Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri Elektromagnit maydon ta’siri - Xayot faoliyati xavfsizligi - Slaydlar

Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri Elektromagnit maydon ta’siri

Yuklangan vaqt:

04.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1615.8076171875 KB

Ko'chirib olish

• HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI

Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri Elektromagnit maydon ta’siri. Shaxsiy himoya vositalari va ulardan foydalanish. Terrorizm va xalqaro terroristik tashkilotlar. Terrorizm va undan aholini muhofaza qilish.

 Reja:  1. Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlarni xususiyatlari.  2.Ultra va infra nurlanishlarning inson organizmiga ta’siri. Elektromagnit maydonning organizmga ta’siri.  3. Shaxsiy himoya vositalari va ularning turlari. Shaxsiy tibbiy va zararsizlantirish vositalari.  4.Terrorizm va terrorchilik harakatlari haqida tushuncha . Xalqaro terrorizmga qarshi kurashda O`zbekistonning ishtiroki.  5.Теrrorchilik harakatlarini amalga oshirish usullari va vositalari.

 Ishlаb chiqаrishdа nurlаnishlаrning quyidаgi turlаri tаrqаlgаn: infrаqizil, ultrabinаfshа, elеktrоmаgnit vа rаdiоаktiv. Infrаqizil nurlаrning tа’sir jоylаri issiq sехlаr, ultrabinаfshа nurlаrning mаnbаi quyosh, simоb-kvаrts lаmpаlаri, elеktrоpаyvаnd yoylаri, elеktrоmаgnit nurlаrining mаnbаi esа rаdiо to’lqinlаr, elеktr uzаtish tаrmоqlаri vа hаr хil yuqori gеnerаtоrlаrdir.  So’nggi yillаrdа qishlоq хo’jаlik fаni vа аmаliyotidа sun’iy rаdiоаktiv mоddаlаr kеng tаrqаlmоqdа. Ulаrdаn urug’lаrni, o’simliklаrni, оziq-оvqаt mаhsulоtlаrini nurlаshdа, tuprоq unumdоrligini bаhоlаshdа, o’g’itlаrning sаmаrаdоrligini, mikrоelеmеntlаrning rоlini, dеtаllаrni tа’mirlаsh sifаti vа yoyilishigа chidаmliligini bаhоlаshdа fоydаlаnilаdi.  Infrаqizil nurlаr оrgаnizmni qizishgа, ultrabinаfshа nurlаnish esа teri оsti to’qimаlаridа biоlоgik o’zgаrishlаrgа оlib kеlаdi. 

 Eng хаvfli nurlаnish ultrayuqori chаstоtаli (UYUCH) elеktrоmаgnitli vа gеnerаtоrlаrdаgi judа yuqori chаstоtаli (JYUCH) nurlаnishlаr hisоblаnаdi vа ulаr rаdiоlаkаtоrlаrdа, yadrоviy fizikаdа, tеlеvidеniyalаrdа, mеditsinаdа, mеtаllаrgа tyermik ishlоv berishlаrdа kеng fоydаlаnilаdi. Yuqori vа ultrayuqori chаstоtаlаr mаydоnlаrining ishchi хоnаlаrdаgi mаnbаlаri energiyalаrni uzаtish tаrmоqlаri, induktsiоn kаtushkа, kоndеnsаtоrlаr vа tеbrаnuvchi kоnturlаrni ekrаnlаshtirilmаgаn elеmеntlаri bo’lishi mumkin.Elеktr mаydоni kuchlаngаn ligi kV/m Insоnni bir sutkаdа elеktr mаydоnidа bo’lishi, minut 5 dаn kаttа 5…10 10…15 15…20 20…25 Chеgаrаlаnm аgаn 180 dаn ko’pmаs 90 dаn ko’pmаs 10 dаn ko’pmаs 5 dаn ko’pmаs1-jаdval. Sаnоаt chаstоtаsidаgi elеktr mаydоnining insоngа tа’sirini gigiеnik nоrmаsi

 Elеktrоmаgnit tеbrаnishlаrning insоn оrgаnizmigа tа’sirini оldini оlish uchun sаnitаr qоidаlаr bilаn nurlаnishni ruхsаt etilаdigаn eng kаm miqdоri bеlgilаngаn. Nurlаntiruvchi qurilmаlаr (YUCH, UYUS, JYUCH) dаgi elеktrоmаgnit tеbrаnishlаr intеnsivligi mеtrgа vоltlаrdа V/m (elеktr mаydоni kuchlаngаnligi), mеtrgа аmpyerlаrdа–А/m (mаgnit mаydоni kuchlаngаnligi) vа 1sm 2 gа mikrоvаttlаrdа–mkVt/sm 2 (energiya оqimi zichligi) bаhоlаnаdi. Elеktr mаydоnidаn himоyalаsh hаr хil ekrаnlоvchi qurilmаlаr vа mахsus ekrаnlоvchi kiyimlаr yordаmidа аmаlgа оshirilаdi vа ulаr аlbаttа yergа ulаnishi kerak. Bundа yergа ulаgich qаrshiligi 10 Оm dаn yuqori bo’lmаsligi kerak.  Elеktrоmаgnit mаydоnlаri (EMM) himоyalаnishning eng sаmаrаli usullаri ulаrning mаnbаini ekrаnlаshtirish, mаsоfаdаn bоshqаrish vа shахsiy himоya vоsitаlаrini qo’llаsh hisоblаnаdi.

 Elеktrоmаgnit tеbrаnishidаn himоyalаshning аsоsiy vоsitаsi nurlаnish mаnbаlаrining yopiq tеmir dеvоrli kаmyerа yoki mаydа mеtаll to’rli kаmyerа yordаmidа ekrаnlаshtirishdir. Individuаl vоsitа sifаtidа ekrаnlоvchi kiyimdаn fоydаlаnilаdi. Ko’zni himоyalаsh uchun lаtundаn mаydа to’rli ko’z оynаk tаvsiya etilаdi. YUCH vа UYUCH qurilmаlаrgа хizmаt ko’rsаtuvchi ishchilаr bir yildа bir mаrtа, JYUCH qurilmаlаrigа хizmаt ko’rsаtuvchi ishchilаr esа 6 оydа bir mаrtа tibbiy ko’rikdаn o’tkаzilаdi. Bundаy tаshqаri JYUCH qurilmаlаrgа хizmаt qiluvchi ishchilаrgа ishlаridа hаr yili ikki оylik tаnаffus beriladi. Nurlаnishlаrning ichidа eng хаvflisi rаdiоаktiv nurlаnish hisоblаnаdi. Uning tа’siri mаrkаziy аsаb sistеmаsidа, qоndа, qоn hоsil qilish оrgаnlаridа, qоn tоmirlаrdа vа bоshqа jоylаrdа kоmplеks оg’ir o’zgаrishlаrgа оlib kеlаdigаn nurlаnish kаsаlliklаrigа оlib kеlishi mumkin. Bu kаsаllikning хаrаktyerli bеlgilаri оrgаnizmdаgi ezilgаn hоlаt, bоsh аylаnishi, ko’ngil аynishi, umumiy kuchsizlik vа bоshqаlаr hisоblаnаdi.

 O‘zbekiston Respublikasining mehnat haqidagi qonunchilik asoslariga binoan, korxona ma’muriyati ishchi va xizmatchilarni bepul shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlashi, ularni saqlash, yuvish, quritish, dezinfektsiyalash va ta’mirlashishlarini bajarishi kerak.  Barcha himoya vositalari ishlatilishiga qarab jamoa himoya vositalariga va shaxsiy himoya vositalariga bo‘linadi. Agar ishning xavfsizligini, mashinalarning konstruktsiyasi, ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish, arxitektura-rejalashtirish yechimlari va jamoa himoya vositalarini qo‘llash bilan ta’minlashning iloji bo‘lmagan taqdirda shaxsiy himoya vositalari qo‘llaniladi.

 Himoya vositalari texnik, estetika, ergonomika talablariga javob berishi, himoya samaradorligi yuqori bo‘lishi, ishlatilishda qulay bo‘lishi kerak. Ular texnologik jarayonda bajarilayotgan ish turiga mos kelishi kerak. Shu ish uchun mo‘ljallangan va qabul qilingan tartibda tasdiqlangan texnik hujjatlari bo‘lmagan shaxsiy himoya vositalarini qo‘llash ta’qiqlanadi. Ular vazifasi, ishlash muddati ko‘rsatilgan yo‘riqnoma hamda saqlash va ishlatish qoidalari bilan ta’minlanadi.  Shaxsiy himoya vositalari (SHV) vazifalariga qarab quyidagi 11 turlarga bo‘linadi:  Boshni himoya qilish vositalari - kaskalar, shlemlar, shapkalar, berertkalar, shlyapalar, ro’mollar.  Ko‘zni himoya qilish vositalari – himoya ko‘zoynaklari.  Eshitish a’zolarini himoya qilish vositalari-qo‘loqchinlar.  Yuzni himoya hilish vositalari –himoya niqoblari.

 Nafas a’zolarini himoya qilish vositalari-gaznikoblar, respiratorlar, havoshlemlari, havomaskalari.  Ixotalovchi kostyumlar - pnevmokostyumlar, namdan ixotalovchi kostyumlar va skafandrlar.  Korjomalar - kombinezonlar, yarim kombinezonlar, ko‘rtkalar, shimlar, kostyumlar, xalatlar, plashlar, pustinlar, fartuklar, nimchalar.  Qo‘llarni himoya qilish vositalari - qo‘lkoplar.  Maxsus poyabzallar - yetiklar, kalta etiklar, botinkalar, kunjli botinkalar, tuflilar, kalish, botilar.  Extiyot moslamalari – extiyot kamarlari, diyelektrik gilamchalar, qo‘l changaklari, manipulyatorlar, tizzani, tirsakni va yelkani extiyot qilish moslamalari.  Himoyalovchi dermotologik vositalar–yuviladigan pastalar, kremlar, moylar.

 Shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, ularni o‘z vaqtida almashtirish, ta’mirlash va ularni vazifalari bo‘yicha ishlatilishi yuzasidan korxona ma’muriyatiga, mehnatni muhofaza qilish muhandisiga quyidagicha vazifalar yuklanadi:  Ishchi va xizmatchilarga SHVlarni berish bo‘yicha nazorat va hisobot ishlarini tashkil qilish, ulardan ish paytida to‘ri foydalanishni, buzilgan, ifloslangan hollarda esa ularni qo‘llashni ta’qiqlashni nazorat qilish.  SHVlarini belgilangan muddatlarda muntazam ravishda sinovdan o‘tkazish, ularning sozligini tekshirib turish hamda ularning himoya xossalari pasaygan filtrlari, oynalari va bosha qismlarini o‘z vaqtida almashtirish va tekshirilgan vositalarga kelgusi sinov muddati haqida tamg‘a qo‘yish.

 Tozalash, yuvish, ta’mirlash, zararsizlantirish va changsizlantirishishlarini o‘z vaqtida amalga oshirishishchi va xizmatchilarni SHVlar bilan o‘z vaqtida ta’minlash korxona ma’muriyatiga, nazorat qilish esa kasaba uyushmasi qo’mitasiga yuklatiladi.  Maxsus korjoma ishchilarni tashqi muhitning salbiy ta’siridan saqlash uchun mo’ljallangan. Bunda kishi tanasining havo almashish funksiyasi buzilmasligi kerak. U juda qulay, havoni o‘tkazuvchan, ish sharoitida xavfsiz, osilib yoki chiqib turuvchi qismlari bo‘lmasligi kerak. Ular pishiq, yengil tozalanadigan badanni qichitmaydigan matodan tikiladi. Qo‘llarni jarohatlanishdan saqlash uchun esa qo‘lkoplar beriladi.

 Kislota bilan ishlaydigan ishchilarga dag‘al jundan yoki paxta ipidan to‘qilgan, kislota ta’siriga qarshi moda shimdirilgan matolardan to‘qilgan shim va kurtkalar beriladi.  Hozirgi paytda kislota va ishorlar ta’siriga chidamli sintetik tolalar (lavsan, nitron) va jun tolalari bilan aralashtirilgan yoki faqat sintetik tolalardan to‘qilgan matolar keng qo‘llanilmoqda.  Kislota bilan bevosita ishlovchilarga rezina shimdirilgan fartuklar, qo‘llariga kiyish uchun dag‘al jun qo‘lkoplar beriladi.  Shaxsiy himoya vositalari ikki guruhga bo‘linadi:  -Nafas a’zolarini himoya qiluvchi vositalar.  -Terini himoya qiluvchi vositalar.  Bular nafas a’zolarini, ko‘z va teri qavatlarini radioaktiv moddalar(RM), zaharli moddalar (ZM), bakteriologik vositalar (BV), va kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar (KTZM) ta’siridan saqlaydi.  Foydalanilishiga ko‘ra hamma himoyalovchi vositalar quyidagilarga: umumharbiy, maxsus, fuqarolar uchun mo‘ljallangan va sanoatda qo‘llaniladigan vositalarga bo‘linadi.

 Yetakchi NATO davlatlari tomonidan ko‘pdan ko‘p ommaviy zarar yetkazuvchi qurollar yaratilganligiga qaramasdan yaratilgan qurollarning samaradorligini oshirish va ularni olish uchun qo‘llaniladigan II-6 preparati sariq penalga solingan holda quyilmoqda. Ushbu ziddi-zahar boshliq buyrug‘i asosida, fosfororganik zaharlovchi moddalar bilan zararlangan joyga kirishdan 30 daqiqa oldin 2 tadan ichiladi yoki dushman tomonidan fosfororganik zaharlovchi moddani qo‘llash ehtimoli paydo bo‘lganda shu preparatdan foydalaniladi.  Kerak bo‘lganda ushbu preparat qayta 5-6 soat o‘tgandan so‘ng ichilishi mumkin.

 Terrorizm lotincha "terror" so`zidan olingan bo`lib, siyosiy, diniy, mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog`lig`iga havf tug`diruvchi, mol - mulk va boshqa moddiy boyliklarni yo`q qilinishi havfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, Xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron - bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etilishidan tiyilishiga majbur qilishga, Xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suvernetitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur etkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko`zlab ig`vogarliklar qilishga, aholini qo`rqitishga, ijtimoiy siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga qaratilgan.  Terrorizimning ikki turi mavjud:  A) yakka tartibdagi;  B) uyushgan guruhli terrorizm;

Terrorizm o`rta asrlardan boshlab barcha mintaqa va mamlakatlarda uchrab, o`z faoliyatlarini amalga oshirgan. Lekin o`tgan asrning ohirlaridan uning yangi ko`rinishlari vujudga keldi: jumladan, chet el davlatlari va hukumatlari rahbarlarini, ularning diplomatik vakillarini o`ldirish yoki o`g`irlash, elchihonalar, Xalqaro tashkilotlarning binolarini portlatish, aeroportlar va vokzallarda portlash sodir etish, havo kemalarini olib qochish, odamlarni garovga olishi va boshqa shunga o`hshash nomaqbul harakatlarni amalga oshirish. Bulardan ko`rinadiki, terrorizmga aniq va yakdil ta’rif berish ancha murakkabdir. Shu fazifani imkoni boricha hal qilishda O`zbekiston Respublikasining 2000 yil 15 dekabr "Terrorizmga qarshi kurash to`g`risida"gi qonunda keltirilgan tushunchalarning mohiyatini bilish orqaligina aniqlik kiritish mumkin. Ushbu qonunning 2 - moddasida terrorizmga oid tushunchalar va ularning mohiyati bayon etilgan.

 Irlandiya va Angliyadagi "UPA", Ispaniyadagi "ETA", Osiyoda jinoyatkorona faoliyat olib borayotgan "AL - Qoida", "Khamas" kabi er yuzasining turli burchaklaridagi 500 ga yaqin terrorchilik tashkilotlari turli ko`rinishdagi qabih ishlarni amalga oshirdilar va hozirda ham olib bormoqdalar. Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda 1975 yildan to bugungi kungacha dunyoning turli mamlakatlarida 10 mingga yaqin terroristik harakatlar sodir etilgan.  Markaziy Osiyo davlatlari uchun Xalqaro terrorizmning havfli 1990 yilda Namangan va Andijonda, 1990 - 1996 yillarda tojikistondagi fuqarolik urushi va mojarolar davomida, 1999 yil 16 fevralda Toshkent shahrida, 1999 - 2001 yillarda Qirg`izistonning Botken, O`zbekistonning Surhandaryo va Toshkent viloyatlarida, 2004 yilning mart - aprel oylarida Toshkent shahri va Buhoro viloyatlarida, 2004 yilning 11 - 13 may kuni Andijon viloyatida amalga oshirilgan terrorchilik harakatlari misolida o`zini namoyon etdi.

Mustaqillikka erishgan O`zbekiston Respublikasi Xalqaro terrorizmning umumbashariy miqyosdagi havfli ekanligidan jahon hamjamiyati bilan birgalikda unga qarshi kurashish lozimligini jahonning nufuzli minbarlarida e’lon qildi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1993 yil 28 sentabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) Bosh assambelyasining 48 sessiyasida qilgan ma’ruzasida jahon hamjamiyatining Afg`oniston muammosini izchil o`rganish va yechishga chaqirdi. Keyinchalik 1998 yilda Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil topgan "6+2" guruhini BMT rahbarligi ostida 1998 - 1999 yillarda olib borilgan faoliyat Afg`oniston terrorchilikka qarshi kurashda katta ahamiyatga ega bo`ldi.

 Bu guruh Afg`oniston bilan chegaradosh 6 davlat: Hitoy, O`zbekiston, Pokiston, Eron, Tojikiston, Turkmaniston va mintaqa tashqarisidan ta’sir ko`rsatib turgan ikki davlat AQSH va Rossiya vakillaridan tashkil topgan edi.  Yurtboshimizning 1999 yilda Evropa Havfsizlik va hamkorlik Tashkilotining (EHHT) Istanbul (Turkiya) da bo`lib o`tgan sammitda 2000 yilning 7 - 8 sentabr kunlari Nyu-Yo`rkda bo`lib o`tgan BMT bosh assambleyasining "Mingyillik Sammiti"da BMT tuzilmalarida terrorizmga qarshi kurash Xalqaro markazini tuzish taklifiga hamohang tarzda 2001 yilning 28 sentabrda BMT doirasida terrorizmga qarshi kurash qo`mitasi tuzildi.

Mustaqillikka erishgan O`zbekiston Respublikasi Xalqaro terrorizmning umumbashariy miqyosdagi havfli ekanligidan jahon hamjamiyati bilan birgalikda unga qarshi kurashish lozimligini jahonning nufuzli minbarlarida e’lon qildi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1993 yil 28 sentabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) Bosh assambelyasining 48 sessiyasida qilgan ma’ruzasida jahon hamjamiyatining Afg`oniston muammosini izchil o`rganish va yechishga chaqirdi. Keyinchalik 1998 yilda Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil topgan "6+2" guruhini BMT rahbarligi ostida 1998 - 1999 yillarda olib borilgan faoliyat Afg`oniston terrorchilikka qarshi kurashda katta ahamiyatga ega bo`ldi.

O`zbekistonning Xalqaro terrorizmga qarshi olib borayotgan siyosatining maqsadi mintaqada global miqyosda tinchlik, barqarorlikni saqlash, mamlakat mustaqilligi va ravnaqi, halqning erkin farovon hayotini ta’minlashdir. Respublikamiz terrorizmga qarshi qaratilgan ko`plab Xalqaro shartnomalardan hozirgacha BMTning 12ta, Yevropa Kengashi doirasida esa 7ta Xalqaro shartnomalarini imzoladi. Bulardan tashqari O`zbekiston Xalqaro terrorizmga qarshi kurashdagi ishtiroki mintaqaviy tashkilotlardagi faoliyatida ham namoyon bo`lmoqda. Jumladan, O`zbekiston Yevropa Havfsizlik va hamkorlik Tashkiloti (YehHT), Markaziy Osiyo hamkorligi Tashkiloti (MOHT) va boshqalar. O`zbekistonning bunday tashkilotlardagi ishtiroki, tashabbusi, global havfsizlik va barqarorlikni ta’minlashda davlatimizning tutgan o`rni muhim ekanligini tasdiqlaydi.

 Terrorizm - zo‘rlik, zo‘rovonlik degan ma’noni anglatadi.  O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 15 dekabrda qabul qilingan «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi qonunida terrorizm tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan:  Terrorizm - mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo‘q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etshidan tiylishga majbur qilishga, xalqaro munosabatlarni murakkablantirishga, davlatiing suverenitetini, xududiy yaxlitlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarlik qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni barqarorlashtirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida javobgarlik nazarda tutilgan zo‘rlik, zo‘rlik ishlatash bilan qo‘rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishdir.

 Terrorizm turlari:  1. Milliy.  2. Diniy.  3. Siyosiy.  4. An’anviy (bombali).  5. Telefon.  6. Yadroviy.  7. Kimyoviy.  8. Biologik.  9. Kiberterrorizm. Terrorchilik harakatlarini amalga oshirish uchun foydalaniladngan vositalar. - sovuq qurollar; - o‘q otar qurollar; - portlovchi moddalar - zaharlovchi moddalar; - biologik agentlar; - radioaktiv modalar; - yadro zaryadlari; - elektromagnit impulsi tarqatuvchilar.

 Terrorizmning maqsadlari:  - davlat siyosati va davlat qurilishi zo‘rlik yo‘li bilan o‘zgartirish;  - davlatning jinoyatchilikka qarshi kurashdagi urinishlari beqarorlashtirish va buzish;  - ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal etish, dunyo hamjamiyatiga integratsiya qilinish qudratiga ega bo‘lgan demokratik siyosiy tuzumni yaratish va mustahkamlash bo‘yicha qabul qilinayotgan qarorlarni beqarorlashtirish va buzish;  - shaxsga, jamiyatga, davlatga siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy zarar keltirish.Terrorizmniig ko‘lamlari: - shaxsga qaratilgan jinoyatlar; - guruhiy qotilliklar; - odamlarning ommaviy qirilishi; - butun mamlakat bo‘ylab terrorchilik harakatlarini amalga oshirish; - dunyo hamjamiyatiga qarshi qaratilgan yirik ko‘lamli harakatlar 01 40 01 22 11213B06 01 22 1A0F0C17 080F15 01 22 18 0B0A 04 1C 0B0A 1D17 01 22 0A

O'xshashlar

Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga tasiri

Radiatsion nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri

Texnosfera havo tarkibidagi chang va zararli moddalarning inson organizmiga tasiri

Radiatsiya xavfsizligi haqida umumiy ma’lumotlar

Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi asoslari