Nazorat-o\\'lchov asboblari - Transport - Slaydlar

Nazorat-o\\'lchov asboblari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1019.6748046875 KB

Ko'chirib olish

Nazorat-o'lchov asboblari NAZORAT-O'LCHOV ASBOBLARINING TASNIFI Avtomobillardagi nazorat-o'lchov asboblari, haydovchiga namoyish etiladigan ma'lumotlarni tasvirlash usuliga ko'ra ko'rsatuvchilarga va daraklovchilarga bo'linadi. Ko'rsatuvchi asboblar shkala va strelkaga ega. O'lchanayotgan kattalikni baholash uchun haydovchi bir oz muddatga avtomobil harakatini kuzatishdan chalg'ishi, ya'ni asbob shkalasiga qarashi va undagi ko'rsatkichni idrok etishi kerak. Daraklovchi asboblar o'lchanayotgan parametrning bitta (ruxsat etilgan minimal yoki maksimal) qiymatini his etadi va bu haqda yorug'lik (ba'zan tovush) signali orqali darak beradi. Daraklagich haydovchini avtomobilni boshqarish jarayonidan kam chalg'itsa-da, lekin oz ma'lumotga ega. Avtomobil asboblariga ularning ishlash sharoitini hisobga olgan holda qattiq talablar qo'yiladi: asboblar titrash (vibratsion) va zarbiy yuklanishlarga 10—15 g gacha chidashi, atrof-muhit harorati -45°C dan +80°C gacha bo'lganda ishlay olishi, ta'minlash kuchlanishi 10-16 V (nominal kuchlanish 12 V) oraliqda va barometrik bosim 86,4 - 106,4 kPa oraliqda o'zgarganda xatolikni oshirib yubormasligi kerak.

 Avtomobil asboblari tuzilishi bo'yicha elektr va mexanik asboblarga bo'linadi. Elektr asboblar avtomobilning elektr tarmog'idan tok bilan ta'minlanadi. Mexanik asboblar esa, o'lchanayotgan muhitning quvvatidan foydalanib, ma'lumotlar beradi (masalan, moylash tizimidagi bosimni o'lchovchi manometrlar). Elektr asboblarning afzalligi shundaki, signallarning nazorat joyidan kuzatish joyiga uzatilishi sodda bo'ladi.  Elektr nazorat-o'lchov asbobi (ko'rsatkichi) signallarni uzatish uchun o'zaro simlar vositasida tutashtirilgan datchik va priyomnikdan iborat (14.1-chizma). Nazorat qilinadigan joyga asbobning datchigi (1), kuzatish joyiga esa priyomnik (2) o'rnatiladi. Datchik odatda nazorat qilinadigan parametrni (kirish signalini) o'lchovchi sezgir elementdan (3) tashqari, signalni priyomnikning sezgir elementiga (5) uzatish uchun elektr kattalikka aylantirib beruvchi qandaydir o'zgartirgichga (4) ham ega bo'ladi. Priyomnikka kelgan signal strelkani ko'chishiga aylantiriladi va shkalaga qarab nazorat qilinayotgan parametrning qiymati aniqla-nadi. Daraklovchi asboblarda signal chirog'i priyomnik vazifasini o'taydi.

 Avtomobillarda asboblarning joylashuvi muhandislik psixologiyasi tavsiyalariga bo'ysunishi va avtomobil kabinasi yoki kuzovining estetik jihozlanishiga mos tushishi kerak. Asboblar va daraklagichlar avtomobilning peshoynasida aks etmasligi, shuningdek, asboblar oynasidan ham akslanmasligi zarur*. Nazorat-o'lchov asboblari avtomobillarga o'rnatilgan radio, televizor va aloqa vositalariga xalal beruvchi har xil shov-shuvlar hosil qilmasligi lozim.  Barcha nazorat-o'lchov asboblari vazifasiga qarab quyidagi guruhlarga bo'linadi: harorat o'lchovchi (harorat ko'rsatkichlar); bosim o'lchovchi (bosim ko'rsatkichlar); yqnilg^i sathini o'lchovchi (sath ko'rsatkjchjar)j)akkurnulator batareyasini zaryadlanish rejimini nazorat qiluvchT(kuchlanish va tok ko'rsatkichlar); avtomobihtezligini va bosib ottilgan yo'lnTo'lchpychi (spidometrlar); aylanishlar chastotasIrTi o'lchovchi (^xcmietrlaF); yonilg'ining tejamU sarTinFtahTovchi (ekonometolap);' avtomobilning harakat tezligini, bosib_o'tilgan yo'lni va yonilg 1 sarfini uzluksiz o'lchovchi va qayd qiluvchi (taxograflar).  Asboblarning qiymati avtomobilning umumiy qiymatiga qaraganda sezilarli emas, ammo ular nazorat qiladigan va ishdan chiqishining oldini oladigan agregatlarning qiymati asboblar qiymatidan yuzlab marta ortiqdir.

 HARORATNI NAZORAT QILUVCHI ASBOBLAR  Termorezistorli datchigi va magnitoelektrik priyomnigi bo'lgan harorat ko'rsatgichlar TA3 , YA3, MA3, KpA3, KaMA3 va boshqa avtomobillarda qo'llaniladi, ularning o'lchash chegaralari 40 dan 120°C gachani tashkil qiladi.  TM-100 datchigi (14.2-chizma, a) jezli ballon (2) ko'rinishida bo'lib, tashqi qismi kalit tushadigan olti qirrali holda hamda datchikni qotirish uchun rezbali qilib ishlangan. Ballonning ichki qismidagi tekis tubiga termorezistor (5) prujina (3) bilan siqib qo'yilgan. Ballon devorlari bilan prujina orasiga muhofazalovchi vtulka (4) joylashtirilgan. Termorezistor harorati 40 dan 120°C gacha ortganda uning qarshiligi 450 dan 50 Om gacha kamayadi. Bu esa magnitoelektrik priyomnikning o'lchash g'altaklari orqali o'tayotgan tokning ortishiga olib keladi. Vint (1) datchikni priyomnik bilan tutashtirish uchun xizmat qiladi.  Priyomnik (14.2-rasm, b) ikki qismdan iborat bo'lgan plast-massa karkasga ega. Karkasning ikki qismi o'zaro vintlar (12) yorda-mida biriktirilgan va unga uchta o'lchash g'altaklari (10) o'ralgan (14.2- rasmdagi 15, 16, 17 raqamlar). Ikkinchi g'altak (16) boshqa ikkita g'altakka nisbatan 90° burchak ostida o'ralgan. Birinchi (17) va uchinchi (15) g'altaklar bir-biriga qaratib o'ralgan cho'lg'amlarga ega bo'lib, ular qarama-qarshi yo'nalishdagi magnit oqimlarini hosil qiladi.

 Karkas ichida, strelka bilan bitta o'qqa (9) mahkamlangan muttasil magnit (11) joylashgan. Magnit buriladi va uchta g'altak magnit maydonining natijaviy kuchlanganlik vektorini magnit kuch chiziqlari bo'ylab o'rna-shadi.  Karkasning pastki yarim qismiga disksimon magnit va strelka o'qining turumostligi (13) o'rnatilgan. Magnit o'qining ikkinchi podship-nigi vazifasini karkasga mahkamlangan va asbob shkalasiga tayanch bo'lgan plastinaning (8) teshigi bajaradi. Plastina va magnit o'qiga mahkamlangan shayba orasiga hamda plastina podshipnigiga qo'zg'a-luvchan tizim tebranishlarini pasaytiruvchi dempferlash (so'ndirish) moyi surtiladi. Asbob o'chirilgandan so'ng qo'zg'aluvchan tizimni nol holatga qaytarish uchun karkasning pastki yarim qismiga kichkina magnit o'rnatilgan. Magnit va g'altaklar bilan yig'ilgan karkas, magnitga boshqa magnit maydonlari ta'sir etmasligi, shuningdek, g'altak maydonlari boshqa asboblarning ko'rsatishlariga ta'sir etmasligi uchun ekranlovchi silindrga (7) joylashtirilgan.  Datchik va priyomnik ta'minlash zanjiriga ulanganda tok ikkita parallel zanjirlar bo'ylab o'tadi (14.2-chizma, d): birinchisi - priyomnik-ning g'altaklari (16 va 17) hamda termokompensatsiyalovchi rezistor (18), ikkinchisi - priyomnik g'altagi (15) va datchik termorezistori (14).  Birinchi zanjirdan o'tadigan tok magnit maydonning deyarli o'zgar-mas bo'lgan H: va H[t kuchlanganlik vektorini hosil qiladi (14.2-chizma, e). Ikkinchi zanjirdagi tok datchik haroratiga bog'liq bo'ladi va uchinchi g'altakdagi HU[ kuchlanganlik vektorining qiymatini sezilarli darajada o'zgartiradi. Bu esa magnitni strelka bilan birgalikda, priyomnik shkala siga nisbatan burilishiga sabab bo'ladi.

 Datchik termorezistorining harorati past bo'lganda, g'altakdagi (15) tok uncha sezilarli bo'lmagan Hmx kuchlanganlikni hosil qiladi va HЈx yig'indi vektor magnitni strelka bilan birga priyomnik shkalasidagi past haroratlar chegarasiga o'rnashtiradi. Datchikning yuqori haroratida termorezistorning qarshiligi keskin pasayadi, g'altakdagi (15) tok ortadi, shu g'altakdagi magnit maydonning Hinr kuchlanganlik vektori o'sadi va barcha g'altaklardagi magnit maydonlar kuchlanganligining Hzr yig'indi vektori magnit bilan strelkani soat strelkasi bo'yicha yuqori haroratlar chegarasi tomon og'diradi.  Priyomnik korpusida termokompensatsiyalovchi konstantali rezistor (18) (100 Om) va 24 V li ko'rsatkichlar uchun mo'ljallangan qo'shimcha rezistor (120 Om) joylashtirilgan. Ko'rsatkichning asosiy ruxsat etilgan xatoligi 80 va 100°C haroratlarda ±5°C dan ko'p emas.  Strelkali priyomnik, issiqlik rejimi birdaniga buzilganda uni haydovchi tomonidan darrov payqash mumkinligini kafolatlamaydi. Shuning uchun strelkachi priyomnikka qo'shimcha sifatida, datchik va qizil nurfiltrli daraklovchi chiroqdan iborat bo'lgan avariyali (halokatli) harorat daraklagichi o'rnatilishi mumkin.  KaMA3 avtomobilida TM-111 datchigi qo'llaniladi (14.2-chizma, f). Datchik salmoqli korpusga (25) ega bo'lib, korpus tubiga shayba (24) bilan siqib qo'yilgan kontaktli (23) termobimetall plastina (19) joylashgan. Chiqish qisqichidag'i (21) tarelkasimon kontakt (22) rezba hisobiga surilishi mumkin. Kontaktlarning tutashish harorati 92 - 98°C, tarelkasimon kontaktning burab kiritilishi kontaktlarni tutashish haroratini pasaytiradi. Chiqish qisqichi izolatorga (20) biriktirilgan.

 BOSIMNI NAZORAT QILUVCHI ASBOBLAR  Bosim ko'rsatkichlar magistraldagi moy bosimini aniqlash uchun qo'llaniladi. Ko'rsatkichlar ayrim holatlarda haydovchiga, dvigatelning yeyilish darajasini baholashga imkon tug'diradi.  Havo bosimi ko'rsatkichlari pnevmatik tizimga ega bo'lgan avtomo-billarda resiver va tormoz bo'linmalaridagi bosimni, shuningdek, shinalarga havo haydaydigan markazlashgan tizimdagi bosimni ham nazorat qilish uchun ishlatiladi.  Havo, moy va bosim ko'rsatkichlari nosoz bo'lgan avtomobillarni ishlatish taqiqlanadi. Chunki bu holat nazorat qilinadigan tizimlarni so'zsiz halokat rejimiga olib keladi. Nazoratni kuchaytirish uchun ko'pchilik tizimlarga ko'rsatkichdan tashqari halokat daraklagichlari ham o'rnatiladi.  Manometrli ko'rsatkichlar konstruksiyasi bo'yicha bevosita ishlovchi va elektr ko'rsatkichlarga bo'linadi. Bevosita ishlovchi ko'rsatkichlar sezgir element va priyomnikka ega bo'lib, birlashtirilgan uzel ko'rini-shida haydovchi oldidagi asboblar paneliga joylashtirilgan, nazorat qilinayotgan muhitning bosimi esa sezgir elementga quvuryo'l orqali uzatiladi.

 Avtomobillarning manometrli ko'rsatkichlarida uch turdagi sezgir elementlar qo'llaniladi: trubkasimon prujina, membrana va aks-ta'sir prujinali diafragma. Bevosita ishlovchi ko'rsatkichlarning ko'pchiligida trubkasimon prujina, elektr bilan ishlaydigan ko'rsatkichlarda va ko'pgina daraklagichlarda membranali sezgir elementlar ishlatiladi. Prujinali diafragmalardan ayrim daraklagichlarda foydalaniladi.  Trubkasimon prujinaning sezgirligi yuqori va odatda, u ko'rsat kichlarning yuqori aniqligini ta'minlash bilan bir paytda ortiqcha bosimni ko'tara olmaydi hamda uncha katta bo'lmagan vibroturg'unlikka ega. Shu sababdan, vibratsiya darajasi sezilarsiz bo'lgan asboblar paneli-ga o'rnatiladigan ko'rsatkichlar uchun va ortiqcha bosim bo'lmaydigan yoki bo'lganda ham uning qiymati o'lchashdagi yuqori chegaraning 25 foizidan ortmaydigan tizimlarni, ya'ni tormoz tizimi yoki shinalardagi bosimni markazlashgan o'lchash tizimini nazorat qilish uchun ishlati-ladi.  Bosimi yuqori pulsatsiyaga ega bo'lgan yoki qiymati o'lchashdagi yuqori chegaraning 50 foiziga yetadigan ortiqcha bosim ehtimoli mumkin bo'lgan hamda yuqori darajadagi mexanik titrashlar ta'sir yetadigan tizimlarda, masalan, dvigatellarda sezgir element sifatida membrana qo'llaniladi

 Aks ta'sir prujinali diafragmalar sezgir element sifatida daraklagichlar uchun qo'llaniladi. Chunki u, bosimni bilishda katta aniqlikni ta'min-laydi va ortiqcha yuklanishlarga unchalik sezgir emas.  Trubkasimon prujinali bosim ko'rsatkichlar. Trubkasimon prujinali bosim ko'rsatgichning (14.3-chizma, a) asosiy detali aylana yoyi bo'yicha bukilgan va bitta to'liq bo'lmagan o'ramdan tashkil topgan egiluvchan tekis yoki ovalsimon trubkadir (5). Trubkaning bir uchi shtutserga (8) kavsharlab qo'yilgan bo'lib, undagi teshik orqali nazorat qilinayotgan tizimdan suyuqlik yoki havo trubkasimon prujinaga beriladi. Trubka ning ikkinchi uchi tortqi (7) bilan biriktirilgan bo'lib, bu tortqi uzatish mexanizmi orqali asbob strelkasini (2) harakatga keltiradi.  Trubka ichidagi bosim ta'sirida trubkaning kengayishi sodir bo'ladi va buning oqibatida yoy (prujina yoyining) egriligi pasayadi, trubka esa yoyiladi. Trubka yoyilganda uning erkin uchi siljib, u bilan bog'lan-gan asbob strelkasini ham jildiradi. Trubkasimon prujinali bosim ko'rsat- kichlarda, strelkaga harakat tishli sektor (6) va trib (3) orqali uzatiladi. Strelka o'qidagi prujina (4), uzatish mexanizmidagi tirqishlarning ma'lumot ko'rsatishlariga ta'sirini kamaytiradi (kompensatsiyalaydi).  Ayrim holatlarda bitta ko'rsatkich g'ilofiga ikkita mexanizm joylash-tiriladi va shunday qilib ikki strelkali bitta ko'rsatkich hosil qilinadi. Ikki strelkali bosim ko'rsatkichlar tormoz tizimidagi bosimni nazorat qilish uchun ishlatiladi. Bu mexanizmlardan biri resiverlardagi bosimni o'lchasa, ikkinchisi tormoz kameralaridagi bosimni o'lchaydi.

 Ba'zi avtomobillarga (BA3-2108, A3J1K-2141 va boshqalar) bosimni 0,01 - 0,08 MPa oraliqda o'lchovchi yangi asbob - ekonometr o'rnatil-moqda, uning tuzilishi trubkasimon prujinali bosim ko'rsatkich tuzi-lishiga o'xshashdir. Bu bosimlarda trubkasimon prujina atmosfera bosimi ta'siri ostida egiladi va ekonometr strelkasini harakatga keltiradi. Ekonometr dvigatelning kiritish quvuryo'liga drossel zaslonkadan keyin, shlang vositasida tutashtiriladi. Ekonometr tezlik uzatmalarini va dvigatel valining aylanishlar chastotasini saralash hisobiga shahardan tashqarida harakatlanganda tejamliroq bo'lgan harakatlanish rejimini tanlashga imkon beradi. Dvigatelning eng yuqori chastotali aylanishlarida va kichik yuklanishda (drossel deyarli yopiq) kiritish quvuryo'lidagi bosim past bo'ladi, ekonometr strelkasi shkalaning chap qismida joylashadi va dvi gatel oshirilgan yonilg'i sarfi bilan ishlaydi. Harakatlanish tezligi kichik va yuklanish katta bo'lganda (drossel ochiq) kiritish bosimi o'sadi va ekonometr strelkasi shkalaning o'ng qismida joylashadi (to'g'ri uzatma-dan uchinchi uzatmaga o'tish kerak).

 Reostatli datchigi bo'lgan magnitoelektrik bosim ko'rsatkich. U datchik va priyomnikdan iborat. Magnitoelektrik ko'rsatkichning reostatli datchigi (14.3-chizma. b) shtutseri bo'lgan asosga (9) ega bo'lib, unga sirtida reostat (12) va uzatish mexanizmi joylashgan po'lat asos (11) yordamida gofrlangan membrana (10) mahkamlangan. Membrana markaziga turtkich (18) o'rnatilgan bo'lib, unga rostlovchi vinti (17) bo'lgan tebratgich (16) tayanib turadi. Tebratgich reostat sirg'algichiga (13) uni o'q (14) atrofida burib ta'sir ko'rsatadi. Prujina (15) esa sirg'al-gichning siljishiga aks ta'sir ko'rsatadi. Nazorat qilinayotgan tizim bosimining pulsatsiyasi polzunni reostat bo'ylab tebranishini vujudga keltirmasligi uchun shtutser kanaliga tuynukni tozalab turuvchi o'zagi bo'lgan tuynukli tiqin (19) (dyuza) zichlab joylashtirilgan. Bu tiqin moy oqib o'tishiga katta qarshilikni yuzaga keltiradi va shu yo'l bilan priyomnik strelkasini ko'rsatishlariga bosim pulsatsiyasi ta'sirini ancha tekislaydi. Membrana moy bosimi ostida yuqoriga tomon egiladi (ken-gayadi) va tebratgich orqali polzunni reostat bo'ylab suradi, natijada reostat qarshiligi kamayadi. Bosim pasayganda membrana xususiy egiluvchanligi ta'sirida pastga tushadi, qaytaruvchi prujina (15) esa pol-zun va richagli uzatma detallarini boshlang'ich vaziyatga surib qo'yadi.  Priyomnik g'altaklaridan biriga parallel ulangan datchik reostati (14.3- chizma, d) bosimga qarab qarshilikni o'zgartiradi (163 dan 20 Omga qadar) va shu bilan priyomnik g'altaklarida tokni qayta taqsimla-nishiga ta'sir etadi.

 Reostatli datchik uchun ishlatiladigan bosim ko'rsatkichning magni toelektrik priyomnigi, konstruksiyasi bo'yicha yuqorida yozilgan termo-metr ko'rsatkichlariga o'xshash bo'ladi, ammo cho'lg'amlarning berilgan qiymatlari va ulanish chizmasi bir oz o'zgartirilgan (14.3-chizma, d). 12 va 24 Vda ishlaydigan magnitoelektrik bosim ko'rsatkich mexanizmlari bir xil qilib tayyorlanadi. 24 V kuchlanish uchun priyomnikning ta'min-lash zanjiriga ketma-ket qilib qo'shimcha rezistor (24) qo'yiladi (14.3-chizma, d).  Strelkali priyomnigi bo'lgan bosim ko'rsatkichlarning qo'llanilishi ba'zan bosim yo'qolib qolgan paytda haydovchi e'tiborini shoshilinch jalb etish uchun yetarli bo'lmaydi, shuning uchun strelkali bosim priyom nigi bilan birgalikda minimal (eng kam) (avariyali) bosim daraklagichlari ham ishlatiladi (avariyali vakuum datchiklarida kontaktlar bosim ortganda tutashadi). Avariyali (halokat) bosim datchigi, bosimni qabul qiluvchi sezgir element va asboblar panelidagi daraklash chirog'i bilan bog'langan kontaktli elektr uzgichga ega.  KaMA3 atomobillarida MM-124-B (14.3-chizma, f) avariyali bosim datchigi qo'llaniladi. Datchik kovak shtutser ko'rinishidagi korpusga (35) ega bo'lib, uning ichi diafragma (34) vositasida ikkita bo'shliqqa bo'lingan. Diafragma ostidagi bo'shliqqa moylash tizimidan moy kiradi va diafragmani turtkich (31) bilan birgalikda yuqoriga ko'taradi. Diafragma yuqorisidagi bo'shliqqa qo'zg'aluvchan (32) va qo'zg'almas (33) kontaktlar hamda diafragmani bosib turuvchi prujina (30) o'rna tilgan.  Korpus yuqori tomondan shtekerli (27) izolator (29) bilan egilgan. Shteker ostiga esa membrana ustidagi bo'shliq bosimini tashqi atmosfera bosimi bilan muvozanatlab turuvchi maxsus filtr (28) o'rnatilgan. Datchik kontaktlarining tutashish bosimi prujinani oldindan darajalash bilan ta'minlanadi va ishlatish jarayonida rostlanmaydi.

 YONILG'I SATHI KO'RSATKICHLARI  Yonilg'i sathi ko'rsatkichlari haydovchiga bakdagi yonilg'i hajmini, shuningdek, qo'shimcha yonilg'i quymasdan avtomobil taxminan yana qancha masofani bosib o'tishi mumkinligini baholashga imkon beradi.  Yonilg'i sathi priyomnigi shkalasini bak hajmidagi ulushlar bo'yicha bo'lib chiqish qabul qilingan, shuning uchun odatda, shkalaga 0, 1/4, 1/2, 3/4, n (to'la) belgilar qo'yiladi.  Agar avtomobilda ichida yonilg'isi bo'lgan ikkita bak ishlatilsa, u holda har bir bakka datchik qo'yiladi, asboblar panelida esa bitta priyomnik va o'lchash paytida u yoki bu datchikni ulash uchun almash-lab ulagich joylashtiriladi. Yonilg'i sathini o'lchash uchun datchik sifati-da simli reostat qo'llaniladi, uning sirg'algichi bir uchiga qalqi o'rnatilgan richag vositasida suriladi (14.4-chizma, a).  Datchiklarning ayrim konstruksiyalarida maxsus kontakt qo'yiladi. Bu kontakt yonilg'i sathi minimal zaxiragacha (50 - 100 km yo'lga) pasayganda tutashadi va asboblar panelidagi yonilg'i zaxirasini bildiruvchi daraklash chirog'ini ulaydi.  Magnitoelektrik ko'rsatkichlar datchigi (14.4-chizma, a), ostki (3) va ustki (4) qismlardan iborat bo'lgan rux qotishmasidan tayyorlangan korpusga ega. Ostki qism ichidagi o'qqa (2) reostatning bronzali sirg'algichi (9) mahkamlangan.  Xuddi shu o'qning tashqi tomoniga kapronli silindrsimon qalqisi (1) bo'lgan richag (7) mahkam o'rnatilgan. Bakdagi yonilg'i sathi O dan n gacha o'zgarganda sirg'algich reostatning barcha uzunligi bo'ylab suriladi. Korpusning ustki qismining ichiga tekstolit plastina mahkam langan bo'lib, unga umumiy qarshiligi 90 Om va diametri 0.2 mm bo'lgan nixrom simdan reostat cho'lg'ami (12) o'ralgan.

 Reostat cho'lg'amining bir uchi qisqichga (5) chiqarilgan, ikkinchisi esa datchik "massasiga" ulangan. Reostat sirg'algichi ham egiluvchan simli sirtmoq (8) orqali "massaga" tutashgan. Datchik korpusining ostki va ustki qismlari ikkita vint (6) yordamida biriktirilgan.  Yonilg'i sathi ko'rsatkichlarining pfiyomniklari elektromagnitli va magnitoelektrikli bo'ladi. Magnitoelektrikli o'lchash mexanizmi bo'lgan yonilg'i sathi priyomnigi konstruksiyasi bo'yicha harorat va bosimni ko'rsatuvchi magnitoelektrik priyomniklarga o'xshash bo'ladi, lekin ulardan cho'lg'amlarining berilgan qiymati, o'lchash g'altaklarining ulanish chizmasi va qo'shimcha rezistorlar bilan ajralib turadi (14.4-chizma, b)  Magnitoelektrik priyomnikdagi o'lchash g'altaklarini magnit may-donining kuchlanganlik vektorlari va maydonning yig'indi vektori (bak bo'sh va to'la bo'lganda magnit va strelka shu vektor bo'ylab o'rnashadi) 14.4-chizma, d shaklda ko'rsatilgan. Datchik reostati qarshiligining o'z-garishi hisobiga birinchi g'altakdagi tokning o'zgarishi yig'indi vektorning ta'sir yo'nalishini belgilaydi.

 ZARYADLASH REJIMINI NAZORAT QILUVCHI ASBOBLAR  Akkumulator batareyasini zaryadlash rejimini nazorat qilish, bir paytning o'zida generator va rele-rostlagichlarning sozligini ham nazorat qilishni ta'minlaydi. Zaryadlash tokiga qarab akkumulator batareya-sining zaryadlanish darajasi to'g'risida, to'liq zaryadlangan akkumulator batareyasidan o'tayotgan tokka (ortiqcha zaryadlanish toki deb ata-luvchi) qarab esa kuchlanish rostlagichning to'g'ri rostlanganligi va bu rostlanganlikni akkumulator bata-reyasining haroratiga mos tushishi haqi-da xulosa qilish mumkin.  Avtomobillarda akkumulator ba tareyasini zaryadlash rejimini nazo rat qilish tok ko'rsatkich (ampermetr), kuchlanish ko'rsatgich (voltmetr) yoki zaryadsizlanishni daraklash chi-rog'i yordamida amalga oshiriladi. Zaryadsizlanishni daraklash chirog'i-ning qo'llanilishi haydovchiga elektr bilan ta'minlash tizimidagi kutilma-gan nosozlik to'g'risidagi signalni tez-da sezish uchun imkon beradi. Ammo daraklash chirog'i beradigan ma'lu-mot tok va kuchlanish ko'rsatkichlari beradigan ma'lumotdan kam. Volt metr eng ko'p ma'lumotga ega bo'lib, uning yordamida generatorning rost-lanuvchi kuchlanishi hamda akku mulator batareyasining holati nazo rat qilinadi.

 Tok ko'rsatkich akkumulator ba tareyasini zaryadlash zanjiriga ket-ma-ket qilib o'rnatiladi va zanjirdagi zaryadlash yoki zaryadsizlash tokini ko'rsatadi. Ko'pincha magni-toelektrik turidagi qo'zg'almas magnitli tok ko'rsatkichlar ishlatiladi.  14.5-chizma, a shaklda shimday tizimli tok ko'rsatkich mexanizmi-ning prinsipial tuzilishi ko'rsatilgan. Asbobning qo'zg'aluvchan tizimi strelka (2), o'q (7) va yakordan (6) iborat. Yakor kam uglerodli po'latdan tayyorlangan va unga magnit maydoni ta'sir etganda magnit kuch chiziqlari bo'ylab joylashishga intiladi. Asbobning qo'zg'aluvchan tizimi to'liq muvozanatlangan va asbob zanjirida elektr toki bo'lmaganda yakor muttasil magnitning (4) o'qi bo'ylab joylashadi, bu holatda strel ka shkala bo'linmasidagi nolni ko'rsatadi.  Qisqich (1) va asos (5) orqali elektr toki o'tganda yakor zonasida xususiy magnit maydoni hosil bo'ladi, uning kuch chiziqlari muttasil magnit maydonining kuch chiziqlariga perpendikular boiadi. Shu maydon ta'siri ostida yakor strelka bilan birgalikda boshlang'ich vaziya-tidan 90° ga burilishga intiladi, ammo bunga muttasil magnitning may doni to'sqinlik qiladi.

 14.5-chizma, b shaklda qo'zg'aluvchan tizimga ta'sir etuvchi kuch-larning vektor diagrammasi tasvirlangan. Chizmadan ko'rinadiki, yakor natijaviy maydonining kuch chiziqlari yo'nalishi bo'yicha o'rnashar ekan. Bu maydonning H kuchlanganligi muttasil magnitning maydoni Hj kuchlanganligi va o'tayotgan tok hosil qilgan maydon H2 kuchlan- ganliklarining geometrik yig'indisiga teng. Binobarin, yakor va strelka-ning burilish burchagi a o'lchanayotgan tokka bog'liq bo'ladi. Asbobdan o'tayotgan tokning yo'nalishi o'zgarganda, H2 vektor o'z yo'nalishini qarama-qarshi tomonga o'zgartiradi, bu esa strelkaning boshqa tomonga og'ishiga sabab bo'ladi.  Qo'zg'aluvchan tizimning o'qi (7) o'zining o'tkirlangan uchlari bilan, rostlanadigan tayanchlarda (8) (tovonlarda) aylanadi. Tayanchlarga, strelkaning tebranma harakatini va asbob ulangan paytda uning qo'zg'aluvchan tizimidagi keskin zarblarini tekislash uchun demp-ferlovchi (so'ndiruvchi) I1MC moddasi surtiladi. Asos (5) rux qotishma-sidan tayyorlanib, unga shkala, qisqichlar va qo'zg'aluvchan tizim mah- kamlanadi.  Tok ko'rsatkichdagi qo'shimcha xatoliklarni, ya'ni atrofdagi haro-ratning o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan xatoliklarni kamaytirish maqsadida, muttasil magnit ostiga plastinka-magnitli shunt (3) qo'yiladi. Tok ko'rsatkichlar rostlanishi mumkin. Rostlash oldindan to'ygunicha magnitlangan muttasil magnitni (4) magnitsizlantirishdan iborat.

Foydalangan adabiyotlar  Qodirov S.M va Qodirxonov M.O. Dvigatel va avtomobillar nazariyasi. Toshkent, O’qituvchi  H.Mamatov, YU T. To’rdiyev, Sh.Sh .Shomahmudov

O'xshashlar

Oxorlash mashinalarini o`rganish

Lokomotivlar. ularning konstruktiv tuzilishi va asosiy ko’rsatkichlari

Transmissiya agregatlari mehanizimlari detallarini ta’mirlash

Mashinasozlik chizmalari. Buyum turlari. Konstruktorlik hujjatlarining turlari

Yuqori tezlik magistrallarining rivojlanish tarixi