Quyosh energiyasini o’lchash usullari - Энергетика - Рефераты

Quyosh energiyasini o’lchash usullari

Загружено в:

26.08.2023

Скачано:

0

Размер:

80.083984375 KB

Quyosh energiyasini o’lchash usullari Reja: 1. Quyosh radiatsiyasining tarqalishi 2. Quyosh radiasiyasini o’lchash. 3. Termoelektrik aktinometr yordamida to’g’ri quyosh radiasiyasini o’lchash.

Quyosh nuri bitmas tuganmas enegiya manbaidir. Yer atmosferasi chegarasiga 1,35 kW/m 2 nurlanish oqimi zichligi to’g’ri keladi va quyosh doimiysi deb yuritiladi. Quyosh nuri Yer atmosferasidan o’tganda, uning energiyasi qaytish, tarqalish va yutilish jarayonlari natijasida kamayadi. Bu jarayonlar nurni havo tarkibiga kiruvchi gaz molekulalari va chang zarrachalarining o’zaro ta’sirlari bilan xarakter-lanadi. Masalan azon (ultrabinafsha nurlarning ko’p qismini yutadi), suv bug’i (inrfraqizil spektriga yaqin nurlarni yutadi), karbonatangidrid gazi (o’rtacha infraqizil nurlarning ko’p qismini yutadi). To’g’ri quyosh nuri yer yuzasiga yetib kelganda, uning enegiyasi haqiqatdan ham kamayishiga qaramasdan, bir yilda yer yuzasi qabul qilayotgan quyosh nurining energiyasi taxminan 1,2 10 1 7 W (1 10 1 8 kW · soat)ni tashkil qiladi. Bu dunyoda iste’mol qilinadigan energiyadan 20 000 marta ko’p. Ammo quyoshdan keladigan energiyaning hammasini to’plash judda mushkulligi bilan xarakterlanadi [38]. Ekologik muhitga zarar bo’lmasligi uchun yer yuziga tushadigan hamma quyosh energiyasining 1,5%, ya’ni yiliga 1,62·10 1 6 KW·soat energiyasidan foydalansa bo’ladi (bu 2·10 1 2 t shartli yonilg’iga teng ekvivalentdir). Yer kurrasi yuzasiga quyosh nurining taqsimlanishi bir tekisda emas. Yil davomida yerning 1 m 2 yuziga to’g’ri keladigan quyosh energiyasi 3000 MJ/m 2 dan 8000 MJ/m 2 gacha o’zgarib turadi. Yerning 1 m 2 yuzasiga bir kunda tushadigan quyosh energiyasining o’rtacha yillik miqdori 7,2 MJ/m 2 (shimolda) dan 21,4 MJ/m 2 (sahrolarda)gacha o’zgaradi. Quyosh nuri oqimining o’rtacha yillik zichligi subtropik va sahrolarda 210...250 Vt/m 2 MDH davlatlari markaziy qismida 130...210 Vt/m 2 va shimolda 80...130 W/ m 2 ni tashkil qiladi. Quyosh energiyasi oqimining eng yuqori zichligi 1 kW/ m 2 gacha ko’tariladi [38]. Geografik kengliklardagi ayrim mintaqalarda quyosh nurining yillik oqimi keng oraliqda o’zgaaradi, ya’ni 1 m 2 gorizontal yuzaga; Sibirning shimoliy-sharq va shimoliy orollariga 550…830 kW/soat, Sibr va Yevropa mintaqasining ko’p qismiga 83… 1100 kW/soat Uzoq Sharq, Sibir, Povolje, Moldaviya va Ukrainaning janubiy tumanlariga 1100 …1380 kW/soat Turkmaniston sahrolariga 2000 kW/soat quyosh energiyasi tushadi. Quyosh energiyasi sochilib tushishi Turkmanistonda 3100 soat, O’zbekiston va Tojikistonda 2815…2830 soat, Qozog’iston va Qirg’izistonda 2575 soat, Armaniston, Gruziya va Ozarbayjonda 2125…2520 soat, Ukraina va Moldaviyada 2005… 2080 soatni tashkil etadi.

O’rta Osiyo respublikalarida quyosh energiyasidan foydalanish uchun sharoit juda ham yaxshi, chunki iyun oyida yorug’ kunning uzunligi 16 soat, dekabrda esa 8-10 soat. Bu yyerda yiliga 300 kun, yozda oyiga 320-400 soat ochiq quyosh nuri to’g’ri keladi. Quyosh radiasiyasini o’lchash. Yer shartida amaliyotda quyosh radiatsiya darajasini avvaldan aniq aytish uchun atmosferada tashqari-dagi radiatsiyaning pasayishini hisoblab chiqmaydilar, chunki bu ishni bajarish uchun qiyin olinadigan meteorologik axborot kerak. Buning o’rniga quyosh moslamalarni loyihalashda yoki quyosh radiatsiyasi o’lchamlaridan foydalaniladi yoki berilgan meteorolik ko’rsatkichlar yordamida quyosh radiatsiyasining raqamlari aniqlaydilar. Mazkur bobda quyosh radiatsiyasi o’lchashning uslublari ko’rib chiqiladi, ko’rsatkichlar maxsus xususiyatlari muhokama qilinadi va bu ko’rsatkichlarni ko’rib chiqish uslublari ko’rib chiqiladi. Amaliyotda quyosh radiatsiyasi o’lchashning ko’rsatkichlardan foydalanishning bir necha yullari ko’rsatilgan. Birinchi yo’l quyosh radiatsiyasini jarayonni o’rtacha o’lchash, masalan, bir oyda, bu jarayonning o’rtacha effektivligini hisoblashga yo’l beradi. Lekin bu yo’lning xatoligi shundan iboratki ko’p jarayonlar moslamalarda Quyosh radiatsiyasiga chizig’siz bog’liq bo’ladi, shuning uchun o’rtacha ko’rsatkichlardan bu hodisalarda foydalanish juda katta xatolarga olib kelish mumkin. Ikkinchi yo’l jarayon effektivligini baholash uchun berilgan maydonda quyosh radiatsiyasi darajasini soat yoki kunlar natijalaridan foydalanish. Uchinchi yo’l energiyani o’zgartirish jarayoni effektivligini avvaldan hisoblash uchun vaqtincha taqsimlashlardan foydalanib va quyosh radiatsiyasi ko’rsatkichlarini o’rgatib chiqishda statistik uslublardan foydalanishdan iborat. Termoelektrik aktinometr yordamida to’g’ri quyosh radiasiyasini o’lchash. Termoelektrik aktinometr yordamida to’g’ri quyosh radiatsiyasi intensivligini o’lchash quyidagi tartibda olib boriladi. 1. Aktinometr termobatareyasining uchlaridan tashqariga chiqaril-gan ikkita simni GSA-1 tipidagi galvonometrning (  ) va  S  deb yozib qo’yilgan klemmalariga ulanadi (3.1-rasm) . Bunda galvonometr strelkasining nolin-chi bo’limidan o’ngga og’ishiga erishish kerak.

Galvonometrning yuz tomoniga joylashtirilgan termometrning ko’rsatishini yozib qo’yiladi. 2. Aktinometr trubkasining qopqog’i olib qo’yiladi. So’ngra trubkani quyoshga aniq qaratib, termobatareyasini 1-2 minut davomida qizdiriladi. 3. So’ngra aktinometr trubkasi qopqoq yordamida berkitiladi va 20- 25 sekunddan keyin (galvonometr strelkasining tebranishi to’xtagach) galvonometr strelkasining ko’rsatgan bo’limi, ya’ni galvonometrning nol holati N0' aniqlanadi. 4. Trubka qopqog’ini olib qo’yib, har 20 sek o’tgandan keyin galvonometr ko’rsatishlarini 0,1 bo’limigacha aniqlikda shkaladan yozib boriladi. N 1 , N 2 , N 3 , N 4 , N 5 bo’limlariga teng bo’lsin. Shu tarzda o’tkazilgan o’lchashlarning soni 5 martadan kam bo’lmasiligi kerak. 5. Trubka olib qo’yilgan holdagi o’lchashlar tamom bo’lgach trubkani yana berkitilib, 20-25 sek o’tgach galvonometr strelkasining keyingi nol holati N0 aniqlanadi. Shu bilan bir seriya o’lchash tamom bo’ladi. 6. Galvonometr ko’rsatishining o’rtacha nol holati quyidagicha aniqlanadi: N 0 =N0'+N 0} } } } over {2} } . } {¿¿¿ ¿¿¿ (3.1) 7. Trubka ochib bo’lganda galvonometr strelkasi ko’rsatishlarining o’rtacha qiymati aniqlanadi. N o ’ rt a  N +N 2+N4+N51 5 . (3.2) 8. Galvonometr pasportidan foydalanib, o’lchashlar o’tkazilayotgan temperaturadagi galvonometr shkalasiga tuzatish kiritib  N aniqlanadi. 9. N o ’ rt a ning qiymatiga  N ni qo’shib, galvonometr strelkasi ko’rsatishining tuzatilgan qiymati hisoblanadi : N t u z a t  N o ’ r t a  N (3.3)

10. Quyosh nurlariga tik sirtdagi to’g’ri intensivligini kal sm 2⋅min birlikda ifodalash uchun N t u z at ni xuddi shu temperatura uchun olingan aktinometr domiysi k ga ko’paytirish kerak: S  k · N t u z a t (3.4) 11. Insolyasiyani S ’  S·sinh  formula bo’yicha hisoblanadi. Buni o’lchash vaqtidagi quyosh balandligi avvaldan ma’lum bo’lishi kerak. Aktinometriya. Quyosh radiasiyasini hisoblash. Aktinometriya- yorug’lik manbasi tarqatayotgan nuriy energiyani Yer sirtiga yetib keladigan quyosh energiyasini miqdoriy o’lchash bilan shug’ullanadi. Yer sirtiga tushayotgan quyoshning nur energiyasini quyosh radiatsiyasi deyiladi. Yer yuziga tushayotgan quyosh radiatsiya-sini to’g’ri quyosh radiatsiyasi va sochilgan (atmosferada sochilib yerga yetib kelgan) quyosh radiatsiyasidan iborat bo’lib tushayotgan umumiy quyosh energiyasining 85-90% ni to’g’ri quyosh radiatsiyasi tashkil qiladi. To’g’ri quyosh radiatsiyasini o’lchashda termoelektrik aktinometrdan va yig’indi quyosh radiatsiyasini o’lchashda piranometrdan foydalaniladi. Quyosh radiatsiyasini intensivligi Kal sm 2⋅min da SI sistemasida esa W m2 da o’lchanadi. Bu birliklar orasidagi bog’lanish quyidagicha: Kal sm 2⋅min = 4,19 10 −4м2⋅60 s ≈ 700 W m2 (3.5) Atmosferadan tashqaridagi istalgan nuqtada quyosh radiatsiyasi-ning intensivligi bir xil bo’lib, xalqaro kelishuvga muvofiq quyosh doimiysi deyiladi. Quyosh domiysi J=1,98 Kal sm 2⋅min =1386 W m2 . Kundalik kuzatishlardan bilish qiyin emaski, quyosh radiatsiyasining tushish miqdori soat, kun va yil davomida o’zgarib turadi. 3.1-jadvalda O’zbekiston hududida gorizontal sirtda soatlar bo’yicha tushishi mumkin bo’lgan to’g’ri quyosh radiatsiyasi W m2 hisobida keltirilgan. 3.1-jadvalada keltirilgan raqamlar va yillik kuzatishlarning o’rtachasi bo’lib haqiqatdagisi bilan farq qilishi mumkin. Xatolik 5-7% dan oshmasligini

hisobga olsak, amaliy hisoblashlarda bu ma’lumotlardan foydalanish mumkin. 3. 1-jadval Oylar Kun soatlari 12 11, 13 10, 14 9, 15 8, 16 7, 17 6, 18 Dekabr 840 800 745 640 370 - - Yanvar, Noyabr 860 840 780 675 460 - - Fevral, Oktyabr 910 890 840 760 600 180 - May, Sentyabr 930 910 880 830 705 550 500 Aprel, Avgust 940 935 910 865 780 630 300 May, Iyun 940 930 910 865 800 620 465 Iyul 930 925 910 865 800 700 520 Ma’lum yuzaga tushayotgan quyosh energiyasini hisoblash quyidagi formulalar asosida bajariladi.Q= [J1cos i+0,5 (1+cos m )⋅D ]⋅Sτ (3.6) cos i= sin (ϕ− m )⋅sin δ+cos (ϕ− m )⋅cos δ⋅cos τθ (3.7) δ=23 ,45 sin (360 ⋅384 +n 365 ) (3.8) bunda: Q -yuzaga tushayotgan quyosh energiyasi [J] i-quyosh nurlarini tushish burchagi [grad ] m-yuza qiyalik burchagi [grad ] ϕ− geografik kenglik [ϕ= 40 o] δ− quyoshning siljish burchagi (Kuper formulasi asosida hisoblanadi). S-yuza; τ− quyosh energiyasini tushish vaqti n-yil boshi yanvardan boshlab hisob o’tkazilayotgan kun

τ⊕−quyosh vaqti. Tush vaqti uchun τ⊗=0 bo’lib 1 soat oldingi va keyingi soatlar uchun 15 0 dan qo’shib borildi. Masalan: tush vaqti 12 0 0 bo’lsa τ=00 11 va 13 da τ = 15 0 , 10 va 14 τ = 30 0 . J 1 , D - q uyoshga tik bo’lgan yuzaga tushayotgan to’g’ri diffuz radiatsiya miqdori [ W m2] bo’lib, uni 3. 1-jadval yordamida, aniq hisoblashlarda esa o’lchash asboblaridan foydalaniladi.

Adabiyotlar ro ’ yxati : 1.Захидов Р.А. Зеркальные системы концентрации лучистой энергии. Ташкент: Фан. 1986. -176 с. 2. Захидов Р.А., Умаров Г.Я., ВайнерА.А.Теория и расчёт гелиотехнических концентрирующих систем. Ташкент: Фан. 1977. - 144 с. 3.Zahidov R.A. Technology and testing of solar energy concentrating systems. Tashkent: 1978. 184 P.184.

Похожие

Elektr o’lchash turlari va usullari

Elektr energiyasini ishlatuvchilari va iste’molchilari

Elektr o’lchash o’zgartkichlari

Elektr o’lchash usullari va asoslari to’g’risida. Elektr o’lchashlar bo’yicha umumiy ma’lumotlar

Analogli elektr o’lchash asboblari. Elektromexanik o’lchash asboblarining umumiy nazariyasi