Parazitlik bilan kun kechiruvchi organizmlar - Zoologiya - Slaydlar

Parazitlik bilan kun kechiruvchi organizmlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2565.5 KB

Ko'chirib olish

Parazitlik bilan kun kechiruvchi organizmlar Reja: • Parazit chuvalchanglarning xilma-xilligi • Chuvalchanglarning parazit hayot kechirishga moslashishi • Tasmasimon chuvalchanglar (Cestoda) sinfi WWW.ARXIV.UZ

• Exinokokk. Exinokokk yassi chuvalchanglar tipi, tasmasimon chulvalchanglar sinfiga kiradi. Uning uzunligi 0,3-0,6 mm bo'lib, it, bo'ri va tulkilar ichagida parazitlik qiladi. Boshidagi ikki juft so'rg'ichlari yordamida ichak devoriga yopishib oladi. Tanasi 5-6 bo'g'imdan iborat tuxumga to'lgan oxirgi bo'g'imi hayvon axlati bilan tashqariga chiqib ketadi, uning o'rniga yana boshqasi hosil bo'ladi. WWW.ARXIV.UZ

Parazit chuvalchanglar: 1 — cho'chqa tasmasimon chuvalchangi, 2 — unin g boshi, 3 — voyaga yetgan exinokokk, 4 —exinokokki pufagi (ochib ko'rsatilgan). WWW.ARXIV.UZ

WWW.ARXIV.UZ

• Exinokokkning tuxumlari yem-xashak orqali qoramol, qo'y, ot va tuya kabi hayvonlarning ichagiga tushganida ulardan chiqqan lichinkalar qon orqali o'pka, jigar yoki boshqa organlarga borib, juda yirik, ba'zan chaqaloq boshidek va undan ham kattaroq pufakni hosil qiladi. Bunday pufak ichidagi suyuqlikda faqat mikroskopda ko'rinadigan juda ko'p sonli lichinkalar bo'ladi WWW.ARXIV.UZ

• Itlar va yirtqich hayvonlar o'txo'r hayvonlarning ichki organlari bilan birga ana shunday pufaklarni yeganida ular ichagida lichinkalar voyaga yetadi. Hayvon ichagidan axlat bilan juda ko'p exinokokk tuxumlari tashqariga chiqib turadi. Tuxumlar hayvonlarning yungiga ham yopishib qoladi. Odam kasal itni erkalatganida exinokokk tuxumlarini yuqtiradi. Odam va o'txo'r hayvonlar exinokokkning oraliq xo'jayini, it va boshqa yirtqich hayvonlar uning asosiy xo'jayini hisoblanadi WWW.ARXIV.UZ

• Cho'chqa tasmasimon chuvalchangi yassi chuvalchanglar tipining tasmasimon chuvalchanglar sinfiga kiradi. Uning tuzilishi va hayot kechirishi qoramol tasmasimon chuvalchanginikiga o'xshash bo'lib, voyaga yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi cho'chqalar muskulida uchraydi. Odam yaxshi pishirilmagan cho'chqa go'shtini iste'mol qilib, parazit finnasini yuqtirad WWW.ARXIV.UZ

• Bolalar gijjasi. Bu gijja to'garak chuvalchanglar tipiga kiradi. Gijja odamlarning, ayniqsa kichik yoshdagi bolalarning ichagida parazitlik qiladi. Gijja - oqish rangli, juda mayda (5-10 mm) chuvalchang. Bolalar gijjasming urg'ochisi urug'langandan keyin orqa chiqaruv teshigi yaqinida yashay boshlaydi. Kechasi orqa chiqaruv teshigi atrofidagi teriga tuxum qo'yadi. Bu paytda teri qattiq qichishib, kishini bezovta qiladi. Gijjaning tuxumlari iflos qo'l orqali yana ichakka tushib qolsa, qaytadan rivojlana boshlaydi. Gijja tuxumlari kasal odamning kiyimi, to'shagi yoki boshqa buyumlari orqali yuqadi WWW.ARXIV.UZ

• Bo'rtma nematoda. O'simliklarning yer ostki qismida parazitlik qiladi. Kasallangan o'simlik ildizida no'xatdek va undan yirikroq (ba'zan mushtdek) bo'rtmalar hosil bo'ladi. Bunday o'simlik o'sish va rivojlanishdan qoladi, uning hosili kamayib ketadi; kuchli zararlangan o'simliklar tez orada halok bo'ladi. Nematoda ayniqsa bodring, pomidor, qovun, kartoshka, kanop, ba'zan g'o'zaga katta ziyon yetkazadi WWW.ARXIV.UZ

• Parazit nematodalar. • A - oldingi tomoni bilan ichak devoriga kirib olgan qilbosh chuvalchang, В - o'n ikki barmoqli ichak chuvalchangi erkagi, D - bolalar gijjasi urg'ochisi: 1 - og'iz, 2 - og'iz bo'shlig'idagi tishchalar, 3 -qizilo'ngach, 4- qizilo'ngach "piyozcha" si, 5 -o'rta ichak, 6- urug'don, 7 - urug' to'kuv nayi, 8 - jinsiy xalta (bursa), 9 - spikulalar, 10 - tuxumdon, 11 - dum, 12 - anal teshik, 13 - bachadon, 14 - jinsiy teshik. WWW.ARXIV.UZ

• Chuvalchanglarning parazit hayot kechirishga moslashishi. Parazit hayot kechirish chuvalchanglarning tashqi tuzilishiga va hayot kechirish xususiyatlariga katta ta'sir qilgan. Bunday o'zgarishlar yassi chuvalchanglarda ayniqsa yaxshi ko'zga tashlanadi, Ularning maxsus yopishish organlari paydo bo'lgan; hazm qilish sistemasi yo'qolib, jinsiy organlari juda kuchli rivojlangan. Lekin parazit chuvalchanglar va lichinkalarining ko'pchiligi tashqi muhitga chiqqanida o'z xo'jayinini topolmasdan qirilib ketadi. Shuning uchun juda ko'p nasi qoldiradi; ayrim turlari, masalan, jigar qurti va exinokokk, hatto lichinkalik davrida ham ko'payish xususiyatiga ega bo'ladi WWW.ARXIV.UZ

• Parazit chuvalchanglardan saqlanish. Tasmasimon chuvalchanglarni yuqtirmaslik uchun go'sht mahsulotlarini yaxshi pishirib iste'mol qihsh lozim. Ular tarqaiishini oldini olish uchun esa hayvonlarning zararlangan organlarini iflarga bermaslik kerak. Kushxonalardan chiqayotgan go'sht mahsulotlarmi qai'iv nazorat ostiga olish zarar. Daydi itlarga qarshi kurashish va shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish exinokokk bilan zararlanishning oldini oladi WWW.ARXIV.UZ

• Jigar qurti yuqmasligi uchun ko'lmak suvlarni ichmaslik, daladan yig'ib keltirilgan ko'katlarni yaxshi vuvmasdan iste'mol qilmaslik lozim. Askarida va bolalar gijjasini yuqtirmaslik uchun shaxsiy gigiyena qoidalariga qat'iy rioya qilish, ya'ni ovqatlanishdan oldin qo'lni sovunlab yuvish, meva, sabzavot va poliz mahsulotlarini yaxshilab yuvib iste'mol qihsh zarar. WWW.ARXIV.UZ

Parazit nematodalar. A - urg'ochi rishta, В - siklop tana bo'shlig'idagi rishta lichinkasi, D - bankroft ipchasi paydo qiigan fil kasalligi. WWW.ARXIV.UZ

• Parazit chuvalchanglarni o'rganish. Parazit chuvalchanglarni gelmintologiya fani o'rganadi. Gelmintlarni o'rganish va ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqishda K.I. Skryabin boshchiligida gelmintolog olimlar ko'p ishlarni amalga oshirishgan. Gelmintlarni o'rganishga bizning vatandcshlarimiz ham katta hissa qo'shishgan. Ibn Sino o'zining «Tib qonunlari» asarida dorivor giyohlar yordamida odam ichagidan parazit chuvalchanglarni hay dab chiqarish haqida yozgan. O'zbek olimlari A.T. To'laganov o'simlik gelmintlarini, M.A. Sultonov, J. A. Azimov, E.X. Ergashev yovvoyi va uy hayvonlari hamda o'simlik gelmintlarini o'rganishgan. Olimlar olib borgan tadqiqotlar parazit chuvalchanglar yetkazadigan zararni keskin kamaytirishga imkon berdi. WWW.ARXIV.UZ

• Tasmasimon chuvalchanglar tana shakli tasmaga о 'xshash yassi va uzun bo'ladi. Tanasi bo'g'imlarga bo'lingan. Parazit hayot kechirishi tufayli ularning tuzilishi juda o'zgarib ketgan. Chunonchi, tanasining oldingi qismida xo'jayin ichagi devoriga yopishib olishga moslashgan har xil so'rg'ichlar va ilmoqchalar rivojlangan. Hazm qilish sistemasi yo'qolib ketgan. Ular tana yuzasi orqali xo'jayin ichagida hazm bo'lgan tayyor oziqni so'rib oladi. Jinsiy sistemasi juda kuchli rivojlangan bo'lib, har bir tana bo'g'imida takrorlanadi. Tasmasimon yassi chuvalchanglar odam va turli hayvonlarning ichki organlari va to'qimalarida parazitlik qiluvchi 3300 ga yaqin turni o'z ichiga oladi. Tipik vakili qoramol tasmasimoni hisoblanadi WWW.ARXIV.UZ

• Tuzilishi. Qoramol tasmasimoni voyaga yetgan davrida odamning ingichka ichagida parazitlik qiladi. Tanasining uzunligi 8—10 m ga etadi. Tanasi to'g'nag'ich boshchasi kattaligidagi juda kichik boshcha, kalta bo'yin, keng va uzun bo'g'imli gavdaga bo'lingan. Boshida to'garak shaklli to'rtta so'rg'ichi bo'ladi. So'rg'ichlar yordamida parazit o'z xo'jayini ichagi devoriga yopishib oladi. Tanasining boshchasidan keyingi bo'g'imlarga bo'linmagan qismi bo'yincha deyiladi. Bo'yinchadan keyingi uzun qismi 1000 ga yaqin bo'g'imlardan iborat. O'sish davrida bo'yin doim yangibo'g'im hosil qilib turadi; eskibo'g'imlar esa tananing orqa tomoniga qarab surilaveradi WWW.ARXIV.UZ

• Tanasi qalin kutikula bilan qoplangan. Kutikula parazitni xo'jayini ichagida ishlab chiqariladigan hazm shirasi ta'siridan himoya qiladi. • Ayirish sistemasining naychalari tanasining ikki yoni bo'ylab joylashgan bo'lib, har bir bo'g'imida ko'ndalang naychalar orqali o'zaro tutashgan. Yon tomondagi naychalar tanasining keyingi qismida tashqariga ochiladi WWW.ARXIV.UZ

• Ko'payishi. Qoramol tasmasimoni jinsiy organlari har bir tana bo'g'imida takrorlanib turadi. Gavdasining bo'yinga yaqin qismidagi yosh bo'g'imlarda jinsiy organlari yetilmagan bo'ladi, o'rta qismiga yaqin joylashgan bo'g'imlarida esa jinsiy organlar yaxshi rivojlangan bo'lib, germafrodit bo'g'imlar deyiladi. Bu bo'g'imlarda tuxumdonlar, sarig'donlar, bachadon va jinsiy yo'ilarning naylari yaxshi bilinib turadi. Keyingi tomonda joylashgan bo'g'imlarda esa yetilgan tuxumlarga zich to'lgan, juda kengaygan bachadonni ko'rish mumkin WWW.ARXIV.UZ

• Qoramol tasmasimoni tuxumga tola bo'g'imlari tanasining keyingi uchidan bittadan uzilib, odamning ichak bo'shlig'iga tushadi va axlati bilan tashqi muhitga chiqib ketadi. Yetilgan har bir bo'g'imda 175000 tagacha tuxum bo'lishi mumkin. Tashqi muhitda tuxum ichida olti ilmoqli juda mayda lichinka rivojlanadi. Ana shunday tuxumlar yem — xashak bilan birga qoramollar ichagiga tushganida ulardan olti ilmoqchali lichinkalar chiqadi. Lichinkalar ichak devoridan o'tib, qonga tushadi va qon oqimi bilan turli ichki organlar: muskullar va jigarga tarqaladi. Organlarda lichinkalar moshdek keladigan pufakchalarni hosil qiladi. Bu pufakchalar finna deb ataladi. Mikroskop ostida finna ichiga qayrilib kirib turgan so'rg'ichli boshchani ko'rish mumkin. WWW.ARXIV.UZ

• Finnalar tasmasimon chuvalchanglarning yuqumli davri hisoblanadi. Agar finnali go'sht yaxshi pishirilmasdan iste'mol qilinsa yoki finnali go'sht qiymasi tatib ko'rilsa, odam o'ziga parazitni yuqtiradi. Odam ichagida pufakchadan lichinkaning boshchasi buralib chiqadi. Lichinka so'rg'ichlari yordamida ichak devoriga yopishib olib, rivojlana boshlaydi. Exinokokk (Echinococcus granulosus). Voyaga yetgan exinokokkning uzunligi 5 — 6 mm keladi. Tanasi 4 bo'g'imli bo'lib, bosh qismdan va uchta jinsiy bo'g'imdan iborat. Ulardan birinchisi yetilmagan bo'g'im, ikkinchisi germafrodit, uchinchisi yetilgan bo'g'im bo'ladi. Yetilgan bo'g'imlar urug'langan tuxum bilan to'lgan bo'ladi. Voyaga yetgan davrida exinokokk it, bo'ri va qashqir ichagining devoriga yopishib olib yashaydi. Finnasi qoramollar va odamning ichki organlari, ko'pincha jigar va o'pkasida juda yirik pufak hosil qiladi WWW.ARXIV.UZ

• Finnasining kattaligi, odatda, bolaning boshidek keladi. Qoramollarda ba'zan vazni 60 kg gacha yetadigan finnani uchratish mumkin. Finnaning ichi suyuqlikka to'la bo 'lib, unda juda ко 'p miqdorda lichinkalar bo'ladi. Itlar va yowoyi yirtqich hayvonlar exinokokkning asosiy xo'jayini hisoblanadi. Ular zararlangan organni yeganida exinokokk lichinkasini yuqtiradi. • Odam va qoramollarga exinokokk paraziti asosan itlar orqali yuqadi. Chunki exinokokkning tuxumga to'la bo'g'imi uzilib, ichak bo'shlig'iga tushadi. Bo'g'im bir qancha vaqt davomida harakatlanish xususiyatiga ega. Bunday bo'g'im orqa chiqaruv teshigidan chiqayotganida terini qichishtiradi. Itlar tuxumni og'zi bilan yalab olib, yungiga yuqtiradi. WWW.ARXIV.UZ

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! WWW.ARXIV.UZ14201C 242B2A

O'xshashlar

Umurtqasizlar zoologiyasi

O‘zbekistonning hayvonot olami

Sodda hayvonlar tipi (protozoa)

Baliqlarning virusli kasalliklari

Yassi, to'garak va halqali chuvalchanglar tipi (slayd-test)