Leptospiroz qo’zg’atuvchilari - Биология - Рефераты

Leptospiroz qo’zg’atuvchilari

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

22.697265625 KB

Leptospiroz qo’zg’atuvchilari Reja: 1. Leptospiroz qo’zg’atuvchilarining umumiy xarakteristikasi. 2. Leptospiroz qo’zg’atuvchilarini laboratoriya diagnozi. 3. Biopreparatlar.

Tayanch iboralar: spiroxeta, leptospiralar, spiral, burama, endotoksin, fermentlar, gemoturiya, kultura, shtamm, oziq muhitlar, vaksina, giperimmun zardob, biosinov. PATOGEN SPIROXETALAR Spiroxetalar – Spirochaetales oilasi, diametri 0,12-10,0 mkm, uzunligi 5- 500 mkm, murvatga o’xshagan, burama-burama mikroorganizmlar. Ularning tanasi protoplazmali silindrdan iborat. Silindr ustidan ko’p qavatli qobiqqa o’ralgan, fibrillalari bor (bitta yoki bir nechta), bakteriyalarning xivchinga o’xshaydi. Spiroxetalar bo’linish yo’li bilan ko’payadi, grammanfiy, spora hosil qilmaydi, xemoorganogeterotroflar, aeroblar va fakul’tativ anaeroblar. Spiroxetalarning patogen turlari Treponema , Borellia va Leptospira avlodlariga kiradi. Patogen spiroxetalar o’sitirsh sharoitlariga talabchan va maxsus o’sish faktorlari qo’shilgan maxsus oziqa muhitlarda o’sadi. LEPTOSPIROZ QO„ZG„ATUVCHISI Leptospiralar zooantropozonoz kasalliklarni chaqiradi. Leptospiroz bilan juda ko’p tur hayvonlar, shuningdak odamlar ham kasallanadi. Hayvonlarda kasallik qisqa vaqtli isitma, gematuriya, anemiya, sarg’ayish, gemoglobinuriya, gemorragik diatez, shilimshiq qavatlar va teri nekrozi, hazm qilish organlarining atoniyasi, ba’zan homila tashlash, o’lik yoki hayotchanligi past hayvon tug’ilishi bilan namoyon bo’ladi. Tabiiy o’choqli kasallik. Yirik shoxli mollarda V.I.Terekix (1938-1939 y); kumushrang-qora tulkilarda, itlarda, echkilarda S.Ya.Lyuboshenko (1938-1939 y); cho’chqa va qo’ylarda V.I.Terskix (1940 y), otlarda S.Ya.Lyuboshenko va L.S.Novikovlar (1946 y) tomonidan kasallikning sababchisi leptospiralar ekanligi birinchi marta isbot qilingan. Hozirgi klassifikasiya bo’yicha leptospira ( lepto -nozik, spira -spiral) avlodi ikki guruhga bo’linadi: hayvon va odamlar uchun patogenli ( L. interrogans ) va saprofit ( L. biflexa ). Patogen leptospiralar 25 serologik guruhdan iborat bo’lib, 180 dan ortiq serologik variantlarni o’z ichiga oladi, ulardan qishloq

xo’jalik hayvonlarida quyidagi seroguruhlari uchraydi - Pomona, Grippotyphosa, Tarassovi, Icterohaemorrhagiae, Hebdomadis, Canicola, Cazackstanika. Morfologiyasi va tinktorial xususiyatlari. Leptospiralar tanasi o’qida joylashgan ikkita uzun, ingichka iplar va ularga vintga o’xshab buralgan sitoplazmali spiral yordamida harakat qiladi. 12-18 ta bir-biriga jipslashib turuvchi birlamchi buramlari bor. Spiralning birinchi buramlari juda mayda va bir biriga mahkam yopishgan bo’ladi. Buramalarning shakli va kattaligiga qarab leptospiralar C, S, X harflari, ba’zan 8 raqami shaklida bo’lishi mumkin. Leptospiralarning uchlari ilmoq ko’rinishida egilgan bo’ladi. Ammo ilmoqsiz shakllari ham uchraydi. Ba’zilarining uchlari yumaloq, yo’g’onlashgan bo’ladi. Hujayra uzunligi 7-15 mkm, ( 30 mkm va undan ham uzunlari uchraydi) eni 0,1- 0,25 mkm. Tanasi o’q ipi, sitoplazmatik silindr, ko’ndalang halqalar va ko’p qavatli qobiqdan iborat. Ustida mikrofibrillalari bor. Nukleoidi ekssentrik joylashgan. Spora va xivchin hosil qilmaydi. Aktiv harakatchanligi - Leptospira avlodi mikroorganizmlarining diagnostik belgilaridan biri hisoblanadi. Odatdagi anilin bo’yoqlar bilan yaxshi bo’yalmaydi. Maxsus usullardan Romanovskiy Gimza usulida 48 soatdan keyin pushti - ko’k rangga bo’yaladi. Grammanfiy. Hujayralar laboratoriya sharoitida o’stirganda tezda virulentlik xususiyatlarini yo’qotadi. Asosan materialdan jonli preparat tayyorlab, qorong’i maydonda mikroskopik tekshiriladi. Kultural xususiyatlari. Leptospiralar – fakultativ aeroblar, xemogeteroorganotrof lar, o’stirishning optimal harorati -28-30 0 C, pH 7,2-7,4. Leptospiralar oddiy oziq muhitlarda o’smaydi. Tarkibida 5-10% quyon yoki qo’chqor qon zardobi bor maxsus oziq muhitlarda o’sadi: Ulengut, Eorski, Fervolt-Voloff, Kortxaf, Terskix, Lyuboshenko muhitlari. Zich oziq muhitlarda leptospiralar xiraroq, tiniq yoki yarim tiniq gomogen diskka o’xshash S-, O- va R- shaklli koloniyalar hosil qiladi , suyuq oziq muhitlarda 720 sutkadan keyin loyqalanish paydo bo’ladi. Muhitlarda leptospiralar borligi mikroskopiya usulida aniqlanadi. Ko’ndalang bo’linish yo’li bilan ko’payadi. Bunda hujayra markazi

ingichkalashib, ikkiga bo’linadi. Bo’linish ikkita qiz hujayraning aktiv harakatlanishidan paydo bo’ladi. Ko’pchilik kulturalar 7 - 20 kundan, ba’zan 3 - 5 kundan kam hollarda 1 - 2 oydan keyin va undan ko’proq vaqtda o’ladi. Biokimyoviy xususiyatlari. Leptospiralarning diagnostikasida rol o’ynamaydi, farqlashda ishlatilmaydi. Chidamliligi. Leptospiralar qurish, qizdirish, pH ning past ko’rsatkichlariga, dezinfeksiyalovchi moddalarga sezuvchan. Suv havzalarida 30 kungacha, nam va ishqorli tuproqlarda -280 kungacha, oziq muhitlarida 1-2 sutka saqlanadi. O’txo’rlar siydigida 49 soat, go’shtxo’rlar siydigida 4 soat saqlanadi. Yangi sutda 8 - 24 soat, qaynatilgan, pasterizasiya qilingan sutlarda 24 - 48 soat yashaydi. Buzoq, qo’zi, cho’chqa, quyon go’shtida - 10 0 C da ( pH 6,2) 10 kun davomida saqlanadi. 56 0 C gacha qizdirilganda 25-30 daqiqada o’ladi. Quriganda, qaynatganda va dezinfeksiyalovchi moddalar odatdagi konsentrasiyada ta’sir ettirilganda leptospiralar shu zahoti o’ladi. Leptospiralarni oziq muhitda -30 , - 70 0 C da muzlatilganda 2,5 yil saqlanadi va virulentligi 238 kun saqlanib qoladi. Leptospiralar osh tuzi eritmasiga juda ham sezgir - uning 2,8%li eritmasi ularni 3- 5 sutkada o’ldiradi. Patogenligi. Leptospiralarning patogenlik doirasi juda keng. Qishloq xo’jalik hayvonlari va odamlar jalb etilmagan tabiiy o’choqlarda qumsichqonlar, og’maxonlar, kalamushlar, hasharotxo’rlar, juft tuyoqlilar kasallanadi. Tabiiy o’choq-qo’zg’atuvchi yashaydigan va har xil yo’llar bilan organizmga o’tadigan hudud. O’choqlarda kemiruvchilarning alohida turlarida leptospiralar topilib, 60% gacha populyatsiyasini zararlaydi. Barcha turdagi qishloq xo’jalik hayvonlari, uy hayvonlari va odamlar kasallanadi. Laboratoriya hayvonlari moyilligi bo’yicha quyidagicha joylashadi: tillarang og’maxonlar, dengiz cho’chqalar, quyon bolalari (sut emadigan yoshlari). Infeksiya qo’zg’atuvchisi shtammining virulentligi kasallikning og’ir kechishini ifodalovchi faktordir. Yangi ajratilgan leptospira shtammlarining virulentligi serotiplararo juda o’zgaruvchandir. Oziq muhitlarda o’stirilganda ular nisbatan tezroq virulentligini

yo’qotadi. Moyil hayvonlarga yuqtirib uning virulentligini kuchaytirish va uzoq vaqt saqlash mumkin. Leptospira kulturalarida gemolizin topilgan, uning aktivligi kavsh qaytaruvchilar, ayniqsa qo’y eritrositlariga nisbatan yaxshi namoyon bo’ladi. Gemlizin 56 0 C da 10 daqiqada parchalanadi, quritilgan holda esa - 4 oy saqlanadi. 7,4-8,0 pHda, 37 0 C da aktivligini ko’proq namoyon qiladi. Organizmga gemolizin yuborilganda antitelo hosil qilmaydi, lekin immun zardob qo’shilganda u neytrallanadi, ya’ni gaptenga o’xshaydi. Toksigenligi. Ko’pgina fermentlari: gemolizin, lesitinaza, fibrisillin va boshqalar patogen ta’sir etadi. Leptospiralarning o’lishi natijasida undan endotoksin ajraladi va to’planib-gemorragik, gemolitik va neyrotoksik ta’sir etadi. Toksikoz – hayvon o’limiga sabab bo’lishi mumkin. Infeksiya patogenezida organizmda leptospiralarning yemirilishidan hosil bo’lgan endotoksinlar muhim ahamiyatga ega. Patogenezi. Qo’zg’atuvchi ko’pincha organizmga shikastlangan shilimshiq pardalar va teri orqali kiradi. 12 soatdan keyin ularni jigarda topish mumkin, u yerda leptospiralar isitma paydo bo’lgunicha to’planadi. Isitma chiqqan davrda leptospiralar qonda paydo bo’lib, ularning miqdori nafaqat jigarda, balki buyraklar, buyrak usti bezlarida, kamroq hollarda yurak mushaklari, o’pka va limfa tugunlarda nihoyatda ortadi. Sarg’ish paydo bo’lishi bilan harorati tushadi va leptospiralar sekin-asta qon jigar, o’pkadan yo’qoladi, ammo buyrak, siydikda ularning miqdori ortadi. Bu esa kasal hayvonning qonida antitelolarning to’planish fazasiga to’g’ri keladi. Leptospirozda intoksikatsiya natijasida asab tizimi shikastlanadi, oqibatda har xil organlarning me’yorda ishlashi buziladi. 3-16 kunlik inkubatsion davrdan keyin qisqa vaqtli isitma gematuriya, ba’zida (10%) sarg’ayish paydo bo’ladi. Homila tashlash ham kuzatilishi mumkin. Toksinlar ta’sirida jigarda distrofiya paydo bo’ladi. Buyraklarda-nekroz o’choqlari, qon quyilishlar. Buyrak koptokchalari va kanalchalarida leptospiralar antitelolar ta’siridan chetda bo’ladi. Shuning uchun ular u yerda faol rivojlanadi va siydik bilan ajraladi. Antigen tuzilishi . Barcha patogen va saprofit

leptospiralar morfologiyasi bir xil bo’lsa-da , antigen tuzilishi bilan o’zaro farq qiladi. Ultrotovush bilan parchalangan leptospira kulturasidan tayyorlangan preparatlar immunokimyoviy analiz qilinganda ularda tipiga va avlodiga xos maxsus antigenlari borligi isbotlangan. Ultratovush antigenining antigenli funksiyasi uning oqsili fraksiyasiga bog’liq. Shuningdek har xil serotipli leptospiralar hujayrasida presipitogenlar borligi aniqlangan. Hozirgi vaqtgacha amaliyotda agglyutinogenlarga ko’proq ahamiyat berilmoqda. Leptospiroz qo’zg’atuvchilari aynan agglyutinasiya reaksiyasi bilan farqlanadi. Bu reaksiya serologik diagnostika usullarining, shuningdek leptospiralarni klassifikasiya lashning asosi hisoblanadi. Leptospiralarning bitta umumiy somatik antigeni bo’lib, ularning turga oidligini aniqlaydi. Serovar va seroguruhlarni farqlash MAR (mikroagglyutinasiya reaksiyasi) va immunoadsorbsiya analizida polisaxaridli antigenlarning har xilligini hisobga olib bajariladi. Immunitet. Kasallanib sog’aygan hayvonlarda antitelolar hisobiga mustahkam, davomli immunitet hosil bo’ladi (gomologik serovarlarga). Kasal hayvonlar qon zardobida kasallikning 3 - 5 kunlari 1:500 – 1:1000 va undan yuqori titrlarda agglyutininlar aniqlangan, u bir necha yillar davomida saqlanib qoladi. Geterogen serovarlari bilan reinfeksiya paydo bo’lishi mumkin. Rekonvalesentlarning zardoblari preventiv xususiyatga ega. Hayvonlarda davomli leptospira tashuvchanlik aniqlangan, shuning uchun infeksion immunitet haqida gapirish mumkin. Streptomisin emlagandan keyingi immunitetga ta’sir etmaydi. Demak, bu infeksiyada mustahkam (steril va nosteril) immunitet bo’lishi mumkin. Diagnoz. Laboratoriya diagnozi: 1) to’g’ri qorong’i maydonda mikroskopda ko’rish; 2) gemourinokul’tura ajratish; 3) biosinov qo’yish; 4) serologik tekshirishlardan iborat. Laboratoriyaga tekshirish uchun kasal hayvondan 5-10 ml qon (3-5 kuni), siydik, tashlangan homila yuboriladi. O’lgan mayda hayvonlarning jasadi, yirik hayvonlardan yurak, parenximatoz organlardan

bo’lakchalar, buyrak, siydik xaltasi bog’langan holda, orqa miya suyuqligi yuboriladi. Siydik ertalab yem-xashak berishdan oldin olinadi. Patmaterial laboratoriyada 6 soatdan kechiktirilmay tekshirilishi kerak. Mikroskopik tekshirishlar uchun ezilgan tomchi usulida preparatlar tayyorlanib, qorong’ilashtirilgan kondensorda ko’riladi. Patmaterialdan oziq muhitlarga ekib, ekmalar 28-30 0 C da termostatda uch oy davomida o’stiriladi . Leptospiralar o’sganda muhitning tashqi ko’rinishi o’zgarmaydi. Shu sababli ekmalarda leptospiralarning o’sganini bilish uchun 3, 5, 7, 10 kundan keyin, so’ngra har 5 kundan keyin har bir probirkadagi ekmalardan ezilgan tomchi usulida preparatlar tayyorlab ko’riladi. Leptospiralar ko’proq 5-20 kunda, ba’zan 1-2 oy, kam hollarda 2-3 oydan keyin o’sadi. Leptospira kulturasini uzoq saqlash uchun ularni har 10-15 kunda qayta ekib turish kerak. Mikroskopik tekshirishda leptospiralar aniqlansa diagnoz qo’ishda shu bilan chegaralanish mumkin. Biosinov qo„yish samaraliroqdir. Uning yordamida leptospiralarni hatto tuproqdan ajratish mumkin. Biosinov 20-30 kunlik tillarang og’maxon, 10-20 kunlik yosh quyonlarda, 3-5 haftalik yosh dengiz cho’chqalarida qo’yliadi. Patmateri al suspenziyasi teri ostiga yoki qorin bo’shlig’iga og’maxonlarga 0,5-1 ml, quyonlarga 2-3 ml, dengiz cho’chqalariga 1-2 ml dozada yuboriladi. 3-5 kuni isitma chiqqan vaqtida qulog’idan yoki yuragidan qon olib mikroskopik usulda tekshiriladi va oziq muhitlarga ekiladi. Agar zararlangan hayvonlar o’lmasa , ularni14-16 chi kunlari o’ldirib, tekshiri ladi. Ularning qon zardobi mikroagglyutinasiya reaksiyasida 13 ta seroguruh leptospiralari bilan tekshiriladi. 1:10 nisbatda va undan yuqori titrdagi ijobiy natija tekshirilayotgan mateirialda leptospiralar borligidan dalolat beradi. O’lgan laboratoriya hayvonlarining yuragi, jigari va buyragidan oziqa muhitlarga ekiladi. Dengiz cho’chqalari faqat L.icterohaemorrhagiae bilan zararlantirilgandagina o’ladi.

Serologik tekshirish hayvon qoni zardobidagi maxsus antitelolarni mikroagglyutinasiya (MAR) va makroagglyutinasiya reaksiyasida (AR) aniqlashga asoslangan. Leptospirozning serologik diagnostikasi yalpi va alohida (individual) tekshirishlarni o’z ichiga oladi. Immunologik tekshirishlarning diagnostik maydoniga immun statusi har xil hayvonlar tushadi: zararlangan, kasal, kasallanib sog’aygan immunli, immunlovchi subinfeksiya natijasida immunlangan, sog’lom, shuning uchun natijalarni izohlab berish qiyin. Kasal hayvonlardan qon zardobi ikki marta 5-7 chi, 7-10 kunlari olinadi. Reaksiya uchun yangi olingan, filtr qog’ozida quritilgan, konservasiya qilingan (fenol yoki bor kislotasi bilan) zardoblar ishlatiladi. Antigen sifatida tirik leptospira kulturalari ishlatiladi. Bundan tashqari bilvosita gemagglyutinasiya reaksiyasi, KBR, fluoressen siyalovchi antitelo usullaridan foydalaniladi. Biopreparatlar. Qishloq xo’jaligi hayvonlarining leptospiroz kasalligini maxsus oldini olish va davolash birinchi marta S.Ya.Lyuboshenko (1941) tomonidan ishlab chiqilgan va veterinariya amaliyotida tatbiq etilgan. Aktiv immunlash uchun qishloq xo’jalik va ovlanadigan hayvonlar leptospiroziga qarshi polivalentli fenol vaksina va deponirlangan polivalent VGNKI vaksinasining ikki xil varianti qo’llaniladi. Birinchi variantida leptospiralarning pomona, tarassovi, ikterogemorragiya va kanikola guruhlari bor. U bilan it va cho’chqalar emlanadi. Ikkinchi variantida pomona, tarassovi, grippotifoza va gebdo madisning 4 ta asosiy serovarlari bor. U bilan yirik va mayda shohli mollar emlanadi. Immunitet 14-20 kundan keyin paydo bo’lib, yosh hayvonlarda 6 oy, katta yoshdagilarda 1 yilgacha saqlanadi. Passiv immunizasiya uchun leptospirozga qarshi polivalentli zardob qo’llaniladi. U qoramolni leptospira kulturalari aralashmasi bilan (vaksina shtammlari) giperimmunlash yo’li bilan olinadi. Zardobning titri MAR da 1: 25000 va undan yuqori bo’lsa u aktiv hisoblanadi. Zardob 5 dan 60 ml gacha dozada teri ostiga yuboriladi. Passiv immunitet 15 kun davom etadi. Kasal hayvonlarni davolash uchun giperimmun zardob bilan streptomisin birga qo’llaniladi.

Nazorat savollari: 1. Leptospiroz qo’zg’atuvchisining xususiyatlarini ayting. 2. Leptospirozga laboratoriyaga tekshirish uchun qanday patmateriallar yuboriladi. 3. Leptospirozga laboratoriyada qaysi usullarda tekshiriladi. 4. Biopreparatlar.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Brusellyoz qo’zg’atuvchilari

Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari

Salmonellyoz qo’zg’atuvchilari

Mikroorganizmlarning fiziologiyasi

Infeksiya haqida ta’limot