Резервуарларнинг турлари ва уларнинг элементлари - Архтектура - Рефераты

Резервуарларнинг турлари ва уларнинг элементлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

113.5 KB

Резервуарларнинг турлари ва уларнинг элементлари Режа: 1. Резервуарларнинг турлари ва уларнинг турлари. 2. Резервуарларни лойиҳалаш ва ҳисоблаш. 3. Резервуарлар. Ҳисоблаш асослари.

Резервуарлар вазифасига, режадаги шаклига, ер сатҳига нисбатан жойлашувига кўра ва конструктив хусусиятларига кўра бир неча турларга бўлинади. Вазифасига кўра резервуарлар сув, нефть ва нефть махсулотлари, мазут ва мойларни сақлашга мўлжалланган бўлади. Резервуарларни қўлланиладиган жойи, вазифаси ва эксплуатацион хусусиятларига қараб уларга махсус талаблар қўйилади. Ушбу талаблар одатда махсус адабиётларда ва меъёрий хужжатларда баён қилинади. Режадаги шаклига кўра кўпчилик ҳолларда резервуарлар доира ва тўғри тўртбурчак шаклида бўлади. Резервуарнинг шаклини танлашда биринчи навбатда техник-иқтисодий кўрсаткичларни, баъзи ҳолларда эса махсус шартшароитлар – жойнинг рельефи, қурилиш участкасининг режаси ҳисобга олинади. Резервуар деворини суюқлик ўтказмайлиган қилиб тайёрлашга қаратилган чора-тадбирлар ишлаб чиқишда бир хил сиғимга эга бўлган тўғри тўртбурчакли ва цилиндрсимон резервуарларни солиштирсак, тўғри тўртбурчакли резервуарларнинг намланадиган юзаси каттароқ эканлигини эътиборга олиш лозим. Резервуарларни шар, кўп бурчак ва бошқа шаклларда ҳам тайёрлаш мумкин. Лекин уларни темирбетон конструкциялари асосида қуриш анча мураккаб ва кўп меҳнат талаб қилади. Шунинг учун бундай шаклдаги резервуарлар қурилиш амалиётида камдан-кам учрайди. Ер сатҳига нисбатан жойлашувига кўра резервуарлар ер остида, ер устида ва ярим ер остида бўлиши мумкин. Тез ёнувчан ёки иссиқ суюқликлар сақланадиган резервуарларни ер сатҳига нисбатан жойлашишини аниқлашда, шу билан бирга ўт ўчириш воситаларини танлаш, портлагандаги тўлқин зарбасини ҳисобга олиш ҳамда ёнғин хавфсизлигини таъминловчи чоратадбирларни ишлаб-чиқиш ҳам талаб қилинади. Конструктив хусусиятларига кўра темирбетон резервуарлар йиғма, монолит ва йиғма-монолит бўлиши мумкин. Йиғма-монолит темирбетон

резервуарларнинг бир қисми йиғма темирбетондан (масалан, резервуар деворлари, устёпмалари), қолган қисми эса монолит темирбетондан (масалан, унинг туби) тайёрланади. Бундай конструкцияларни тайёрлашда ҳам оддий ёки олдиндан зўриқтирилган темирбетондан фойдаланиш мумкин. Резервуарлар вазифасига кўра устёпмали ва устёпмасиз бўлиши мумкин. Устёпма таянчи сифатида девор, пардадевор ва устунлардан фойдаланилади. Саноат биноларидаги каби устёпмалари фақат деворга таянган резервуарлардан кенг фойдаланилади. Агар думалоқ темирбетон резервуарларда пардадеворлар мавжуд бўлса уларнинг устёпмалари фазовий юпқа деворли қобиқ тарзида қабул қилиш мумкин. Резервуар тубининг конструкцияси устёпма турига қараб қабул қилинади. Масалан, устунлар мавжуд бўлса резервуарнинг тубига реактив босим таъсир қилади. У ҳолда резервуар тубининг қалинлиги ва унинг арматура юзаси ҳисоблаш йўли билан топилади. Агар устунлар резервуар туби орасидан ўтиб алоҳида пойдеворларга ўрнатилган бўлса, резервуарнинг туби билан устунлар бириккан жойини суюқлик ўтказмайдиган қилиб тайёрлаш лозим. Агар резервуарда оралиқ таянчлар бўлмаса эгувчи моментлар фақат резервуар деворлари билан унинг туби бириккан жойларда ҳосил бўлади ва у кичик зона бўйича тарқалади, натижада тубининг асосий юзасида эгувчи моментлар ҳосил бўлмайди. У ҳолда резервуарнинг туби тежамли ҳисобланади. Лекин грунт сувлари яқин бўлган жойларда резервуарларни лойиҳалашда оралиқ (ички) устунлар қўйиш назарда тутилади. Аслида шу ҳолда ҳам ички устунлар қўйиш шарт эмас. Бунинг учун резервуарнинг устёпмаси ва туби фазовий конструкциялардан иборат бўлиши керак.

Думалоқ резервуарларнинг устёпмалари гумбазли, текис ва комбинациялаштирилган бўлиши мумкин. Монолит темирбетондан тайёрланган гумбазли устёпмалар материаллар сарфи бўйича энг тежамли ҳисобланади. Лекин уни қуриш вақтида мураккаб шаклдаги қолиплар талаб қилинади. Йиғма темир-бетондан тайёрланган гумбазли устёпма конструкцияси уни йиғиб монолитлаштирилгандан кейингина фазовий конструкция каби ишлайди. Гумбазнинг алоҳида йиғма элементларининг кесим юзаси монтаж зўриқишларига ҳисоблаб аниқланганлиги сабабли материал сарфи кўпайиб кетади. Ҳозирги кунда резина-газлама, полимер ёки бошқа синтетик материаллардан фойдаланган ҳолда герметик қобиқли резервуарларни лойиҳалаш устида ишлар олиб борилмоқда. Бундай резервуарларда темир- бетон конструкциялар юк кўтарувчи элемент, қобиқ эса суюқлик ва газ ўтказмасликни таъминлайдиган элемент сифатида хизмат қилади. Шунга ўхшаш резервуарлар тубсиз қилиб тайёрланиши, эксплуатация ёки иқлим шароитлари мос келса устёпмасиз қилиб ҳам тайёрланиши мумкин. Мисол сифатида монолит темирбетондан тайёрланган ёки йиғма темирбетон қўлланилган сув омборининг айрим турларини кўриб чиқамиз. Лойиҳалаш ва қуриш даврида арматурани зўриқтирмасдан фақат резервуар шаклини тўғри танлаш натижасида ва юк кўтарувчи конструкциялардаги бетон фақат сиғилишга ишлайдиган қилиб тайёрлаш оқибатида сиғимлари 2500 ва 8000 м 3 бўлган иккита резервуарнинг қурилиши билан танишиб чиқамиз. Германиянинг Штольберг шаҳрида қурилган ва сиғими 2500 м 3 бўлган ер устидаги сув омборининг қирқими 1-расмда кўрсатилган. Ушбу резервуар кесик конус шаклида бўлиб, устёпмаси гумбаздан иборат. Резервуар девори ва устёпмасининг эгрилиги шундай танланганки, конструкциянинг хусусий оғирлиги ва тупроқнинг босими таъсир қилганда юк кўтарувчи конструкциянинг кесимлари фақат сиғилишга ишлайди.

Шундай усул билан чўзилувчи кучланишларни пайдо бўлиши ва натижада дарз ҳосил бўлишининг олди олинган. Резервуар марказий қисмининг туби, қалинлиги 150 мм ли текис темирбетон плита кўринишида лойиҳаланиб, унинг остида қалинлиги 100 мм бўлган бетон қопламаси мавжуд, холос. Девор резервуар тубининг қия қисмлари билан шарнирли бириккан ҳолда халқасимон пойдеворларга тиралган. Бунда халқасимон пойдеворнинг девор чегарасидан ташқарига чиқувчи қисми мавжуд. Резервуарнинг девори текисликка 60 0 бурчак остида бўлиб, халқасимон пойдеворга эркин тиралган; девор билан пойдеворнинг бириккан жойларида битум қатлами мавжуд. Резервуарни гумбазли қилиб устёпмасини тайёрлаш унинг сиғимини ошишига хизмат қилади. Гумбаз доимий ўзгарувчи эгриликдан иборат. Гумбаз эгрилигини шундай танланганки, унинг қобиқ ўқига нисбатан бурчак тангенси ёй узунлигига тенг. Ушбу ҳолда қобиқнинг ўқи тажриба натижасида аниқланган. Унда гумбазнинг кўндаланг кесим юзаси ўзгарувчан бўлиб, чўзилувчи кучланишлар резервуарга сув қуйиш жойидан бошлаб, унинг ҳисобий сатҳигача бўлган масофада кичрайиб боради. Резервуарни конструкциялашда арматура шундай ҳисобланганки, резервуарнинг ён томонларини тупроқ билан тўлдирилмаган ҳолда ҳам резервуарни қисман сув билан тўлдириш мумкин. Ушбу ҳолда резервуар деворларида дарзлар ҳосил бўлмайди. Ушбу резервуар девори икки қатламли бўлиб, деворнинг ички қисми бевосита сувнинг босимини қабул қилади ва у 16 та цилиндрсимон вертикал темирбетон қобиқлардан иборат. Қобиқларнинг бўртган томони

резервуарнинг ички томонига қаратилган. Мазкур қобиқчалар сув босимини таъсирида сиғилишга ишлайди, шунинг учун ҳам уларда дарз ҳосил бўлмайди. Деворнинг ташқи қисми кўпбурчакдан иборат бўлиб, қобиқчаларнинг зўриқишини қабул қилади. Резервуарни сув билан тўлдирилганда деворнинг ушбу қисми чўзилишга ишлайди. Қобиқчаларни оралиқлари кичик бўлгани учун ундаги сиғилувчи кучланишларнинг қиймати ҳам кичик бўлади. Шу шаклдаги девор элементининг қабул қилинган стандарт ўлчамлари сиғими 1000 м 3 дан 20000 м 3 гача бўлган резервуар қуришга имкон беради. Шундай резервуарларнинг деворларини монолит темирбетондан тайёрланганда стандарт опалубкалардан фойдаланиш мумкин, йиғма темирбетондан тайёрланганда эса девор конструкцияси завод шароитида тайёрланган йиғма темирбетон элементлардан иборат бўлади. Резервуар иншоотларини лойиҳалашда оддий конструкцияли резервуар билан деворлари икки қаватдан иборат бўлган резервуарларга сарфланган материалларни солиштириш диққатга сазовордир. Масалан, сиғими 8000 м 3 бўлган резервуарни оддий конструкциядан тайёрланганда 408 м 3 бетон ва 59 т арматура сарф бўлса, худди шундай сиғимли резервуарни икки қаватли девордан тайёрлаганда 261 м 3 бетон ва 22 т пўлат арматура сарфланади. Темирбетон резервуарнинг юк кўтарувчи конструкцияларини дарзбардошлигини таъминлаш учун айрим ҳолларда на фақат мос келадиган шаклни танлашгина эмас, балки уни ишлаб чиқариш технологиясига ҳам туб ўзгаришлар киритиш лозим. Бундай усул 1956 йили Австриянинг Кремсе шаҳрида Дунай дарёси бўйига қурилган умумий сиғими 3380 м 3 дан иборат бўлган сув омбори қурилишида қўлланилган. Сув омборининг режаси ва қирқими 3-расмда кўрсатилган. Бундай сув омбори бири иккинчисини ичига жойлаштирилган иккита бир хил сиғимли резервуарлардан иборат. Ички резервуарнинг устёпмаси

эгрилик радиуси 24 м дан иборат бўлган сферик темирбетон гумбаздан иборат. Ташқи резервуарнинг устёпмаси текис конструкциядан иборат. Сув омбори туби ва деворларининг дарзбардошлигини таъминлашда уни қуриш технологиясининг рационал усулларидан фойданилган. Яъни бетон ишларини олиб боришда резервуар тубининг плитаси тўртта бир хил секторга бўлиниб, уларни ҳар бирини чегарасида эни бир метрли оралиқ қолдирилди. Ушбу оралиқлар деворларнинг доира бўйлаб тўртта қисмига тўғри келди. Ушбу чегарада деворларда ҳам шундай оралиқ қолдирилган эди. Ушбу ҳолда ички ва ташқи резервуар деворларидан ҳар бирининг тўртдан бир қисми бетонланди. Резервуар тубида ва деворда қолдирилган оралиқлар эса бир ой ўтгандан кейин бетон қоришмаси билан тўлдирилди. Ички резервуар устидаги гумбаз эса энг сўнгги навбатда қурилади. Резервуарлар. Ҳисоблаш асослари. 1. Резервуар ўзининг ҳисобий сатҳигача суюқлик билан тўлдирилган, лекин унинг устида ва деворларининг атрофида тупроқ қатлами йўқ ҳолатда (шундай ҳолат резервуарни қурилиб, уни синаш пайтида бўлади). 2. Устёпма ва девор атрофларида тупроқ қатлами мавжуд, лекин резервуарда суюқлик йўқ (эксплуатация вақтида бўлади) ҳолатда. 3. Резервуарда суюқлик ҳисобий сатҳигача тўлдирилган, устёпма ва девор атрофида тупроқ қатлами мавжуд (резервуарнинг эксплуатацияси вақтида бўлади)ҳолатда. Бошқа юкламалар ва таъсирлар резервуар ёки унинг алоҳида элементлари учун ноқулай ҳолатларни ҳисобга олиб қабул қилинади. Резервуар элементларида ҳосил бўладиган зўриқишларни (эгувчи моментлар – М , қирқувчи кучлар – Q ва бўйлама кучлар - N ) аниқлаш эластик системалардаги каби иншоотларни ҳисоблаш назариясига асосан амалга оширилади. Резервуар элементларини ҳисоблаш чегаравий ҳолатлар усули бўйича амалга оширилади.

- биринчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар бўйича, юк кўтариш қобилиятини аниқлаш (мустаҳкамлик, устиворлик) – ҳисобий юкламалар бўйича; - иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар бўйича, дарзлар ҳосил бўлиши ва очилишини аниқлаш ва деформацияларнинг ривожланиши – меъёрий юкламалар бўйича. Биринчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар бўйича резервуарнинг барча элементлари ҚМҚ2.03.01-96 [1] ҳисобланади. Иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар бўйича ҳисоблаш мавжуд меъёрий ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади ва унда қуйидагилар ҳисобга олинади: а) суюқлик босими таъсир қилмайдиган элементларда (устёпма), очилиш эни аcr= 0,2 мм дан ошмайдиган дарзлар ҳосил бўлишига йўл қўйилади; б) суюқлик босими таъсир қиладиган ва ўқ бўйлаб номарказий чўзилишга ишлайдиган, агар чўзилиш бутун кесим бўйича бўлса дарз ҳосил бўлишига йўл қўйилмайди; в) суюқлик босими таъсир қиладиган ва оддий ёки мураккаб эгилишга ишлайдиган, кесим бўйлаб чўзилувчи ва сиғилувчи кучланиш мавжуд бўлса (баъзи бир ҳолларда устёпма, деворлар, устунлар, резервуар туби, пойдеворлар) эни а crc =0,05 мм дан катта бўлмаган дарзлар ҳосил бўлишига рухсат этилади. Ер ости резервуарларини ҳисоблашдаги меъёрий юкламалар лойиҳа бўйича аниқланади. Ҳисобий юкламани аниқлаш учун меъёрий юкламани юклама бўйича ишончлилик коэффициентига кўпайтирилади, унинг қиймати мавжуд меъёрий хужжатлар бўйича қабул қилинади [1]. Темирбетон ер ости резервуарлари узоқ муддатга чидамлилик бўйича Қ ва ҚҚ тоифали иншоотлар турига мансубдир.

Тўғритўртбурчакли резервуарлар Кичик сиғимли тўғри тўртбурчакли резервуарлар ички таянчларга эга бўлмаган, томонларининг ўлчамлари 5-6 м. дан ошмайдиган ва улар орасидаги нисбат 2 баробардан ошмайдиган ёпиқ қутидан иборат. Уларнинг том ёпмалари эгилишга ишлаб, контур бўйлаб уч ёки тўрт томондан тиралган плиталар ҳолатида бўлади. Мисол тариқасида (4-расм) монолит темирбетондан тайёрланган, ички кўндаланг девор билан икки қисмга бўлинган тўғри тўртбурчакли ёпиқ резервуар тасвирланган. Резервуарнинг устёпмаси ва туби – текис тўсинсиз конструкциядан иборат. Улар юкламалар таъсирида эгилишга ишлайди. Улар қабул қиладиган бўйлама юкламалар таъсирида сиқилишга ва чўзилишга ишлайди. Суюқлик ва грунт босимининг қиймати агар катта бўлмаса, уни ҳисобга олмасдан, ҳисобни мавжуд белгиланган меъёрий ҳужжатлар бўйича амалга оширилади [1]. Катта сиғимли резервуарларда устунлар резервуар ичига жойлаштирилади ва ҳар икки йўналишда девор ва устунгача улар орасидаги масофа 4 м атрофида бўлади. Улар устёпмадан тушадиган ташқи куч ва устуннинг хусусий оғирлиги таъсирида марказий сиқилишга ишлайди. Устуннинг устёпма ва резервуар туби билан бирикмаси капител ёрдамида амалга оширилади. Резервуарнинг девори вертикал текисликда эгилишга ва сиқилишга ишлайди. Девордаги эгувчи момент – М ва қирқувчи кучлар – Q устёпма ва туби билан эластик бириктирилган, сув ва грунт босими таъсири остида юкланган бир оралиғли плиталар каби ишлайди. Бунда деворнинг таянч кесимларидаги эгувчи момент қиймати четки таянчлардаги туби плитаси ва устёпма плитанинг эгувчи моментларга тенг деб ҳисобланади. Деворнинг таянч кесимларидаги қирқувчи куч ва оралиқ қисмидаги максимал эгувчи момент қиймати иншоотларни ҳисоблаш назариясининг умумий қоидаларига асосан аниқланади.

Девордаги сиғувчи бўйлама куч – устёпмадан ва деворнинг юқори қисмидан тушадиган юкламалар йиғиндисидан иборат. Девордаги арматуралар қўш арматура бўлиб, улар вертикал ҳолатда жойлаштирилган. Тақсимловчи арматура эса горизонтал ҳолатда жойлаштирилади. Резервуарнинг конструкцияси ҳар хил турдаги юкламаларни қабул қиладиган мураккаб фазовий система холатида ишлайди. Ҳозирги кунда бундай системаларни ҳисоблашнинг аниқ амалий усуллари ишлаб чиқилмаган. Кўпбурчакли резервуарлар Кўпбурчакли резервуарларда доиравий симметрия шаклидан келиб чиқиб, бунда вертикал қирраларнинг бирикиш бурчакларида бурилиш содир бўлмайди, шунинг учун барча вертикал қирралар бирикиш жойларида бир- бири билан бикр бириктирилган бўлади. Кўпбурчакли резервуарнинг деворлари вертикал жойлашган цилиндрсимон қобиқ кўринишида бўлиб, уларнинг бўртган томони ичкарида бўлади ва улар вертикал жойлаштирилган қовурғаларга тиралган бўлади. Қовурғалар эса ўз навбатида пастки томондан резервуар тубига юқори қисми эса устёпмага бириктилган бўлади. Бундай қобиқларда суюқликнинг босими натижасида горизонтал текисликда сиқувчи кучланишлар ҳосил бўлиб, бетоннинг сув ўтказмаслик хусусиятини яхшилайди. Ернинг босими (ён томонидан) натижасида эса чўзувчи зўриқиш ҳосил бўлади. У ҳолда деворнинг қалинлиги кам, лекин узунлиги узун бўлгани учун резервуарни тиклашда олиб бориладиган қурилиш ишлари анча мураккаблашади. Резервуарларда плита ва қобиқнинг қалинлиги камида 12 см. ни ташкил қилади, қовурғалар эса бир оралиқли (таянчлари устёпма ва туби) маҳкамланган тўсин каби ишлаб, улар тиралган қобиқлардан текис таъсир этувчи босим билан юкланган. Юкламанинг ишораси ўзгарувчан бўлганлиги туфайли эгувчи моментлар – М ва кўндаланг кучлар – Q турли ишорага эга бўлиши мумкин. Ундан ташқари, устёпмадан

тушадиган юклама натижасида қовурғаларда бўйлама сиқилувчи зўриқиш ҳам ҳосил бўлади. Резервуарда устёпма - текис тўсинли (қовурғали), туби эса – текис тўсинсиздир. Устёпма контур бўйлаб бириктирилган ва икки йўналишда ишлайдиган плитадан иборат, плита қовурғасининг бир учи контур бўйлаб девор қовурғаларига ва иккинчи учи эса резервуар ўртасида устунга тўсинлар ёрдамида кўтариб турилади. Резервуар туби билан устун капител ёрдамида бириктирилади. Бундай резервуарларни қўллаш ҳар бир ҳолат учун алоҳида асосланиши керак. Думалоқ резервуарлар Думалоқ резервуарлар турли конструктив ечимларга эга бўлади. Улар очиқ ёки ёпиқ бўлиши мумкин. Резервуарнинг диаметри 5-6 м дан ошмаса уни цилиндрсимон қилиниб, унинг устёпмаси ва туби – текис қовурғасиз бўлади. Бундай резервуарларнинг устёпмаси доирасимон бўлиб, контур бўйлаб таянлади. Уларнинг девор билан бирикмаси монолит ёки эркин таянган бўлиши мумкин. Монолит бирикмалар ёпиқ резервуарларда, эркин таяниш эса деворлари олдиндан зўриқтирилган резервуарларда бўлади. Яна шундай резервуарлар борки, уларда туби девор билан монолит бириктирилган, устёпмаси эса эркин тиралган бўлади. Бунда устёпмаси деворга эркин тиралганда тўгри тўртбурчакли резервуарлардаги ҳолат бўлиши мумкин. Агар резервуарларнинг диаметри 6 м дан катта бўлса, унинг конструкцияси турлича бўлиши мумкин. Резервуарда, унинг режаси ва диаметрал қирқими 5-расмда тасвирланганидек бўлса ичкари қисмида устунлар бўлмайди. Шунинг учун, унинг устёпмаси гумбазли бўлади; у цилиндрсимон девор билан монолит бириктирилган бўлади. Девор остидаги пойдевор лентасимон - халқасимон кўринишга эга бўлиб, у девордан юклама қабул қилиб уни заминга узатади. Резервуарнинг туби – темирбетон текис қовурғасиз; у девор остидаги халқасимон пойдевор билан бириктирилган, лекин унинг бикрлиги кичик

бўлганлиги учун девор остидаги пойдеворни ҳисобланганда уни ҳисобга олинмайди. Резервуарнинг устёпмаси ва туби ҳам гумбазли бўлиб, цилиндрсимон девор билан монолит бириктирилган бўлиши мумкин. Бундай резервуарлар катта фазовий бикрликка эга бўлиб, уларни грунтлар нотекис чўкадиган замини заиф грунтлардан иборат ёки грунт сувларининг сатҳи юқори бўлган жойларда қўлланилиши мақсадга мувофиқдир. Шундай резервуарлар ҳам учрайдики, улар устёпма ва девор халқасимон кўринишдаги лентасимон пойдеворга монолит бириктирилган бўлиб, гумбазли конструкцияни ташкил қилади. Резервуарни лойиҳалашда, агар у сув билан тўлдирилган ва ёнлари грунт билан тўлдирилмаган бўлса уларнинг элементларини мустаҳкамликка ҳисоблашдан ташқари уни устиворликка ҳам текшириш лозим.

Адабиётлар руйхати : 1. Асқаров Б.А., Низомов Ш.Р., Ерматов И.Т. Проектирование и расчет инженерных сооружений. Электронное учебное пособие, Т., 2003. 2. Вахненко П.Ф., Вахненко В.П. Железобетонные конструкций сельскохозяйственных зданий. Киев, Будивельник, 1982. 3. Бергер Р.И. и др. Инженерные конструкции. М., 1989. 4. Зурнаджи В.А., Николаев В.В. Механика грунтов, основания и фундаменты. М.,1987. 5. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т. ‖Ўзбекистон‖ 1995.

Похожие

Зиналар лифтлар уларнинг турлари ва асосий конструктив элементлари

Ташки деворлар ва уларнинг конструктив элементлари

Парда деворлар ва поллар уларнинг турлари

Гумбазлар ва уларнинг турлари лойиҳалаш ва ҳисоблаш асослари

Йирик блоклардан ва панеллардан курилган бинолар уларнинг турлари