Биноларни сейсмик ва динамик кучлар таъсирига ҳисоблашнинг умумий қоидалари - Архтектура - Рефераты

Биноларни сейсмик ва динамик кучлар таъсирига ҳисоблашнинг умумий қоидалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

245.5 KB

Биноларни сейсмик ва динамик кучлар таъсирига ҳисоблашнинг умумий қоидалари Режа: 1. Умимий маълумотлар. 2. Темирбетон элементларни чўзилган қисми ёриқсиз жойларидаги бутунлиги ва эгрилигини аниқлаш. 3. Бетонни ёриқлари бор чўзилган қисмидаги деформацияларини ҳисобига асосий предпосилкалар.

Биноларни сейсмик кучлар таъсирига ҳисоблашнинг асосий қоидалари Биноларни сейсмик кучлар таъсирига ҳисоблаганда ҳисобий юклар қуйидаги уйҚунлаштириш (сочетание) коэффициентларига кўпайтирилади: Доимий юклар учун 0,9 Узоқ муддатли юклар учун 0,8 Қисқа муддатли юклар ва қор учун 0,5 Конструкцияларни сейсмик кучлар таъсирига ҳисоблаганда шамол ва турли динамик кучлар, эгилувчан осмаларга осилган массаларда уйҚонадиган инерция кучлари кабилар эътиборга олинмайди. Сейсмик кучлар қаватлараро ёпмалар сатҳида горизонтал йўналишда қўйилган, деб фараз этилади. Хар бир қаватнинг вазни ҳам шу сатҳда тўпланган деб қаралади. Меъёрларда ҳисобий сейсмик кучлар бино ва иншоотларга статик равишда таъсир этади, деб олинади. Бироқ бу куч статик таъсир этишига қарамай, иншоот қисмларида инерция кучлари вужудга келтириши мумкин бўлган ички зўриқишларни ҳосил қилади. Демак, ҳисобий сейсмик кучлар зилзила жараёнида бино ва иншоотларда ҳосил бўладиган инерция кучларига эквивалент бўлган кучлар-дир [13].

1-расм. Қаватлар бўйича вертикал юкларни тўплашга доир тарҳ: а — hқk коэффициентини аниқлашга доир схема. Бино ва иншоотлар хусусий тебранишларининг қ -шакли бўйича k нуқтасида ҳосил бўладиган ҳисобий сейсмик куч (юк) қуйидаги формула орқали аниқланади: бу ерда К1 – бино ва иншоотларда йўл қўйилиши мумкин бўлган шикастланиш даражасини ҳисобга олувчи коэффициент бўлиб, қиймати саноат ва фуқаро бинолари учун К1= 0,25; К2 – бино ва иншоотларнинг конструктив ечимига боҚлиқ бўлган коэффициент: масалан, қаватлар сони n>5 бўлган синчли бинолар учун K2=1+0,1Ч(n - 5)Қ1,5 олинади. Формуладаги учинчи миқдор Soқk, конструкция.

2-расм. b коэффициентининг графиги. эластик зонада деформацияланади деб фараз этилганда, эркин тебранишларнинг қ -шакли бўйича ҳосил бўладиган сейсмик кучнинг қиймати бўлиб, қуйидаги ифодадан аниқланади:

Барча ҳолларда bқ нинг қиймати 0,8 дан кам бўлмаслиги лозим. Системанинг хусусий тебранишлари даври Tқ иншоотлар динамикаси усуллари асосида топилади. Кy — коэффициент бино ва иншоотларнинг конструктив хилига ва фазовий ўлчамларига боҚлиқ бўлиб, (13.1жадвал) конструкция ва заминлар диссипатив хусусиятларини ҳисобга олади; hқk— қ-шакл бўйича эркин тебранаётган иншоотнинг де-формациясига ҳамда тўпланган юкларнинг геометрик ўрнига боҚлиқ коэффициент бўлиб, қуйидаги формуладан топилади: Бу ерда xқ(xk) ва xқ(xj) – иншоотнинг қ шакл бўйича эркин тебранишлари жараёнида k нуқтасида ва юклар тўпланган барча j нуқталарда вужудга келадиган кўчишлар; Qj —бино ёки иншоотнинг j нуқтасига тўпланган юк . Маълумки, ҳар бир тебраниш шаклининг ўзига яраша сейсмик кучи бўлади. Бу кучлар конструкция элементларида тегишли зўриқишлар уйҚотади. Сейсмик кучларнинг конструкция элементларига бўлган умумий таъсирини ҳисоблаш учун, аввал (13.2) формула асосида ҳар бир тебраниш шакли учун сейсмик кучларнинг максимал қийматлари s0қk аниқланади; сўнгра ҳар бир аниқланган куч таъсирида зўриқишлар эпюралари ( M, Q, N ва ҳоказо) қурилади. Шундан кейин маълум тартибда уларнинг йиҚиндиси ҳисоблаб топилади. Масалан, СНиП ҚҚ-7-81 [13] бўйича иншоотнинг k кесимида ҳосил бўладиган зўриқишнинг тўлиқ қиймати қуйидаги формула билан аниқланади:

бу ерда Nқ – тебранишларнинг қ-шаклига тегишли бўлган сейсмик кучлар таъсирида тегишли кесимда ҳосил бўлган зўриқиш ёки кучланишларнинг қиймати; n — ҳисобга олинадиган тебраниш шакллари сони. Энг катта зўриқишлар тебранишларнинг биринчи шаклида ҳосил бўлади. Шу сабабли, иншоотларни сейсмик кучлар таъсирига ҳисоблашда хусусий тебранишларнинг дастлабки учта шакли ҳисобга олинади. Агар иншоотнинг тебранишлар даври T1Қ 0,4 c бўлса, у ҳолда тебранишларнинг фақат биринчи шакли билан чегараланса бўлади. Узунлиги 30 м дан ортиқ бўлган биноларни ҳисоблашда, юқорида кўриб ўтилган горизонтал сейсмик кучлардан ташқари, бинонинг бикирлик марказидан ўтувчи вертикал ўққа нисбатан ҳосил бўладиган буровчи момент таъсирини ҳам эътиборга олиш зарур. Бинонинг k нуқтасига тўпланган буровчи моментнинг ҳисобий қиймати қуйидаги формуладан топилади: бу ерда ak> 0,02 B бўлиб, В — Sқk кучининг таъсирига тик йўналишдаги бинонинг пландаги ўлчамидир. Баъзи ҳолларда биноларни ҳисоблашда нормал горизонтал сейсмик кучлар билан бир қаторда, вертикал сейсмик кучларни ҳам эътиборга олиш зарурлиги уқтирилади. Тошкент, Ашхобод сингари эпицентрал зилзилалар бўладиган ҳудудларда сейсмик кучларнинг вертикал ташкил этувчиларини ҳисобга олиш муҳим аҳамият касб этади. Биноларнинг консолли қисмларини, эни 24 м дан ортиқ бўлган саноат биноларини, Қиштли биноларни ҳисоблашда сейсмик кучларнинг вертикал ва горизонтал ташкил этувчилари биргаликда ҳисобга олинади. Ўишт деворларни ҳисоблашда вертикал сейсмик кучнинг қиймати 7 ва 8 балли ҳудудларда вертикал статик юкнинг 15% миқдорида, 9 балли ҳудудда эса 30% миқдорида қабул қилинади. Сейсмик кучларни аниқлашнинг юқорида кўриб ўтилган усуллари тақрибий усуллардир. Барча бино ва иншоотлар шу усуллар асосида ҳисобланади. Бироқ ўта муҳим ва баланд бинолар реал акселерограммалар

таъсирига ҳам қўшимча равишда ҳисобланади. Бундай ҳисобларни ЭЎМсиз амалга ошириб бўлмайди. Темирбетон конструкцияларини сейсмик кучлар таъсирига бўлган мустаҳкамлигини текширишда, уларни қисқа муддат таъсир этишини эътиборга олиб, иш шароити коэффициенти gқ га кўпайтирилади; оҚир бетондан тайёрланган темирбетон элементларнинг нормал кесимида А–ҚҚ ва А–ҚҚҚ синфли арматура учун gқ=1,2; арматура юқори синфли бўлса gқ=1,1; оҚма кесимлар учун gқ=1; кўп қаватли биноларнинг оҚма кесимлари учун gқ=0,9 олинади. Нормал кесимларда сиқилиш зонасининг чегаравий қиймати мўрт емирилишдан сақланиш мақсадида 0,85 xk га, бетоннинг иш шароити коэффициенти gb2 эса бирга тенг деб қабул қилинади. Зилзилавий ҳудудларда бунёд этиладиган биноларнинг зилзилабардошлигини конструкцияларни мустаҳкамлаш йўли билан таъминлаш сейсмоҳимоянинг пассив (нофаол) турига киради. Бинонинг кучли тебранишларининг олдини олишга ва сейсмик таъсирларга бино реакциясини пасайтиришга қаратилган махсус конструктив тадбирлар фаол сейсмоҳимояларга киради. Хилма-хил тебраниш сўндиргичлари, сейсмоамортизаторлар (пружиналар тизими, резина қистирма, осма стерженлар ва ҳ. қ.) ана шулар жумласидандир. Қадимда ¤рта Осиёда сўндиргич сифатида пойдевор билан девор орасига қамиш қатлами ётқи- зилган. Конструкция элементларини динамик юклар таъсирига ҳисоблаш. Конструкция элементларида тебраниш уйготадиган ҳар қандай куч динамик куч (юк) деб аталади. Динамик кучларнинг тури жуда хилма-хил. Айланма, илгарилама қайтма ҳаракат қиладиган қисмлардан ташкил топган машиналар (электромоторлар, вентиляторлар, тўқув дастгоҳлари), зарб ёки туртки берадиган машиналар, портлаш, кучли шамол ва зилзила кучлари иншоотда тебраниш уйҚотади. Динамик таъсирларнинг хавфли томони шундан иборатки, хусусий ва мажбурий тебранишлар такрорлиги ўзаро мос тушганда (тенглашганда) конструкцияда резонанс вужудга келади, яъни

тебраниш амплитудалари кескин катталашиб кетади. Натижада конструкцияда бузилиш хавфи пайдо бўлади, агар тезда унинг олди олинмаса, конструкция ишдан чиқади. Конструкцияларни динамик кучлар таъсирига ҳисоблаш усуллари статик усулларга ўхшаб кетади. Фарқи шундаки, динамик ҳисобларда конструкцияга таъсир этадиган инерция кучлари ҳамда конструкциянинг динамик тавсифлари инобатга олинади. Динамик ҳисоб жараёнида қуйидаги масалалар ҳал этилади: 1) динамик юклар таъсирига иншоот ёки унинг алоҳида элементларининг мустаҳкамлиги ва толиқиш бўйича чидамлилиги текширилади; 2) мажбурий тебранишларнинг одамларга, ишлаб чиқаришнинг технологик жараёнига, шунингдек конструкциянинг нормал ишлашига таъсири текширилади. Конструкция элементларини динамик юклар таъсирига ҳисоблаганда, энг аввал, динамик зўриқишлар миқдори аниқланади ҳамда статик кучларни ҳам ҳисобга олган ҳолда, элементнинг мустаҳкамлиги текширилади. Сўнгра мажбурий тебранишлар амплитудаси аниқланиб, темирбетон элементларнинг яроқлилик даражаси белгиланади. Статик ва динамик кучлар таъсирида бўлган элементларнинг юк кўтариш қобилияти чегаравий ҳолатларнинг биринчи гуруҳи, нормал эксплуатацияга яроқлилиги эса чегаравий ҳолатларнинг иккинчи гуруҳи бўйича ҳисобланади. 13.3.1. Чегаравий ҳолатлар биринчи гуруҳи. Статик ва динамик юк таъсирида бўлган иншоот учун қуйидаги шарт қаноатлантирилса, эгилувчи элементларнинг мустаҳкамлиги таъминланган бўлади: бу ерда Mst — ҳисобий статик юкдан ҳосил бўлган эгувчи момент; Md — динамик юкдан ҳосил бўлган эгувчи момент; Mper — иш шароити коэффициентлари ҳисобга олинганда кесим қабул қила оладиган эгувчи момент.

Элементнинг толиқишга кўра чидамлилиги таъминланиши учун қуйидаги шарт бажарилиши зарур. Бу ерда σb1max — ҳисобий статик юкдан ҳосил бўлган кучланиш; σs1max — кўпкарра такрорланувчи динамик Rюкдан чўзилувчи арматурада ҳосил бўлган кучланиш; Rγb1;s — бетон ва арматуранинг ҳисобий қаршиликлари; b1 γs 1— бетон ва арматуранинг иш шароити коэффициентлари. Сиқилувчи арматура чидамлиликка ҳисобланмайди. Динамика масалаларида иш шароити коэффициентларининг қиймати 0,4,...1 орасидаги сонлардан иборат бўлиб, улар юклар кўп каррали таъсир этганда, материал мустаҳкамлигининг камайишини ҳисобга олади. 13.3.2. Чегаравий ҳолатлар иккинчи гуруҳи. Кўпкаррали такрорий юклар таъсирида элементни ёрилишга ҳисоблаш чидамлиликка ҳисоблаш сингари амалга оширилади,яъни бу ерда Rbt,ser — чегаравий ҳолатларнинг иккинчи гуруҳи бўйича бетоннинг чўзилишдаги ҳисобий қаршилиги; sbt—бетондаги чўзилиш кучланиши. Тебраниш амплитудаларининг катталиги қуйидаги шартни қаноатлантириши лозим: бу ерда u — мажбурий тебранишлар амплитудаси; u0 —мажбурий тебранишларнинг энг юқори қиймати бўлиб, амплитуда бундан ошганда одамлар, машиналар, асбоб ва ускуналарнинг нормал ишлашига путур етади;

n — мажбурий тебранишлар такрорлиги, Гц; a0 — тезланишнинг энг катта қиймати, мм/с2; v0— тезликнинг энг катта қиймати, мм/с. Тезланиш ва тезликнинг ўртача чегаравий қийматлари сифатида қуйидагиларни олиш мумкин: n<10 Гц бўлганда a0=150 мм/с2; nқ10 Гц бўлганда v0=2,4 мм/с. Агар (13.10) шарт қаноатлантирилмаса, мажбурий тебранишлар амплитудасини камайтириш учун конструктив чоралар кўрилади. Бунинг учун тебраниш манбаини бошқа жойга кўчириш, машиналарни мувозанатлаш, элементнинг эркин тебраниши такрорлигини ўзгартириш каби тадбирлар амалга оширилади. Элементнинг эркин тебраниши такрорлигини ўзгартириш учун унинг бикирлиги, конструктив схемаси ёки ўлчамлари ўзгартирилади. Масалан, тўсиннинг эркин таянчлари қистирма таянчлар билан алмаштирилса, бунда тўсиннинг эркин тебранишлари такрорлиги деярли 2 баравар ортади; тўсинга қўшимча боҚлагичларнинг киритилиши ҳам унинг бикирлигини оширади. Темирбетондан қурилган икки қаватли синчли бинони сейсмик кучлар таъсирига ҳисобланишини кўриб чиқамиз. Бино синчи бўйлама ва кўндаланг йўналишларда бикир тугунли рама деб

Адабиётлар руйхати : 1. Асқаров Б.А., Низомов Ш.Р., Ерматов И.Т. Проектирование и расчет инженерных сооружений. Электронное учебное пособие, Т., 2003. 2. Вахненко П.Ф., Вахненко В.П. Железобетонные конструкций сельскохозяйственных зданий. Киев, Будивельник, 1982. 3. Бергер Р.И. и др. Инженерные конструкции. М., 1989. 4. Зурнаджи В.А., Николаев В.В. Механика грунтов, основания и фундаменты. М.,1987. 5. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т. ‖Ўзбекистон‖ 1995.

Похожие

Зилзилабардош биноконструкциялари

Темирбетон конструкцияси элементларининг динамик юклар таъсирига ҳисоблаш

Биноларни реконструкциялаш технологияси

Йўл қурилиш материалларининг тузилиши ва асосий хоссалари

Металл конструкциялар хакида умумий маълумотлар