Neytrallash reaksiyasi va uning virusologiyada qo’llanilishi

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.6748046875 KB

Ko'chirib olish

Neytrallash reaksiyasi va uning virusologiyada qo’llanilishi Reja: 1. Neytrallash reaksiyasining mohiyati. 2. Neytrallash reaksiyasining virusologiyada qo’llanilishi.

1. Neytrallash reaksiasining (NR) mohiyati shundan iboratki, bir xil hajmdagi zardob bilan virus suspenziyasi probirkada qo’shilib, ma’lum vaqtdan so’ng aralashmada aktiv virus qolgan yoki qolmaganligi aniqlanadi. Bunu aniqlash uchun aralashma sezuvchan tirik sistemalarga yuqtirilib (test-ob’ektlarda biologik tajriba) amalga oshiriladi. Virus test-ob’ektlarga ta’sir qilmasa (manfiy biologik tajriba), musbat nazoratda virusning biologik aktivligi zardobdagi antitelo tomonidan neytrallashidan dalolat beradi yoki antigen bilan zardobdagi antitelolar gomologikligi isbotlanadi. Olingan virusga nisbatan zardobning tarkibida antitelo qancha ko’p bo’lsa, u shuncha yuqori suyultirilgan darajada ham virusning aniq (standart) miqdorini (odatda 100 NM50) neytrallashga qodir. Agar musbat biologik tajriba yuz bersa u holda zardobning tarkibida shu virusga qarshi antitelolar yo’qligidan dalolat beradi. Test-ob’ektlarning turiga qarab, NR laboratoriya hayvonlarida, tovuq homilalarida yoki o’stirilgan hujayralarda tajriba o’tkazish mumkin. Odatda antitelo o’zining gomologik antigeni bilan qat’iy ma’lum miqdor nisbatida bir- biri bilan o’zaro ta’sir qiladi, zardobdagi antiteloning miqdori esa hamma vaqt aniq emas, shuning uchun reaksiyani qo’yishda bitta emas balki qator probirkalar olinib undagi virusga, zardobning har-xil nisbatda suyultirilgan darajalari quyiladi. Buning uchun, probirkalardagi virusning bir-xil miqdoriga zardobning har-xil suyultirilgani yoki zardobning bir xil miqdoriga virusning har-xil suyultirilgan darajalari qo’yiladi. 2. Neytrallash reaksiasida bu ikki usul bir texnik jihatidan bir xil bajarilmaydi. a) Suyultirilgan zardob bilan neytrallash reaksiyasini qo’yish 1.Qator probirkalarda tekshiriladigan zardobning (sz) bir xil hajmdagi ketma-ket 2 karrali suyultirilgani tayyorlanadi. Suyiltirish darajalarining soni zardobdagi antitelo titrining yuqoriligiga qarab har xil bo’ladi. 2.Suyultirilgan barcha zardobga shu hajmga teng miqdorida gomologik virus (SA) ning titrlangan va har qaysi test-ob’ektga 100 NM50 dan tegadigan miqdorda qo’shiladi. 3.Virus bilan zardob aralashmalari ma’lum vaqtgacha ma’lum haroratda saqlab turiladi. Har xil viruslar uchun bu ko’rsatkichlar xilma xil bo’lishi mumkin.

$4.Har qaysi aralashma bir xil hajmda sezuvchan hayvonlarning (test-ob’ektlar) teng guruhlariga yuqtiriladi. 5.Har qaysi guruhdagi test ob’ektlarga virusning ta’siri zardobning suyultirilganiga qarab hisoblanadi. 6.Virusning 100 NM50 ta’siridan test- ob’ektlarni 50% himoya qiladigan zardobning suyultirilgan darajalari Kerber yoki Rid va Mench usullari yordamida hisoblanadi. 7.Zardobning suyultirilganini hisoblash, undagi virusni neytrallovchi antitelolarning titri ko’rsatkichi, deb qabul qilingan. Misol: N’yukasl kasalligi virusi bilan emlangan quyondan qon zardobi olingan. Undagi antiteloning titrini aniqlash kerak. N’yukasl kasalligi virusi tovuq homilalarini o’ldirishini hisobga olgan holda, NR test- ob’ekt sifatida tovuq homilalarida qo’yish mumkin. Tovuq homilalariga yuqtirish uchun yuqumli materialning 0,1-0,2 ml miqdori allantois bo’shlig’iga yuboriladi, shunda har qaysi homilaga 0,2 ml dan virus va zardob aralashmasi yuboriladi. Har qaysi homilaga virusning 100 HO’M50 ni 0,1 ml hajmdagi miqdorini yuborish uchun virusning titri 1000 HO’M50\ml teng bo’lishi kerak. NR qo’yish uchun sinalayotgan zardobning (SZ) bir xil hajmdagi 2 karrali ketma-ket suyultirilgan qatorini tayyorlaymiz. 1-jadval. Suyultirilgan zardob bilan qo’yilgan neytrallash reaksiyasining natijasi Reaksiyaning komponentlari Maxsus suyultirilgan zardob SZ SA virusining nazorati1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64 1:128 1:256 SZ + SA + + + + + + + - - + + + + + - - - - + + + - - - - - - + + - - - - - - - SZ–zardobni nazorati + + + + Sinalayotgan zardobning har qaysi suyultirilganiga , n ’ yukasl kasalligi virusini saqlovchi materialni ( SA ) 1000 HO ’ M 50\ ml titradagi teng hajmi qo ’ shiladi .$

Aralashma xona haroratida 60 daqiqagacha saqlanadi ( bunday sharoitni n ’ yukasl kasalligi virusi talab qiladi ) so ’ ngra , har qaysi aralashma 0,2 ml to ’ rttadan tovuq homilasiga yuqtiriladi . Yuqtirishning natijasi homilalarning o ’ limiga qarab 48-72 soatdan so ’ ng hisoblanadi . NR musbat natijasi homilalarning tirik qolishi bilan va manfiy natijasi esa ularning o ’ limi bilan belgilanadi , ( demak , aralashmadagi virusli zardob neytrallash qobiliyatiga ega emas ). 1- jadvalda ko ’ rsatilgan natijalarni oldik , deb faraz qilaylik : zardobdagi antitelolarni titrini hisoblash uchun 2- jadvalni tuzamiz . 2-jadval. Suyultirilgan zardob bilan qo’yilgan neytrallash reaksiyasining natijasi Zardobni suyultirish Tovuq homila- larining soni Yuqtiruvchi miqdor, ml Tirik (+) O’lgan (-) 1:2 = 10 -0,3 4 0,2 4 0 1:4 = 10 -0,6 4 0,2 4 0 1:8 = 10 -0,9 4 0,2 3 1 1:16 = 10 -1,2 4 0,2 2 2 1:32 = 10 -1,5 4 0,2 2 2 1:64 = 10 -1,8 4 0,2 1 3 1:128 = 10 -2,1 4 0,2 1 3 1:256 = 10 -2,4 4 0,2 0 4 3-jadval. Suyultirilgan virus bilan qo’yilgan neytrallash reaksiyasining natijasi Reaksiyaning komponentlari Virusning suyultirilishi zardobning nazorati 10 -1 10 -2 10 -3 10 -4 10 -5 10 -6 10 -7 SA + SZ + + + - - - - - + + - - - - - - + - - - - - - - - - - - - - - - SA+NZ + + + + + + - - + + + + + - - - + + + + - - - - + + + - - - - - Virusning nazorati + + + +

Zardobning qaysi suyultirilgan darajasi tovuq homilalarini 50%ni n’yukasl kasalligi virusning 100 HO’M50 ta’siridan himoya qilishni hisoblash uchun Kerberning (bizning modifikatsiya) formulasidan foydalanamiz :lg NM 50= lg D +lg d 2 − lg d∑ r n, bu yerda NM 50 – zardobning izlanayotgan, suyultirilgan darajasi. Formulaga jadvaldagi ma’lumotlarni qo’yib quyidagini olamiz. lg NM =lg 10 −0,6 +lg 2 2 − lg 2(0 4+1 4+1 4+2 4+2 4+3 4+4 4)=− 0,6 + +0,3 2 −0,3 ⋅13 4 =−0,6 +0,15 −0,3 ⋅3,25 =−0,45 −0,975 =−1,425 Demak, zardob 10 -1,425 = 1:10 1,425 darajada suyultirilganda n’yukasl virusining 100 HO’M 50 ta’siridan 50% tovuq homilalarini himoya qila oladi. Olingan sonni antilogarifm jadvalidan topganimizda 1:10 1,425 =1:26,5 ga teng. Shunday qilib zardobdagi antitelolarning titri T=1:26,5. b) Neytrallash reaksiyasini suyultirilgan virus bilan qo’yish 1.Virusning ikki qator bir xil hajmdagi ikki karrali suyultirilgan darajalari tayyorlanadi (virusning suyultirish darajasining titriga bog’liq) 2.Birinchi qatordagi suyultirilganining barchasiga o’sha hajmda teng miqdorda tekshiriladigan zardob qo’shiladi (uncha katta bo’lmagan suyultirilgani) 3.Ikkinchi qatordagi barcha suyultirilgan darajalarga o’sha hajmda normal zardobdan (NZ) qo’shiladi.Normal zardob ham o’sha turdagi hayvondan olingan bo’lib xuddi shunday suyultirilgan darajasi olinadi va ingibitorlaridan bir xil usul bilan xalos qilingan hamda o’zining tarkibida olingan virusga qarshi antitelosi yo’q. 4.Virus bilan sinalayotgan zardob va normal zardob aralashmalari ma’lum haroratda belgilangan vaqtgacha ushlanadi: Bu ko’rsatkich har xil viruslar uchun xilma – xil bo’ladi. 5.Aralashmalarning har qaysisi bilan bir xil miqdorda olingan virusga sezgir test – ob’ektlarning teng guruhlariga (odatda o’stirilgan hujayralar, tovuq homilalari yoki oq sichqonlar ) yuqtiriladi.

6.Yuqtirish natijalari har qaysi guruhlardagi test-ob’ektlar bo’yicha olib boriladi, musbat natija virus ta’sir qilganda, ta’sir qilmaganda manfiy natija kuzatiladi. 7.Virusning titri tekshiriladigan zardob bilan ta’sir qilganda (T SA+SZ ) va virusning titri normal zardob bilan ta’sir qilganda (T SA+NZ ) alohida hisoblanadi. 8.T SA+SZ , T SA+NZ dan qancha pastligi aniqlanadi.Olingan bu son esa neytrallash indeksi (NI) deyiladi. Tekshiriladigan zardobdagi antiteloning konsentratsiyasi qancha ko’p bo’lsa, NI ham shuncha baland bo’ladi. Agar NI<10 - ishlatiladigan virusga qarshi tekshiriladigan zardobda antitelo yo’q deb hisoblanadi, agar NI>10- antiteloning borligidan dalolat beradi (NI 10 gacha shubhali natija ). Agar virusning titrini tekshiriladigan zardob va normal zardob ishtirokida hisoblasak, unda quyidagi sonlarni olamiz: T SA+ SZ =10 2 NM 50 /mlva T SA +NZ = 10 5 NM 50 /ml Bundan NI = TSA+NZ TSA+SZ =10 5 10 2=10 3=1000 Shunday qilib NR zardobning har- xil suyultirilgani bilan qo’yganimizda tekshiriladigan zardobdagi antiteloning titrini aniqlaydi, uning ko’rsatgichi zardobning suyultirilgani 50% test- ob’ektlarni virusning 100 NM 50 ta’sir qiluvchi himoya qilishda ifodalanadi. Virusning suyultirilgani bilan qo’yilgan NR zardobning tarkibidagi antitela virusning yuqumli titrini necha martaga neytrallab pasaytirishini aniqlab bera oladi. Neytrallash indeksi deb ataluvchi bu abstrakt son zardobdagi antitelo konsentratsiyasining ko’rsatkichi hisoblanadi. Ma’lum bo’lishicha zardobning tarkibida antieloning konsentratsiyasi qancha baland bo’lsa, neytrallash indeksi ham shuncha baland bo’ladi. Neytrallash reaksiyasi quyidagi masalalarni yechadi: 1)zardobdagi antiteloning virus neytrallovchi titrini, yoki neytrallash indeksi aniqlaydi; 2)avvaldan aniq zardoblar yordamida noma’lum virusni sinab farqlaydi; 3)viruslar orasidagi antigen o’xshashlikni aniqlaydi. Antigenli o’xshashlik darajasini Archetti formulasi yordamida hisoblanadi. R%=100 √r1r2 , bu yerda r 1 =NI 1 /NI 2 ; r 2 =NI 3 /NI 4 ,

NI – virus 1; virus 2 nisbatan zardobning neytralllash indeksi; NI 2 - zardobning 1 virusni 1 virusga neytrallash indeksi; NI 3 – zardobning 1 virusni 2 virusga neytrallash indeksi; NI 4 – zardobning 2 virusni 2 virusga neytrallash indeksi. NR afzalligi, uning universalligida va yuqori spetsifikligidadir. Uning kamchiligiga quyidagilar kiradi; katta xizmat talab qilib, materialning va asboblarning strelligiga qat’iy rioya qilish so’raladi. Tirik test-ob’ektlar juda qimmat, matematik hisoblash murakkab bo’lib biologik sinab ko’rish uzoq vaqtga cho’ziladi. NR ishlatiladigan zardoblarni virusning termostabil ingibitorla-ridan ozod qilishni hamma vaqt esda tutish kerak (ular ikki barobar suyultirilgan holda) bu jarayon hayvonning turiga qarab 56 0 Cdan 63 0 C 30 daqiqa davomida olib boriladi. Otlarning va dengiz cho’chqachasi zardoblarini 56 0 C, tovuqlarniki – 58 0 C, kalamush va quyonlarning zardoblarini esa 60 0 C da qizdirishni talab qiladi.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Gemadsorbsiya reaksiyasi va gemadsorbsiyani to’xtatish reaksiyasi

Agglutinatsiya reaksiyasi

Immunofluoressensiya reaksiyasi

Gemagglyutinatsiya reaksiyasi

Bilvosita gemagglyutinatsiya reaksiyasi