logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Xayot faoliyati xavfsizligi
  4. Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi asoslari

Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi asoslari

Yuklangan vaqt:

22.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1825.2841796875 KB
Ko'chirib olish
Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi asoslari 1. Elektr tokining inson organizimiga ta’siri. 2. Tok ta’siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko’rsatish. 3. Elektr toki ta’siriga tushib qolish, jarohatlanish sabablari va uni oldini olish tadbirlari. 4. Yerga va nolga ulab muhofazalanish, muhofazalovchi o’chirish qurilmalari. 5. Elektr qurilmalarini o’rnatishda qo’yiladigan talablar . Elektr tokining inson organizimiga ta`siri • Elektr toki ta`sirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldindan ko`rish va sezish imkoniyati yo`qligi uchun, elektr toki xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar belgilash, to`siq vositalari bilan ta`minlash, shaxsiy va jamoa muhofaza tizimlaridan unumli foydalanish nihoyatda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. • Elektr toki faqat biologik ta`sir bilan chegaralanib qolmasdan, elektr yoyi ta`siri, magnit maydoni ta`siri va statik elektr ta`sirlariga bulinadiki, bularni bilish har bir inson uchun zarur hisoblanadi. Elektr tokining inson organizimiga ta`siri A) elektr tokining termik ta`siri-inson tanasining ba`zi joyida kuyish, qon tomirlari, nerv va hujayralarning qizishi sifatida ko`zatiladi. B) elektrolitik ta`sir esa, qon yoki hujayralar tarkibidagi tuzlarning parchalanishi natijasida, qonning fizik va kimyoviy xusu- siyatlarining o`zgarishiga olib keladigan holat tushuniladi. Bunda elektr toki markaziy asab va yurak-qon tizimini kesib o`tmasdan, tananing ba`zi bir qismlarigagina ta`sir ko`rsatishi mumkin. V) elektr tokining biologik ta`siri - bu faqat tirik organizm uchun xos xususiyat hisoblanib, bu ta`sir natijasida muskullarning keskin qisqarishi tufayli organizmidagi tirik hujayralar to`lqinlanadi, bunda asosan organizdagi bioelektrik (inson organizmi bioelektrik toklar yordamida boshqariladi) jarayonlar buziladi va tok urish holati vujudga keladi. Elektr tokining inson organizimiga ta`siri Elektr tokining inson organizimiga ta`sirin ikki gruppaga bulib qarash mumkin. Mahalliy elektr tasiri va tok urishi • A) Mahalliy elektrik ta`siri natijasida • -kuyib qolish, organizm bilan elektr o`tkazgichi o`rtasida vol’ta yoyi hosil bulganda sodir buladi. • -elektr belgilari hosil bulishi - terining ustki qismida aniq kulrang yoki och-sarg’ish rangli 1-5 mm belgi paydo bulishidir. • -terining metallashib qolishi - bu holat ham elektr yoyi hosil bulganda ro`y beradi. Elektr tokining inson organizimiga ta`siri • B) Tok urishi - to`rt darajaga bo`lib qaraladi: • -muskullar keskin qisqarishi natijasida odam tok ta`siridan chiqib ketadi va hushini yo`qotmaydi (0,6 – 1,5mA). • -muskullar keskin qisqarishi natijasida odam hushini yo`qotadi, ammo yurak va nafas olish faoliyati ishlab turadi (10 – 15mA). • -odam hushini yo`qotib, nafas olish tizimi yoki yurak urishi to`xtab qoladi (25 – 50mA). • -klinik o`lim holati, bunda insonda hech qanday hayot alomati ko`rinmay qoladi (100mA). • Klinik o`lim - bu hayot bilan o`lim oralig’i bo`lib, inson ma`lum vaqtgacha ichki imkoniyatlar hisobiga yashab, bu holat 5-8 daqiqa davom etadi va tashqi yordam bulmasa, miya qobig’idagi hujayralar parchalanib biologik o`lim holatiga o`tadi. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish Elektr tok urishi (yoki tok urishi deb ham yuritiladi) to’rt darajaga bo’lib qaraladi: I- muskullar keskin qisqarishi natijasida inson tok tasiridan chiqib ketadi va hushini yo’qotmaydi. II-muskullar keskin qisqarishi natijasida odam hushini yo’qotadi, ammo yurak va nafas olish faoliyati ishlab turadi. III- hushini yo’qotib, nafas olish sistemasi yoki yurak urishi to’xtab qoladi. IV- klinik o’lim holati - bunda insonda hech qanday hayot alomatlari ko’rinmay qoladi.311D 13 06 1A09 31311D 14 120B 313131 14 1A09 31 0503 1B0B0E160B1A08140B1A09 Klinik o’lim xolati bu hayot bilan o’lim orasidagi malum oraliq bo’lib, malum vaqtgacha inson ichki imkoniyatlar hisobiga yashab turadi. Bu vaqtda unda hayot belgilari: yani nafas olish, qon aylanish bo’lmaydi, tashqi tasirlarga farqsiz bo’ladi, og’riq sezmaydi, ko’z qorachig’i kengaygan va yorug’likni sezmaydi. Ammo bu davrda hali undagi hayot butunlay so’nmagan, hujayralarda malum modda almashinuv jarayonlari davom etadi va bu organizmning minimal hayot faoliyatini davom ettirishiga etarli bo’ladi, shuning uchun tashqi tasir natijasida hayot faoliyatini yo’qotgan organizmning bazi bir qismlarini tiklash natijasida uni hayotga qaytarish imkoniyati bor. Klinik o’lim holati 5-8 min davom etadi. Hech qanday yordam bo’lmagan taqdirda eng oldin bosh miya qobig’idagi xujayralar parchalanadi va klinik o’lim h’olati biologik o’lim h’olatiga o’tadi. Biologik o’lim - qaytarib bo’lmaydigan jarayon bo’lib, organizmdagi biologik jarayonlar butunlay to’xtashi bilan xakterlanadi shuningdek organizmdagi oqsil strukturalari parchalanadi. Bu klinik o’lim vaqti tugagandan keyin ro’y beradi. Tokning inson organizmiga tasiri bir necha omillarga bog’liq. Asosiy omillardan biri insonga tok tasirining davomliligi, yani inson tok tasirida qancha ko’p qolib ketsa, u shuncha ko’p zararlanadi. İkkinchi omil sifatida inson organizmining shaxsiy xususiyatlari va shuningdek tokning turi va chastotasi katta rol o’ynaydi. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish Elektr toki ta`siriga tushgan kishiga tibbiyot muassasasiga yuborgunga qadar ko`rsatiladigan yordam ikkiga bulinadi. 1. Tok ta`siridan qutqarish - bu elektr qurilmasining o`sha qismiga kelayotgan tokni o`chirish, elektr simlarini sopi yog’ochli boltalar bilan kesish, kiyimi quruq bulsa tortib tok ta`siridan qutqarish, agar kuchlanish 1000 V dan ortiq bulsa, unda dielektrik qo`lqop va elektr izolyatsiyasi bulgan asboblardan foydalaniladi. 2. Birinchi yordam ko`rsatish - uning holatiga qarab belgilanadi, agar tok ta`sirida hushini yo`qotgan, ammo nafas olishi va yurak tizimi ishlayotgan bulsa, uni quruq va qulay joyga yotqizib, kamari va yoqasini bushatish va sof havo kelishini ta`minlash, nashatir spirti hidlatish, yuziga suv purkash, tanasini va qo`llarini ishqalash yaxshi natija beradi. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish Agar jarohatlangan kishining nafas olishi qiyinlashsa, qaltirash holati bulsa, ammo yurak urish ritmi nisbatan yaxshi bulsa, unda bu kishiga sun`iy nafas oldirish zarur. Klinik o`lim holati yuz bergan taqdirda sun`iy nafas oldirish bilan bir qatorda yurakni ustki tomondan massaj qilish kerak. Sun`iy nafas oldirish ”og’izdan og’izga” deb atalib, yordam ko`rsatuvchi o`pkasini havoga to`ldirib, jarohatlagan kishi og’zi orqali uning o`pkasiga bu havoni haydaydi. Bunda yordam ko`rsatayotgan kishi og’zi bilan, jarohatlangan kishining og’zini butunlay berkitishi va yuzi yoki panjalari yordamida uning burnini berkitish kerak. Bir minutda taxminan 10-12 marta puflashni, doka dastro`mol va trubka orqali ham bajarish mumkin, sun`iy nafas oldirishni bemor o`ziga kelguncha davom ettiriladi. Yurakni tashqaridan massaj qilish jarohatlangan kishi organizmidagi qon aylanishni sun`iy ravishda tiklab turish maqsadida amalga oshiriladi. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish Qorin bushlig’idan ko`krak qafasiga o`tgandan keyin 2 barmoq yuqoridan massaj qilinadigan joyni belgilab, qo`lni bir-biri ustiga to`g’ri burchak shaklida qo`yib, jarohatlangan kishining ko`krak qafasiga tana og’irligi bilan 15-25 kg miqdordagi kuch bilan bosiladi. Bosish soniyada 1 marta keskin kuch bilan bulishi kerak. Bunda ko`krak qafasi ichkariga qarab 3-4 sm pasayishi kerak va bu yurak urishi ritmiga moslab davom ettiriladi. Har ikki marta puflagandan keyin 15 marta ko`krak qafasini bosish kerak. Jarohatlangan kishining yurak urishi, pul’sini tekshirib bilinadi. Buning uchun yuqoridagi vazifalarni 2- 3 soniyaga to`xtatib, tomir urishi sinab ko`riladi. Tok ta`siriga tushgan kishiga birinchi yordam ko`rsatish Sun`iy nafas oldirish va yurakni massaj qilish usullari Bunda ko`krak qafasi ichkariga qarab 3-4 sm pasayishi kerak va bu yurak urishi ritmiga moslab davom ettiriladi. Har ikki marta puflagandan keyin 15 marta ko`krak qafasini bosish kerak Rangli signallar tizimi va xavfsizlik belgilari • - Qizil rang - umuman taqiqlovchi rang bo`lib, agar u biror – bir avtomatlashtirilgan vositaga o`rnatilgan bo`lsa, qizil lampa yonishi odam aralashishi kerak bulgan holat paydo bo`lganini ko`rsatadi, yoki bo`lmasa bajarilayotgan jarayon to`xtab qolganidan dalolat beradi. • - Sariq rang – ogohlantiruvchi hisoblanadi. Bunda, mashina va qurilmalarning avtomat rejimiga o`tishini yoki ba`zi bir chegara nuqtaga yaqinlashib qolganini ko`rsatuvchi, qurilishda esa xavfli mintaqalarni to`suvchi vositalarda va zararli moddalar solingan idishlarni belgilashda qo`llaniladi. • - Yashil rang – xabar beruvchi hisoblanadi. Uni ruxsat etiladigan, masalan, mashina jihozlarning ishga tayyorligini bildiradigan, xavfli vaziyatlardan chiqish yo`llarini belgilovchi lampalar sifatida qo`llash mumkin. • - Ko`k rang – ko`rsatma, yong’in xavfsizligi belgilari, axborot. Erga va nolga ulab muhofazalanish, muhofazalovchi o`chirish qurilmalari. Har qanday elektr qurilmasi, agar uning metall qobiqlarida elektr kuchlanishi hosil bo`lish xavfi bo`lsa, qaysi joyda va qanday binoda ishlatilishidan qat`iy nazar, uning korpusini erga ulab qo`yiladi va bu elektr qurilmalarini erga ulab muhofaza qilish deb ataladi. Erga ulab muhofaza qilishning asosiy mohiyati ishlatilayotgan elektr asboblarining metall korpuslarida elektr kuchlanish paydo bo`lsa, uni erga o`tkazib yuborishdan iborat bo`lib, asosiy xususiyatlaridan biri, elektr tokini xavfsiz darajaga tushirish, shuningdek, erga ulangan joy atrofida potentsiallar ayirmasi hosil bulmasligini ta`minlashdan iborat. Erga va nolga ulab muhofazalanish, muhofazalovchi o`chirish qurilmalari Erga ulab muhofaza qilish qurilmasi deganda, erga qoqilgan va elektr tokini erga o`tkazib yuborish uchun mo`ljallangan metall qoziq va bu qoziqni elektr qurilmasi bilan biriktiruvchi metall o`tkazgich tushuniladi. Erga ulab muhofaza qilish qurilmalari asosan ikki xil bo`ladi: a) Bir joyga yig’ilgan erga ulash, erga qoqilgan metal qoziqlar tsexdan tashqarida ma`lum bir hududda o`rnatilgan buladi. b) Kontur buyicha joylashtirilgan erga ulashga mo`ljallangan metal qoziqlar, elektr qurilmasi o`rnatilgan maydon atrofi buylab, o`zaro metall polosadan qilingan o`tkazgich yordamida bir-biri bilan payvandlab ulab qo`yiladi. Kontur bilan erga ulashda elektr xavfsizligi butun erga ulangan qoziqlar hisobiga tenglashtiriladi, hudud buylab elektr potentsiallari ayirmasi yo`qoladi. Erga va nolga ulab muhofazalanish, muhofazalovchi o`chirish qurilmalari Elektr qurilmalarining tok o`tmaydigan metall qismlarini oldindan nol sim bilan ulab qo`yish, nolga ulab muhofazalashdir. Muhofazalovchi nol simi, elektr manbai g’altagining neytral qismlarini mustahkam erga ulash bilan boshlanib, uch faza bilan birgalikda to`rtinchi nol sim tariqasida butun tarmoq buylab tortib boriladi va iloji borcha ko`proq (ma`lum masofada) erga ulab boriladi. Nolga ulab muhofaza qilishning vazifasi erga ulab muhofaza qilish bilan bir xil, ya`ni elektr asbobi korpusiga oqib ketgan kuchlanishni zararsizlantirishdan iborat. Nolga ulab muhofaza qilinayotgan tizimda nol simining asosiy vazifasi elektr tizimi korpusiga o`tib ketgan tok bilan qarshiliksiz qisqa tutashuv hosil qilib, tizimdan oqib o`tayotgan tok miqdorini muhofazalovchi o`chirish tizimini ishga tushirib, qurilmaga tok o`tkazmasligini ta`minlaydi Elektr qurilmalarini o`rnatishda qo`yiladigan talablar Elektr dvigatellari, ularni ulovchi o`tkazgichlarning muhofaza qobiqlari, tok o`chirish qurilmalari va saqlovchi qurilmalar hamda ularni o`rnatish va foydalanishda maxsus talablar qo`yiladi. Elektr qurilmalarining elektr o`tkazgichlarini muhofaza qobiqlari bilan ta`minlash muhim rol’ o`ynaydi. • a) Ko`p miqdordagi elektr tokini yo`qotishdan saqlaydi. • b) Ishlayotgan xodimni elektr toki ta`siriga tushib qolishga yo`l qo`ymaydi. • v) elektr tizimlarining o`zgaruvchi kuchlanishlaridan uchqunlar chiqishi bilan paydo bo`ladigan yong’in xavfini yo`qotadi. Elektr qurilmalarini o`rnatish qoidalariga asosan ikki saqlovchi qurilma o`rtasidagi, elektr tizimlaridagi yoki oxirgi saqlovchi qurilma bilan har qanday o`tkazgich orasidagi muhofaza qobig’i qarshiligi 0,5 M Om dan kam bo`lmasligi talab qilinadi. Xavfli xonalarda bu qarshilik miqdori 20-50 foiz ortiq bulishi kerak. Elektr qurilmalarini o`rnatishda qo`yiladigan talablar Elektr qurilmasining muhofaza qobig’i qarshiligi uni o`rnatgandan keyin o`lchab ko`riladi va ishlatish davrida yiliga kamida 1 marta, xavfli xonalarda kamida 2 marta o`lchab, tekshirib turiladi. Muhofaza qilinmagan ochiq simlardan foydalanilganda, ularni kamida 3,5 m balandlikda o`rnatish tavsiya etiladi, agar simlar uzilib ketgan taqdirda, ularni avtomatik o`chirish tizimlari bulishi shart. Elektr tizimlarining saqlovchi qurilmalari juda oddiy tuzilgan bo`lib, agar tizimda elektr quvvati nominal (25 foiz) miqdordan ortib ketganda, avtomatik ravishda tokni uzib qo`yadi. Elektr qurilmalarini o`rnatishda qo`yiladigan talablar • Agar tok kuchi birdaniga 2,5 marta ortib ketsa, eruvchi qism 0,2 s davomida erib ketadi. eruvchi qismning standart sifatidagisini qo`llash kerak, uning o`rniga, mis simlardan qilingan yasama qurilmalarni qo`llashga ruxsat etilmaydi. CHunki bunday yasama qurilmalar o`z vaqtida ishlamay, tizimdagi mavjud boshqa qismlari va o`tkazgichlari qizib ketishiga hamda muhofaza qobiqlarining yonib ketishi natijasida, yong’in chiqishiga sababchi bo`ladi. • Saqlovchi qurilmalarning probkasimon, plastinkali va trubkasimon turlari mavjud bo`lib, ularning hammasi ham eruvchi qismni o`zgartirish imkoniyati bor. • Saqlovchi qurilmalarni almashtirish uchun, albatta, elektr tokini o`chirib qo`yish tavsiya etiladi, aksariyat hollarda shaxsiy muhofaza aslahalar qo`llaniladi. ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Xayot faoliyati xavfsizligi fani huquqiy asoslari
Ishlab chiqarishda hosil bo’ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari
Ishlab chiqarishda sodir bo’ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari mazmuni
Ishlab chiqarishda hosil bo’ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari 2
Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga tasiri