Suyuqliklar uchun bernulli tenglamasi - Энергетика - Рефераты

Suyuqliklar uchun bernulli tenglamasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1302 KB

Suyuqliklar uchun bernulli tenglamasi Reja: 1. Qovushqoq suyuqliklarda ichki kuchlar. Nave – Stoks tenglamasi. 2. Elementar oqimcha uchun Bernulli tenglamasi. 3.Bernulli tenglamasining geometrik, energetik va fizik mazmunlari.

1. Qovushqoq suyuqliklarda ichki kuchlar. Nave – Stoks tenglamasi. Real suyuqliklarda gidrodinamik bosim mavjud bo’lib, harakat yo’q bo’lgan holda u gidrostatik bosimiga aylanadi. Gidrodinamik bosimning xossalari gidrostatik bosim xossalariga qaraganda umumiyrokdir. Gidrodinamik bosim suyuqlikdagi ichki kuchlarni ifodalovchi va zo’riqish kuchlari deb ataluvchi kuchlar tarkibiga kiradi. Suyuqlik ichida joylashgan biror elementar hajmni ko’zlasak, o’nga tashqaridagi suyuqlik massasi ma‘lum bir kuch bilan ta‘sir qiladi. Ana shu kuch zo’riqish kuchi deyiladi. Bu kuchni to’laroq tasavvur qilish uchun tomonlari dx, dy, dz ga teng bo’lgan tetraedr ko’rinishdai elementar hajm ajratib olamiz (5.1- rasm). U holda tetraedrning qiya sirtiga tashqaridagi suyuqlik P n kuch bilan ta‘sir qiladi. Olingan elementar hajm harakat vaqtida o’z holatini saqlab qolishi uchun o’nga teng ta‘sir etuvchisi P n kuchiga teng va qarama-qarshi yo’nalgan quyidagi uchta kuch ta‘sir qiladi: tetraedrning yOz tekislikda yotgan yuzasi bo’yicha Р х kuchi, хОz tekislikda yotgan yuzasi bo’yicha Р у kuchi; хОу tekisligida yotgan yuzasi bo’yicha Р z kuchi. Bu kuchlarning har biri x, u, va z o’qlari bo’yicha proeksiyaga ega: P x (P xx , P xy , P xz )} P у (P уx , P уy , P уz )} P z (P zx , P zy , P zz )}

Shunday qilib, Р kuchni 9 ta kuch bilan almashtirish mumkin bo’ladi. Bunday xususiyatga ega bo’lgan kattaliklar tenzorlar deb ataladi va quyidagicha yoziladi:      zz zy zx yz yy yx xz xy xx n P P P P P P P P P P , , , , , , (1) Bu kuchlardan 3 tasi Р хх ,, Р уу ,, Р zz tetraedr yon sirtlariga normal bo’yicha yo’nalgan bo’lib, ular zo’riqish tenzorining normal tashkil etuvchilari deyiladi. Tenzorning qolgan 6 ta tashkil etuvchisi sirtlarga urinma bo’yicha yo’nalgan bo’lib , zo’riqish tenzorining urinma tashkil etuvchilari deyiladi. Urinma tashkil etuvchilar quyidagi xossaga ega bo’ladi: Р ху = Р ух ; Р хz = Р zх ; Р уz = Р zу Shuning uchun, P tenzori sim m etrik tenzor deb ataladi. Bu xossaning isboti maxsus kurslarda keltirilgan bo’lib, biz u to’g’risida to’xtalib o’tirmaymiz. Shuningdek, tenzorning komponentlarini tushuntirishlarsiz, tezlik va qovushqoqlik koeffisienti orqali ifodasini keltiramiz. , 2 x u P P x xx      , 2 y u P P y yy       , 2 z u P P z zz      ,            y u x u P P x y yx xy  (2) ,            x u z u P P z x zx xz  ,             z u y u P P y x zy yz  bu Еrda Р – gidrodinamik bosim. Bu ifoda umumlashgan Nyuton gepotezasi deb ataladi. Bu holda avvalgi mavzularda aytganimizdek harakat tenglamasini tuzish mumkin bo’ladi. Tomonlari dx, dy, dz ga teng bo’lgan parallelipiped ko’rinishdagi elementar hajm olsak (5.2-

rasm) u holda Ох , Оу , О z yo’nlishida og’irlik va inersiya kuchlarini olganimizda, uchta kuch ta‘sir qiladi: Ох бo’йича P xx , P yx , P zx Oy бo’йича P xy , P yy , P zy Oz бo’йича P xz , P yz , P zz Demak parallelipipedning (5.2-rasm) Ох o’qiga tik bo’lgan yon yoqlari bo’yicha ta‘sir qiluvchi kuchlarning teng ta‘sir etuvchisi quyidagiga teng: . z р y р х р zх yх хх         Оу o’qiga tik bo’lgan yon yoqlari bo’yicha , z р y р х р zy yy хy         Оz o’qiga tik bo’lgan yon yoqlari bo’yicha z р y р х р zz yz хz         Dalamber prinsipidan foydalanib harakat tenglamasini tuzamiz u quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:                z p y p x p X dt u zx yx xx x  1 ,                  z p y p x p Y dt u zy yy xy y  1 (3)                z p y p x p Z dt u zz yz xz z  1 .

Olingan tenglamaga (4.11), (4.12), (4.13) va (4.14) munosabatlarni kirisak, real suyuqliklarning harakat tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:                            2 2 2 2 2 2 1 z u y u x u х р X z u u y u u x u u t u x x x x z x y x x x   ,                             2 2 2 2 2 2 1 z u y u x u y р Y z u u y u x u u t u y y y y z y y y x x   , (4)                             2 2 2 2 2 2 1 z u y u x u z р Z z u u y u u x u u t u z z z z z z y z x z   . Bu hosil bo’lgan tenglamalar sistemasi real suyuqliklar uchun Nave–Stoks tenglamasi deyiladi. U uchta tenglamadan iborat bo’lib, noma‘lumlar soni to’rtta ; U x , U y , U z , Р . Shuning uchun real suyuqliklar harakatini tekshirishda bu sistemaga (4.8) tenglama qo’shib Еchiladi. 2. Elementar oqimcha uchun Bernulli tenglamasi. Eyler va Nave-Stoks tenglamalar sistemalarini Еchish yo’li bilan suyuqlik harakatlanayotgan fazoning har bir nuqtasidagi tezlik va bosimni topish mumkin. Lekin bu sistemalarni Еchish katta qiyinchiliklar bilan amalga oshiriladi, ko’p hollarda esa xatto Еchish mumkin emas. Shuning uchun o’rtacha tezlikni topish bilan cheklanishga to’g’ri keladi. Buning uchun, odatda, Bernulli tenglamasidan foydalaniladi. Bernulli tenglamasini ikki xil usul bilan topish mumkin. Birinchi usul Eyler tenglamasidan foydalanish yo’li bilan amalga oshiriladi. Buning uchun (4.7) sistemaning birinchi tenglamasini dx ga, ikkinchi tenglamasini dy ga, uchinchi tenglamasini dz ga ko’paytiramiz va hosil bo’lgan uchta tenglamani qo’shamiz. Natijada quyidagi tenglamaga ega bo’lamiz:

) (1 | dzz p dyy p dxx p Zdz Ydy Xdx dz dt du dy dt du dx dt du z y x              (5) (4.10) munosabatdan ko’rinib turibdiki, ; dt u dx x  ; dt u dy y  ; dt u dz z  Shu munosabatdan foydalanib (5.5) tenglamaning chap tomonini quyidagi ko’rinishga keltiramiz: ) ( 2 1 2 2 2 z y x z z y y x x z z y y x x u u u d du u du u du u dt u dt du dt u dt du dt u dt du         (6) lekin )2 2 2 2 z y x u u u u    Bo’lgani uchun (5.5) tenglama chap tomonining ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: ) ( 2 1 ) ( 2 1 2 2 2 2 u d u u u d z y x    (7) (5.3) tenglamaning o’ng tomonidagi Zdz Ydy Xdx   biror kuch potensialining to’liq differensialidir. Agar shu potensialni ) , , ( z y x f F  bilan belgilasak, u holda quyidagiga ega bo’lamiz dF Zdz Ydy Xdx    (8) Odatda, suyuqlikka ta‘sir qiluvchi massa kuch og’irlik kuchidir. U holda dekart koordinatalar sistemasi quyidagicha bo’ladi:

gz F  (9) (5.5) tenglamaning o’ng tomonida yana bosim bilan ifodalanuvchi munosabat bo’lib, u bosimning to’liq differensialini ifodalaydi, ya‘ni dP dzz p dyy p dxx p          (10) (5.7), (5.8), (5.9), va (5.10) larni (5.5) ga qo’ysak, u quyidagi ko’rinishga keladi: 0 ) ( 1 ) ( 2 1 2    gz d dP u d  Hosil bo’lgan tenglamani elementar oqimchaning 1-1 kesimidan (4.1- rasmga q.) 2-2 kesimigacha integrallasak, quyidagi ko’rinishga keladi: 2 2 21 1 1 21 2 2 gz g p u gz g p u      (11) Bu tenglamadagi har bir had massa birligiga keltirilgan. Agar uni kuch birligiga keltirsak, ya‘ni g ga ikki tomonini bo’lib yuborsak, u holda    g ni hisobga olib, quyidagini olamiz: 2 2 21 1 1 21 2 2 z p g u z p g u        (12) Oxirgi tenglama 1738 yilda Bernulli tomonidan olingan bo’lib, uning nomi bilan ataladi va gidravlika, suyuqlik va gazlar dinamikasi fanlarida harakatning

asosiy tenglamasi bo’lib xizmat qiladi. Bernulli tenglamasini quyidagi ko’rinishda ham yozish mumkin: const z p g u     2 2 (13) Ko’rinib turibdiki, Bernulli tenglamasida asosan g u p z 2, , 2  kattaliklarning yig’indisi o’zgarmas ekan. D. Bernullining o’zi yuqoridagi tenglamani energiyaning o’zgarish qonunidan keltirib chiqargan bo’lib, biz keltirgan usul esa Eyler tomonidan qo’llanilgan. 3.Bernulli tenglamasining geometrik, energetik va fizik mazmunlari. Bernulli tenglamasining har bir I 2 va I 3 o’zining geometrik va energetik mazmunlariga ega. Buni aniqlash uchun biror elementar oqim olib, uch 1-1, 2-2 va 3-3 kesimlarni ko’ramiz (5. 3 -rasm). Bu kesimlarni og’irlik markazi biror 0-0 tekislikdan I 1 , I 2 va I 3 masofalarda bo’lsin. Bular qiyosiy tekislik 0-0 dan elementar oqimgacha geometrik balandliklarni ko’rsatadi. Endi olingan 1-1, 2-2 va 3-3

tekisliklar markazida pezometr va uchi egik naychalar urnatamiz. Bu holda pezometrlarda suyuqlik kesimlar og’irligi markaziga nisbatan ma‘lum balandliklarga ko’tariladi. Bular bosimlarda ifodalanadi: ,1 1  p h  ,2 2  p h  ,3 3  p h  h 1 , h 2 , h 3 lar pezometrik balandliklar deb ataladi. Uchi egilgan shisha naychalardagi balandlik ; 2 21 1 11 g U p h    ; 2 22 2 2 g U p h    ; 2 23 3 3 g U p h    Pezometrlardagi suyuqlik balandlik bilan uchi egilgan shisha naychalardagi balandlik farqi ; 2 21 1 11 g U h h   ; 2 22 2 2 g U h h   ; 2 23 3 3 g U h h   larga teng bo’ladi va tezlik balandligi deyiladi . Shunday qilib geometrik nuqtai nazardan Bernu l li tenglamasining hadlari quyidagicha ataladi: g U 2 21 , g U 2 22 , . 2 23 g U - Suyuqlikning tegishli kesimlaridagi tezlik bosimi; ,1  p ,2  p  3p - pezometrik balandliklar; ,1Z ,2Z 3Z - geometrik balandliklar.

, 2 2 g U ,  p Z - birliklari uzunlik birligiga tengdir. Pezometrlardagi suyuqlik balandliklari birlashtirsak hosil bo’lgan chiziq pezometrik chiziq deyiladi. Bernulli tenglamasidagi tezlik balandligi, pezometrik va geometrik balanliklarning umumiy yig’indisi o’zgarmas miqdor bo’lib, u 5.3-rasmda 0-0 chizig’i bilan bilgilanadi va suyuqlikning bosim tezligi deb ataladi. Gidrodinamikada bu uchta balandliklar , 2 2 g U ,  p Z ning yig’indisi suyuqlikning to’liq bosimi deb ataladi va Н harfi bilan belgilanadi. , 2 2 g U Н  ,  p . const Z  Bular ideal elementar oqimchalar uchun Bernu l li tenglamasining geometrik manosini bildiradi. Uning energetik manosi kinetik energiyaning o’zgarish qonuni bo’yicha chiqarilishiga asoslangan. Bernulli tenglamasi suyuqliklar uchun energiyaning saqlanish qonunidir. Bernulli tenglamasining chap tomoni elementar oqimchaning 1-1 kesimidagi to’liq solishtirma energiyasi bo’lib, u 2-2 kesimdagi to’liq solishtirma energiyaga teng yoki o’zgarmas miqdordir. Bernuli tenglamasining energetik yoki fizik ma‘nosi quyidagicha bo’ladi: g U 2 21 , g U 2 22 , . 2 23 g U elementar oqimchaning 1-1, 2-2, 3-3 kesimlarga tegishli solishtirma kinetik energiyasi; 5 5 2 2 1 1 , , Z P Z P Z P       elementar oqimcha kesimlari uchun solishtirma potensial energiya;

,1  p ,2  p  3p kesimlarga tegishli bosim ifodalanuvchi solishtirma energiya; ,1Z ,2Z 3Z , 1-1, 2-2, 3-3 kesimlarga tegishli og’irlik bilan ifodalanuvchi solishtirma energiya Bernuli tenglamasi ikki kesimda tegishli hadlarining ayirmasidan tashkil topadi: g U U 2 22 21 kinetik energiyaning birlik og’irlik uchun o’zgarishi:  2 1 P P  bosim kuchi bajargan ishning birlik og’irlikka tegishli qismi: ,2Z 3Z og’irlik kuchi bajargan ishning birlik og’irlikka tegishli qismi. Demak, suyuqlik harakat qilayotganda solishtirma kinetik va solishtirma potensial energiyalar harakat davomida o’zgarib boradi, lekin, to’liq solishtirma energiya o’zgarmas bo’ladi.

ADABIY O TLAR 1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 4. B. T. Yemtsev. «Texnicheskaya gidromexAniqa» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 5. I. O. Protodyakonov i dr. «Gidrodinamicheskiy osnov protsessov v ximicheskoy texnologii» L.: Ximiya 1987 . 6. O. M. Todes i dr. «Apparat s kipyashim zernistm sloyam» L.: Ximiya 1981 g. 7. Б. Некрасов “Гидравлика и ее применение на летательн ы х аппаратах ” М.: «Машиностроение» 1967 г. 8. П.Г. Киселев «Гидравлика основы механики жидкости» М.: Энергия 1980 г.

Похожие

Real suyuqliklar va gazlar uchun bernulli tenglamasi.

Suyuqlikning barqaror harakati uchun uzluksizlik tenglamasi. ideal suyuqlik harakati uchun eyler tenglamasi

Suyuqliklarning bеqaror harakati

Moslamalardan gazlarning oqib chiqish qonunlari

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari.