Sodda hayvonlar tipi (protozoa) - Zoologiya - Slaydlar

Sodda hayvonlar tipi (protozoa)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1374.8369140625 KB

Ko'chirib olish

Sodda hayvonlar tipi (protozoa)

Sodda hayvonlar tipiga umumiy tavsif.  Sodda hayvonlar tipiga mansub organizmlar tanasi yagona hо‘jayradan tuzilgan. Bu hо‘jayra mustaqil bir butun organizm bо‘lib yashashga moslashgan.  Sodda hayvonlar tanasi bitta hо‘jayradan tuzilganligidan ulardagi hayotiy yo’nalishlar (harakatlanish, oziq zarralarini olish, hazm qilish, himoyalanish, ayrim va boshqa vazifalar)ni bajarish uchun mazkur hо‘jayrada maxsus qismlar organoidlar rivojlangan.

 Sodda hayvonlar juda mayda hayvonlar bо‘lib, ular kо‘pchiligining kattaligi 150-200 mk keladi. Kо‘pgina sodda hayvonlar bir yadroga ega, ba’zi murakkab tuzilganlari ikki yadroli, ayrimlari kо‘p yadroli bо‘ladi. Ular asosan ikkiga bо‘linib kо‘payadi, ya’ni jinssiz kо‘payadi. Ba’zi turlari murakkab bо‘linish yo’li bilan bir qatorda jinsiy kо‘payish hodisasi ham uchraydi.

 Sodda hayvonlar ikki xil usulda oziqlanadi.  Autotrof – (yashil xivchinlilar)  Geterotrof – (chirindixо‘r, parazit)

 Bu bir hо‘jayrali hayvonlar yer yuzining hamma joyida uchraydi: okeanlarda, dengizlarda, chuchuk suvlarda, turli о‘simlik hayvonlarning tanasida va hatto nam tuproqlarda hayot kechiradi. Parazit formalari insonda, hayvonlarda xavfli kasalliklar qо‘zg‘atadi.

Hozirgi sistematikaga kо‘ra bu tipga 25000 dan ortiq tur kirib beshta sinfga bо‘linadi.  1. Sarkodalilar (yolg‘on oyoqlilar) - Sarcodina  2. Xivchinlilar – Mastigophora  3. Sporalilar – Sporosoa  4. Knidosporida – Cnidosporidia  5. Infuzoriya – Jnfusoria.

Sarkodalilar (Sarcodina) sinfi.  Sarkodalilar yoki yolg‘onoyoqlilar boshqa bir hо‘jayrali hayvonlarga qaraganda bir muncha sodda tuzilgan. Sarkodalilar uchun о‘zgarib turuvchi yolg‘onoyoqlilar hosil qilib harakatlanish va shular vositasida oziq zarralarini ushlab olish harakterlidir. Bu sinf uchta kenja sinfga bо‘linadi.  1.Ildizoyoqlilar – ( Rnisopoda)  2.Nurlilar – (Radiolaria)  3.Quyoshsimonlar – (Heliosoa)

Ildizoyoqlilar (Rnisopoda) kichik sinfi  Protey amyobasi. (Amoeba proteus) kо‘llar, hovuzlar yoki suvi tozaroq kichik havzalar tubida yashaydi. Kattaligi 0,5 mm protey amyobasining mikroskop ostida tanasi atrofida bir tomondan о‘sib ikkinchi tomondan qisqarib turuvchi tо‘mtoq-chо‘ziq uchlarini aniq kо‘rish mumkin. Bular yolg‘onoyoqlilar deb ataladigan orgonoidlar bо‘lib amyoba shular vositasida harakatlanadi. Bu oyoqlar oziqni qamrab olishga ham xizmat qiladi.

 Amyoba tanasi tashqi qavat bilan о‘ralgan bо‘lib, bu ektoplazma deb ataladi. Ektoplazmaning ichki qismi sitoplazma bilan tо‘lgan. sitoplazma tananing qaysi tomoniga harakat qilsa, о‘sha tomonidan yolg‘on oyoq hosil bо‘ldai.  Oziq hazm bо‘lishi – Yolg‘on oyoqlar bilan о‘rab olingan oziq endoplazmaga о‘tgach, tiniq suyuqlik pufakcha bilan qoplanadi.  Bu pufakcha ovqat hazm qilish vakuolasi bо‘lib u oziqni eriydigan holga keltiradi va shu yo’l bilan tanaga tarqatadi.

Xivchinlilar sinfi – (Mastigopora)  Sakkiz mingga yaqin turni о‘z ichiga oladigan bu sinf 2 ta kichik sinfga bо‘linadi.  1. О‘simliksimon xivchinlilar  2. Hayvonsimon xivchinlilar  О‘simliksimonlarning harakterli vakili yashil evglena (Evglina virdis) kо‘pincha tо‘xtab qolgan kо‘lmak suvlarda ba’zi bir ifloslangan hovuzlar hamda vaqtli suv havzalarida kо‘plab uchrab, suvning kо‘karishi (“gullashi”)ga sabab bо‘ladi. Yashil evglena tanasining oldingi qismida joylashgan ancha uzun xivchinining buralib- eshilganligidan bir tekisda harakatlanadi. U bir necha nihoyatda nozik tolalardan tarkib topgan.  Evglena endoplazmasida yashil xromotafora donachalari yaqqol kо‘zga tashlanadi. Evglena bu donachalar yordamida quyosh nuri energiyasini о‘zlashtirib suv va CO2 dan glyukoza sintezlab autotrof tipda ovqatlanadi.

Sakkiz mingga yaqin turni о‘z ichiga oladigan bu sinf 2 ta kichik sinfga bо‘linadi.  1. О‘simliksimon xivchinlilar  2. Hayvonsimon xivchinlilar  О‘simliksimonlarning harakterli vakili yashil evglena (Evglina virdis) kо‘pincha tо‘xtab qolgan kо‘lmak suvlarda ba’zi bir ifloslangan hovuzlar hamda vaqtli suv havzalarida kо‘plab uchrab, suvning kо‘karishi (“gullashi”)ga sabab bо‘ladi. Yashil evglena tanasining oldingi qismida joylashgan ancha uzun xivchinining buralib- eshilganligidan bir tekisda harakatlanadi. U bir necha nihoyatda nozik tolalardan tarkib topgan.

Hayvonsimon (Zoomastagina) xivchinlilar  Bu geterotrof usulda hayot kechiradigan xivchinlilarni bir necha xili dengizlarda va chuchuk suvlarda hamda hayvonlar va inson tanasida parazitlik qilib hayot kechiradi.  Bularning ayniqsa hayvon va inson tanasida parazitlik qiluvchi turlari nihoyatda xilma-xildir va xavfli kasalliklarni tug‘diradi.  Masalan: triponasomalar – parazit xivchinlilarning eng xavflilaridan bо‘lib, ular turli umumrtqali hayvonlar, jumladan insonning qonida hayot kechiradi. Triponasomaning tanasi chо‘ziq yassilashgan bо‘lib oldingi tomondan ayrilgan bitta xivchini orqaga yo’nalib yon tomonga yopishgan. Shu joyda xivchin ektoplazmaga tutashib, tо‘lqinlanuvchi parda hosil qiladi. Parazit mazkur parda vositasida harakat qiladi. Murakkab tuzilgan bazal tanacha (kenitoplastlar) xivchinning endoplazmadagi qismida joylashgan. Bir yadroli, bо‘linish yo’li bilan kо‘payadi. Kattaligi 15-30 mk.

Infuzoriyalar (Infusorta) sinfi  Bu kiprikli hayvonlarning hozirgi vaqtda 6 mingdan ortiq turi ma’lum bо‘lib, bularning bir qanchasi dengiz va okeanlarda, chuchuk suvlarda, nam tuproqli joylarda tarqalgan. Ba’zilari esa hayvonlar tanasida parazitlik qiladi.  Tufelka infuzoriyasi (Paramecium cavdotum)  Bu hayvonning tanasi yassiroq tuzilgan bо‘lib, oldingi qismi bir oz ensiz tumtoqroq, orqa tomoni serbarroq-uchlik bо‘lib, tanasi umuman tuflini tagcharmini eslatadi. Tanasi kiprikchalar bilan qoplangan (15 mingtagacha) bular yordamida harakat qiladi.

 Tufelka tanasining bir tomonida kattagina botiqlik bо‘lib, buni og‘iz oldi qismi peristom deyiladi. Og‘iz oldi botiqligining oldida hо‘jayra og‘izchasi –sitostoma joylashgan.  Tufelka asosan suvdagi mikroblar bilan oziqlanadi. Ba’zan u chirindi yoki suv о‘ti parchalari ham oziq sifatida о‘zlashtiradi. Endoplazmaga о‘tgan oziq tomchi bilan о‘ralgan holda oziq vakuoli hosil qiladi.  Tufelkada ikkita qisqaruvchi vakuolalar hosil bо‘ladi, biri oldida – biri orqa tomonidan joylashgan, mikroskop ostida yulduzchaga о‘xshaydi. Bular ayirish vazifasini navbatma- navbat bajaradi. Har 45 minutda о‘z hajmi barobar suyuqlik ajratadi.

O'xshashlar

Sodda hayvonlar (slayd test)

Zaharli hayvonlar

Содда ҳайвонлар (Protozoa)типи

Hayvonlar sistematikasini o‘rganish

Yassi chuvalchanglar tipi