Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari - Биология - Рефераты

Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

21.1767578125 KB

Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari Reja: 1.Tuberkulyoz qo’zg’atuvchisining umumiy xarakteristikasi. 2. Tuberkulyozni laboratoriya diagnostikasi. 3. Qo’llaniladigan biopreparatlar.

Tayanch iboralar: mikobakteriya turlari, xarakterli tuberkulalar, elektiv oziq muhitlar, Gon, Alikayev usullari, mikobakteriyalar tipizasiyasi, allergik diagnoz, serologik tekshirish usullari, yakuniy diagnoz. Oziqa muhitida uzun iplar hosil qilib o’sadigan mikroorganizmlar mikobakteriya lar deyiladi. Bu iplarning uchlarida kolbasimon shishish paydo bo’ladi, bazan iplar shoxlanib ketadi. Mikroskopda ko’rganda kultura mog’or zamburug’i miseliysiga o’xshaydi va bu belgi ularni aktinomisetlarga yaqinlashtiradi. Mikobakteriyalar tabiatda ko’p tarqalgan, ularning patogen va saprofit turlari uchraydi. Saprofitlari tuproq, suv havzalari, tezak, sut, o’tlarda yashaydi. Potogenlari – asosan tuberkulyoz mikobakteriyasi odam va hayvonlarda kasallik chaqiradi. Odamlarda moxov qo’zg’atuvchisi, yirik shoxli hayvonlarda paratuberkulyoz qo’zg’atuvchilari ham mikobakteriyalarga kiradi. Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari Actinomycetales qatoriga, Mycobacteriaceae oilasiga, Micobactyerium avlodiga kiradi. Barcha mikobakteriyalar ba’zi hollarda odam yoki boshqa tur hayvonlariga migrasiya qilib, kasallik chaqirishi mumkin. Tuberkulyoz qo’zg’atuvchisini 1882-yilda R.Kox ochgan va Micobactyerium tubyerculosis deb nomlagan. Keyinchalik mikobakteriyalar beshta turga bulingan: 1. M.tuberculosis – odam tuberkulyozi qo’zg’atuvchisi. (maymun, uy hayvonlari da ham uchraydi); 2. M.bovis – qoramol tuberkulyozi qo’zg’atuvchisi (odamda ham uchraydi); 3. M.avium – parranda tuberkulyozi qo’zg’atuvchisi (cho’chqa va qora mollarda ham uchraydi); 4. M.murium - sichqon tuberkulyozi qo’zg’atuvchisi; 5. M.poykilothermorum - sovuqqonlilar tuberkulyozi qo’zg’atuvchisi; Tuberkulyoz – odamlar, sut emizuvchi hayvonlar va parrandalarning surunkali yuqumli kasalligi bo’lib, zararlangan organ va to’qimalarda o’ziga xos tugunlar (tuberkulalar) hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi.

Morfologiyasi va tinktorial xususiyatlari. Mikrob ko’p hollarda ingichka, to’g’ri yoki yengil egilgan shakldagi, uchlari qayrilgan, uzunligi 0,8 – 5,5 mkm, eni 0,2 – 0,6 mkm tayoqchalardir. Ularning o’lchamlari doimiy emas. U bakteriya turiga, oziqa muhit, o’sish sharoitiga va h.k. larga bog’liq ravishda o’zgarib turadi. M.tuberculosis ga nisbatan M.bovis kalta va yo’g’on bo’ladi, hayvon to’qimalarida, oziqa muhitida o’sganiga nisbatan mikobakteriyalar uzunchoqroq bo’ladi. Bakteriya sitoplazmasida shakli va o’lchami har xil donachalari bor. Surtmalarda bittadan yoki guruh bo’lib joylashadi. Mikobakteriya tayoqchalari harakatsiz, spora va kapsula hosil qilmaydi. Kislota, ishqor va spirtga chidamli. Grammusbat. Fontes 1910 y. tuberkulyoz mikobakteriyalarining filtrlanuvchi shaklini aniqladi. L -shaklli mikobakteriyalar 1945 yilda Alexcander-Jackson tomonidan ifodalangan. Ular fazli-kontrastli mikroskopiyada mayda donachalar yoki har xil o’lchamdagi sharsimon tanachalar shaklida ko’rinadi Mikobakteriyalar Sil Nilsen usulida bo’yaladi: 1.Olovda fiksasiya qilingan surtmaga filtr qog’ozi ustidan karbolli Sil fuksini bo’yog’i quyiladi. Bug’ hosil bo’lguncha qizdiriladi, 2- 3 daqiqadan keyin surtma sovugach qog’oz olib tashlanib suv bilan yuviladi; 2. 5 -10 % li sulfat kislotasi bilan 3 - 5 soniya davomida rangsizlantiriladi. 3. Suv bilan yuviladi. 4. 96 o spirt bilan 3 - 5 sekund qo’shimcha rangsizlantiriladi. 5. Yana suv bilan yuviladi. 6. 3-5 daqiqa Leffler metilen ko’ki yoki 1:1000 malaxit ko’ki bilan bo’yaladi. 7. Preparat suvda yuvilib, havoda quritiladi. Mikroskopiya – tuberkulyoz tayoqchalari qizil rangda bo’ladi. Qobig’ining gidrofobligi tufayli mikobakteriyalarni Gram usulida bo’yash uchun o’zgartirilgan Gramm-Mux usulidan foydalaniladi. Surtmalar karbolli metilviolet bilan bug’ hosil bo’lguncha qizdiriladi. Bo’yoqni to’kib tashlab, ustiga Lyugol eritmasi quyiladi. Keyin uni navbati bilan rangsizlantiriladi- 5% azot kislotasi, 3% li xlorid kislota, aseton va alkogol aralashmasi bilan. Nihoyat,

safranin yoki suyultirilgan fuksin bilan qo’shimcha bo’yaladi. Mikroskopda qizil fonda ko’k mikobakteriyalar ko’rinadi. Hozirgi vaqtda immunofluoressent usuli qo’llaniladi. Kultural xususiyatlari. Tuberkulyoz qo’zg’atuvchisi jiddiy aerob. Optimal o’sish harorati: M.tuberculosis – 37 – 38 o C, M.bovis – 38 – 39 o C, M.avium – 39 – 41 o C. Muhit pH 6,8 – 7,4. Odatdagi oddiy oziqa muhitlarda mikrob o’smaydi. Uni o’stirish uchun maxsus gliserinli, elektiv – oqsilli va oqsilsiz (sintetik) oziq muhitlar ishlatiladi. Gliserinli go’sht – peptonli bulon (GGPB) va agar (GGPA), gliserinli kartoshkali muhit, elektiv oqsilli muhitlardan Petranyani, Gelberg, Levenshteyn – Iyensen muhitlari, sintetik oziq – muhitlardan – Sonton, Model muhitlari qo’llaniladi. Glisirenli bulonda uzoq vaqt davomida o’stirilganda (6 – 8 hafta) zaharli moddalar – tuberkulin to’planadi. Bu modda sog’lom organizmga ta’sir qilmay, faqat tuberkulyoz bilan kasallangan hayvonlarga zaharli ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli undan tuberkulyozni aniqlashda foydalaniladi. Gliserinli go’sht peptonli bulonda 10 – 30 kundan keyin parda hosil qilib o’sadi: M.tuberculosis – yo’g’on, probirka devoriga ko’tariladigan parda, M.bovis – to’rsimon, o’simtali parda, M.avium esa 7 – 10 chi kuni yupqa, nozik, oqish, 21 chi kuni kuchli ajinlashgan parda hosil qiladi. zich oziq muhitlarda boshida zo’rg’a ko’rinadigan mikrokoloniyalar paydo bo’lib, keyin kattalashib boradi. Oziq muhit yuzasida mayda yoki katta, yaltiroq yoki xira, silliq yoki kengish bir – ikkita koloniyalar ko’rinadi, ular birlashib ketib, yuza bilan bitta oqish qatlam hosil qilishi ham mumkin. Chidamliligi. Tuberkulyoz tayoqchalari fizikaviy va kimyoviy ta’sirlarga ancha chidamlidir. Kulturalarda, ular odatda 8-10 oydan keyin o’ladi. Bakteriyalar qurigan balg’amda 7 – 10 oy, chirigan organlarda 2 – 6 oy, go’ngda 7 – 10 oy, suvda 2 oy, tuproqda 2 yildan ortiq yashaydi; sut 85 o Cqizdirilganda 30 daqiqada, qaynatilganda 3 – 5 daqiqada o’ladi. Dezinfeksiyalovchi moddalar – 5% fenol, 20

% li yangi so’ndirilgan ohak, 3 – 5 % li lizol, 3 % formaldegid va h. k. lar ta’sirida tuberkulyoz tayoqchasi 12 – 24 soatda o’ladi. Go’ng biotermik zararsizlantiriladi. Antigen tuzilishi . Tuberkulyoz bakteriyasi antigenlarining aktivligi past. Antigenning protektiv xususiyatlari mikol kislotasining birikmalari bilan bog’liq. Immunitet tuberkulyozda nosteril, hujayralidir ( T – limfositlar). Uning paydo bo’lishi va saqlanishi uchun hayvon organizmida tirik tuberkulyoz tayoqchalari bo’lib turishi kerak. BSJ vaksina shtammlarining tirik mikobakteriyalari emlagandan keyin hayvon organizmida uzoq vaqt saqlanib, immunitet quvvatini ushlab turadi. Diagnozi bakteriologik, serologik, allergik tekshirishlardan iborat. Bakterial diagnoz juda muhim ahamiyatga ega. Yakuniy diagnoz xo’jalikda yorishda patanatomik yoki bakteriologik tekshirishning ijobiy natijalariga asosan qo’yiladi. Mikobakteriyalar turini aniqlash infeksiya manbasini topish uchun zarurdir. Bakteriologik tekshirishlar mikroskopiya, kultural va biologik usullarni o’z ichiga oladi. Laboratoriyaga tekshirish uchun nazorat uchun so’yilgan yoki o’lgan hayvondan jigar, taloq, o’pka bo’lakchalari va limfa tugunlari olinadi. Tirik hayvonlardan sut, balg’am, traxeya shilimshig’i yiring va siydik, tezagi olinadi. Tekshirilayotgan materialda tuberkulyoz mikobakteriyalari ko’p bo’lmasligi mumkin. Namunalarda qo’zg’atuvchi miqdorini ko’paytirish uchun maxsus usullar qo’llaniladi. Patmaterialdan surtmalar tayyorlanib Sil – Nilsen usulida bo’yaladi va mikroskopda ko’riladi. Mikobakteriya kulturasini ajratish uchun patmaterialni ekishdan oldin ularga Gon yoki Alikayev, Levenshteyn – Sumioshi usullaridan biri bilan ishlov beriladi. Gon usuli . Patmaterial steril hovonchada yaxshilab eziladi va 1:4 nisbatda 10 – 12 % li sulfat kislotasi bilan aralashtirilib 10 – 15 daqiqa daqiqasiga 3000 aylanma tezlikda sentrafuga qilinadi. Kislotaning ta’sir etish ekspozisiyasi 20 – 30 daqiqadan oshmasligi kerak. Cho’kmadan surtmalar tayyorlanadi, oziq muhitlarga ekiladi. Biosinov uchun cho’kmani 1 – 2 marta steril fiziologik eritma bilan yuvish kerak. Alikayev usuli. Kam ifloslangan, yangi material bilan ishlaganda

qo’llaniladi. Buning uchun patmaterial 0,5 sm 3 kattaligida bo’laklanib steril hovonchaga solinadi va ustiga 10 – 8 – 6 % li sulfat kislotasi eritmasini qo’yib 10 - 20 daqiqa turadi. Kislotaning konsentrasiyasi, ekspozisiyasi vaqti, materialning ifloslanish darajasiga bog’liq. Keyin kislotani to’kib tashlab, o’rniga steril fiziologik eritma quyiladi va 8 daqiqadan keyin uni ham to’kib tashlab, material hovonchada fiziologik eritma bilan yaxshilab eziladi. Tayyor suspenziyadan surtmalar tayyorlanadi, 5 – 6 probirka oziqa muhitlarga ekiladi, biosinov qo’yiladi. Kultural tekshirish muddati ikki oy. Biosinov – 1, 0 ml dozada dengiz cho’chqasi choti terisi ostiga, quyonlarga quloq venasiga, tovuqlarga qanot osti venasiga yuborib zararlanadi. Kuzatish muddati uch oy. Ijobiy natijada o’lgan hayvonni yorganda jigar, taloq va boshqa organlarida tuberkulyozga xos tuberkulalar bo’ladi. Dengiz cho’chqalarini biosinov qo’yishdan avval albatta tuberkulin bilan allergik tekshiriladi. Ijobiy natija berganlari biosinov uchun yaroqsiz hisoblanadi.Biologik tekshirish muddati 3 oy. Tuberkulyoz mikobakteriyasi turlarini farqlash (tipizasiya). Mikobakteriyalar oziq muhitlarda o’sish xarakteri va tezligi, morfologiyasi, patogenligi va boshqa xususiyatlari bilan o’zaro farq qiladi.Tuberkulyoz mikobakteriyalarining turini ariqlash uchun ko’pgina usullar taklif etilgan- mikroskopik, kultural, biokimyoviy, biologik va h.k. Ko’pincha biologik usuldan foydalaniladi. Biosinov uchun uchta dengiz cho’chqasi, uchta quyon va zarur bo’lganda uchta tovuqni yuqorida ko’rsatilgan doza va usullarda zararlantiriladi. Quyidagi ma’lumotlar asosida tekshirilayotgan kultura turi aniqlanadi. 1. M.bovis kulturasi dengiz cho’chqalari va quyonlarda umumlashgan tuberkulyoz jarayonini paydo qiladi. 2. M.tuberceulosis – dengiz cho’chqalarida umumlashgan tuberkulyoz jarayonini, quyonlarda esa o’pkasida mahalliy jarayonni paydo qiladi. 3. M.avium - quyonlarda septik jarayonni paydo qiladi, natijada quyon o’ladi. Ba’zan mahalliy jarayon ham bo’lishi mumkin. Dengiz cho’chqalarida faqat mahalliy jarayon, ko’proq kultura yuborilgan joyda abssess paydo bo’ladi. Tovuqlarda esa umumlashgan jarayon paydo bo’ladi.

Serologik diagnoz qo’yishda PR, AR, DPR, KBR, GAR, gemoliz reaksiyalari o’rganilgan. PR va AR hayvonlarda samara bermadi. Faqat tovuqlarda qon tomchili AR usuli ishonchli natijalar bergan. Komplement bog’lash reaksiyasi tuberkulinga reaksiya bergan hayvonlarni nazoratli so’yishga ajratish uchun qo’shimcha usul sifatida qo’llaniladi. Murakkab aralashma antigen yoki kompleks antigen ishlatiladi Allergik diagnoz . 1890 yilda R.Kox davolash maqsadida tuberkulinni taklif etdi. Keyin uni diagnostik preparat sifatida qo’llay boshlashdi. Hozirgi vaqtda alttuberkulin va quritib tozalangan tuberkulin – PPD (protein purifiyed derivat) qo’llaniladi. Ular biofabrikalarda ishlab chiqariladi. Diagnostik maqsadda tuberkulin teri orasiga, teri ostiga yuboriladi yoki kon’yunktivaga tomdiriladi. Qoramol, qo’y, echki, tovuqlarda tuberculin teri orasiga yuboriladi. Qoramollarning bo’yniga, buzoqlarga ko’krak sohasiga, echkilarga dum osti qatlamiga, qo’ylarga sonining ichki tarafiga, cho’chqalarga quloq tashqi yuzasi asosiga yuboriladi. Tovuqlarga sirg’asiga yuboriladi. Dozasi hayvonlar uchun 0,2 ml, parrandalarga 0,1 ml. Qoramollarda 72 soatdan, echki, qo’y, cho’chqalarda – 48, parrandalarda 30 – 36 soatdan keyin hisobga olinadi. Qoramollarda teri qatlami qalinligi, normal teriga nisbatan 3 mm va undan ko’p qalinlashsa, natijada ijobiydir. Biopreparatlar . Qator G’arbiy Yevropa mamlakatlarida BSJ vaksinasi bilan 15 kungacha bo’lgan buzoqlarni emlashadi. Chexloslavakiyada sichqonlardan ajratilgan mikobakteriya kultirasidan tayyorlangan vaksinadan foydalaniladi.

Nazorat savollari: 1.Tuberkulyoz qo’zg’atuvchisining xususiyatlarini ayting 2.Laboratoriyada qanday usullarda tuberkulyozga diganoz qo’yiladi 3.Mikobakteriyaning turlari qanday farqlanadi 4.Tuberkulyozga yakuniy diagnoz nimaga asoslanib quyiladi.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Brusellyoz qo’zg’atuvchilari

Leptospiroz qo’zg’atuvchilari

Salmonellyoz qo’zg’atuvchilari

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Oziq–ovqat mahsulotlaridan kasallanish va ularning oldini olish