Темирбетон конструкцияларини Марказий Осиё иқлим шароити таъсирига ҳисоблаш ва лойиҳалаш - Архтектура - Рефераты

Темирбетон конструкцияларини Марказий Осиё иқлим шароити таъсирига ҳисоблаш ва лойиҳалаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

159.5 KB

Темирбетон конструкцияларини Марказий Осиё иқлим шароити таъсирига ҳисоблаш ва лойиҳалаш Режа: 1.Қуруқ иссиқ иқлим шароитининг ўзига хос хусусиятлари. 2.Иқлим ўзгариши шароитида темирбетон конструкцияларини ҳисоблаш. 3.Иқлим шароитида ишлайдиган темирбетон конструкцияларини лойиҳалашдаги асосий омиллар.

Қурилиш меъёрларини СНиП 2.01.01-82 [9] да МДЎҳудудини иқлим бўйича туманларга (районларга) ажратилган харита берилган. Ўша харитада қуруқ иссиқ иқлим шароитигa эга бўлган манзиллар ҚҚҚ ва ҚV иқлимий туманларга киритилган. Бундан ташқари ҳавонинг кунлик, ҳафталик, ойлик ва йиллик ҳароратига доир рақамлар берилган. Жазирама иссиқ ойининг ўртача максимал ҳарорати, кундалик ҳароратнинг ўртача давомийлиги, қуёш радиацияси, шунингдек ҳавонинг ўртача ойлик намлиги ҳам мазкур меъёрда ўз аскини топган. Қуруқ иссиқ иқлим шароитидаги ҳудудлар ер куррасининг бешдан бир қисмини ташкил этади. Қуруқликнинг тахминан учдан бир қисми айнан шу иқлимга тўҚри келади. Дунё миқёсида иссиқ иқлимли ҳудудлар тўрт минтақага бўлинади: экваториал, субэкваториал, тропик ва субтропик. МДЎнинг иссиқ иқлимли ҳудудлари субтропик ва қисман мўътадил иқлимли минтақаларда жойлашган. Марказий Осиёнинг иқлим шароити кун, ой ва йил фасллари мобайнида ҳаво ҳарорати ва нисбий намлигининг кескин ўзгариб туриши билан Оврупо шароитидан фарққилади. Марказий Осиёқуруқ иссиқ иқлимининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бу ерда ҳаво ҳарорати ва намлигининг кундалик, ойлик ва йиллик ўзгариши жуда катта бўлади. Бу ҳудудларда ёзда — июнь, июль, август ойларида темирбетон констрикцияларнинг кунгай сиртлари кундузи 70°С га қадар қизийди, тунда 20°С қадар пасаяди. Ўавонинг нисбий намлиги ёз ойларида ўртача 20—40% оралиҚида, кундузи 10% га қадар пасайиши мумкин. Марказий Осиё шароитида йил давомида ёҚингарчилик ҳам бир маромда бўлмайди. ЎҚингарчилик миқдори бир йилда 250—300 мм ни ташкил этади, баъзи йиллари 450—480 мм гача етади. ЎҚингарчиликнинг асосий қисми қиш ва баҳор фаслига тўҚри келади, ёзда эса жуда кам бўлади. Баъзан ёзда умуман ёмҚир ёҚмайди. Бу ҳаводаги намликнинг янада камайишига олиб келади. Хаво ҳароратининг юқори 367 лиги ва атроф муҳит нисбий намлигининг камлиги темирбетон элементларда сезиларли даражада ҳарорат, киришиш, ички кучланиш ва деформацияларни вужудга келтиради.

Қуёш радиациясидан муҳофаза этилмаган темирбетон конструкцияларини ҳисоблашда қурилиш меъёрлари СНиП 2.01.07-85 [10] ташқаридаги ҳаво ҳароратининг меъёрий қийматларини ёзда (tTH) ва қишда (tHх)қуйидаги формулалар орқали аниқлашни тавсия этади: Ташқаридаги ҳаво ҳароратининг ҳисобий қийматини аниқлаш учун қуйидаги формула тавсия этилади: Агар (14.1) ва (14.2) ни (14.3) ва (14.4) га қўйсак, келиб чиқади. Бу ерда tVҚҚ ва tқ — июль ва январь ойларидаги ҳавонинг кўп йиллик ўртача ойлик ҳарорати бўлиб, меъёрлардан [10] олинади. DVҚҚ ва DҚ — июль ва январь ойлари учун белгиланган ўртача ҳароратдан оқиши. Марказий Осиё иқлими учун DVҚҚ=+ 6°C, DҚ=- 15°C ни ташкил этади. Иқлим ўзгариши шароитида темирбетон конструкцияларини ҳисоблаш. Марказий Осиё иқлим шароитида темирбетон конструкциялари даврий ўзгарувчан ҳарорат ва намлик таъсирида бўлади. Сутка давомида кундузи ҳароратнинг кўтарилиши, намликнинг камайиши, кечаси эса аксинча, ҳароратнинг пасайиши ва намликнинг ортиб бориши кузатилади. Харорат ва қуёш радиациясининг ўзгариши на 368 тижасида бетондаги температура майдони элементнинг кесим юзаси бўйлаб узлуксиз равишда ўзгариб боради Харорат ва намликнинг элемент кесими бўйлаб нотекис тарқалиши элементда хусусий ҳарорат — киришиш кучланишларнинг пайдо бўлиши ва элементнинг ёрилишини тезлаштиради. Кесим юзаси бўйича ҳароратнинг тарқалиши вақт давомида тўгри чизиқли эмас. Температура

майдонини ҳисоблашда энг ёмон шароит учун доимий бўлмаган температура майдони шартли равишда доимий деб қаралади. Бунда бир йўналишда ҳарорат чизиқли тарқалади деб қаралади. Бошқа йўналишда эса уни ихтиёрий ўзгаради деб олинади. Бунда чизиқли ҳарорат эпюрасини шартли равишда иккига бўлиш мумкин: 1. Хароратнинг кесим юзаси бўйлаб бир хил тарқалиши элементнинг узайишига ёки қисқаришига олиб келади. Бунда элемент бошлангич юқори температура билан ўртача температура фарқига, яъни йилнинг иссиқ ва со- вуқ давридаги вақтига ҳисобланади. 2. Элементнинг узунлиги ўзгармаган ҳолда кесим юзаси бўйича ҳароратнинг нотекис ўзгариши элемент эгрилигининг ўзгаришига олиб келади. Бунда элемент кесим юзаси бетоннинг ташқи ва ички сиртларидаги энг катта ҳарорат фарқига, шунингдек йилнинг иссиқ ҳамда совуқ давридаги вақтига ҳисобланади. Қуруқ иссиқ иқлим шароитида қизийдиган элементларни ҳисоблаш чоҚида, бетоннинг ялпи юзаси ёки унинг сиқилган қисми юзаси огирлик марказини, шунингдек ялпи кесим статик ва инерция моментларини аниқлашда ялпи кесимни қизимаган, мустаҳкамлиги юқори бўлган бетонга келтириб олинади [12]. Бунинг учун кесим баландлик бўйлаб бир неча қисмга бўлиб чиқилади. Келтирилган юза Ared қуйидаги формуладан топилади: бу ерда Aқ — кесимнинг қ-қисми юзаси; bbқ — бетон кесимининг қ- қисми огирлик марказидаги ҳароратга боҚлиқ бўлган коэффициент; Vқ — қисқа муддатли қизиш учун бетон кесимининг қ –қисми юзаси оҚирлик марказидаги ҳароратга боҚлиқ бўлган коэффициент; jb1 — бетоннинг қисқа муддатли тоб ташлашини ҳисобга олувчи коэффициент. Қизиган чўзилувчи AS ва сиқилуви AўS арматураларнинг юзаси қизимаган, мустаҳкамлиги юқори бўлган бетон юза бирлигига келтирилади:

1-расм. Элементнинг кесимини юзачаларга бўлиш: қ, j – кичик юзачаларнинг координаталари: қ – 1 дан nчy гача j – 1 дан nЧz гача. бу ерда As,red ва Aўs,red — чўзилган ва сиқилган арматураларнинг келтирилган юзалари; ES — арматуранинг эластиклик модули; bs — арматуранинг ҳароратига боглиқ бўлган коэффициент. Хисоблашда ҳарорат ва намлик берилган деб қаралади, кесим вақт бўйича ўзгариши ихтиёрий деб олинади. Эластиклик модули, чизиқли кенгайиш коэффициенти ҳамда бетоннинг киришиши ҳарорат ва намликнинг ўзгаришига боҚлиқҳолда инобатга олинади. Олдиндан уй қотиладиган кучланишнинг миқдори ҳам қуруқ иссиқ иқлим шароитида ҳисобга олинади ва унинг қиймати атроф муҳит ҳарорати ва намлигининг ўзгаришига боқлиқ эмас, деб қаралади. Қуёш таъсирида бўладиган темирбетон конструкциялар бошқа ҳисоблардан фарқли ўлароқ қуйидагича ҳисобланади: иссиқ иқлим шароитида ҳавонинг биринчи ёзги ҳисобий ҳарорати таъсирида қизиши ва узоқёз давомида ҳароратнинг даврий қизиш ва қишки ҳисобий ҳарорат таъ14.3-расм. Элементнинг кесимини юзачаларга бўлиш: қ, j – кичик юзачаларнинг координаталари: қ – 1 дан nЧy гача j – 1 дан nЧz гача. 24—ТБК 370

сирида совуши эътиборга олинади. Бундай масалани ечишда бетоннинг бир жинссизлик хоссалари ва ҳароратнинг нотекис ўзгариши ҳисобга олиниши керак. Иссиқлик оқими элементнинг бош ўқига бурчак остида таъсир этганда темирбетон элементларида баён этилган усул билан ҳисобланади. Бунинг учун бутун юза «y» ва «z» ўқи бўйича кичик юзачаларга бўлинади. Ўар бир кичик юзача ўзининг маълум ҳароратига эга. Темирбетон элемент нотекис қизиган ҳолда унинг ўқи қуйидаги тартибда деформацияланади (чўзилиш зонаси дарз кетмаган ҳол учун) — элемент ўқининг узайиши: y ва z ўқларига нисбатан элемент ўқининг эгрилиги 2-расм. Иссиқликнинг тарқалиш тарҳи. Бетон кесимининг (қ, j) қисмидаги узайиш et,қj ва эгриликлар1 қуйидаги формулалардан аниқланади:

Арматуранинг узайишлари бўлади. Формулалар таркибига кирган каби миқдорлар СНиП 2.03.04.-08 дан [12] олинади; қолган миқдорлар 2- расмдаги тарҳ бўйича қабул қилинади. Кесимнинг қ, j қисмида бетонда вужудга келадиган кучланиш қуйидаги формулалардан аниқланади: а) ҳарорат кесим бўйича чизиқсиз тарқалганда қизишдан ҳосил бўлган чўзилиш кучланиш: Иқлим шароитида ишлайдиган темирбетон конструкцияларини лойиҳалашдаги асосий омиллар. СНиП 2.03.01-84 га [12] биноан ҚV «а» иқлимий ҳудудида бевосита қуёш нури таъсирида бўладиган темирбетон конструкцияларни ҳисоблашда уларга қўшимча талаб 374 лар қўйилади. Бундай талабларнинг қўйилишига қуйидаги омиллар сабабчидир. Тажрибаларнинг кўрсатишича юқорида кўрсатилган иқлимий ҳудудда конструкциянинг қуёшга қараган сирти иссиқ кунларда 70° С га қадар қизир, ҳаво намлиги эса 20% га қадар пасаяр экан [7]. Тадқиқотларнинг кўрсатишича, бетон ҳарорати 50° С дан ортганда унинг физик- механик хоссаларида жиддий ўзгаришлар юз беради [7]. Бетон 60° С га қадар қиздирилгандa унинг мустаҳкамлиги 5—25% камайиши тажрибада аниқланган.

Бетонни қуруқ иссиқ иқлим шароитида синалганда ҳам шунга ўхшаш натижалар олинган. Қуруқ иссиқ иқлим шароитидаги бетоннинг мустаҳкамлиги меъёрий шароитда қотган бетонга нисбатан 15—20% камдир. Бетон 60° Сга қадар қиздирилганда унинг эластиклик модули 10—22% камаяди. Бундан кўринадики, бетон ҳароратининг ортиши, унинг эластиклик модули ва мустаҳкамлигига сезиларли даражада таъсир этар экан. Қуруқ ва иссиқ иқлим бетоннинг киришиши ва тоб ташлашига ҳам сезиларли таъсир этади. Жумладан, ҳаво намлигининг 70 фоиз (меъёрий намлик) дан 30 фоизга қадар пасайиши бетоннинг киришиши ва тоб ташлашини 50 фоизга ошириши мумкин. Тажрибалар ҳароратнинг кўтарилиши темирбетон элементларнинг деформацияларига ҳам таъсир этишини кўрсатди. Масалан, олдиндан зўриқтирилган темирбетон тўсинни 60° С қиздирилганда унинг солқилиги 40% га қадар ортган. Шундай қилиб, илмий изланишлар натижаси ҳарорат 50° С дан ортганда бетоннинг мустаҳкамлиги ва эластиклик модулининг пасайишини, деформацияларнинг эса ортишини кўрсатди. Шунинг учун темирбетон конструкцияларни лойиҳалаш жараёнида ана шу омилларни эътиборга олиш зарур. Чет эл меъёрларида юқори ҳароратни 45°С дан бошлаб ҳисобга олиш тавсия этилади. ҚV «а» иқлимий ҳудуд учун (14.2-расм) мўлжалланган темирбетон конструкцияларни лойиҳалашда эътиборга олиниши зарур бўлган қўшимча талаблар қуйидагилардан иборат: 1. Қизиган бетоннинг эластиклик модули Eb нинг қийматини g67= 0,85 коэффициентигa кўпайтириш орқали камайтирилиши лозим. 2. Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларда бетоннинг киришиши ва тоб ташлаши эвазига арматурадаги кучланишлар йўқотилишининг 50% га ортиши ҳисобга олиниши лозим. 3. Ўарорат таъсирида ҳосил бўлган деформация эътиборга олиниши зарур.

Юқоридаги талабларнинг эътиборга олиниши, ҚV «а» иқлимий ҳудуд учун мўлжалланган конструкциялар мустаҳкамлигини меъёрий иқлимий шароитга мўлжалланган конструкциялар мустаҳкамлиги даражасида лойиҳалаш имконини яратади. Агар лойиҳа жараёнида бу талаблар ҳисобга олинмаса, у ҳолда конструкция муддатидан илгари емирилиши мумкин. Бундай ҳудудларда муддатидан илгари емирилган темирбетон конструкцияларга кўплаб мисол келтириш мумкин. Ўрта Осиё темир йўлларининг бир участкасида темирбетон шпаллар 7—9 йилда ишдан чиқа бошлади, бироқ мутахассисларнинг фикрига кўра бундай шпаллар меъёрий шароитда 70 йилдан ортиқ хизмат қилиши лозим эди. Солор тозалаш иншоотларининг суюқлик сақланадиган резервуарлари, Тошкент тўқимачилик комбинатига қарашли қатор иншоотлар ва бошқа конструкцияларда температуравий киришиш натижасида беркитиш қийин бўлган жуда кўп ёриқлар пайдо бўлган. Ўзбекистон ҳудудидаги автомобиль йўлларига бетон қопламалари ётқизилгандан сўнг маълум вақт ўтганидан кейин бу қопламаларнинг бир қисми бузила бошлади. Бу эса йўлни таъмирлаш ишларини қимматлаштириб, хизмат муддатининг меъёрга нисбатан 2—3 маротаба қисқаришига олиб келди. ҚМҚ 2.03.01.-96 га [4] мувофиқ қуруқ иссиқ иқлим шароитида бевосита қуёш нури тушиб турадиган темирбетон конструкцияларига қўшимча талаблар қўйилади. Уларга ёпма плиталари (агар иссиқлик изоляцияси мавжуд бўлмаса), балкон плиталари, биноларнинг ташқи деворлари, очиқ эстакадаларнинг устун ва сарровлари, муҳандислик иншоотлари, новлар, силослар, элеваторлар, резервуарлар, шпаллар ва бошқа конструкциялар киради.

Адабиётлар руйхати : 1. Асқаров Б.А., Низомов Ш.Р., Ерматов И.Т. Проектирование и расчет инженерных сооружений. Электронное учебное пособие, Т., 2003. 2. Вахненко П.Ф., Вахненко В.П. Железобетонные конструкций сельскохозяйственных зданий. Киев, Будивельник, 1982. 3. Бергер Р.И. и др. Инженерные конструкции. М., 1989. 4. Зурнаджи В.А., Николаев В.В. Механика грунтов, основания и фундаменты. М.,1987.

Похожие

Темирбетон конструкцияси элементларининг динамик юклар таъсирига ҳисоблаш

Ҳарорат ва намликнинг ўзгариши натижасида темирбетон конструкцияларида кучланиш деформацияланиш ҳолатининг ўзгариши

Гумбазлар ва уларнинг турлари лойиҳалаш ва ҳисоблаш асослари

Резервуарларнинг турлари ва уларнинг элементлари

Биноларни сейсмик ва динамик кучлар таъсирига ҳисоблашнинг умумий қоидалари