issiqlikdan umumiy foydalanish hisobiga ishchi qurilmaning samaradorligini 8-10% ga oshiradi va tannarxini 25% ga kamaytiradi.

Rasm 17. Bug’-gaz qurilmasinig prinsipial sxemasi: 1-bug’ qozoni; 2-kompressor; 3-gaz turbina; 4-generator; 5-bug’ turbina; 6kondensator; 7-nasos; 8-ekonomayzer; a) bug’; b) suv va kondensat; v) yoqilg’i; g) havo; d) yonish mahsulotlari; e) sovituvchi suv.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Fedorov A.A. Kameneva V.V. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatlmizdat 1984 2. Yermilov A.A. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatomizdat,1983 3. Gladilin L.V. Osnovi elektrosnabjeniya gornix predpriyatiy. M.: Nedra, 1980 4. Konavalova L.L., Rojkova L.D. Elektrosnabjeniya promishlannix predpriyatiy i ustanovok. M.: Energoatomizdat, 1989 5. Pravila ustroystva elektroustanovok. M.: Energoatomizdat, 1985 6. Spravochnik po elektrosnabjeniyu i elektroobrudovaniyu. T.1 i 2. M.: Energoatomizdat, 1986, 1987 7. Nasritdinov Sh.G. Kon elektrotexnikasi, III kism, Toshkent-1995.

Похожие

Atom elektr stansiyalari (aes)

Quyosh elektr stansiyalari (qes)

Gidro elektr stansiyalari (GES). Suv yig’ish elektr stansiyalari (SyES, GAES). MGD-generator

Sanoat korxonalarida energiya ta’minoti va muqobil energiya manbali elektr stansiyalarni energetik samarali ishlashi

O’zbekiston elektr energetika sohasining rivojlanish istiqbollari