Suyuqliklarning bеqaror harakati - Энергетика - Рефераты

Suyuqliklarning bеqaror harakati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1326.5 KB

Suyuqliklarning bеqaror harakati Reja : 1. Siqilmaydigan suyuqliklarning beqaror harakati. 2.Gidravlik zarba hodisasi. 3.To’g’ri zarba uchun Jukovskiy formulasi 4.Teskari gidravlik zarba haqida tushuncha.

1. Siqilmaydigan suyuqliklarning beqaror harakati Beqaror harakatni tekshirish uchun avval bu harakatga Bernulli tenglamasini chiqaramiz. Buning uchun kinetik energiyaning o’zgarishi qonunidan foydalanamiz. Beqaror harakatda tezlik va bosim yo’l bo’yicha xam, vaqt bo’yicha ham o’zgargani uchun  Pl m d ) 2 ( 2 (1) (16.1) tenglamadagi kinetik energiyaning dt vaqt da o’zgarishi quyidagicha yoziladi: dl mu дl д dt mu дt д mu d                    2 2 2 2 2 2 (2) Barqaror harakatda elementar oqimchani ifodalovchi 16.1-rasmdagi sxema beqaror harakat uchun elementar oqimchaning biror aniq vaqtidagi holatini ifodalasin. Bu rasmdagi 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi masofani cheksiz kichraytirib borib, dl ga intiltirsak, (16.1) tenglama yuqoridagi oxirgi munosabatni hisobga olgan holda quyidagicha yoziladi:           Pdl dl mu l dl mu дl д ) 2 ( 2 2 2 (3) Siqilmaydigan suyuqlik uchun massa o’zgarmas bo’lgani sababli oxirgi tenglik ushbu ko’rinishda yoziladi:                    Pdl dl u дl д dt u дt д m 2 2 2 2 (4) Tenglamaning ikki tomonini dt ga bo’lamiz va u дt дl  ekanligini nazarga olsak   Pu u dl du mu dl du mu

yoki   P dl du mu dt du m (5) bo’ladi. , 1 1 dtu dl  dt u dl 2 2 Ekanligini hisobga olsak qdt m   (.6) qdtp A 1 1 qdt p A 2 2 . (7) (16.7) ga asosan 1-1 va 2-2 kesimlarga ta‘sir qiluvchi bosim kuchlari bajargan ishlarning yig’indisi gdt p p A А ) ( 2 1 2 1    bo’ladi yoki 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi masofa cheksiz kichik ekanligini nazarga olsak va dl dl dp dp p p    2 1 desak, u holda qdldt dl dp A A   2 1 (8) Suyuqlikning 1-1 kesimdan 2-2 kesimga o’tishda og’irlik kuchining bajargan ishi    2 1 2 1 3 z z qdt z z Q A      (9) yoki qdldt dl dz qdtdz A      3 ko’rinishda ifodalanadi.

Endi (6), (7) va (8) munosabatlarni hisobga olgan holda (4) tenglamani quyidagicha yoza olamiz:qdldt dl dz qdldt дl ap dl u дl д dt u дt д qdt                       2 2 2 2 Bu tenglama (5) dagi ko’rinishga keltirilsa qdt dl dz qdt дl др dl duu dt du qdt         bo’ladi. Oxirgi tenglamaning ikki tomonini γ qdt ga bo’lib, quyidagi ko’rinishda ifodalaymiz: dl dz dl dp дl дu g u дt дu g     1 1 Ba‘zi o’zgartirishlardan so’ng esa beqaror harakat uchun Bernulli tenglamasini differensial ko’rinishda olamiz: 0 1 2 1 2          dl dz dl dp g u дl дu дt дu g  (10) Bu tenglamani oralaridagi masofa chekli l ga teng bo’lgan ikki kesim uchun integrallasak 0 21 1 21 21 21 2 2        z z p p u u u u dzdp gu ddl дtдu g  va hosil bo’lgan tenglamani chekli oraliqdagi kesimlar uchun yozsak, u holda beqaror harakat uchun Bernulli tenglamasi quyidagicha yoziladi:

dl дt дu g z p g u z p g u u u         2 1 1 2 2 2 2 22 1 1 21  Bu tenglamaning o’ng tomonidagi integral inersiya bosimi deb ataluvchi miqdordir: lg j hиш  (11) bu Еrda     2 1 1u u dl дt дu l j u ΄ va u˝ ni ning birinchi va ikkinchi kesimlaridagi qiymatlari bilan ifodalasak, Bernulli tenglamasi quyidagicha yoziladi: инh z p g u z p g u       2 2 22 1 1 21 2 2   (12) Bernulli tenglamasini oqim uchun yozsak, u holda tezlikning qiymatlarini va uning o’rtacha qiymatlari bilan almashtirib yozamiz инh z p g z p g       2 2 22 1 1 21 2 2     (13) Beqaror harakatning Bernulli tenglamasini real suyuqliklar uchun ushbu ko’rinishda yozamiz: инh h z p g z p g        21 2 2 222 1 1 211 2 2      (14)

SHuni nazarda to’tish kerakki, h ин birinchi va ikkinchi kesimlardagi inersiya kuchlari bajargan solishtirma ishlarning farqini ko’rsatadi. Agar olingan tenglamalarni trubalar sistemasiga qo’llasak, u holda ikki kesim orasidagi ishqalanish va mahalliy qarshiliklarga bo’lgan sarf va inersiya qarshiligiga bo’lgan sarfni hisoblab yozamiz:          инh h z p g z p g 2 2 222 1 1 211 2 2      (1 4 ) Inersiya bosimi trubalarda kanallar va turli tusiqlar asta-sekinlik bilan ochilib-yopilgan hollarda shu ochib-yopilishning suyuqlik harakatiga ko’rsatgan qarshiliklari sifatida namoyon bo’ladi. Gidravlik mashinalar, gidrouzatgich va gidrouzatmalarda esa porshenlar harakati vaqtida hosil bo’ladigan o’zgarishlar ham inersiya bosimi yordamida hisobga olinadi. Misol uchun ikki idish biror truba orqali tutashtirilgan bo’lib, trubaga tutashtirilgan porshen harakat qilayotgan bo’lsin. Bu holda birinchi idishdagi suyuqlik sathi (0-0) kesim bilan trubadagi biror 1-1 kesim uchun yozilgan Bernulli tenglamasi quyidagicha bo’ladi: lg j g D l р g z р      2 2 2 1 21 0 0      (15) Trubadagi 2-2 kesim bilan ikkinchi idishdagi suyuqlik sathi 3-3 kesim uchun yozilgan Bernulli tenglamasi esa quyidagicha yoziladi: lg j g D l z р р     2 2 3 3 2     (16) Bu Еrda inersiya bosimi porshenning musbat yoki manfiy tezlikni oshiruvchi yoki susaytiruvchi yo’nalishda harakat qilishga qarab musbat yoki manfiy ishora bilan olinadi.

2. Gidravlik zarba hodisasi Trubalarda gidravlik zarba hodisasi deformasiyalanuvchi trubalardagi kam siqiluvchi suyuqlikning tezligi yoki bosimi keskin o’zgarganda hosil bo’ladigan tebranma harakatdan iboratdir. Bu hodisa tez sodir bo’lib, bosimning keskin ortishi va kamayishi bilan harakterlanadi. Bosimning bunday o’zgarishi suyuqlikning va truba devorlarining deformasiyalanshi bilan bog’liqdir. Gidravlik zarba ko’p hollarda jumrak yoki oqimni boshqaruvchi biror boshqa qurilmaning tez ochilishi yoki yopilishi natijasida sodir bo’ladi. O’nga boshqa hodisalar ham sabab bo’lishi mumkin. Trubalardagi gidravlik zarbani birinchi marta prof. N.Е.Jukovskiy nazariy asoslagan va tajribada tekshirib kurgan va uning “О гидравлическом ударе” nomli asarida (1899 y) e‘lon qilingan. Suyuqlik υ 0 tezlik va r0 bosim bilan harakat qilayotgan trubaning oxiridagi kran jumrak “J” bir onda yopilsin deylik (1-rasm). U holda kranga (yopilganidan so’ng) birinchi Еtib kelgan suyuqlik zarrachalarning tezligi sunib, ularning kinetik energiyalari trubaning devorlarini va suyuqlikni deformasiyalash ishiga aylanadi. Bu Еrda gidravlikaning avval ko’rilgan bo’limlaridagi kabi suyuqlik siqilmaydi deb hisoblamay, uning siqilishi oz miqdorda bo’lsa ham hisobga olishga to’g’ri keladi, chunki shu siqilish katta va chekli miqdordagi zarba bosimi Δр 3 ni vujudga keltiradi. Shunday qilib, jumrak oldida hosil bo’lgan Δр 3 qo’shimcha bosimga mos ravishda truba devorlari

cho’zilib, suyuqlik siqiladi. Jumrak oldida to’xtatilgan suyuqlik zarrachalariga qo’shni bo’lgan zarrachalar ham Еtib keladi va ularning ham tezliklari so’nadi. Natijada bosim oshish chegarasi (a-a kesim) jumrakdan ta‘minlovchi idish tomonga, zarba to’lqinining tezligi deb ataluvchi а tezlik bilan siljib boradi. Bosimi Δр 3 ga o’zgargan soxaning o’zi esa zarba to’lqini deb ataladi. Bu to’lqin idishga Еtib borganda esa, suyuqlik butun truba bo’yicha to’xtagan va siqilgan bo’lib, truba devorlari esa butunlay cho’zilgan bo’ladi. Bosimning zarbali ortishi Δр 3 esa truba bo’yicha butunlay tarqalgan bo’ladi (2-rasm, b). Lekin trubadagi suyuqlik teng vaznli holatda bo’lmaydi. Bosimlar farqi Δр 3 ta‘sirida suyuqlik trubadan idishga oqa boshlaydi. Bu oqim idishning bevosita oldida turgan zarrachalardan boshlanib, uning chegarasi kran tomonga a tezlik bilan harakat qiladi va ketida tiklangan р 0 bosimli υ 0 tezlikka ega suyuqlik oqimini qoldiradi (2-rasm, v). 3 . To’g’ri zarba uchun Jukovskiy formulasi Gidravlik zarba vaqtida bo’ladigan o’zgarishlarni va zarba kuchini hisobga olish uchun zarba bosimi Δр 3 ning qiymatini aniqlash kerak bo’ladi. Buning uchun zarba bosimi ostida suyuqlikning siqilgan holi uchun harakat miqdorining o’zgarishi haqidagi teoremani qo’llash mumkin. Shu maqsadda trubadagi suyuqlikning dx elementar masofaga dt vaqtida siljishini ko’ramiz (16.3-rasm).

Buning uchun biror vaqtda trubadagi suyuqlikning jumrak oldidagi Δl bo’lagi zarba ta‘sirida siqilgan bo’lsin. U holda suyuqlikka idish tomonidan Р 1 =р 0 S bosim kuchini, kran tomonidan esa Р 2 =(р 0 + Δ р 3 )·S kuchi dt vaqt ta‘sir qiladi. Suyuqlikning zarba Еtib kelmagan qismning harakat miqdori , 0dx s  zarba ta‘siri ostidagi qismining harakat miqdori dx Q s    bo’ladi. Shunday qilib, kurilayotgan holda harakat miqdorining o’zgarishi haqidagi teorema qo’llanganda muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi:   dxSSdtdSdtpp 0030    (17) Bu tenglikdan dx S Sdt p 0 3     (18) yoki dt dx p 0 3   (19) bu Еrda dt dx -zarba to’lqinining tarqalish tezligi. dt dx а (20) dan iborat va oxirgi tenglama quyidagicha yoziladi: a p 0 3     (21) Bu formula N. Е. Jukovskiy formulasi dir. Undan ko’rinadiki, gidravlik zarba bosimi suyuqlikning zichligi, tezligi va shu suyuqlikda to’lqin tarqalshi tezligiga proporsional bo’lib, ularning ko’paytmasiga teng. Agar suyuqlikda to’lqin tarqalish tezligini aniqlasak, tezlikni o’lchab, (21) formula yordamida zarba bosimini topa olamiz. Shuni aytish kerakki, a suyuqlikning va trubaning elastiklik xossalariga bog’liq. Bu bog’liqlikni aniqlash uchun trubadagi suyuqlik kinetik energiyaning deformasiyaga sarf bo’ladigan ishga aylanishini tekshiramiz.

Radiusi R bo’lgan trubadagi suyuqlikning kinetik energiyasi quyidagiga teng: 20 2 20 2 1 2    l R m  (22) Trubani deformasiyalashga ketgan ish А 1 kuchining cho’zilishiga ko’paytmasining yarmiga teng. Deformasiya ishini zarba kuchining Δ R (16.4-rasm) yo’lga sarf bo’lgan ish sifatida topamiz: R Rl р А    2 2 1 3 1 (23) Guk qonuniga asosan R R E    (24) Bu еrda σ-truba devoridagi normal zo’riqish, u trubaning qalinligi  va zarba kuchi ΔP 3 bilan quyidagicha bog’langan:

. 3R p     (25) Bu munosabatlardan foydalanib trubani deformasiyalash ishini quyidagicha yozamiz: . 3 23 1 E l R p А     (26) Endi trubadagi suyuqlikni l masofadagi (16.3-rasm) sikish ishi 2A ni topamiz. Bunda siqilgan suyuqlik sarfi l S  desak, 3 2 3 2 2 2 1 p l R p l S A         (27) Guk qonuniga uxshash, suyuqlikning chiziqli cho’zilishi zarba kuchi bilan quyidagicha bog’langan: l l K p    3 , bu Еrda К - suyuqlikning elastiklik moduli. U holda K l R p A 2 23 2 2 1    . (28) Kinetik energiya 1A va 2A ishlarning yig’indisiga teng, ya‘ni . 2 2 1 22 322 32 02 K l R p E l R p R          (29) Bu tenglamani 3p ga nisbatan Еchsak

E R K p     2 1 0 3    . (30) N.Е.Jukovskiy formulasini umumiyroq ko’rinishda topdik. (16.30) ni (16.21) bilan solishtirsak, suyuqlikda to’lqin tarqalish tezligi uchun quyidagi formulani olamiz: E R K a    2 1   . (31) Bu miqdorning o’lchovi tezlik o’lchoviga tengdir. Uning fizik ma‘nosini aniqlash uchun trubani deformasiyalanmaydigan deb qaraymiz. U holda ildiz ostidagi ikkinchi had nolga aylanadi va  K a (32) bo’lib qoladi. Oxirgi formula zichligi  va elastiklik moduli K bo’lgan bir jinsli suyuqlik uchun tovush tezligidan iboratdir. Shunday qilib, trubalarda gidravlik zarba to’lqinning tarqalish tezligi (16.31) formula yordamida hisoblanadi. Bu tezlik suv uchun 1435 m/s, benzin 1116 m/s, yoglar uchun 1400 m/s deb taxminiy hisoblash mumkin. Albatta, trubaning materialiga qarab u ko’proq yoki kamroq bo’ladi.

ADABIY O TLAR 1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 4. B. T. Yemtsev. «Texnicheskaya gidromexAniqa» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 5. I. O. Protodyakonov i dr. «Gidrodinamicheskiy osnov protsessov v ximicheskoy texnologii» L.: Ximiya 1987 . 6. O. M. Todes i dr. «Apparat s kipyashim zernistm sloyam» L.: Ximiya 1981 g.

Похожие

Suyuqliklarning laminar harakati. puazеyl formulasi.

Suyuqliklarning asosiy xossalari

Suyuqliklarning tеshik va naycha-lardan oqishi.

Suyuqlikning barqaror harakati uchun uzluksizlik tenglamasi. ideal suyuqlik harakati uchun eyler tenglamasi

Suyuqliklarning turbulеnt harakatida tеzlik va bosim pulsasiyalari. urinma zo’riqish