Infeksiya haqida ta’limot - Биология - Рефераты

Infeksiya haqida ta’limot

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

19.9716796875 KB

Infeksiya haqida ta’limot Reja: 1.Infeksiya, infeksion kasallik, infeksiyaning turlari. 2.Patogenlik, virulentlik haqida tushuncha. 3.Infeksion kasallikning kechishida makroorganizm va tashqi muhit omillarining ahamiyati .

Tayanch iboralar : infeksiya, infeksion kasallik, infeksion jarayon, makroorgnizm, patogenlik, virulentlik, invazivlik, toksigenlik, kapsula, antigenlik xususiyatlar, infeksiya darvozasi, bakteremiya, septisemiya, toksemiya. Infeksiya – (lotinchadan infectio ) yuqtiraman degan ma’noni anglatadi. Infeksiya deganda tashqi muhit sharoitida hayvon organizmi va patogen mikrob - kasallik qo’zg’atuvchi orasida vujudga keladigan murakkab biologik jarayon, o’zaro kurash ta’siri tushiniladi. Organizm va mikroblar o’zaro ta’sirining eng ifodalangan shakli infeksion kasallik hisoblanadi. Bu organizmning shunday holati-ki, bunda qo’zg’atuvchi ta’siriga javoban ma’lum patologik jarayonlar rivojlanadi. Infeksion jarayonlarga tashqi muhit ommillari katta ta’sir ko’rsatadi. Infeksiya yashirin va yaqqol klinik belgilari bilan, abortiv va h.k ko’rinishda o’tadi. Kasallikni o’z vaqtida va to’g’ri aniqlashda ularning ahamiyati juda katta. Yuqumli kasalliklar: 1.Tirik qo’zg’atuvchisi yoki maxsus sababchisi (RNK yoki DNK saqlovchi viruslar va boshqa organizmlar) bo’lishi; 2.Kasal organizmdan, sog’ organizmga yuqishi; 3.Kasallikning yashirin davri bo’lishi; 4.Antitelolar hosil qilishi (organizmda spesifik reaksiyalar rivojlanadi). 5.Kasallanib tuzalgan oraganizmda immunitet hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Mikroorganizmlarning hayvon organizmiga kirgani bilan hamma vaqt ham kasallik paydo qilavermaydi. Buning uchun ma’lum shart-sharoitlar kerak. Infeksi yaning paydo bo’lishi va rivojlanishi quyidagilarga bog’liq: a) mikrobning potogenlik darajasiga; b) makroorganizmning immunologik holatiga: v) tashqi muhit sharoitlariga; Patogenlik. Mikrobning ma’lum sharoitda o’ziga xos infeksion kasallikni qo’zg’atish xususiyati patogenlik deyiladi. U turga xos, o’zgaruvchan belgi. Virulentlik. Mikrobning patogenlik darajasi uning virulentligi deyiladi, ya’ni virulentlik mikrobning individual belgisi bo’lib, har xil sharoitlarda o’zgarib

turadi. Virulentlik laboratoriya hayvonlarini zararlab aniqlanadi. Hayvonlarni o’ldira olgan kulturaning eng kam miqdori DLM (dosis letalis minima) mikrob virulentligining ko’rsatkichi hisoblanadi. Virulentlikni paydo qiluvchi xususiyatlar 1 .Invazivlik –mikroorganizmlarning makroorganizm to’qimalariga kirishi,tarqalish va ko’payishi qobiliyatidir. Ba’zi mikroorganizmlar ajratgan moddalar ta’siri - makroorganizmning himoya kuchlarini, asosan fagositozni pasaytiradi. 2. Toksinlar – mikroorganizmlar hosil qiladigan zararli moddalar.Toksin bilan organizmni zaharlanishi intoksikasiya deyiladi Mikrobning toksin hosil qila olish xususiyati toksigenlik deyiladi. Ekzo va endotoksinlar farqlanadi. Ekzotoksinlar (oqsil moddalar) mikrob tirik vaqtida yoki o’lganidan keyin uning tanasidan sirtga ajrab chiqadi. Endotolksinlar bakteriya hujayrasiga ayniqsa devoriga mahkam bog’langan bo’ladi.Shu sababdan mikrob o’lganidan keyingina ajraladi. Ular asosan kapillyarlar endoteliysi, leykositlar, limfoid to’qimalar va vegetativ nerv sestemaga ta’sir qilib organizmda kompleks patologik o’zgarishlarni hosil qiladi. Ekzo - ham endotoksinlar hosil qiluvchi mikroorganizmlar ham bor (vabo vibrioni ,esherixiyanning gemolitik shtammlari). Toksinlar( qotma, botulizm, difteriya zaharlari) bir oy davomida 38-39 o C haroratda 0,3-0,4% formalin tasir etirilganda zaharlilik hususiyatini yo’qotadi, lekin immunogenlik xususiyati saqlanib qoladi. Shu usullar bilan anatoksinlar tayyorlanib, vaksina preparatlari sifatida ba’zi toksikoinfeksiya larga qarshi (qotma, botulizm, difteriya) hosil qilish maqsadida ishlatiladi. 3 .Kapsula hosil qilish. Kapsula hosil qilish mikroblarning agressiv bo’lishiga olib keladi. Kapsula himoya vazifasini bajarib, mikroorganizmda mikrobning fagositozga rezistentligini oshiradi, tez ko’payadi, virulentligi ortib, agressiv bo’ladi va kasallik qo’zg’aydi. Mikrob organizmga ma’lum yo’llar bilan kiradi, ular infeksiya darvozasi deyiladi. Tabiiy sharoitda ko’p hollarda qo’zg’atuvchi organizmga alimentar- hazm yo’llari (yem- xashak, suv bilan), aerogen -nafas olish organlari orqali,

kontaktda-birbiriga tegishi bilan, hasharotlar chaqqanida, nosteril igna bilan inyeksiya orqali o’tadi. Shuningdek shikastlangan teri, ko’z, siydik yo’llarining shilimshiq qavatlari ham infeksiya darvozasi bo’lishi mumkin. Patogen mikroblar organizm bo’ylab turlicha tarqaladi: qon orqali (gematogen), limfa orqali (limfogen), nerv tolalari orqali (neyrogen)yo’llar bilan. Mikrobning qonda ko’payib, qon orqali butin organizmga tarqalishi septisemiya deyiladi. U juda tez kechib, odatda o’lim bilan tugaydi. Mikrobning qonda paydo bo’lishi ba’zan juda qisqa muddatli bo’lib, u yerda mikrob ko’paymaydi, balki qon mikrobni hamma organlarga tarqatadi, bu bakteremiya deyiladi. Ba’zi mikroblar shikastlangan joyning o’zida (to’qima) ko’payadi, hosil bo’lgan toksini qon oqimiga o’tib, butun organizmni zaharlaydi. Bu esa toksemiya deyiladi. Infeksiyaning turlari . Kelib chiqish sababiga ko’ra ekzogen va endogen infeksiyalar mavjud. Ekzogen infeksiya qo’zg’atuvchilari hayvon organizmiga tashqi muhitdan kiradi. Endogen infeksiya qo’zg’atuvchilari esa odatda organizmning o’zida bo’lib, organizmning ahvoli yomonlashgandagina kasallikni rivojlantiradi. Bunga shartli patogen mikroblar, latent viruslar va h.k.lar kiradi.Organizmga kirgan qo’zg’atuvchi turi va miqdoriga ko’ra oddiy va aralash holda kuzatiladi. Bir tur qo’zg’atuvchi qo’zg’aydigan kasalliklarga oddiy ikki yoki undan ortiq tur qo’zg’atuvchilar kirishidan paydo bo’ladiganlarga aralash infeksiya deyiladi. Aralash infeksiyalar og’ir o’tadi. Ba’zan kasal bulib tuzalganda hayvonda immunitet paydo bo’lmaydi va u qayta zararlanib yana takror kasal bo’ladi-bunga reinfeksiya deyiladi . Ayrim hollarda infeksiya rivojlanishi jarayonida organizm bilan qo’zg’atuvchi orasida tenglik vujudga keladi. Lekin bunday organizmga qo’zg’atuvchi qo’shimcha miqdorda kirganda kasallik boshqatdan kuchayadi- bunga superinfeksiya deyiladi.

Ba’zan klinik belgilari yo’qolgandan keyin ham organizim qo’zg’atuvchidan holi bo’lmaydi va ma’lum sharoitlarda kasallik qayta o’tkirlashib kasallikning klinik belgilari paydo bo’ladi, bu resediv deb ataladi. Infeksion kasallikning kechishida makroorganizm va tashqi muhit omillarining ahamiyati Hayvon organizmida infeksiyaning paydo bo’lishi va rivojlanishi uchta sharoitga bog’liq: 1) hayvon organizmining immunli holatiga; 2) kasallik qo’zg’atuvchi mikroblarning patogenlik darajasiga; 3) tashqi muhit sharoiti (ta’siri)ga. Avvalo hayvon organizmi immun holatining infeksiya paydo bo’lishi va rivojlanishidagi roliga to’xtalib o’tamiz. Makroorganizmning infeksion kasalliklarga chidamliligi, uning anatomo-fiziologik xususiyatlari, infeksion agentning to’qimalarga kirishi va ko’payishiga to’sqinlik qiladigan organizmning tug’ma himoyaviy vositalariga bog’liq bo’ladi. Hayvon organizmida paydo bo’ladigan himoyaviy vositalar to’plamining reaktivligi organizmda stress holatni paydo qiladi. Bu paytda zararlovchi faktorlar — patogen mikroblarning makroorganizmda himoya vazifasini bajaruvchi har xil organ va to’qimalar bilan o’zaro munosabati namoyon bo’ladi. Himoyaviy vositalarni jalb qilish va neyrogumoral boshqarishni aktivlashni bosh miyada joylashgan gipotalamus va gormonal sistemalar bajaradi. Ya’ni organizmda patogen mikroblarni kuchsizlantiradi, kasallik rivojlanmaydi, mabodo u paydo bo’lsa, yengil o’tadi. Hayvon organizmining har xil ta’sirotlarga ko’ra (och qolish, yomon sharoitda asrash va boqish) himoyaviy vositalari to’liq jalb etilmagan bo’lsa, uning normal holati buziladi va infeksion jarayon aktiv rivojlanadi, natijada yuqumli kasallik vujudga keladi. Infeksiyaning rivojlanishidagi sharoitlardan biri mikro va makroorganizmlarga tashqi muhitning ta’siridir. Ya’ni qishloq xo’jalik hayvonlarining infeksiyaga moyilligini kuchaytiruvchi tashqi muhit faktorlariga hayvonlarni och qoldirish, to’yimsiz va sifatsiz oziqlar bilan oziqlantirish, to’qimalarning qarshiligini kuchsizlantiradigan shamollash - sovuq qotish (fagositoz sekinlashadi, qon tomir devorlarining o’tkazuvchanligi oshadi),

qoniqarsiz sharoitda asrash: (ventilyasiyaning yo’qligi, namlikning ortishi, molxona havosida mikroblarning ko’payishi, hayvonlar tanasining iflos bo’lishi, teri va nafas olish yo’llaridagi mikroblarning aktivlashishi va h. k.) va boshqalar kiradi. Mikro va makroorganizm o‟rtasidagi munosabat. Infeksion jarayonlarda mikro va makroorganizmlar o’rtasida murakkab munosabatlar mavjud. Bu esa moslanish natijasi bo’lib, mikrob hujayralarining miqdori va virulentligi, rezistenligiga bog’liq. Makroorganizm rezistentligi esa boshqa qator faktorlarga bog’liq. Infeksion jarayonning rivojlanishi va kasallik belgilarining paydo bo’lishi uchun mikrob hujayralarining ma’lum miqdori va qulay sharoit bo’lishi kerak. Ko’pchilik hayvonlar patogen mikroblarni tashuvchi bo’lib, ularda kasalllik belgilari namoyon bo’lmaydi. Moyil emas organizmda ko’p mikroblar o’zlari uchun qulay sharoit topa olmaydi va ko’pchiligi o’ladi. Infeksion jarayonning rivojlanish tezligi qo’zg’atuvchining kirish joyiga bog’liq, joylashib, rivojlanadigan joyiga yaqinroq bo’lsa, kasallik tezroq paydo bo’ladi. Masalan tuberkulyozda qo’zg’atuvchi o’pkaga tushsa, qutirishda-nerv to’qimasiga tushsa ayniqsa bosh yoki orqa miyaga yaqin joyda infeksion jarayon tez rivojlanadi. Infeksion jarayonning davriylik bosqichlari. Organizmda infeksion jarayon rivojlanishining birinchi bosqichi inkubasion ya’ni yashirin davr deyiladi. U organizmga mikrobning kirgan vaqtidan kasallikning birinchi kilinik belgilari poydo bo’lgan vaqtini o’z ichiga oladi, klinik belgilarsiz o’tadi. Uning davomiyligi har xildir bir necha soatlardan,bir yil va undan ko’proqqa cho’ziladi. Ikkinchi bosqich- u ayrim infeksiyalarga xos, umumiy belgilarning paydo bo’lishi bilan xarakterlanib prodromal davr deyiladi. Masalan isitma, xolsizlanish, ishtaxa va hayvonlar mahsuldorligining kamayishi. Bunday belgilar har bir kasalllikda bo’lishi mumkin. Daraklovchi davr rivojlanayotgan kasallikka xos bo’lgan uchinchi bosiqichi aniq o’ziga xos kilinik belgilari paydo bo’lgan davr bilan almashadi. Bu kasallikka tashxis qo’yishda amaliyotda katta ahamiyatga ega.

To’rtinchi bosqich pasayish davri bunda asta sekin klinik belgilar hamda funksional buzilishlar yo’qoladi. Oxirgisi sog’ayish yoki reqonvolissensiya davri. Bunda kasal mollar sog’ayadi, lekin ular organizmida qo’zg’atuvchi hali saqlanishi mumkin. Kechishiga ko’ra o’tkir va surunkali kasalliklar farqlanadi. Kasallik o’tkir kechganda belgilari yaqqol namoyon bo’lib, qisqa vaqtda o’tib ketadi. Surunkali kechaganda infeksion jarayon uzoq vaqt davom etib, hamma vaqt o’lim bilan tugamaydi. Bunda organizmda chuqur o’zgarishlar paydo bo’ladi, qo’zg’atuvchi ajratmalar bilan tashqi muhitni zararlaydi. Infeksion kasallliklar klassifikasiyasi . Yuqorida aytilganidek yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilari evolyusion jarayonida ma’lum turdagi hayvonlarga moslashgan. Bular qo’zg’atuvchini tashuvchilar deyiladi. Shunga asosan yuqumli kasalliklar: 1) faqatgina hayvonlarga xos (zonooz); 2) faqatgina odamlarga xos (antroponoz); 3) hayvonlarni zararlab odamlarga o’tadigan(zooatroponoz); 4) hayvon va odamlarni zararlab o’zaro bir-birini zararlash (antropozoonoz) qobilyatiga ega kasalliklarga bo’linadi.

Nazorat savollari: 1. Infeksiya va yuqumli kasalliklar tushunchasining farqini ayting 2. Qanday mikroblarga patogen mikroblar deyiladi. 3. Patogenlik va virulentlik tushunchalarini izoxlab bering. 4.Infeksion kasalliklarning o’tishi qanday bo’ladi. 5.Yashirin infeksiyaning mikroblarni tushushidan qanday farqi bor. 6.Infeksiyaning turlari va klassifikasiyasini ayting.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Infeksiya haqida ta’limot patogenlik va virulentlik o’rganish usullari

Immunitet haqida ta’limot

Genetik injeneriya haqida tushuncha

Bolalar kasalligi fani haqida tushuncha

Zot haqida tushuncha, zotni yaratish omillari