Quyosh elektr stansiyalari (qes) - Энергетика - Рефераты

Quyosh elektr stansiyalari (qes)

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

615 KB

Quyosh elektr stansiyalari (qes) Reja: 1.Quyosh elektr stansiyasining ishlash prinsipi. 2.Rivojlangan mamlakatlarda mavjud quyosh elektr stansiyalari. 3.O’zbekistonda quyosh energiya-sidan foydalanish yo’lida erishilayotgan yutuqlar va loyihalar. 4.Quyosh elektr stansiyalarining kelajakda kutilayotgan istiqbollari.

Quyosh energetikasi. Fotoelementlar (quyosh energiyasining elektr energiyasiga to’la aylanishi) va tizimlar ishlab chiqarishda ularni asosida portlash kutilmoqda. 1999 yilda fotoelemetnlar yordamida yillik energiya ishlab chiqarish 200 MVtni tashkil etdi. Etakchi davlatlar – YAponiya-80, AQSH-60, Germaniya- 50 MVt (Rossiya-0,5 MVt). Quyoshli suv isitkichlar (quyosh kollektorlari)ning umumiy yuzasi, to’liq bo’lmagan ma’lumotlarga asosan, dunyoda 21 mln.m 2 dan oshdi, bunda quyosh kollektorlarini yillik ishlab chiqarish 1,7 mln.m 2 dan oshdi. Etakchi davlatlar: YAponiya-7, AQSH-4, Isroil-2,8, Gretsiya-2,0 mln.m 2 (Rossiya- 0,1 mln.m 2 ). 1. Rasm. Uylar (binolar) uchun Quyosh energiyasini elektr energiyaga o’zgartiruvchi fotoelektr stansiyalar(FES)dan foydalanish. Qurilishda uy joy, osmono’par binolar qurilishlarida mablag’ni iqtisod qilish eng dolzarb muammolardan hisoblanib, bunda eng muxim yo’nalish bu tabiiy energiya va resurslardan oqilona foydalanishdir. Dunyoda aholi soni yil sayin oshib borishi munosobati bilan energiya iste’moli xam ortib boradi. Organik yoqilg’ilartoshko’mir, neft va tabiiy gazning erdagi zaxiralari cheklangan bo’lib, vaqt o’tishi bilan kamayib bormoqda.

2. Rasm. Quyosh fotoelementning ishlash prinsipi. 3. Rasm. Uy-joy uchun fotoelementli tizim. Photovoltaic system for residence Darhaqiqat, bugun kundalik hayotimizni, iqtisodiyot tarmoqlari faoliyatini elektr energiyasiz tasavvur etib bo’lmaydi. Lekin keyingi yillarda unga bo’lgan ehtiyoj shunchalik oshib ketdiki, bu iste’mol hajmi uni ishlab chiqarish sur’atidan ham ortishiga olib keldi. Ayni shu jihat esa endilikda sohaga innovatsion texnologiyalarni kengroq joriy etish orqali uni yanada taraqqiy ettirish bilan birga, tabiiy gaz, neft, ko’mir kabi resurslarni tejashni ham taqozo qilmoqda. Mutaxassislarning fikricha, bu masalaning tugal echimi bo’la olmaydi. Negaki, energiya hosil qilishda ishlatilayotgan tabiiy boyliklar zaxirasi cheklangan bo’lib, qachondir uning tugashi allaqachon isbotlangan. YA’ni hisob-kitoblarga qaraganda, ular shunday sur’atda ishlatilsa, neft zaxiralari 45-50 yilga, tabiiy gaz 70-75 yilga, ko’mir esa 150-160 yilga etar ekan, xolos. Achinarli jihati, uglevodorod manbalaridan surunkali foydalanish oqibatida oxirgi yillarda sayyoramizda iqlim o’zgarishi, ozon qatlamining emirilishi kabi global ekologik

muammolar ham yuzaga kelmoqda. Bularning barchasi dunyo hamjamiyati oldiga qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni dolzarb masala sifatida qo’ymoqda. Gap shundaki, muqobil energiya manbalari an’anaviylariga nisbatan bitmastuganmasligi, arzonligi, tejamkorligi, ekologik jihatdan bezararligi bilan alohida ajralib turadi. Uning quyosh, shamol, dengiz to’lqinlari, er qa’rining geotermal, kichik gidroenergetika, biomassa kabi ko’plab turlari mavjudligi shundan dalolat beradi. O’zbekistonda esa, uning tabiiy -geografik joylashuviga ko’ra, ayniqsa, quyosh energiyasi eng istiqbolli hisoblanadi. Bu erda 320 kun quyoshli bo’lishi, ya’ni yillik quyosh energiyasi potensiali energiyaga bo’lgan ichki ehtiyojdan bir necha marta yuqori ekanligi qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish uchun ulkan tabiiy imkoniyat yaratadi. 4. Rasm. Quyosh batareyalarining uy tomiga joylashtirilishi.

O ‘zbekiston respublikasi xududida quyosh nuri intensivligi kartasi. Tahlillarning ko’rsatishicha, hozir noan’anaviy energiya manbalaridan foydalanishda AQSH, Germaniya, Italiya, Ispaniya, YAponiya, Xitoy, Janubiy Koreya, Hindiston, Braziliya kabi davlatlar etakchilik qilmoqda. Keyingi yillarda esa mazkur jabha Osiyo mintaqasida ham jadal taraqqiy etib, undan ijtimoiy- iqtisodiy sohalarda foydalanish ko’lami tobora kengayib borayotgani e’tiborga loyiqdir. Bu borada, xususan, O’zbekistonda salmoqli tajriba to’plangan bo’lib, ilmiy va eksperimental tadqiqotlar olib borilayotgani holda, shu asosda tayyorlangan ishlanmalar hayotga izchil tatbiq etilmoqda. Qaytalanuvchan energiya manbalarining asosiy afzalligi tugallanmasligi va ekologik tozaligi. Ulardan foydalanish planetaning energetik muvozanatini o’zgartirmaydi. Bu sifatlari tiklanuvchan energetikaning chet ellarda ham va ularning yaqin o’n yillik ichida rivojlanishining optimistik prognozlarining keng rivojlanishiga hizmat qiladi. Tiklanuvchan energiya manbalri insoniyat oldida turgan uchta global muammolarni echishda sezilarli rol o’ynaydi: energetikada, ekologiyada, savdosotiqda. . 5.

Toshkent viloyatining Parkent tumanida joylashgan, Markaziy Osiyoda o’xshashi yo’q ilmiy-eksperimental markaz — Fanlar akademiyasi ―Fizika- Quyosh‖ ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasining faoliyati buning yaqqol tasdig’idir. Negaki, ushbu jamoa tadqiqotlarining samaralari jahon miqyosida allaqachon e’tirof etilgan. Bu erda issiq suv va issiqlik ta’minoti uchun past quvvatli qurilmalarni yaratish, elektr energiyasi olish uchun fotoelektrik va termodinamik o’zgartkichlar, maxsus materiallar sintezi texnologiyalari, materiallar va konstruksiyalarga termik ishlov berishda quyosh energiyasidan foydalanish bo’yicha ilmiy tadqiqot va tajribakonstruktorlik ishlari amalga oshirilmoqda. Uning natijalari esa mamlakat iqtisodiyotining turli tarmoqlarida qo’llanilmoqda. SHundan kelib chiqib, O’zbekiston quyosh energiyasi sohasidagi ilg’or texnologiyalarni Markaziy Osiyoda tajriba tariqasida joriy etishda amaliy makon sifatida xizmat qiladi, desak, mubolag’a bo’lmaydi. Evropa fotoelektrik sanoati assotsiatsiyasi (EPIA) ma’lumotiga qaraganda, butun dunyoda qayta tiklanuvchi energiyadan foydalanish sur’ati muttasil o’sib bormoqda. Aytaylik, 2012 yilda jahon bo’yicha umumiy quvvati 100 GVtga teng bo’lgan fotoelektrik panellar o’rnatilgan bo’lsa, joriy yilning o’tgan o’n oyi ichida 30 GVtli shunday qurilmalardan ham foydalanish yo’lga qo’yildi. Pirovardida birgina Germaniyada fotoelektrik stansiyadan olingan elektr energiyasining narxini 0.07 AQSH dollarigacha kamaytirishga erishildi. Mamlakatimizda esa, ta’bir joiz bo’lsa, Prezidentimizning 2013 yil 1 martdagi ―Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida‖gi Farmoni noan’anaviy energiya resurslari, jumladan, quyosh energiyasidan foydalanish uchun keng imkoniyatlar eshigini ochib berdi. CHunki ushbu hujjatga ko’ra, to’plangan tajribani hisobga olgan holda, quyosh va biogaz energiyasidan foydalanish sohasidagi eksperimental va amaliy tadqiqotlarni yanada chuqurlashtirish, bunda muqobil manbalardan energiya hosil qilish bo’yicha tajriba loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish, o’zimizda tegishli uskunalarni, butlovchi buyumlar va materiallarni ishlab chiqarish, ularga servis xizmati ko’rsatishni tashkil qilishga alohida e’tibor qaratilgan. SHuningdek, fotoelektrik

panellar tayyorlash bo’yicha loyihalar imtiyozli kreditlar bilan moliyalashtirilishi, quyosh hamda biogaz energiyasini ishlab chiqaruvchilar va foydalanuvchilarga soliq va bojxona imtiyozlari berilishi belgilab qo’yilgan. Toshkent shahrida Xalqaro quyosh energiyasi institutining tashkil qilingani esa sohada olib borilayotgan islohotlarning mantiqiy davomi bo’ldi. Nega deganda, quyosh energiyasidan sanoat ko’lamida foydalanish uchun yuqori texnologik ishlanmalarni amalga oshirish, quyosh energiyasi potensialini ilg’or va samarali texnologiyalar asosida iqtisodiyotning turli tarmoqlari va ijtimoiy sohada qo’llash bo’yicha takliflar tayyorlash, shu jumladan, maxsus materiallarni sintez qilish va ularga termik ishlov berish texnologiyalarini amaliyotga tatbiq etish bilan bog’liq amaliy tadqiqotlarni o’tkazish, quyosh energetikasi sohasidagi yirik loyihalar bo’yicha hujjatlarni ishlab chiqish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish ushbu ilmiy dargohning asosiy vazifasi hisoblanadi. Bundan tashqari, mazkur institut fan va sanoat tarmoqlari o’rtasida ko’prik vazifasini ham o’taydi. Boshqacha aytganda, Xalqaro quyosh energiyasi instituti olimlarimiz tomonidan yaratilgan innovatsion ishlanmalarni, shuningdek, chet elning ilg’or ishlanmalarini texnologiyalar transferi orqali arzonlashtirgan holda bozorbop sanoat namunasi darajasiga olib chiqib, uning to’liq konstruksiyaviy texnologik hujjatlarini tayyorlashda faollik ko’rsatadi. SHu ma’noda, u ―O’zbekenergo davlataksiyadorlik kompaniyasi, ―O’zkommunxizmat‖ agentligi, ―O’zeltexsanoat uyushmasi, ―O’zbekneftgaz‖ milliy xolding kompaniyasi, O’zbekiston Fanlar akademiyasi, ―Davarxitektqurilish qo’mitasi va iqtisodiyotimizning boshqa sohalari uchun texnologik maydon bo’lib xizmat qiladiki, bu nafaqat O’zbekiston, balki butun Osiyo qit’asining boshqa mamlakatlarida qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirishga qaratilgan yangi qo’shma loyihalarni amalga oshirishda muhim omil bo’lishi, shubhasiz. Mutaxassislarga ayonki, quyosh elektr stansiyalari va suv isitish geliokollektorlarini barpo etishda kremniy, germaniy, galliy arsenidi, kadmiy- tellur, galliy fosfidi kabi yarimo’tkazgich materiallaridan foydalaniladi. Bugungi

kunda esa kremniy asosida yaratilgan qurilmalar keng qo’llanilayotgan bo’lib, ulardan 25-30 yil, hatto 35-40 yil davomida foydalanish mumkin. Gelioenergetika – energiyani Quyoshdan olish. Quyosh energetikasining bir nechta texnologiyasi mavjud. Katta sondagi ketma-ket va parallel ulangan elementlardan yig’ilgan, Quyoshning nurlanish energiyasini to’g’ridan- to’g’ri o’zgartiradigan fotoelektrogeneratorlar quyosh batareyalari degan nom oldi. Quyosh nurlaridan energiya olish atmosferaga zararli chiqindilarni chiqarmaydi, standart silikon quyosh batareyalarni ishlab chiqarish ham kam zarar keltiradi. Lekin katta masshtabda ko’p qatlamli elementlarni galliy arsenidi yoki kadmiy sulfidi kabi g’ayriodatiy materiallardan foydalanish zararli chiqindilarni chiqarish bilan bog’liq. Quyosh batareyalari katta joyni egallaydi. Lekin boshqa manbalar bilan taqqoslaganda, masalan, ko’mir bilan, ular to’la o’rinlidir. Bundan tashqari Quyosh batareyalari uylarning tomlarida, shosse yo’llari chetlarida joylashtirilishi mumkin hamda quyoshga boy bo’lgan cho’llarda ishlatilishi mumkin. Quyosh batareyalarining xususiyatlari ularni uzoq masofalarda joylashtirish imkonini beradi, modul konstruktsiyalarni esa engil tarzda olib borish va boshqa erda joylashtirish mumkin. SHuning uchun qishloq joylarida va uzoq joylarda qo’llaniladigan Quyosh batareyalari ancha arzon elektr energiya beradi. Uzoq erlarda joylashgan aholi Quyosh batareyasi energiyasini yoritish, radio eshittirish va boshqa ro’zg’or ehtiyojlariga ishlatadi, Quyosh energiyasidan amaliy tarzda quduqdan suvni ko’tarishda va sog’liqni saqlash ehtiyojlariga ham ishlatiladi. Quyosh energiyasidan keng foydalanishni to’xtatib turadigan bosh sabab, bu uning yuqori narxidir. Bu kelajakda arzon va samarali texnologiyalarni rivojlanishi natijasida pasayadi. Quyosh elektr energiyasining hozirgi narxi 1Vt quvvatga 4,5 dollarga teng, 1,0 kVt∙s elektr energiyaning bahosi yoqilg’ini an`anaviy yo’l bilan yoqilganda olingan energiyadan olti marta qimmat. Qachon Quyosh energiyasini ishlab chiqarish bahosi yoqilg’ini yondirib olinadigan energiya bahosi bilan tenglashsa, u keng tarqalishi mumkin, lekin 90- yillardan gelioenergetika

rivojlanish tezligi yiliga 6% ni tashkil etadi, bu vaqtda neftning dunyo iste`moli yiliga 1,5% ni tashkil etadi. Quyosh energiyasini issiqlik olishda, xususan, turar joylarni issitishda ishlatish mumkin. 3.O’zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish yo’lida erishilayotgan yutuqlar va loyihalar. O’zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish tarixi XX asrning 70 – yillaridan boshlandi. O’sha paytda ―Geliotexnika‖ jurnali chiqa boshlagan va 2000 darajadan ortiq xaroratga bardosh beruvchi materiallarni sinash uchun zarur quyosh pechini qurish to’g’risida qaror qabul qilingan edi. 1929 – yilda tamaki ekstraktini Quyosh nuri yordamida bug’lantirish amalga oshirilgan (A. I. Lastak), 1930 – yil Quyosh nurida isitiladigan tajribaviy issiqxonalar qurildi (L. N. Satikov), 1934 – yil Toshkentda geliotexnika laboratoriyasi, 1943 – yilda esa O’zbekiston FA Fizika – texnika instituti tarkibida geliotexnika laboratoriyasi tashkil etildi. Unda Quyosh suv qurilmalari, meva quritkichlar, Quyosh pilla ivitgichlari va quritgichlari, oltingugurtning Quyosh suyultirish qurilmasi ishlab 20 chiqildi va amaliyotga tatbiq qilindi. Toshkentda 1946 – yilda ko’zgusining diametri 10 metrli paraboloid qurilma qurildi. Bu qurilma xonalarni isitish va havosini mo’tadillashtirish, bug’ hamda muz olish bilan bog’liq tadqiqotlar o’tkazishga imkon berdi (G’. Y. Umarov). Buxoro shahrida gelio suv isitkichlar va gelio – oshxonalarni ko’plab ishlab chiqaradigan birinchi gelioapparatlar zavodi qurildi (1978). 1963 – yilda Geofizika bo’limi tashkil etilib, unda Quyosh nuri energiyasini xo’jalik ekinlari urug’lariga ekishdan oldin zaharli kimyoviy moddalarni qo’llamagan holda impulsli nur bilan ishlov beruvchi qurilmalar yaratildi. Katta Quyosh konsentratorlarining amaliy ahamiyatini e’tiborga olib akademik Azimov S.A. rahbarligida issiqlik quvvati 1000 kVt bo’lgan ―Katta Quyosh sandonini‖ (KQS) o’z ichiga olgan ilmiy ishlab chiqarish majmuasi yaratildi. Majmuaning katta Quyosh sandoni Toshkent shahridan 45 km uzoqlikda,

Parkent tumanida 1987 – yilda ishga tushirildi. Shunday qurilma shu vaqtga qadar faqat Odeyo (Fransiya) shahrida bor edi. Qurilmaning konsentratori yuqori va pastdan kesilgan hamda fokus masofasi 18 m bo’lgan paraboloid bo’lib, 54x42 m o’lchamga ega. Geliostat maydoni (ko’zgular joylashgan maydon) 62 ta bir xil o’lchamdagi, qiya tekislikda ma’lum tartibda joylashgan geliostatlardan tashkil topgan. Maydonning vazifasi kun bo’yi konsentratorni uning optik o’qi yo’nalishidagi quyosh nurlari bilan ta’minlab turishdan iborat. 1993 – yilda ―Fizika – Quyosh‖ ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi tarkibida materialshunoslik instituti tashkil etilgan. Hozirgi kunda institutda yirik olimlar Risqiyev T.T., Odilov G’.T. va boshqalar boshchiligida qiyin eruvchi materiallar fizikasi sohasida keng ko’lamda ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. O’zbekistonda yiliga 320 kun quyosh charaqlab turadi. Davlatimizning 1 – prezidentining 2013 yil 1 martdagi ―Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to’g’risida‖gi farmonida mamlakatimizda qayta tiklanadigan energetikani rivojlantirish strategiyasi belgilab berilgan. [1] Xalqaro energetika amaliyotida muqobil manbalar sifatida gidro, quyosh, shamol, geotermal, yer issiqligi, biomassa energiyalari alohida e’tirof etiladi. Ular 21 orasida eng istiqbolli yo’nalishlardan biri, shubhasiz, quyosh energiyasidan foydalanishdir. 2013 – yil 1 – martdagi qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining qator ilmiy muassasalari bazasida Xalqaro quyosh energiyasi instituti tashkil etildi. Xalqaro hamkorlikni kengaytirish asosida quyosh energiyasidan foydalanish sohasida ilmiy va eksperimental tadqiqotlar hamda innovatsion ishlanmalarni amalga oshirish, ilg’or va iqtisodiy jihatdan samarali quyosh texnologiyalari va geliouskunalar asosida iqtisodiyotning turli tarmoqlari va ijtimoiy sohada quyosh energetikasi salohiyatini amaliy qo’llashga doir takliflar ishlab chiqish ushbu institutning asosiy vazifalaridir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Fedorov A.A. Kameneva V.V. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatlmizdat 1984 2. Yermilov A.A. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatomizdat,1983 3. Gladilin L.V. Osnovi elektrosnabjeniya gornix predpriyatiy. M.: Nedra, 1980 4. Konavalova L.L., Rojkova L.D. Elektrosnabjeniya promishlannix predpriyatiy i ustanovok. M.: Energoatomizdat, 1989 5. Pravila ustroystva elektroustanovok. M.: Energoatomizdat, 1985 6. Spravochnik po elektrosnabjeniyu i elektroobrudovaniyu. T.1 i 2. M.: Energoatomizdat, 1986, 1987 7. Nasritdinov Sh.G. Kon elektrotexnikasi, III kism, Toshkent-1995.

Похожие

Atom elektr stansiyalari (aes)

Gidro elektr stansiyalari (GES). Suv yig’ish elektr stansiyalari (SyES, GAES). MGD-generator

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)

Quyosh energiyasini o’lchash usullari

Elektr yuritma asoslari