Mikroorganizmlarning fiziologiyasi - Биология - Рефераты

Mikroorganizmlarning fiziologiyasi

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

20.306640625 KB

Mikroorganizmlarning fiziologiyasi Reja: 1 . Mikroorganzmlarning kimyoviy tarkibi va oziqlanishi. 2. Mikroorganizmlarning fermentlari. 3.Mikroorganizmlarning nafas olishi.

Tayanch iboralar: Erkin, birikkan suv, oddiy va murakkab oqsillar, proteid, lipidlar, nuklein kislotasi, quruq modda, ribonuklein kislotasi, dezoksiribonuklein kislotasi, polisaharid, mineral moddalar, mikroelementlar, fermentlar, biologik katalizatorlar, hujayra metobolizmi. Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibi. Suv mikrob hujayrasi hayot faoliyati bog’liq bo’lgan asosiy komponentlardan biridir. Uning miqdori o’rtacha 75- 85 % ni tashkil etib, birikkan va erkin holatda bo’ladi. Hujayra sporasida suv birikkan, vegetativ shaklida esa erkin holatda bo’ladi. Sitoplazma tarkibiy qismi sifatida suv- oqsil, uglevod, yog’ molekulalari va boshqa birikmalari bilan birikkan bo’ladi. Shuning uchun erituvchi bo’lolmaydi. Erkin suv kristall moddalar uchun erituvchi, ionlar va elektr zaryadlarini harakatlantiruvchi muhit sifatida xizmat qiladi. Suv ishtirokida hujayrada fiziologik va biokimyoviy jarayonlar kechadi. Mikroblarning 15- 25 % ni quruq moddalar tashkil etadi: 8-15 % azot, 45- 55 % uglerod, 25-30 % kislorod, 6-8 % vodorod, 2-15 % mineral moddalar(makroelementlar – oltingugurt, fosfor, kaliy, kalsiy, magniy, temir, sisiliy, xlor va mikroelementlar – margenes, molibden,sink, mis, kobalt, nikel, vanadiy, bo’r) Ana shu organogenlar va ularning birikmalaridan mikroorganizmlar oqsil, uglevod, lipid, nuklein kislotalari, fermentlar, vitaminlar va h.k larni sintezlaydi. Organik moddalar ichida oqsil hujayraning eng muhim hayotiy moddasi hisoblanadi. Patogen mikroblar tanasida oqsil quruq moddalarning yarmidan ko’pini, boshqalarida esa 80 % gacha miqdorini tashkil qiladi. Antigen, toksin, fermentlar – oqsil bo’lib, mikrob hujayrasi hayotida ularning ahamiyati katta. Uglevodlar mikrob hujayrasida polisaxaridlar bilan ifodalanadi. Sitoplazmada uglevodlar kraxmal va glikogen donachalari ko’rinishda bo’ladi. Ular asosan energetik material sifatida xizmat qilib, mikrob hujayra sida 12 dan 18 % cha bo’ladi. Azotabakteriyalar, kuydirgi qo’zg’atuvchisi va h.k. lar kabi kapsulali mikroblar uglevodlarga boy.

Har bir mikroorganizmda ma’lum polisaharid bo’lib, mikrobni farqlash ga imkon beradi. Uglevodlardan tarkib topgan patogen mikrob kapsulasi ularning virulentligini oshirib, himoya vazifasini bajaradi. Lipidlar . Ularning miqdori 3,8 dan 40 % cha bo’ladi. Lipidlar sitoplazmaning ma’lum tuzilishini qo’llab turadi va sitoplazmatik membrana tarkibiga kiradi. Lipidlar mikrob hujayrasida bir xilda taqsimlanmagan. Sitoplazmaning yuza qavati va hujayra qobig’ida ko’proq uchraydi. Lipid va lipoidlar mikroblarning kislota va boshqa moddalarga chidamliligini oshiradi. Tuberkulyoz, cho’chqa saramasining qo’zg’atuvchilarini spora va kapsulasi bo’lmasa-da, lipidlar yordamida ular tashqi muhitning noqulay sharoitlarida uzoq vaqt saqlanishi mumkin. Mikroorganizmlarning oziqlanishi. Tirik mavjudotlar ikki usulda oziqlanadi- golozoy va golofit. Galozoy oziqlanish usuli hayvonlarga (yuqori va sodda) xosdir. Bunda hayvon oziqani yutadi va oziqa hazm traktida hazm bo’ladi. Golofit oziqalanish usuli o’simlik va mikroorganizmlarga xosdir. Ular oziq moddalarning suvdagi eritmasini uncha katta bo’lmagan molekulalar ko’rinishida butun tanasi bilan qobig’i orqali ikki tomonlama osmotik xodisa va diffuziya xisobiga iste’mol qiladi. Oziqalanish turiga ko’ra barcha organizmlar ikkita asosiy guruh autotrof va geterotroflarga bo’linadi. Elektronlar energiya manbai bo’yicha ular xemolitotroflar, xemoorganotroflar va fotoorganotroflarga bo’linadi. Autotrof mikroorganizmlar (xemolitotroflar, fotolitotroflar) uglerodni attmosferadagi karbonat angidiriddan oladi – ya’ni CO2 karbon manbai, anorganik tuzlar (ammiak tuzlari, azot kislotalari) va suvlardan tuzadi. Bunda ba’zi mineral birikmalarning oksidlanish (xemosintez) jarayonida paydo bo’lgan energiya yoki quyosh energiyasidan foydalanadi (fotosintez). Xemolitotroflarda xemosintez xodisasida oksidlanish reaksiyasi jarayonida hosil bo’lgan energiyadan bakteriyalar uglerodni o’zlashtirish va organik modda hosil qilish uchun foydalaniladilar. Fotolitotroflar (ko’k yashil

suvo’tlari, purpur oltingugurt bakteriyalar va h.k mikroblar) tarkibida pigmentlar bo’lgani uchun, fotosintez qilish xususiyatiga ega. Geterotroflar (xemoorganotroflar)- oziqlanish uchun karbonni tayyor murakkab organik birikmalardan oladi (azotli birikmalar – oqsil, ammiak, ayrim mineral moddalar- makro va mikroelementlar, vitaminlar). Ularga saprofit va parazit mikroorganizmlar kiradi. Metatroflar (saprofitlar) hayvon va o’simliklarning o’lgan tuqimalari bilan oziqlanadi (chirituvchi bakteriya lar, achitqilar).Paratroflar (parazitlar) tirik organizm, ya’ni inson, hayvon, o’simliklar tanasida bo’ladigan organik birikmalar xisobiga oziqlanadilar va parazitlik qilib yashaydilar (yuqimli kasallik qo’zg’atuvchilari). Fotoorganotroflar (oltingugurtsiz purpur bakteriyalar) fakultativ anaeroblar, ular yorug’likda ham, qorong’uda ham rivojlanadi. Ular kerak energiyani faqatgina qo’yoshdan emas, organik moddalarning oksidlanishidan ham oladi. Geterotrof mikroorganizmlar fermentativ aktiv bo’lib, biokimyoviy reaksiyalarni tezlashtiruvchi oqsilga o’xshash katalizatorlar – fermentlarni ishlab chiqadilar, hamda ularning ta’sirida oziqlanish uchun zarur bo’lgan organik moddalarni parchalaydilar. Mikroorganizmlarning nafas olishi. Mikrob hujayrasida bo’ladigan modda almashish jarayonlari ma’lum energiya talab qiladi. Boikimyoviy jarayonlar davrida mikrob hujayralari uchun zarur bo’lgan energiya ajralib chiqadi va ularning nafas olishi deyiladi. Mikroorganizmlar molekulyar kislorodga bo’lgan munosabatlariga qarab farqlanadi: 1) aerob mikroblar- ular atmosferadagi kislorodni o’zlashtirib organik va anorganik moddalarni biologik oksidlab, ma’lum miqdorda energiya ajratadi; 2) anaerob mikroblar- kislorodsiz, azotsiz organik birikmalarni parchalash yo’li bilan bajariladi. Bunda shakarlarni parchalovchi fermentlar uglevodorodlarga ta’sir etib, kislorod va energiya hosil qiladi. Fakultativ anaerob – nafas olish aralash turda boradi. Mikroaerofillar (qoramol brusellyozi, leptospiroz qo’zg’atuv chisi) – ko’payishining birinchi bosqichida molekulyar kislorodni (1% cha) kam miqdorda talab qiladi. Obligat aerob mikroblar (kuydirgi, sil tayoqchalar)faqat molekulyar kislorod yetarli

bo’lganda,obligat anaeroblar faqat anaerob sharoitda rivojlanadi. Mikroorganizmlarning nafas olish jarayonlari fermentlar ishtirokida elektronlarni manfiy potensialli sistemadan musbat potensialli sistemaga o’tkazish yo’li bilan ketma – ket ulangan oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari bo’lib hisoblanadi. Ba’zi hollarda mikroblar nafas olish davrida hosil bo’lgan barcha issiqlik energiyani o’zlashtira olmaydilar. Energiya tashqi muhitga ajralib chiqadi – ekzotermik reaksiya sodir bo’ladi Ekzotermik reaksiya davrida harorat 60- 70° S ga ko’tarilib, muhit biologik dezinfeksiyanadi. Mikroorganizmlarning fermentlari – mikrob hujayralari tomonidan sintezlanib, endo va ekzofermentlarga bo’linadi. Metobolizmda ishtirok etuvchi fermentlar organizm hujayrasida bo’lib, ular – endo fermentlar (hujayra ichidagi fermentlar) deyiladi. Mikroorganizm hujayrasi ba’zi fermentlarni tashqi muhitga ajratadi, ular - ekzofermentlar deyiladi. Ekzofermentlar oziq moddalarni oddiy birikmaga aylantiradi, ular mikrob hujayrasi qobig’idan o’tadi va plastik material sifatida xizmat qiladi. Fermentlar ular ta’sir etadigan moddalar nomiga «aza» qo’shimchasini qo’shib nomlanadi. Masalan kraxmalga ta’sir etuvchi ferment – amilaza, yog’larga – lipaza, oqsillarga- proteinaza. Fermentlarning xususiyatlari. Mikrob hujayrasida kechayotgan barcha jarayonlar fermentlarning aktivligiga bog’liq. Fermentlar suvda, tuz, kislota, ishqor eritmalarida eriydi. Ularning molekulyar og’irligi katta bo’lib, elektr zaryadi bor. Fermentlar – oqsil kompleksidir. U kristall shaklida bo’ladi. Ikki guruh fermentlar mavjud: oddiy va murakkab. Birinchisi bir komponentli – oqsil tashuvchi ya’ni apoferment ikkinchisi oqsilsiz aktiv guruh – koferment deb ataladi. Ular alohida o’z xolicha fermentativ xususiyatga ega bo’lmaydi, faqatgina birikkan holdagina fermentlik xususiyatiga ega bo’lishadi. Fermentlarning xarakterli xususiyatlaridan biri – maxsus ta’sir etishidir. Ular maxsus kimyoviy yoki unga yaqin birikmalarga ta’sir etadi. Masalan, laktaza sut shakari – laktozani parchalaydi, ureaza – mochevinani gidrolizlaydi,katalaza vodorod perikisini parchalaydi va h.k.

Hozirgi kunda 2000 dan ortiq fermentlar aniqlangan. 1961 yilda Birlashgan Xalqaro bioximiklarning maxsus komissiyasi ishlab chiqqan klassifikasiyasi bo’yicha barcha fermentlar oltita sinfga bo’lingan: 1) oksidoreduktazalar – vodorod va kislorodni o’tkazuvchi, nafas olish, bijg’ish fermenti (oksidlanish - qaytarilish); 2) Transferazalar – tashuvchi fermentlar.Ular ayrim guruhlar, radikallar hamda atomlarni molekulalar orasida va ular ichida tashiydi. 3) gidrolazalar - gidroliz reaksiyasini tezlashtiradi. Oqsil, yog’ va uglevodlardagi suv bo’lakchalarini birlashtiruv chi yoki ajratuvchi fermentlar; 4) Liazalar- ikkibog’lamli har xil birikmalar ni suv ishtirokisiz birlashtiruvchi yoki ajratuvchi fermentlar; 5) izomerazalar - organik birikmalarni ularning izomerlariga aylanishini amalga oshiruvchi fermentlar; 6) lipazalar- fermentlar. Bakteriya va zamburug’larning fermentativ aktivligidan sanoatda sirka, sut, shovul, limon kislotalari, sut mahsulotlarini (pishloq, asidofilin, qimiz), tayyorlashda, vino, pivo tayyorlash va xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlarida keng foydalaniladi. Mikroorganizmlarning fermentativ jarayonlarini bilish, ularning turini aniqlashga imkon beradi, demak o’z vaqtida kasalikka tashxis qo’yishga yordam beradi. Mikroorganizmlarning toksinlari. Ko’pgina patogen mikroblar – toksin –zaharli moddalar ishlab chiqaradi. Toksinlar mikroblar tashqi muhitga ishlab chiqaradigan ekzotoksinlarga va mikrob hujayrasi tanasi bilan bog’langan endotoksinlarga bo’linadi. Ekzotoksinlarni toksin hosil qiluvchi mikroblarning bulonli kulturalarini filtrlab ajratish mumkin Botulizm, qoqshol, difteriya qo’zg’atuvchilarning toksigenlik xususiyatlari kuchli rivojlangan. Endotoksinlar mikrob hujayrasini parchalagandan keyingina (fizikaviy, kimyoviy, biologik usullarda) ajraladi. Mikrob ekzotoksinlari oqsil tabiatli bo’lib, aktiv antigen hisoblanadi va ularga organizm antitelo paydo qiladi. Antitoksik zardoblar toksinga qarshi ta’sir qiladi, mikrob hujayrasiga emas. Ba’zi bir bakteriya va zamburug’lar bo’yoq

moddalar – pigmentlar hosil qiladi. Bunda mikroblarning zich oziq muhitda hosil qilgan koloniyalari har xil rangda bo’ladi – qizil, ko’k, oq, tilla rang, yashil,qora va h.k. Tabiatda nurlanuvchi mikroblar ham mavjud. Ular fotobakteriyalar deyilib yog’och, baliq tangachalari, go’sht, dengiz suvi va h.k ning nurlanishini hosil qiladi. Ba’zi bir bakteriyalar, xushbo‟y moddalar hosil qiladi – vino, sut mahsulotlari, pichan va h.k. ni xushbo’y hidli qiladi. Mikroorganizmlarning ko‟payishi deb ularning o’z-o’zidan ko’payib (bo’linib) mikrob hujayralari miqdorining ortishiga aytiladi. Bakteriyalar jinssiz (bo’linish) va jinsiy kopulyasiya yo’li bilan ko’payadi. Mikrob kulturasini oziq muhitda o’sishida bir nechta bosqich (faza) larni o’tadi. Ularni ba’zi avtorlar 8 ta, boshqalari 4 ta bosqichga bo’ladilar. 1. Boshlanish fazasi (lag-faza). Bu fazada kultura oziq muhitga moslashadi. 2. Eksponensial (logarifmik) faza – kulturada hujayralar maksimal darajada ko’payadi. Geometrik ko’payish bo’ladi (1,2,4,8,16,256 va h.k) Fazaning oxirida kulturaning o’sishi sekinlashadi. 3. Stasionar faza – yetilgan davr. Yangi hosil bo’lgan va o’lgan hujayralar miqdori tenglashadi. 4. O’lish fazasi- bunda hujayralar kamayibgina qolmay, o’zgaradi ham. Sporalar hosil bo’ladi. Mikrob hujayrasining ko’payish qonuniyatini bilish kulturallarni oziq muhitlarda o’stirish va saqlashda muhim amaliy ahamiyatga ega.

Nazorat savollari: 1. Mikroorganizmlar fiziologiyasiga nimalar kiradi? 2. Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibini ayting? 3. Mikroorganizmlarning oziqlanish usullarini ayting. 4. Mikroorganizmlarning nafas olishi deganda nimani tushunasiz? 5. Mikroorganizm fermentlarining ahamiyati va turlari. 6. Mikroorganizmlarning toksin, pigment hosil qilish, ko’payish va o’sishini tushuntiring.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i Immunolo giya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.29-33, 75-90. 2. Yemelyanenko P.A. i dr. – Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos.,1982. S. 42-48. Qo‟shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat.1989.S.51-76.

Похожие

Mikroorganizmlarning fiziologiyasi

Mikroorganizmlarning biokimyоviy faoliyаti

Mikroorganizmlarning morfologiyasi,hujayra

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Mikroorganizmlarning o‘sishi va ko‘payishi